Ver o código fonte de "Rosalía de Castro"

{{Artigo de calidade}}
{{1000 artigos icona título|materia=Literatura}}
{{Redirección|Rosalía}}
:''Este artigo trata sobre a escritora e poetisa galega. Para a estrela situada na constelación de Ofiúco, ver [[Rosalíadecastro]]. Para o nome de Rosalía, véxase [[Rosalía (nome)]]''
{{Biografía
|fillos     = [[Alejandra Murguía|Alejandra]] (1859-1937)<br/>[[Aura Murguía de Castro|Aura]] (1868-1942)<br/>Gala (1871-1964)<br/>[[Ovidio Murguía|Ovidio]] (1871-1900)<br/>Amara (1873-1921)<br/>{{Nowrap|Adriano Honorato Alejandro (1875-1876)}}<br/>Valentina (nada morta en 1877)
}}
'''Rosalía Castro de Murguía''', de solteira, '''Rosalía de Castro Abadía''',<ref>{{cita libro|autor={{Versaleta|Murguía, M.}}|título=Galicia|ano=1888|capítulo=Hijos notables de Santiago|páxinas=482-483}}</ref><ref>{{cita web|url=https://academia.gal/-/a-c-c3-a9dula-de-identificaci-c3-b3n-de-rosal-c3-ada|título=A cédula de identificación de Rosalía|páxina-web=Real Academia Galega}}</ref> nada en [[Conxo, Santiago de Compostela|Conxo]] ([[Santiago de Compostela]]) o [[23 de febreiro]] de [[1837]]<ref>{{cita novas|url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/cultura/2021/10/02/span-langgl-documento-inedito-demostra-rosalia-naceu-23-febreiro-non-24span/0003_202110G2P34991.htm|título=Un documento inédito demostra que Rosalía naceu o 23 de febreiro, non o 24|autor=Montse García|xornal=La Voz de Galicia|data=2 de outubro de 2021}}</ref> e finada na [[A Matanza, Iria Flavia, Padrón|Matanza]] ([[Padrón]]) o [[15 de xullo]] de [[1885]], foi unha [[Escritor, escritora|escritora]] e poeta galega, considerada a máis ilustre figura da [[lírica]] moderna, unha das máis altas da [[poesía]] española do [[século XIX]]{{Sfn |{{Versaleta|Alvarellos}} |1993 }} e a principal responsable do [[Rexurdimento]] galego do [[século XIX]], xunto a [[Eduardo Pondal]] e [[Manuel Curros Enríquez]].<ref>{{cita libro|autor={{Versaleta|Paredes-Méndez, Francisca; Harpring, Mark; Ballesteros, José R.}} |título=Voces de España. Antología literaria |ano=2013 |localización=[[Boston]] |editorial=Heinle, Cengage Learning |isbn=978-1-285-05383-7 |páxina=432 |url=https://books.google.com.ar/books?id=dTALAAAAQBAJ&pg=PA432&dq=%22Rosal%C3%ADa+de+Castro%22+%22es+reconocida+como+una+de+las+escritoras+que+m%C3%A1s+influencia+ha+tenido+en+la+restauraci%C3%B3n+de+la+lengua+gallega%22&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiWjNfnrLXSAhWCjJAKHVhmBGcQ6AEIGjAA#v=onepage&q=%22Rosal%C3%ADa%20de%20Castro%22%20%22es%20reconocida%20como%20una%20de%20las%20escritoras%20que%20m%C3%A1s%20influencia%20ha%20tenido%20en%20la%20restauraci%C3%B3n%20de%20la%20lengua%20gallega%22&f=false |lingua=castelán |cita=Rosalía de Castro [...] es reconocida como una de las escritoras que más influencia ha tenido en la restauración de la lengua gallega.}}</ref>

O [[17 de maio]], [[Día das Letras Galegas]], celébrase co gallo de ser a data de edición da súa obra ''[[Cantares gallegos]]''. A súa figura e as súas creacións literarias foron obxecto dunha abondosa [[bibliografía]] e recibiron unha constante atención [[crítica]], tanto no territorio [[Galicia|galego]] coma no estranxeiro.<ref name="p248bachillerato">{{Cita libro |ligazónautor=Gonzalo Navaza |autor={{Versaleta|Navaza Blanco, G.}} |ano=2004 |título=Lingua e literatura |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]] |id=ISBN 84-9782-168-8 |páxina=248}}</ref>

== Traxectoria ==
{{Véxase tamén|Cronobiografía de Rosalía de Castro}}
=== Nacemento ===
Rosalía de Castro naceu o [[23 de febreiro]] de [[1837]] no Camiño Novo, do que daquela era o novo [[Concello de Conxo]], hoxe Praza de Vigo do concello de Santiago de Compostela,<ref>{{Cita publicación periódica |ligazónautor=Henrique Alvarellos |apelidos={{Versaleta|Alvarellos}} |nome={{Versaleta|Quique}} |url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/santiago/santiago/2016/05/15/span-langgl-naceu-rosalia-castrospan/0003_201605S15C11991.htm |título=Aquí naceu Rosalía de Castro |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data=15/5/2016 }}</ref> sendo bautizada o  día seguinte cos nomes de María Rosalía Rita. No rexistro do [[Hospital Real de Santiago de Compostela]] figura como filla de pais descoñecidos. A súa acta de [[bautismo|bautizo]] (folio 159) rezaba:<ref name="CHAO">{{Cita publicación periódica |ligazónautor=Enrique Chao Espina |autor={{Versaleta|Chao Espina, E.}} |url=https://academia.gal/archive-boletins-web/paxinas.do?id=2865 |título=La infancia de Rosalía de Castro |xornal=[[Boletín da Real Academia Galega|Boletín de la Real Academia Gallega]] |ano=1951 |número=294-296 |páxinas=270-278 }}</ref>

