Przejdź do zawartości

Władysław Pruchniak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Władysław Pruchniak
Sęp, Ireneusz, Felek, Skręt, Jan Podgórski
Ilustracja
Władysław Pruchniak pod koniec lat 50.
Data i miejsce urodzenia

14 sierpnia 1904
Sanok

Data i miejsce śmierci

30 stycznia 1991
Sanok

Przebieg służby
Lata służby

1925–1949

Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Armia Krajowa
Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość

Jednostki

oddział partyzancki OP-23

Stanowiska

oficer wywiadu, kontrwywiadu, komendant placówki AK

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa (kampania wrześniowa, Akcja „Burza”),
działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce

Odznaczenia
Srebrny Krzyż Zasługi Krzyż Armii Krajowej

Władysław Pruchniak ps. „Sęp”, „Ireneusz”, „Felek”, „Skręt”, „Jan Podgórski” (ur. 14 sierpnia 1904 w Sanoku, zm. 30 stycznia 1991 w Sanoku) – podoficer chorąży służby stałej saperów Wojska Polskiego, podczas II wojny światowej żołnierz SZP/ZWZ/AK, oficer Obwodu „OP-23” ZWZ/AK Sanok i szef komendy placówki nr 1 AK Sanok. Działacz i organizator niepodległościowego podziemia antykomunistycznego, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Aresztowany, torturowany, więziony i prześladowany przez władze komunistyczne PRL.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Władysław Pruchniak w mundurze wojskowym
Grobowiec Walerii i Władysława Pruchniaków w Sanoku

Władysław Pruchniak urodził się 14 sierpnia 1904 w Sanoku jako syn Józefa (ślusarz w tamtejszej fabryce) i Marii z domu Bryndza[1]. W Sanoku ukończył szkołę podstawową. Wobec trudnej sytuacji materialnej w czasie początku niepodległej II Rzeczypospolitej w wieku 14 lat rozpoczął pracę w stolarni sanockiej Fabryki Wagonów i Maszyn. Od 1925 służył w Wojsku Polskim, wpierw jako żołnierz nadterminowy, a następnie zawodowy. Ukończył szkołę podoficerską saperów. Rozpoczął służbę w batalionie saperów w Przemyślu i w Modlinie. Jako podoficer zawodowy został awansowany do stopnia chorążego służby stałej.

Wobec zagrożenia konfliktem zbrojnym w 1939 został zmobilizowany w Modlinie. Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej, walczył pod Kamionką Strumiłową, pod Tomaszowem Lubelskim. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939, w drugiej połowie września został aresztowany przez sowietów, po czym zbiegł i przedostał się do Sanoka. Podczas okupacji niemieckiej zaangażował się w działalność konspiracyjną. W listopadzie 1939 przystąpił do organizacji Służba Zwycięstwu Polski. W styczniu 1940 został zaprzysiężony do Związku Walki Zbrojnej i przybrał pseudonim „Sęp” (przyjął go Stanisław Majewski ps. „Ma”). Zajmował się udzielaniem pomocy Polakom uciekającym na Węgry, a także kolportażem podziemnej prasy i ulotek[2]. Od lutego 1940 organizował siatkę wywiadowczą, której przedmiotem działania było zdobywanie informacji o wojskach niemieckich, ich położeniu uzbrojeniu, umocnieniach nad Sanem. Komórka wywiadowcza działająca w sanockiej fabryce wagonów przekazywała mu meldunki[3]. Po przekształceniu ZWZ w Armię Krajową w lutym 1942, w ramach której w powiecie sanockim powstał oddział partyzancki OP-23 (działający pod kryptonimem „San”), Władysław Pruchniak od kwietnia 1943 do sierpnia 1943 był organizatorem i pierwszym dowódcą jego placówki nr 1 Sanok[4]. Od września 1943 działał w sztabie całego obwodu jako zastępca oficera wywiadu, a później oficer kontrwywiadu oraz oficer saperów[5][6]. Funkcjonował wówczas pod pseudonimami „Sęp”, „Ireneusz”, „Felek”. Jednocześnie był członkiem sanockiego patrolu dywersyjnego od czerwca 1940 do stycznia 1942[7]. Przygotowywał i brał udział w nieudanej akcji odbicia z sanockiego więzienia Władysława Szelki ps. „Borsuk”[8]. Brał udział w przygotowaniu i wykonaniu Akcji „Burza” od lipca do sierpnia 1944 (także jako łącznik dowódcy zgrupowania AK kpt. Adama Winogrodzkiego ps. „Korwin”).

