Przejdź do zawartości

Okolnicowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Okolnicowate
Ilustracja
Dicranopygium yacu-sisa
Systematyka[1]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Klad

rośliny naczyniowe

Klad

Euphyllophyta

Klad

rośliny nasienne

Klasa

okrytonasienne

Klad

jednoliścienne

Rząd

pandanowce

Rodzina

okolnicowate

Nazwa systematyczna
Cyclanthaceae Poit. ex A. Rich.
J.B.G.M. Bory de Saint-Vincent, Dict. Class. Hist. Nat. 5: 222. 15 Mai 1824[2]
Typ nomenklatoryczny

Cyclanthus Poit. ex A. Rich. (1824)[2]

Okolnicowate (Cyclanthaceae) – rodzina roślin z rzędu pandanowców. W jej obrębie wyróżnia się 12 rodzajów liczących 225 gatunków. Współcześnie zasięg rodziny obejmuje Amerykę Środkową, Antyle i północną część Ameryki Południowej (na północ od środkowej Boliwii i południowo-wschodniej Brazylii[3]). Skamieniałości rodzaju Cyclanthus znaleziono także na terenie Europy Zachodniej[1]. Z powodu zewnętrznego podobieństwa do palm rośliny te dawniej łączono w systemach klasyfikacyjnych z rodziną arekowatych, później wyodrębniano jako odrębny rząd[3] i w końcu, ze względu na pokrewieństwo potwierdzone dowodami molekularnymi i morfologicznymi[4], w nowszych ujęciach okolnicowate są rodziną siostrzaną dla pandanowatych[1]. Znaczenie użytkowe ma łyczkowiec dłoniasty (Carludovica palmata), który jest ważną rośliną włóknodajną[5] (wytwarza się z niego m.in. kapelusze panama[3]). Większość przedstawicieli rośnie w runie wilgotnych lasów równikowych[3] (zarówno na nizinach, jak i w górach do 3000 m n.p.m.[4]).

Owocujący okaz łyczkowca dłoniastego
Pokrój łyczkowca dłoniastego

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Okolnicowate to byliny zwykle z mocnym kłączem z którego końca wyrasta pęk liści przypominających młode liście palm. Rzadziej pęd jest krótki, drewniejący i nadziemny lub ma postać długiej, pnącej łodygi osiągającej nawet 30 m długości, przytrzymującej się pni drzew za pomocą korzeni przybyszowych[3].
Liście
Umieszczone są na łodydze skrętolegle lub dwurzędowo, zwykle ogonkowe, u nasady obejmują łodygę. Blaszka liściowa może być niepodzielona, dwudzielna od szczytu lub podzielona dłoniasto, rzadko pierzaście[5][4].
Kwiaty
Drobne, niepozorne i promieniste zebrane są w kolbowate kwiatostany o mięsistej osi, czasem otoczone pochwą liściową i kilkoma liśćmi okrywy. Na kolbach wyrastających w kątach liści lub na szczycie pędu, występują zarówno kwiaty męskie, jak i wyraźnie odmienne od nich kwiaty żeńskie. Kwiaty męskie cechują się wielką liczbą pręcików wynoszącą u różnych gatunków od 10 do 150. Okwiat na nich nie występuje lub jest zredukowany do pojedynczego okółka. Kwiaty żeńskie wyjątkowo jak na przedstawicieli jednoliściennych są czterokrotne – słupek górny powstaje ze zrośnięcia czterech owocolistków i zawiera cztery rozszerzone łożyska z licznymi zalążniami, w których zalążki położone są ściennie[3]. Okwiat w kwiatach żeńskich jest także czterokrotny lub zredukowany; zdarza się w tych kwiatach także płonny okółek czterech pręcików, co świadczy o tym, że rośliny te wywodzą się od przodków posiadających kwiaty obupłciowe[5].
W podrodzinie Carludovicioideae w kwiatostanie spiralnie ułożone kwiaty żeńskie otoczone są czterema kwiatami męskimi. Spod listków okwiatu żeńskich kwiatów wyrastają długie, nitkowate wyrostki wabiące owady zapylające[3].
Owoc
Mięsista jagoda z licznymi nasionami[4]. Zwykle podczas dojrzewania owoce zrastają się z sobą i z mięsistą kolbą kwiatostanu, tworząc owoc zbiorowy[5][3].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)[1]
pandanowce

Velloziaceae



tryurydowate Triuridaceae




Stemonaceae




pandanowate Pandanaceae



okolnicowate Cyclanthaceae





Podział na rodzaje[6]

podrodzina Cyclanthoideae

podrodzina Carludovicioideae

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Najważniejszą rośliną pod względem ekonomicznym z rodziny jest łyczkowiec dłoniasty (Carludovica palmata). Z młodych ogonków liściowych i liści tego gatunku wyplata się kapelusze panama (jeden kapelusz powstaje z 6 liści, rocznie eksportowanych jest około 1 miliona kapeluszy, głównie z Ekwadoru). Starsze liście służą do wyplatania koszy i mat. Liście różnych gatunków, głównie z rodzajów łyczkowiec (Carludovica) i Asplundia służą do robienia strzech. Rośliny z rodzaju Asplundia używane są poza tym w leczeniu skutków ukąszeń przez węże[4].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-01-23] (ang.).
  2. a b James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. [dostęp 2010-12-07]. (ang.).
  3. a b c d e f g h Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 518–520, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2.
  4. a b c d e Heywood V.H., Brummitt R.K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 362–363. ISBN 1-55407-206-9.
  5. a b c d Słownik botaniczny. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.). Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
  6. World Checklist of Selected Plant Families. [dostęp 2011-02-24].