{{Cita centrada|''En 24 de febreiro de 1836, María Francisca Martínez, veciña de San Xoán do Campo, foi madriña dunha nena que bauticei solemnemente e puxen os [[santos óleos]], chamándoa '''María Rosalía Rita''', filla de pais incógnitos, cuxa nena levou a madriña, e vai sen número por non ter pasado ó [[orfanato]]; e que así conste, asínoo.''|autor=José Vicente Varela y Montero ([[presbítero]]).<ref name="VICTORIANO">{{Cita libro |autor={{Versaleta|[[Victoriano García Martí|García Martí, V.]]}} |ano=1944 |capítulo=Rosalía de Castro o el dolor de vivir |título=Obras Completas |editorial=Aguilar }}</ref>{{Sfn |{{Versaleta|Mayoral}} |1974 |p=570}}<ref group="Citas orixinais">Tradución ao galego do orixinal: ''En 24 de febrero de 1836, María Francisca Martínez, vecina de San Juan del Campo, fue madrina de una niña que bauticé solemnemente y puse los santos óleos, llamándola María Rosalía Rita, hija de padres incógnitos, cuya niña llevó la madrina, y va sin número por no haber pasado a la inclusa; y que así conste, lo firmo.''</ref>}}

As restantes partidas que figuran no folio son todas do ano 1837. "''1836''" trátase, pois, dun erro do que o escribiu.

A súa nai, María Teresa da Cruz de Castro e Abadía, nada o 24 de novembro de 1804, de orixe fidalga vida a menos,<ref name=Cervantes>{{Cita web |url=http://www.cervantesvirtual.com/portales/rosalia_de_castro_ga/ |título=Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes }}</ref> viviu na [[Pazo de Arretén|Casa grande de Arretén]], en [[Iria Flavia, Padrón|Iria Flavia]]. A familia da nai proviña da [[liñaxe]] dos Castro, de orixe castelá, pero establecida en Galicia dende a [[Idade Media]] (foron [[Condado de Lemos|condes de Lemos]] nunha das súas pólas).{{Sfn |{{Versaleta|Suárez Picallo}} |2008 |p=383 }} Contaba trinta e dous anos cando naceu a meniña.<ref name=Cervantes/> Moi pouco se sabe do pai de Rosalía, José Martínez Viojo. Nado en [[Ortoño, Ames|Ortoño]], [[Ames]],<ref name=Tamesis>{{cita libro| autor ={{Versaleta|Stevens, Shelley}} | url=https://books.google.es/books?id=XZhBPpwmfrIC&lpg=PP1&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |título=Rosalía De Castro and the Galician Revival| ano = 1986| publicación = Tamesis Books Limited. | id = ISBN 0-7293-0250-4 |lingua=en }}</ref> o [[7 de febreiro]] de [[1798]] e [[sacerdote|crego]] de profesión, acababa de cumprir os trinta e nove anos cando naceu a nena; debido á súa condición, non puido recoñecer nin lexitimar a súa filla, encargando o seu coidado ás súas irmás, polo que semella que si se interesou pola súa manutención.<ref name=Cervantes/> Non obstante non hai datos que avalen que fosen as súas tías paternas as que se encargasen da meniña. Polo contrario, e de acordo coa documentación achegada por [[Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda]], Rosalía aparece ao coidado da súa nai, en Padrón, cando contaba con cinco anos de idade.<ref name="VITORIAGRIAL">{{Cita publicación periódica |autor={{Versaleta|Álvarez Ruiz de Ojeda, V.}} |título=Un importante documento para a biografía de Rosalía de Castro |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |número=136 |páxinas=479-501 |ano=1997}}</ref>

=== Infancia ===
[[Ficheiro:Rosalía nun debuxo da súa filla Alexandra.jpg|miniatura|Rosalía nun debuxo feito pola súa filla Alejandra.]]
Nos seus primeiros anos Rosalía viviu unha [[infancia]] leda nas vilas rurais de [[Ortoño, Ames|Ortoño]] e [[Padrón]]. Nunha das pasaxes bibliográficas dun dos seus poemas de ''[[Cantares gallegos]]'', Castro bota unha ollada nostálxica á casa de [[Arretén, Iria Flavia, Padrón|Arretén]], casa de [[Iria Flavia, Padrón|Iria Flavia]] onde viviu por tempadas canda a súa nai entre os nove e quince anos. Unha infancia lembrada por cancións, risas e as badaladas das [[campá]]s.<ref name=Tamesis/>