Po nadejściu frontu wschodniego i wkroczeniu na tereny polskie sowietów (w tym do Sanoka w sierpniu 1944), zgłosił się do służby w Milicji Obywatelskiej i pracował w Komendzie Powiatowej MO w Sanoku (w tym czasie prowadził działalność konspiracyjną polegającą na wywiadzie w MO), po czym w listopadzie 1944 został zwolniony z powodu reorganizacji. Następnie zgłosił się w Rejonowej Komendzie Uzupełnień w Przemyślu, skąd jako zawodowy podoficer sprzed 1939 został odkomenderowany do szkoły broni pancernej w Chełmie. Krótkotrwale służył w 1 Armii Wojska Polskiego gen. Zygmunta Berlinga. W styczniu 1945 miał wypadek samochodowy, przez kilka miesięcy przebywał na leczeniu szpitalnym w Przemyślu. W październiku 1945 zdezerterował z ludowego wojska polskiego i przebywał w ukryciu.

W grudniu 1945 wstąpił do antykomunistycznej organizacji Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (przyjął go Paweł Radyński ps. „Samborski”). Podjął pracę zawodową jako nocny dozorca w kopalni ropy naftowej w Wańkowej. Tam w okresie od stycznia do lipca był szefem koła WiN Ropienka-Wańkowa. Prowadził nadal działalność wywiadowczą polegającą na gromadzeniu informacji na temat działalności kopalnictwa naftowego, bojówek ukraińskich nacjonalistów. Wobec zagrożenia aresztowaniem ze strony Urzędu Bezpieczeństwa w drugim półroczu 1946, przeniósł się do Gdańska i tam podjął pracę przy załadunku węgla na statki w Nowym Porcie. Również w tym miejscu zaangażował się w działalność konspiracyjną. Był organizatorem kanałów przerzutowych żołnierzy podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego do Szwecji.

23 kwietnia 1949 został aresztowany przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Sopocie, którzy przestawili mu zarzut szpiegostwa. Następnie jego sprawę przejął Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa w Gdańsku. Po przebyciu ciężkiego śledztwa[9], 13 października 1950 został skazany. Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku skazał Władysława Pruchniaka na karę ośmiu lat pozbawienia wolności oraz utratę praw publicznych i obywatelskich na dwa lata. Wymierzoną karę odsiadywał w zakładzie w Elblągu, zakładzie w Iławie i w zakładzie w Sztumie. Zapadł na chorobę. W lutym 1954 został zwerbowany do współpracy z Wydziałem Specjalnym więzienia w Iławie jako informator celny pod pseudonimem „Ireneusz”, jednak mimo nacisków nie prowadził działalności agenturalnej i inwigilacji wymierzonej we współosadzonych. Na wiosnę 1955 został warunkowo zwolniony z reszty odbywanej kary.

