Qrız
| QRIZ | |
|---|---|
 | |
| 41°12′56″ şm. e. 48°14′48″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Rayon | Quba rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 2.016 m |
| Saat qurşağı | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qrız və ya Qırız — Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
Adı
"Qrız" sözü haqqında əsası olmayan rəvayətlər söyləyənlər olmuşdur. Belə ki, Qrız-Qrıts sözü qırmaq feli ilə təsadüfən fonetik səsləşir və ona görə də, bu rəvayətlər uydurmadır. "Tök" (tökmək), "var", "gəldi", "gələcək", "gəlir" fellərinin Qrız dilində təsnifatını və s. verdikdə "Q" elementinə, daha doğrusu söz önlüyünə rast gəlinir. Həmin "Q" elementi yüksəklik, ucalıq, hündürlük, açıqlıq göstərir. "rıts" isə hamar, cila mənasını verir. Cilalanmış daş-ritsə xud, cilalanmış taxta-ritsə təxtə yer bildirir. Kəndin mövqeyinə görə belə adlanır.
Tarixi
Qrızın tarixi demək olar ki, oyrənilməyib.
Yazılı mənbələrdə Qrız toponiminə ilk dəfə X əsrdə rast gəlinir. XVIII-cı əsrdə Qrız Şeyxəli xanın Rus imperiyasına qarşı apardağı mübarizədə onun mərkəzi iqamətgahı olmuşdur.
Kəndin ərazisində bir qədim dağılmış məscid var. Bəzi məlumatlara görə bu məscid Abbasi Xilafətinin banisi Abbasın məşhur sərkərdəsi Əbu Müslim Əl Xorasani tərəfindən təxminən VIII əsrdə inşa edilib.Məscid Əbu Müslimin adını daşıyır. Eyniadlı məsciddən yaxınlıqdakı Xınalıq və Cek kəndlərində də var.
Əhalisi
Qrız kəndində hazırda 30-40 ev var. Kəndin əhalisi 368 nəfərdir. Yerli əhalinin bildirdiyinə görə vaxtilə burda 777 ev (bu evlər daş birmərtəbəli evlər olub, tavanı hamar və torpaqla örtülü olurdu) olub və orada 8000-ə yaxın əhali yaşayıb. Lakin onlar bir sıra amillərin təsiri altında miqrasiya etmişlər.
Əhali əsasən heyvandarlıqla və dəmyə əkinçiliyi ilə məşğul olur.Xalça və palaz toxunması kimi sənətlər inkişaf etmişdi.
Bundan başqa Qrızda vaxtilə yəhudilər də yaşamışlar, onları bura Fətəli xan köçürmüşdu. Bu gün də kənddə yəhudi qəbirstanlığı mövcuddur.
Kənddə əhalisini qrızlar təşkil edir.Qrız kəndi qrızların mərkəzi iqamətgahıdır.
Coğrafiyası
Qrız kəndi Ağ dağın ətəyində Qudyal çayın sol sahilində (şimal tərəfində) dəniz səviyyəsindən 2171,4 m yüksəklikdə üzü cənuba baxır. Kəndin ətrafında bir necə bulaq, şəlalə, mağara və çay var. Kəndin yaxınlığında Bab bəy - Bab ata (Pir Qirim Şam baba) və Pir Cəlal Türbəsi kimi müqəddəs yerlər var. Qrız kəndi Azərbaycan ərazisində ən çox qar düşən yaşayış məntəqələrindəndir.Bundan başqa kənddə o qədər də yaxşı vəziyyətdə olmayan məktəb, bələdiyyə binası və yeni məscid var.
Kəndə gedən yol yoxdur. Digər dağ kəndlərinə (Qırız-Dəhnə, Əlik, Cek, Haput) nisbətən Qrıza getmək daha çətindi. Hazırda Quba-Xınalıq yolundan Qrız kəndinə körpü çəkiləcəyi haqqda söz-söhbət gəzir. Bu körpü çəkiləcəyi halda Qrız kəndinə yolu 2 dəfəyə qədər azaldacaq.
Şəkillər
-
"Əbu Müslim" məscidi
-
"Əbu Müslim" məscidi
-
"Əbu Müslim" məscidi
-
Qrız kəndi
-
Pir Cəlal Türbəsi
-
Pir Cəlal Türbəsi
-
Qrız kəndi
-
Qrızda "Əbu Müslim" məscidinin qalıqları
-
Qrız kəndi
Ədəbiyyat
- "IRS" Jurnalı — ГРЫЗЫ - ОТГОЛОСКИ ЭТНИЧЕСКОЙ ИСТОРИИ АЗЕРБАЙДЖАНА
- Mustafazadə Tofiq - Quba Xanlığı
- John M. Clifton, Janfer Mak, Gabriela Deckinga, Laura Lucht, and Calvin Tiessen - The Sociolinguistic Situation of the Kryz in Azerbaijan (SIL International 2005)
- "Qrız" adlı xalça
- "Qrız" xovlu xalça, XVIII əsr
- Musavat - Əfqan Muxtarlı - Qrız haqqında
- Şahmurad Qrızlı (Rəşidov). Qrız və Qrızlılar. Bakı: Azərnəşr, 1996
- Şıxbala Qrızlı (Süleymanov). Qrızlar və Qrız dili. Bakı: 2002
- "İbrahim Qrızi haqqında nə bilirik?". "Azərbaycan", 1999, 17 avqust.
- Н.Зейдлиц - "Списки населенных мест Российской Империи по Кавказскому краю"
- Ш.М.Саадиев . "Лингвистический энциклопедический словарь. Крызский язык."
- Б.Б.Талибов . "Языки Российской федерации и соседних государств. Том. II. Крызский язык."
- Хидиров В.С. Глагол в крызском языке. Баку, 2007. 386 с.
- БСЭ, издание 2_е, том 23, стр 535.
- Народы Кавказа, т. 2, М., 1962.
İstinad
- Mənbə:
Həmçinin bax
Şablon:Şahdağ xalqlarının mərkəzi iqamətgahları Şablon:Quba rayonu kənd/qəsəbələri