Dos tempos de Arretén, xa cunha Rosalía adulta, hai unha testemuña directa sobre a relación de Rosalía co contorno e as xentes de Padrón:<ref>{{Cita novas |autor={{Versaleta|Padín Otero, Román}} |url=http://www.elcorreogallego.es/vida-social/ecg-h/recuerdos-arreten-visita-empresario-andres-quinta-cortinas/idEdicion-2008-10-19/idNoticia-354342/ |título=Balbina Cardama Cajaraville conoció a Rosalía de Castro |xornal=[[El Correo Gallego]] |data=19/10/2008 |data-acceso=03/03/2016 |data-arquivo=15/03/2016 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20160315083504/http://www.elcorreogallego.es/vida-social/ecg-h/recuerdos-arreten-visita-empresario-andres-quinta-cortinas/idEdicion-2008-10-19/idNoticia-354342/ |url-morta=yes }}</ref>
{{Cita centrada|''Relataba Balbina (Cardama Cajaraville) como se saudaba acotío coa poetisa ao atoparse con ela camiñando preto da Casa Grande.<br/>Lembra na entrevista como a escritora tiña un trato moi deferente con todo o mundo, a pesar de que, segundo explicaba Balbina, o seu mundo era o dos señores, con quen se trataba máis. No físico describía a poetisa como forte, con moita máis presenza que Murguía. E no relativo ao trato que tiña a escritora coas persoas ao seu servizo, facía fincapé a anciá en que sempre lles daba aos que traballaban na casa “algún lote de alimentos”.''<ref group="Citas orixinais">Tradución ao galego do orixinal: ''Relataba Balbina (Cardama Cajaraville) cómo se saludaba con cotidianeidad con la poetisa al encontrarse con ella caminando cerca de la Casa Grande.<br/>Recuerda en la entrevista cómo la escritora tenía un trato muy deferente con todo el mundo, a pesar de que, según explicaba Balbina, su mundo era el de los señores, con quienes se trataba más. En lo físico describía a la poetisa como fuerte, con mucha más presencia que Murguía. Y en lo relativo al trato que tenía la escritora con las personas a su servicio, hacía hincapié la anciana en que siempre les daba a los que trabajaban en la casa “algún lote de alimentos”.''</ref>}}

A noticia non precisa cal é o [[periódico]] citado.

Na seguinte prosa [[costumismo|costumista]], de [[1881]], Rosalía fala da ledicia de estar coa súa nai nas [[Pazo de Hermida|Torres de Hermida]] en [[Lestrobe, Dodro, Dodro|Lestrobe]], fogar de Josefa, irmá da nai de Rosalía e do seu home Gregorio.<ref name=Tamesis/>

{{Cita centrada|''Non volvín experimentar nesa habitación, onde a miña nai... durmiu un día para espertar cada mañá sorríndome, aquela ledicia e aquelas éxtases, nas cales, sen eu sabelo, a esperanza, agora fuxida, andaba axitando entón as súas luminosas ás.''<ref group="Citas orixinais">Tradución ao galego do orixinal: ''No he vuelto a experimentar en esa habitación, en donde mi madre... durmió un día para despertar cada mañana sonriéndome, aquella alegría y aquellos éxtasis, en los cuales, sin yo saberlo, la esperanza, ahora huída, andaba agitando entonces sus luminosas alas.''</ref>}}

Nun artigo de Murguía escrito trala morte da súa dona publicado como capítulo en [[Precursores|''Los precursores'']] (1885), Murguía afirma que a ledicia da súa mocidade foi axiña interrompida coa chegada da [[puberdade]] aos once anos de idade.<ref name=Tamesis/>

En [[setembro]] de [[1853]] unha [[epidemia]] de [[tifo]] puxo en grave perigo a [[vida]] de Rosalía (con 16 anos), en [[Muxía]], onde fora á [[Santuario da Virxe da Barca|romaría da Virxe da Barca]].<ref name="AMIZADE">{{Cita novas |autor={{Versaleta|Giadás, Luis}} |url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/carballo/2013/02/06/gran-amizade-pondal-rosalia/0003_201302C6C7991.htm |título=A gran amizade de Pondal e Rosalía |xornal=La Voz de Galicia |data=6/2/2013 }}</ref> De feito, acabou coa da súa amiga Eduarda Pondal, irmá do [[Eduardo Pondal|poeta]].{{Sfn |{{Versaleta|Pociña}} |{{Versaleta|López}} |2000 |pp=24-25}} No [[inverno]] dese mesmo ano unha gran [[fame]] asola Galicia.<ref name="VILLOTA">{{Versaleta|Villota Gil-Escoin, Paloma de}} (1986). [https://minerva.usc.es/xmlui/bitstream/handle/10347/10167/pg_054-077_cc44rosalia2.pdf?sequence=1&isAllowed=y "La hambruna de 1853. Un acontecimiento a resaltar en la obra de Rosalía de Castro"] USC.</ref>

=== Formación ===
[[Ficheiro:Manuel Murguía, Almanaque Gallego para 1900, p. 17.jpg|miniatura|esquerda|175px|[[Manuel Murguía|Murguía]], o marido, foi quen lle publicou ''[[Cantares gallegos]]''.]]
Non se sabe exactamente cando nai e filla se trasladaron a Compostela, pero si que en [[1850]] xa vivían nesa cidade. Os seus estudos deberon ser escasos.{{Sfn |{{Versaleta|Mayoral}} |1974 |p=573 }} Alí comezou a formarse en torno á [[Real Sociedade Económica de Amigos do País de Santiago|Real Sociedad Económica de Amigos del País de la ciudad de Santiago]]. En Santiago recibiu formación musical, artística e literaria; participou nas actividades do [[Liceo de la Juventud]], lugar de encontro dos intelectuais comprometidos co movemento provincialista. As súas [[Ideoloxía|correntes ideolóxicas]], que impregnarán a obra de Rosalía, eran o [[socialismo]] e o [[republicanismo]].<ref>{{Cita web |url=http://www.17demaio.org/diasdasletras/ano.php?txt=ano_1963 |título=1963. Rosalía de Castro |editorial=Dirección Xeral de Creación e Difusión Cultural. [[Consellería de Cultura e Turismo|Consellería de Cultura e Deporte]] |data-acceso=11 de febreiro de 2017 |data-arquivo=18 de maio de 2009 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20090518013534/http://www.17demaio.org/diasdasletras/ano.php?txt=ano_1963 |url-morta=unfit }}</ref> No [[liceo]] coincidiría con [[Eduardo Pondal]], [[Aurelio Aguirre]] e [[Juan Manuel Paz Novoa]].