Po odzyskaniu wolności zamieszkał ponownie w Sanoku i podjął dorywczą pracę stolarza. Od 1957 do przejścia na emeryturę pracował w Sanockiej Fabryce Autobusów. Był prześladowany i inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa, która od 1955 do 1960 prowadziła wymierzoną w niego sprawę ewidencyjno-obserwacyjną określając go jako „agenta, byłego aktywnego członka AK i osobę wrogo ustosunkowaną do PRL”[10]. W 1958 wstąpił do ZBoWiD. 12 marca 1961 został wybrany członkiem zarządu oddziału powiatowego oddziału powiatowego w Sanoku ZBoWiD[11], ponownie 17 marca 1963[12], 6 lutego 1966 wybrany członkiem zarządu oddziału (w toku zmian w nomenklaturze z 1964 oddział powiatowy został zastąpiony oddziałem)[13], ponownie 20 października 1968[14], 23 maja 1971[15]. Był prelegentem z ramienia ZBoWiD[16]. Został skreślony z listy członków ZBoWiD w 1976[17][18]. Od koniec lat 60. i w tych ramach podjął starania o upamiętnienie i rehabilitację żołnierzy Armii Krajowej. Sporządzał wspomnienia z działalności w konspiracji (pt. Wspomnienia). W okresie PRL wspólnie z ks. Adamem Sudołem oraz Mieczysławem Granatowskim był organizatorem uroczystości patriotycznych w Sanoku w dniach 3 maja, 1 września, 11 listopada[19]. Został prezesem zarejestrowanego 18 września 1989 sanockiego oddziału Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej[20].

Władysław Pruchniak mieszkał w domu rodzinnym w Sanoku przy ulicy Kazimierza Lipińskiego 180[21][22]. Zmarł 30 stycznia 1991[23]. Jego żoną była Waleria (1906-1993). Oboje zostali pochowani w grobowcu na Cmentarzu Posada w Sanoku. Jego siostra, Jadwiga Pruchniak ps. „Jadźka”, „Pola” była łączniczką Obwodu AK Sanok[24] [6] (1926-2013, żona Jana Skulicha).

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Księga urodzeń (1898–1908). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 658.
  2. Andrzej Zagórski, Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji. W latach II wojny światowej i konspiracji w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 704.
  3. Andrzej Zagórski, Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji. W latach II wojny światowej i konspiracji w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 722.
  4. Andrzej Zagórski, Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji. W latach II wojny światowej i konspiracji w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 746.
  5. Andrzej Zagórski, Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji. W latach II wojny światowej i konspiracji w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 708, 722, 744.
  6. a b Jan Łuczyński, Edward Zając: Z dziejów Sanoka i powiatu sanockiego w okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1944). W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 53.
  7. Andrzej Zagórski, Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji. W latach II wojny światowej i konspiracji w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 745.
  8. Paweł Fornal: Sanockie struktury Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (1945–1949). Geneza, działalność i likwidacja. W: Powiat sanocki w latach 1944–1956. Sanok – Rzeszów: Muzeum Historyczne w Sanoku / Instytut Pamięci Narodowej / Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Rzeszowie, 2007, s. 221. ISBN 978-83-60380-13-0.
  9. Andrzej Zagórski, Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji. W latach II wojny światowej i konspiracji w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 739.
  10. Andrzej Brygidyn, W dobie stalinowskiego terroru. W latach powojennych. Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 779.
  11. ZBoWiD 1986 ↓, s. 57.
  12. ZBoWiD 1986 ↓, s. 70.
  13. ZBoWiD 1986 ↓, s. 79, 89.
  14. ZBoWiD 1986 ↓, s. 118.
  15. ZBoWiD 1986 ↓, s. 150.
  16. ZBoWiD 1986 ↓, s. 263.
  17. Władysław Pruchniak: Ciąg dalszy moich wspomnień. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 72. ISBN 978-83-903080-5-0.
  18. Stanisław Janczura. Z działalności koła zakładowego ZBoWiD. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 3, Nr 9 z 15-31 lipca 1974. Sanocka Fabryka Autobusów. 
  19. Maria Żyłka-Żebracka: Wspomnienia osób świeckich. Przyjaźń jest darem. W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 219. ISBN 83-919305-6-4.
  20. Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 960.
  21. Mieczysław Granatowski, Władysław Pruchniak: Oświadczenie. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 564. ISBN 978-83-903080-5-0.
  22. Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 62.
  23. Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 961.
  24. Pruchniak. Moje... 2012 ↓, s. 40.
  25. Władysław Pruchniak: Ciąg dalszy moich wspomnień. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 71. ISBN 978-83-903080-5-0.
  26. a b c Władysław Pruchniak: Ciąg dalszy moich wspomnień. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 73. ISBN 978-83-903080-5-0.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]