Bioloji sistem

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Bir sistem nümunəsi: Beyin, beyincik, onurğa beynisinirlər — sinir sisteminin 4 əsas komponentidir.

.

Bioloji sistem — bir neçə bioloji əlaqəli varlığı birləşdirən mürəkkəb şəbəkə. Bioloji təşkilat bir neçə miqyasda olur və sistemin nə olmasından asılı olaraq müxtəlif strukturlar əsasında müəyyən edilir.[1] Məməlilərdə və digər heyvanlarda orqantoxuma miqyasında qan dövranı sistemini, tənəffüs sisteminisinir sistemini misal göstərmək olar. Mikro və nanoskopik səviyyədə bioloji sistemlərin nümunələri hüceyrələr, orqanellər, makromolekulyar komplekslər və tənzimləyicilərdir. Bioloji sistemi canlı orqanizm kimi canlı sistemlə qarışdırmaq olmaz.

Orqan və toxuma sistemləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Orqan sistemi və insan orqanizminin sistemlərinin siyahısı

Bu xüsusi sistemlər insan anatomiyasında geniş şəkildə öyrənilir və bir çox başqa heyvanlarda da mövcuddur.

Sistem (və ya aparat) anlayışı həyatı və ya üzvi funksiya anlayışına əsaslanır.[2] Sistem müəyyən funksiyaya malik orqanlar toplusudur. Əsas funksiyaların və nəticədə sistemlərin sadalanması antik dövrdən demək olar ki, eyni qalmışdır, lakin onların təsnifatı müxtəlif olmuşdur,[2] məsələn, Aristotel, Bikhat, Cuvier ilə müqayisə edəndə.[3][4]

1820-ci illərdə fransız fizioloqu Henri Milne Edvards tərəfindən irəli sürülən fizioloji əmək bölgüsü anlayışı "canlıları sanki insanın sənayesi tərəfindən yaradılmış maşınlar kimi müqayisə etməyə və öyrənməyə" imkan verdi. Adam Smitin əsərindən ilhamlanaraq Milne Edvards yazırdı ki, “bütün canlıların bədəni, istər heyvan, istərsə də bitki, fabrikə bənzəyir... burada işçilərlə müqayisə oluna bilən fərdi orqanlar həyatı təşkil edən hadisələri meydana gətirmək üçün fasiləsiz işləyirlər. Daha differensiallaşmış orqanizmlərdə funksional əmək müxtəlif alətlər və ya sistemlər arasında bölüşdürülə bilər (onun tərəfindən geyim adlanır).[5]

Hüceyrə orqanel sistemləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hüceyrənin dəqiq komponentləri hüceyrənin eukaryot və ya prokaryot olması ilə müəyyən edilir.[6]

  1. F. Muggianu; A. Benso; R. Bardini; E. Hu; G. Politano; S. Di Carlo. Modeling biological complexity using Biology System Description Language (BiSDL) // 2018 IEEE International Conference on Bioinformatics and Biomedicine (BIBM). IEEE Xplore Digital Library. 2018. 713–717. doi:10.1109/BIBM.2018.8621533. ISBN 978-1-5386-5488-0.
  2. 1 2 Fletcher, John (1837). "On the functions of organized beings, and their arrangement". In: Rudiments of physiology. Part 2. On life, as manifested in irritation. Edinburgh: John Carfrae & Son. pp. 1-15. link.
  3. Bichat, X. (1801). Anatomie générale appliquée à la physiologie et à la médecine, 4 volumes in-8, Brosson, Gabon, Paris, link. (See pp. cvj-cxj).
  4. Cuvier, Georges. Lecons d'anatomie comparée 2. éd., cor. et augm. Paris: Crochard, 1835-1846. link Arxivləşdirilib 2009-03-02 at the Wayback Machine.
  5. R. M. Brain. The Pulse of Modernism: Physiological Aesthetics in Fin-de-Siècle Europe. Seattle: University of Washington Press, 2015. 384 pp., [1] Arxivləşdirilib 2023-07-03 at the Wayback Machine.
  6. "Human Anatomy And Physiology". PressBooks. 2020-10-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-14.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Systems Biology: An Overview by Mario Jardon: A review from the Science Creative Quarterly, 2005.
  • Synthesis and Analysis of a Biological System, by Hiroyuki Kurata, 1999.
  • It from bit and fit from bit. On the origin and impact of information in the average evolution. Includes how life forms and biological systems originate and from there evolve to become more and more complex, including evolution of genes and memes, into the complex memetics from organisations and multinational corporations and a "global brain", (Yves Decadt, 2000). Book published in Dutch with English paper summary in The Information Philosopher, http://www.informationphilosopher.com/solutions/scientists/decadt/
  • Schmidt-Rhaesa, A. 2007. The Evolution of Organ Systems. Oxford University Press, Oxford, [2].