=== Familia ===
[[Ficheiro:Rosalía e familia por Juan Palmeiro e fillos, A Matanza. 1884.jpg|miniatura|225px|A familia en 1884, do estudio fotográfico de Manuel Palmeiro.<ref>{{Cita libro |autor={{Versaleta|[[Ricardo Carballo Calero|Carballo, R.]]}} |ano=1981 |anoorixinal=1963 |páxinas=143–234 |url=https://books.google.es/books?id=4GkFdFdFYagC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |título=Historia da Literatura Galega Contemporánea |editorial=Galaxia |id=ISBN 84-7154-391-5}}</ref>{{Sfn|{{Versaleta|Castelao}}|2018|p=210}}]]
En abril [[1856]] trasladouse a [[Madrid]], onde viviu coa súa curmá María Josefa del Carmen García-Lugín y Castro, na rúa da Ballesta. En [[1857]] publicou o seu primeiro libro, o poemario ''La Flor'', do que o escritor [[Manuel Murguía]] fixo unha recensión no xornal ''[[La Iberia]]'' do 12 de maio dese mesmo ano. O [[10 de outubro]] de [[1858]], [[embarazo|encinta]],<ref>{{Versaleta|[[Agustín Sixto Seco|Sixto Seco, A.]]}} (1985) [http://www.poesiagalega.org/uploads/media/sixto_seco_1986_rosalia.pdf "Achegamento médico-antropolóxico á personalidade de Rosalía"] p. 61.</ref> casou con Murguía, na [[Igrexa de Santo Ildefonso de Madrid|igrexa de Santo Ildefonso]].{{Sfn |{{Versaleta|Pociña}} |{{Versaleta|López}} |2000 |pp=32-33}} A vida do matrimonio fíxose itinerante debido aos cargos funcionariais de Murguía. En [[1859]] regresaron a Galiza, onde naceu [[Alejandra Murguía|Alejandra]], a súa primeira filla, apadriñada por [[Alejandro Chao]]; no mesmo ano volveron de novo a Madrid e publicou obras en galego e castelán. Logo duns anos en Madrid, trasladáronse a Lugo, e despois volveron a Madrid. O 4 de xuño de [[1862]] mórrelle en Santiago a nai, Teresa de Castro, á idade de 57 anos, dunha "lesión orgánica do [[corazón]]".{{Sfn |{{Versaleta|Pociña}} |{{Versaleta|López}} |2000 |pp=42-43 }} Rosalía estaba naquel momento vivindo con ela.<ref>[http://rosalia.gal/rosalia/biografia/ Biografía. Fundación Rosalía de Castro]</ref>

As actividades do seu home leváronos por diferentes lugares: [[Simancas]], [[A Coruña]] (1871-1878), Santiago de Compostela, Lestrobe (1879-1883, residindo no pazo de Hermida), [[Estremadura]], [[Alacant]]... e mentres, foron nacendo máis fillos: [[Aura Murguía de Castro|Aura]], nada en Santiago o 7 de decembro de [[1868]]<ref>{{Cita publicación periódica |apelidos={{Versaleta|García Vega}} |nome={{Versaleta|Lucía}} |url=https://revistas.ucm.es/index.php/MADR/article/viewFile/39195/37792 |título=Rosalía de Castro, Manuel Murguía, su hija Aura y el contexto revolucionario de 1868 |xornal=[[Madrygal. Revista de estudios gallegos|Madrygal]] |ano=2012 |número=15 |páxinas=67-76 |lingua=Es }}</ref> (morreu en [[1942]]). Gala e [[Ovidio Murguía|Ovidio]], xemelgos, naceron en Lestrobe en xullo de [[1871]] (Gala morreu en [[1964]] e Ovidio en [[1900]]), Amara, nada na Coruña en xullo de [[1873]] (morreu en [[1921]]), Adriano Honorato Alejandro, nado en Santiago en marzo de [[1875]] (morreu en novembro de [[1876]] debido a unha caída<ref name="GONALEGRE">{{Cita novas |autor={{Versaleta|[[Ramón González-Alegre|González-Alegre, Ramón]]}} |url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1967/11/18/043.html |título=La muerte de Adriano Murguía |xornal=[[ABC (xornal)|ABC]] |data=18/11/1967 }}</ref>), e Valentina, nada morta en Santiago en febreiro de [[1877]].<ref name=Cervantes/>

=== Últimos anos e morte ===
{{Véxase tamén|Casa Museo Rosalía de Castro}}
[[Ficheiro:Convento de Santo Domingos de Bonaval - Panteón de galegos ilustres - 02 - Rosalía de Castro.jpg|miniatura|200px|esquerda|Tumba de Rosalía no [[convento de San Domingos de Bonaval]].]]
Rosalía botou os derradeiros anos da súa vida en Padrón, onde a familia alugara a [[Casa Museo Rosalía de Castro|casa da Matanza]], que despois se convertería na súa casa-museo.

