Konserwacja żywności

Konserwacja żywności to różne sposoby przetwarzania i przechowywania żywności, których celem jest wydłużenie jej trwałości i zapewnienie bezpieczeństwa jej spożycia.

Konserwowane produkty Pudliszki (firma)

Konserwowane produkty Pudliszki (firma)

Głównym czynnikiem powodującym psucie się żywności są mikroorganizmy, zabiegi konserwacyjne mają więc na celu uniemożliwienie im wzrostu i rozwoju w konserwowanym materiale i taką zmianę właściwości chemicznych żywności, lub takie jej opakowanie i zamknięcie, które ograniczyłoby ich przyszły rozwój, a tym samym podniosło bezpieczeństwo żywności.

Do technik konserwacji żywności należą:

• obróbka cieplna – powoduje zabicie mikroorganizmów, z wyjątkiem tych tworzących przetrwalniki, jednak po ochłodzeniu może nastąpić ponowna infekcja; przy okazji obróbki cieplnej może też następować suszenie oraz degradacja niektórych witamin.
• suszenie – brak wody uniemożliwia drobnoustrojom rozwój w pożywieniu, jednak nie zabija ich. Mogą one przetrwać okres suszy i rozwinąć się po dostarczeniu wilgoci.
• chłodzenie lub mrożenie – czynności życiowe bakterii są zahamowane w temperaturach bliskich zeru stopni Celsjusza; chłodzenie (od 10 do 0° C) zabija tylko niewielką liczbę drobnoustrojów, te które przeżyją mogą rozwijać się w konserwowanej tym sposobem żywności po jej ogrzaniu; mrożenie (od 0 do -30° C) powoduje śmierć większej ilości komórek drobnoustrojów, wskutek wzrostu kryształów lodu, a także zwolnienie przebiegu reakcji chemicznych (gł. utlenianie); znane są również drobnoustroje zimnolubne (np. Listeria monocytogenes), które żyją i rozmnażają się w niskich temperaturach. Najpopularniejszym sprzętem służącym do tego rodzaju konserwacji jest lodówka, znajdująca się współcześnie w prawie każdym domu
• liofilizacja – usuwanie wody z zamrożonego produktu poprzez sublimację; proces ten przebiega pod ciśnieniem 40–130 Pa i w temperaturze od -35 do -25° C; tak obrobiony produkt może być bardzo długo przechowywany w wysokiej temperaturze, pod warunkiem szczelnego opakowania
• peklowanie w temperaturze 4–6 °C mięso zostaje poddane działaniu mieszaniny peklującej (NaCl, NaNO₂), efektem czego jest zmiana barwy mięsa na różowoczerwoną (nitrozomioglobina) i poprawa smaku; dodatkowo przedłuża się czas przydatności do spożycia wyrobu.
• zakwaszanie – w kwaśnym środowisku mogą żyć tylko gatunki bakterii które są bezpieczne dla ludzi, gdyż pH organizmu ludzkiego jest dla nich zbyt wysokie; przykładem polskiej żywności konserwowanej w ten sposób jest kapusta kiszona oraz ogórek kiszony.
• zwiększanie ciśnienia osmotycznego konserwowanego materiału prowadzi do wypływania wody z komórek mikroorganizmów, ich plazmolizy i śmierci; jakkolwiek metoda ta jest skuteczna dla wielu gatunków drobnoustrojów, znane są mikroorganizmy sololubne (halofilne), które dobrze czują się w środowisku o wysokim ciśnieniu osmotycznym i mogą w nim żyć oraz rozmnażać się.
• solenie – dodanie dużej ilości soli (18%); w celu konserwacji soli się głównie mięso oraz ryby.
• cukrzenie – działa podobnie jak sól, z tym że ludzki organizm lepiej radzi sobie z dużymi ilościami cukru niż soli; metoda popularna na Dalekim Wschodzie; typowa potrawa – rafute
• dodanie alkoholu – alkohol etylowy jest silną trucizną dla bakterii; przed spożyciem tak zakonserwowanej żywności należy obniżyć jego stężenie, np. podając z jakąś potrawą bezalkoholową (np. mięso zakonserwowane w ten sposób ze świeżo gotowanym ryżem i warzywami) lub dodając wody
• dodanie oleju
• pasteryzacja – zabija formy wegetatywne drobnoustrojów, nie niszcząc przetrwalników.
• tyndalizacja - zabija formy wegetatywne przez pasteryzację, doprowadza spory do postaci wegetatywnej i także ja zabija pasteryzacją (+ jeszcze jeden cykl).
• sterylizacja - prowadzona w autoklawach, zabija formy wegetatywne oraz przetrwalniki bakteryjne.
• wędzenie – substancje chemiczne zawarte w dymie są zabójcze dla bakterii.
• hermetyczne zamknięcie – jeśli w żywności nie ma mikroorganizmów, wystarczy ją zamknąć w sposób który uniemożliwi mikroorganizmom z zewnątrz dostanie się do środka; zwykle następuje po pasteryzacji.
• dodanie konserwantów; konserwanty takie jak benzoesan sodu w bardzo małych dawkach (poniżej 0,2%) działają bakteriostatycznie, jednak niektóre konserwanty w większych ilościach wykazują działania niepożądane na organizm człowieka.
• sterylizacja radiacyjna – zabija większość bakterii i prawie nie obniża wartości odżywczych (w typowym procesie); przy większych dawkach promieniowania strata wartości odżywczych jest porównywalna z tą, jaka ma miejsce np. podczas gotowania czy mrożenia
• zastosowanie wysokich ciśnień rzędu kilkaset MPa.
• stosowanie ultradźwięków, metoda obecnie znajdująca się w fazie testów.