Kompania graniczna KOP „Hnieździłów”
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Rozformowanie | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Formacja | |
Podległość |
Kompania graniczna KOP „Hnieździłów” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym[3]. W Dokszycach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 31 batalionu celnego. W Hnieździłowie stacjonowała jego 1 kompania celna. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Hnieździłów” służbę graniczną pełniły pododdziały 31 batalionu Straży Granicznej. W Hnieździłowie stacjonowała 1 kompania Straży Granicznej. Już w następnym roku zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[7].
Formowanie i zmiany organizacyjne
[edytuj | edytuj kod]Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 1 batalion graniczny [8][9], a w jego składzie 7 kompanię graniczną KOP[10]. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 8 podoficerów, 4 nadterminowych i 83 żołnierzy służby zasadniczej[b]. W 1939 2 kompania graniczna KOP „Hnieździłów” (Gnieździnów) podlegała dowódcy batalionu KOP „Budsław”[12].
- Osobny artykuł:
Służba graniczna
[edytuj | edytuj kod]Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[13]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza[14].
2 kompania graniczna „Hnieździłów” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 29 kilometrów 40 metrów[15]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniał zastaw „Beztrosk” z komendantury „Wolberowicze”[16] .
Sąsiednie kompanie graniczne:
- 4 kompania graniczna KOP „Dokszyce” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Dołhinów” – 1928[17], 1929[18], 1931[16] , 1932[19], 1934[20], 1938[21]
Walki kompanii w 1939
[edytuj | edytuj kod]Strażnice 2 kompanii granicznej „Hnieździłów”, atakowane przez pododdziały 4 KS i 13 Oddziału Wojsk Pogranicznych NKWD, prawdopodobnie nie podjęły walki. Rozbite zostały też odwody kompanijne[22]. Niewielka część macierzystego baonu przeszła na Litwę i tam została internowana[23].
Struktura organizacyjna
[edytuj | edytuj kod]Strażnice kompanii w latach 1928 – 1934[17][18][16][19][20][24][c]:
- strażnica KOP „Smolarnia I”
- strażnica KOP „Wiereciejka” (Wieretejki)[d][e]
- strażnica KOP „Worony”[f]
- (28)[10] strażnica KOP „Wardomicze”[g]
Strażnice kompanii w 1938[21]
Organizacja kompanii 17 września 1939[25][26]:
- dowództwo kompanii
- pluton odwodowy
- 1 strażnica KOP „Wierotejka”[h]
- 2 strażnica KOP „Worony”
- 3 strażnica KOP „Wardomicze”
Dowódcy kompanii
[edytuj | edytuj kod]- kpt. Sroka (był w 1928 − 22 III 1931 → przeniesiony do Komendy Garnizonu Gniezno)[27]
- kpt. Kazimierz Kruczkowski (25 III 1931[27] − 11 III 1932)
- kpt. Mikołaj Jezierski (26 III 1934[28] − )
- kpt. Władysław Halka[i] (IX 1939)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ wieś Hnieździłowo, gmina Dokszyce, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza[11].
- ↑ W 2000 roku Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 roku, odnoszą się do stanu sprzed 1937 roku → Szubański 2000 ↓, s. 87
- ↑ W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Wiereciejka → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓
- ↑ wieś Wiereciejka, gmina Dokszyce, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ wieś Worony, gmina Parafjanów, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ wieś Wardomicze Nowe, gmina Dołhinów, powiat wilejski, województwo wileńskie
- ↑ W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Wiereciejka → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓
- ↑ Halka Władysław Zygmunt (1906-1940), kpt. piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dca kompanii odwodowej baonu KOP „Budsław”. We wrześniu 1939 dca 2 kompanii granicznej „Hniezdziów”. Więzień obozu w Ostaszkowie. Zamordowany przez NKWD[29].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 6.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
- ↑ Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
- ↑ Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
- ↑ Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 152.
- ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
- ↑ a b Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 15/25.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 366.
- ↑ Szubański 2000 ↓, s. 88.
- ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 296.
- ↑ a b c Szkice dyslokacyjne ↓.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1928.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10/1929.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 19/1932.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 53/1934.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 84/1938.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 190.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 225.
- ↑ Szubański 1993 ↓, s. 276.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 306.
- ↑ Grzelak 2001 ↓, s. 185.
- ↑ a b Obsada oficerska bg „Budsław” ↓.
- ↑ Obsada oficerska bg „Budsław” ↓, s. 36.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 719.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
- Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
- Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
- Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
- Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-84-6.
- Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 8390021794.
- Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
- Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Ketrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Budsław” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza
- Kompanie graniczne KOP rozmieszczone na granicy polsko-radzieckiej
- Kompanie batalionu KOP „Budsław”
- Kompanie graniczne KOP w powiecie dziśnieńskim
- Polskie jednostki organizacyjne wojska utworzone w 1924
- Polskie jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1939