A morte de Adriano, o seu fillo máis novo aos dous anos por mor dun accidente na súa casa de Santiago<ref name="GONALEGRE"/> e a súa enfermidade amargáronlle os derradeiros anos. Morreu de [[cancro]] en [[1885]], aos corenta e oito anos na súa casa de Padrón. Rosalía foi soterrada no [[Cemiterio de Adina|camposanto da Adina]]. Anos máis tarde, en [[1891]], os seus restos foron trasladados ó actual [[Panteón de Galegos Ilustres]], na igrexa de [[Convento de San Domingos de Bonaval|San Domingos de Bonaval]], en Santiago de Compostela.

Derradeiros momentos de Rosalía por [[Augusto González Besada]].<ref name=Cervantes/><ref>{{Cita libro |autor={{Versaleta|[[Augusto González Besada|González Besada, A.]]}} |título=Discursos leídos ante la Real Academia Española |url=http://www.rae.es/sites/default/files/Discurso_de_ingreso_Augusto_Gonzalez_Besada.pdf|páxina= 43 e notas na p. 60 |editorial=[[Real Academia Española]]|lingua=es |data=7/5/1916}}</ref>

{{Cita centrada|''… recibiu con fervor os santos sacramentos, recitando en voz baixa as súas predilectas oracións. Encargou ás súas fillas queimasen os traballos literarios que, reunidos e ordenados por ela mesma, deixaba sen publicar, dispuxo ser soterrada no cemiterio de Adina, e pedindo un ramo de pensamentos, a flor da súa predilección, non ben foille achegada aos beizos sufriu un afogo que foi o comezo da súa agonía. Delirante, e nubrada a vista, díxolle á súa filla Alejandra: «Abre esa fiestra, que quero ver o mar», e pechando os seus ollos para sempre, expirou…''<ref group="Citas orixinais">Tradución ao galego do orixinal: ''… recibió con fervor los Santos Sacramentos, recitando en voz baja sus predilectas oraciones. Encargó a sus hijas quemasen los trabajos literarios que, reunidos y ordenados por ella misma, dejaba sin publicar, dispuso se la enterrara en el cementerio de Adina, y pidiendo un ramo de pensamientos, la flor de su predilección, no bien se lo acercó a los labios sufrió un ahogo que fué el comienzo de su agonía. Delirante, y nublada la vista, dijo a su hija Alejandra: «Abre esa ventana, que quiero ver el mar», y cerrando sus ojos para siempre, expiró…''</ref>}}
[[Ficheiro:Rosalía morta por Ovidio Murguía, seu fillo.jpg|miniatura|240px|Rosalía xacente no seu leito de morte, retratada polo seu fillo Ovidio.]]
Despois da súa morte, os fillos, obedecendo a súa derradeira vontade, queimaron os seus escritos.<ref name="JPORTO">{{Cita novas |autor={{Versaleta|Héctor J. Porto}} |url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/literatura/2017/02/23/span-langglrosalia-e-quen-e-galego-lle-foi-alleo-humano-lle-foi-alleospan/0003_201702G23P34991.htm |título=«Rosalía é quen é porque nada galego lle foi alleo e nada humano lle foi alleo» |xornal=La Voz de Galicia |data=23/2/2017 }}</ref> Cando Murguía volveu á casa e atopou o feito, laiouse dicíndolles:<ref>{{Cita novas |autor={{Versaleta|Pereiro, Xosé Manuel}} |url=http://ccaa.elpais.com/ccaa/2014/01/16/galicia/1389887172_507859.html |título=Rosalía de Castro sigue escribiendo |xornal=El País |data=16/1/2014 |lingua=es}}</ref>
{{Cita centrada|''Queimáchedes a gloria dela e a fortuna vosa!'' <ref group="Citas orixinais">Tradución ao galego do orixinal: ''¡Habéis quemado la gloria de ella y la fortuna vuestra!''</ref>}}

== Lingua literaria ==
O idioma que tiñan á súa disposición os iniciadores do Renacemento romántico, que eran uns completos descoñecedores dos textos medievais, era unha lingua dialectal empobrecida, moi erosionada pola lingua oficial e fragmentada en variedades comarcais.

Non se pode afirmar que Rosalía de Castro escribise nun [[dialecto]] determinado, aínda que o seu elástico sistema de normas lingüísticas tiña como base xeográfica as falas das comarcas bañadas polo [[Río|Sar]] e o [[Río Ulla|Ulla]], cunha clara tendencia ao [[seseo]]. Como consecuencia da precaria situación na que se atopaba a [[lingua galega]] escrita da época, Rosalía adoitaba empregar [[vulgarismo]]s (''probe'' en lugar de ''pobre'', ''espranza'' en lugar de ''esperanza'' e ''dreito'' en lugar de ''dereito'' son algúns exemplos), [[hipergaleguismo]]s (''concencia'' ou ''pacencia'' son dous exemplos) e [[castelanismo]]s (''dicha'', ''Dios'', ''conexo''...). Tamén son habituais nas súas obras as vacilacións léxicas (''frores'', ''frois'', ''froles'' ou ''dor'', ''doure'', ''delor'') e morfolóxicas, adoptando diferentes solucións para a formación do plural das palabras agudas.

