Przejdź do zawartości

Goździk

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Goździk
Ilustracja
Goździk kartuzek
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

goździkowate

Rodzaj

goździk

Nazwa systematyczna
Dianthus L.
Sp. Pl. 409. 1753
Typ nomenklatoryczny

Dianthus caryophyllus L.[3]

Synonimy
  • Caryophyllus Tourn. ex Moench
  • Cylichnanthus Dulac
  • Diosanthos St.-Lag.
  • Plumaria Opiz
  • Tunica Ludw.
  • Velezia L.[4]
Goździk pyszny
Goździk brodaty
Goździk kropkowany

Goździk (Dianthus L.) – rodzaj roślin z rodziny goździkowatych. Obejmuje ok. 300[5], według Plants of the World Online – 344[4] gatunków. Zasięg rodzaju obejmuje niemal cały Stary Świat (bez Australii). W Polsce rośnie lub rosło w stanie dzikim 14 gatunków.

Liczne goździki uprawiane są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza w ogrodach skalnych, ale też m.in. na kwiaty cięte. Goździk ogrodowy D. caryophyllus jest źródłem olejku eterycznego używanego w kosmetykach[5].

Nazwa dianthus powstała z greckich słów dios – bóg i anthos – kwiat, w nawiązaniu do pięknego (nieziemskiego) wyglądu i zapachu tych roślin[6].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Centrum zróżnicowania rodzaju stanowi strefa śródziemnomorska – południowa Europa, północna Afryka i zachodnia Azja[7]. Tylko w Europie występuje 115 gatunków z tego rodzaju[5]. W Azji zasięg rodzaju obejmuje niemal cały kontynent po Półwysep Arabski i Indyjski oraz Wietnam na południu[4]. W Chinach rośnie 16 gatunków[7]. Jeden z gatunków rosnących w północnej Azji przekracza Cieśninę Beringa i rośnie jako jedyny rodzimy przedstawiciel rodzaju w Ameryce Północnej – na Alasce i w Jukonie[4][6]. Pojedyncze gatunki rosną we wschodniej Afryce (Etiopia i Erytrea) oraz na południu tego kontynentu (od Zairu i Tanzanii na południe)[4][7].

Rośliny introdukowane z tego rodzaju występują w Ameryce Północnej i Południowej, na Hawajach i Nowej Zelandii[6][4].

W Polsce dwa gatunki z tego rodzaju mają status wymarłych[8]:

Występują we florze Polski jako gatunki rodzime lub dziczejące[8]: Pierwsza nazwa naukowa w ujęciu listy roślin naczyniowych Polski[8], druga według The Plants of the World (jeśli jest odmienna)[4]

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Byliny, tylko D. armeria jest rośliną jednoroczną lub dwuletnią. Korzenie są zwykle tęgie. Łodygi prosto wzniesione lub podnoszące się, pojedyncze lub rozgałęzione[6].
Liście
Naprzeciwległe, u nasady połączone w pochwę liściową. Dolne ogonkowe, górne siedzące. Blaszka jest zawsze jednożyłkowa, równowąska do jajowatej, o końcu zaostrzonym[6].
Kwiaty
Pojedyncze lub zebrane w szczytowe wierzchotki, w niektórych gatunków mocno skupione. Przysadki nieobecne lub wyrastające parami, zielone lub błoniaste. Działki kielicha zrośnięte w zieloną lub czerwonawą rurkę o 20–60 żyłkach. Szczytowe ząbki trójkątne lub lancetowate, zawsze krótsze od rurki, na brzegach błoniaste, białe lub czerwonawe, poza tym zielone lub czerwonawe, z 3–8 żyłkami. Płatki korony zwykle czerwone lub różowe, u niektórych gatunków białe, z wyraźnym paznokciem. Łatka płatka zwykle ząbkowana lub frędzlowato postrzępiona do połowy długości. Pręcików 10, z miodnikami u nasady nitek. Słupek z jednokomorową zalążnią i dwiema nitkowatymi szyjkami, zakończonymi wąskimi znamionami[6].
Owoce
Torebki jajowate lub cylindryczne, otwierające się 4 ząbkami. Zawierają ponad 40 brązowo-czarnych nasion, spłaszczonych jednostronnie[6].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Należy do rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych. W obrębie goździkowatych należy do podrodziny Caryophylloideae plemienia Caryophylleae[10].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa goździkowe (Caryophyllidae Takht.), nadrząd Caryophyllanae Takht., rząd goździkowce (Caryophyllales Perleb), podrząd Caryophyllineae Bessey in C.K. Adams, rodzina goździkowate (Caryophyllaceae Juss.), plemię Diantheae Dumort., podplemię Dianthinae (Rchb.) Kitt. in A. Rich., rodzaj goździk (Dianthus L.)[11].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Liczne goździki uprawiane są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza w ogrodach skalnych, ale też m.in. na kwiaty cięte. Do 2017 wyhodowano ok. 27 tys. odmian tych roślin. Goździk ogrodowy D. caryophyllus jest źródłem olejku eterycznego używanego w kosmetykach. Dawniej niektóre gatunki dodawano przy warzeniu piwa[5].

Gatunki uprawiane w Polsce[12]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
  4. a b c d e f g Dianthus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-30].
  5. a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 90, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. a b c d e f g Richard K. Rabeler, Ronald L. Hartman: Dianthus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-10-01]. (ang.).
  7. a b c Lu Dequan; Nicholas J. Turland: Dianthus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-30].
  8. a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 70, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. Pawlikowski P.: Dianthus campestris (Caryophyllaceae), a species new to Poland. W: Polish Botanical Journal, 53(1), 2008
  10. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  11. Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Dianthus. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-28]. (ang.).
  12. Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.