Malia todo, a Rosalía interésalle máis a vivacidade cá pureza da lingua galega que emprega para expresarse, o que deixa patente no prólogo de ''Cantares gallegos''. É alí onde se di que a pesar de carecer de gramáticas e de regras, que propiciarán a aparición de erros ortográficos, a autora puxo o seu maior coidado en reproducir o verdadeiro espírito do pobo galego.

=== A decisión de non escribir máis en galego ===
[[Ficheiro:Carta de Rosalía. Lestrove, 25 de julio de 1881. Mi querido Manolo te he escrito ayer, pero vuelvo a hacerlo hoy.pdf|miniatura|200px|&nbsp; &nbsp; ''Lestrove &nbsp; 25 de julio &nbsp; 1881.<br/>&nbsp; Mi querido Manolo te he escrito ayer, pero vuelvo a hacerlo hoy...'']]
Nunha carta que Rosalía lle dirixe ao seu marido, Manuel Murguía, asinada en Lestrove<sup>{{sic}}</sup> o 25 de xullo de 1881, deixa dito:

{{Cita centrada|''…nin por tres, nin por seis, nin por nove mil reais volverei a escribir nada no noso dialecto, nin acaso tampouco a ocuparme de nada que ao noso país concirna.'' <ref group="Citas orixinais">Tradución ao galego do orixinal: ''…ni por tres, ni por seis, ni por nueve mil reales volveré a escribir nada en nuestro dialecto, ni acaso tampoco a ocuparme de nada que a nuestro país concierna.''</ref><ref>{{Cita novas |autor={{Versaleta|Dopico, Montse}} |url=http://praza.com/cultura/3961/por-que-rosalia-dixo-que-non-volveria-escribir-en-galego/ |título=Por que Rosalía dixo que non volvería escribir en galego? |xornal=[[Praza Pública]] |data=31/3/2013}}</ref>}}

E non se sentía só doída, senón tamén fondamente decepcionada, polo que se desprende dos seus argumentos nese mesmo texto:

{{Cita centrada|''… Atrévense a dicir que é forza que me rehabilite ante Galicia. Rehabilitarme de que? De ter feito todo o que en mi coubo polo seu engrandecemento?''

''O país si que é o que ten que rehabilitarse para cos escritores, a quen, aínda que non sexa máis que pola boa fe e entusiasmo con que por el traballaron, débelles unha estimación e respecto que non saben darlles…'' <ref group="Citas orixinais">Tradución ao galego do orixinal: ''… Se atreven a decir que es fuerza que me rehabilite ante Galicia. ¿Rehabilitarme de qué? ¿De haber hecho todo lo que en mí cupo por su engrandecimiento?''

''El país sí que es el que tiene que rehabilitarse para con los escritores, a quienes, aun cuando no sea más que por la buena fe y entusiasmo con que por él han trabajado, les debe una estimación y respeto que no saben darles…''</ref><ref>[[:Ficheiro:Carta de Rosalía. Lestrove, 25 de julio de 1881. Mi querido Manolo te he escrito ayer, pero vuelvo a hacerlo hoy.pdf|''25 de julio de 1881. Mi querido Manolo te he escrito ayer, pero vuelvo a hacerlo hoy...'']]</ref>}}

A tan citada misiva de Rosalía nacera en resposta ao escándalo e ás duras críticas que nalgúns xornais do país provocara o seu artigo "Costumbres gallegas", publicado en [[El Imparcial (1867)|''El Imparcial'']] de Madrid. Nel referíase a un antigo costume dalgunhas zonas de costa galegas nas que as familias, como mostra de hospitalidade e “extrema xenerosidade”, realizarían o “sacrificio” de permitir que o mariñeiro forasteiro pasase unha noite cunha muller da casa.<ref name="IMPARCIAL">{{Cita libro |ligazónautor1=Rosa Aneiros |apelidos1={{Versaleta|Aneiros}} |nome1={{Versaleta|R.}} |apelidos2={{Versaleta|López García}} |nome2={{Versaleta|Xosé}} |ligazónautor3=Víctor Freixanes |apelidos3={{Versaleta|Freixanes}} |nome3={{Versaleta|V.}} |url=https://books.google.es/books?id=KcJ58A05cVYC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA86#v=snippet&q=%22Costumbres%20Gallegas%22&f=false |título=Xornalistas con opinión 2. Escolma de textos |editorial=[[Consello da Cultura Galega|CCG]] e [[Editorial Galaxia|Galaxia]] |ano=2010 |isbn=978-84-9865-339-7 |páxinas=86-89}}</ref>

Con todo, a pesar da contundencia dos parágrafos anteriores, Rosalía remataba pedíndolle a Murguía que lle comunicase ao editor a súa resolución de non volver escribir en galego, ''“de una vez que a él no le conviene aceptar las condiciones que le he propuesto”.'' Non estaba pechándose, así, totalmente en banda.

Con estes datos e coas conclusións ás que chegan os distintos historiadores, pódense avanzar tres posibles razóns para o seu abandono da lingua da que foi nai:
* Foi unha decisión nacida da súa dor e fatiga de non ver recoñecido o seu esforzo e contribución á lingua propia, como lle sucedeu a [[Manuel Curros Enríquez]], excomungado pola Igrexa, ou [[Francisco Añón]], que morreu na miseria.
* Rosalía buscaba un respecto profesional (''aceptar las condiciones que le he propuesto''), que non daba conseguido.
* A súa morte prematura converteu en definitiva unha decisión que non tiña por que selo.

Como remate, tamén cómpre lembrar que Rosalía ordenou que, á súa morte, fosen queimados os seus escritos. Non se pode desbotar que, entre eles, houbese obra en galego.<ref name="JPORTO"/>

== Importancia e significado da súa obra en galego ==
[[Ficheiro:Álbum de la Caridad.pdf|miniatura|200px|''[[Álbum de la Caridad]]'', nel aparecen cinco poemas en galego de Rosalía, despois incluídos en ''Cantares gallegos''.<ref>{{Cita libro |url=http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/es/consulta/registro.cmd?id=5195 |título=Album de la Caridad. Juegos Florales de La Coruña en 1861, seguido de un mosaico poético de nuestros vates gallegos contempornáneos }} [[Galiciana]]. [[Biblioteca de Galicia]].</ref>]]
Rosalía foi, por un lado, a precursora da poesía cívica en Galicia. Á espontánea reacción fronte aos vexames, a defensa enérxica da Galicia explotada, marxinada e calumniada, hai que lle engadir a comuñón total coa voz dos seus compatriotas —especialmente, as mulleres das clases populares— falando dende os rexistros do seu pobo cunha lingua vivamente expresiva.<ref name="Lingua">{{Cita libro |autor={{Versaleta|VV. AA.}} |ano=2015 |título=Lingua e literatura |editorial=Xerais |id=ISBN 978-84-9914-889-2 |páxina=326}}</ref>

Coa publicación de ''Cantares gallegos'' no ano [[1863]] acadouse o fito cumio do Rexurdimento das letras galegas, asemade marcouse un punto de inflexión na historia da [[literatura galega]]. Cun elevado exercicio lingüístico e literario, a escritora prestixiou o [[lingua galega|galego]] como lingua literaria (aínda que esta lingua xa fora empregada para a creación literaria, como sucede coa [[Trobadorismo|lírica galaico-portuguesa]]) e reivindicou o seu uso. Ademais, por medio dos temas tratados en ''Cantares gallegos'', Rosalía outorga á súa obra un carácter sociopolítico reflectindo as duras e pésimas condicións baixo as que se atopaba a sociedade rural galega, ao mesmo tempo que reivindicaba a lingua galega fronte ao castelán, e a [[Galicia]] fronte a [[España]].

Pódese dicir que Rosalía pretendeu defender e redescubrir a cultura e identidade galega, as cales foran obviadas pola ideoloxía [[Centralismo|centralista]] estatal. A pegada de ''Cantares gallegos'' quedou reflectida tanto na posterior produción literaria como no mesmo pobo galego, que ao verse reflectido na obra rosaliana tomou conciencia da súa propia dignidade. O éxito do libro debeuse á extraordinaria conexión que existiu entre a escritora e as xentes do seu país, chegándose ao extremo de que o pobo chegou a asumir un gran número de poemas e estrofas como versos comunitarios.<ref name="Lebredo">{{Cita libro |autor={{Versaleta|Navaza Blanco, G.}} |ano=2004 |título=Lingua e literatura |editorial=Xerais |id=ISBN 84-9782-168-8 |páxina=251-252}}</ref>

Con ''[[Follas novas]]'' (1880) Rosalía creou un universo novo e extremadamente persoal, no que o puro lirismo intimista acada a máis alta realización artística, alén das vivencias estéticas, nunha continua e angustiada pregunta sobre o sentido da existencia humana. A poesía que se recolle nesta obra revela a conflitividade dun mundo no que non existen valores eternos e verdades absolutas, e onde o ser humano se atopa totalmente só. É a [[cosmovisión]] pesimista e angustiada a que transloce a crise de valores da sociedade capitalista fronte á seguridade da sociedade patriarcal, que aparece en descomposición pola acción daquela.<ref name="Lebredo"/>

Por último, Rosalía sentiuse allea ao mundo da falsa feminidade no que se move a meirande parte da literatura feminina do seu tempo. O canto á intimidade e aos máis fondos problemas comúns a mulleres e varóns marcan tamén unha disidencia e unha clara posición [[Feminismo|feminista]].<ref name="Lingua"/>

== Críticas e influencias posteriores ==

A valoración da obra rosaliana e a mitificación da escritora producíronse tralo seu falecemento, posto que ao longo da súa vida esta foi permanentemente menosprezada e marxinada, ficando fóra de escritos tan relevantes como ''La literatura en 1881'' de [[Leopoldo Alas]] e [[Armando Palacio Valdés]]. Foi necesario agardar até os [[Modernismo|modernistas]] e a [[xeración do 98]] para que recoñecesen en Rosalía a unha creadora afín ao seu espírito.<ref name="VILAVEDRAAUTORES">{{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor={{Versaleta|D.}} |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1995 |título=Diccionario da Literatura Galega |volume=I |páxinas=127-130 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |ISBN=84-8288-019-5}}</ref>

Os maiores promotores de Rosalía de Castro foron os escritores do 98, quen a deron a coñecer a través dos seus escritos en toda a xeografía española e na América castelanfalante, valéndose do seu gran recoñecemento social e da reedición de moitas das páxinas escritas por eles e que versaban sobre a escritora. Principalmente, foron [[Azorín]] e [[Miguel de Unamuno]] os máis acérrimos valedores de Rosalía, quen lle dedicaron entre [[1911]] e [[1912]] un total de seis artigos que versaban sobre a escritora galega. O resto de literatos da xeración do 98 non se pronunciaron en favor de Rosalía de Castro, e se o fixeron foi dunha forma moi tenue, como fixo [[Antonio Machado]] cunha lacónica e tardía observación sobre a poetisa. Destacou tamén [[Ramón María del Valle-Inclán]], mais neste caso polas duras críticas e xuízos negativos que lle dedicou á obra rosaliana, a pesar de ser amigo do seu marido, [[Manuel Murguía]], quen se encargou da redacción do prólogo da obra titulada ''Femeninas'', do mesmo Valle Inclán.<ref name="SantiagoUniversity">{{Cita web |ligazónautor= Xesús Alonso Montero |autor= {{Versaleta|Alonso Montero, Xesús}} |url= http://wwww.obrasocial.cam.es/casamuseoazorin/almacen/libros/estudios/pdf/montero_aa5.pdf |título= Azorín, lector de Rosalía de Castro |data-acceso= 27 de decembro de 2010 |data-arquivo= 03 de outubro de 2010 |url-arquivo= https://web.archive.org/web/20101003173041/http://wwww.obrasocial.cam.es/casamuseoazorin/almacen/libros/estudios/pdf/montero_aa5.pdf |url-morta= unfit }}</ref>

O independente [[Juan Ramón Jiménez]] tamén se fixo eco da obra rosaliana, dedicándolle todo tipo de eloxios e considerándoa como a predecesora da revolución poética iniciada por [[Rubén Darío]]. Considerándoa unha poeta do litoral, do mesmo xeito que facía con [[Gustavo Adolfo Bécquer|Bécquer]], Jiménez outórgalle o cualificativo de innovadora e precursora do modernismo español.<ref name="SantiagoUniversity"/><ref name="ALBORNOZ">{{Cita libro |ligazónautor=Aurora de Albornoz |autor={{Versaleta|Albornoz, A. de}} |artigo=Rosalía de Castro en los inicios del modernismo hispánico |ano=1986 |url=http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_1986_Actas-do-Congreso-Internacional-de-Estudos-sobre-Rosalia-de-Castro-e-o-seu-tempo-v3.pdf |título=Actas do Congreso Internacional de Estudios sobre Rosalía de Castro… |volume=III |páxina=235-244}}</ref>

== Recoñecementos e legado==
En 1947 constituíuse o Padroado Rosalía de Castro, co obxecto de restaurar a casa da Matanza e convertela na [[Casa Museo Rosalía de Castro]], coidar do seu sepulcro no [[Panteón de Galegos Ilustres]] e difundir e promover a [[cultura galega]]. No ano 1995 o padroado reconstituíuse como [[Fundación Rosalía de Castro]], que edita a revista ''[[Follas Novas (revista)|Follas Novas]]''.
Existen varias institucións, espazos públicos e [[ben económico|bens de consumo]] designados co nome de Rosalía de Castro. Deste xeito, é posible atopar centros de educación tanto en [[Galicia]]<ref>{{Cita web |url=http://escolarosaliadecastro.edu.es/ |título=CPR Plurilingüe Rosalía de Castro |localización=[[Vigo]]}}; {{Cita web |url=http://www.edu.xunta.gal/centros/ceiprosaliapadron/ |título=CEIP Rosalía de Castro |localización=[[Padrón]]}}; {{Cita web |url=https://www.edu.xunta.es/centroseducativos/CargarDetalleCentro.do?codigo=27010064 |título=CEIP Rosalía de Castro |localización=[[Pol]]}}; {{Cita web |url=http://www.iesrosalia.net/ |título=IES Plurilingüe Rosalía de Castro |localización=[[Santiago de Compostela|Santiago]]}}; {{Cita web |url=http://www.edu.xunta.gal/centros/ceiprosaliaxinzo/ |título=CEIP Rosalía de Castro |localización=[[Xinzo de Limia]]}}; {{Cita web |url=http://www.edu.xunta.gal/centros/ceiprosaliacarril/ |título=CEIP Plurilingüe Rosalía de Castro |localización=[[Vilagarcía de Arousa]]}}; {{Cita web |url=http://www.edu.xunta.gal/centros/ceiprosalialugo/ |título=CEIP Rosalía de Castro |localización=[[Lugo]]}}; {{Cita web |url=http://www.edu.xunta.gal/centros/ceiprosaliaboveda/ |título=CEIP Rosalía de Castro |localización=[[Bóveda]]}}; {{Cita web |url=http://www.edu.xunta.gal/centros/ceiprosaliagrove/ |título=CEIP Rosalía de Castro |localización=[[O Grove]]}} e {{Cita web |url=http://www.edu.xunta.gal/centros/ceiprosaliacorunha/ |título=CEIP Rosalía de Castro |localización=[[A Coruña]]}}</ref> coma no resto de rexións de [[España]],<ref>[http://www.educa2.madrid.org/web/centro.cp.rosaliadecastro.majadahonda CEIP. Rosalía de Castro] de [[Majadahonda]].</ref> en [[Rusia]]<ref>{{Cita novas |apelidos={{Versaleta|Gómez}} |nome=Joel |url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/santiago/2017/03/23/docentes-colegio-moscovita-rosalia-castro-colegio-moscu-leen-estudian-libros-rosaliaprofesoras-santiago/0003_201703S23C12991.htm?utm_source=twitter&utm_medium=referral&utm_campaign=twgen |título=«En nuestro colegio de Moscú se leen y estudian los libros de Rosalía» |xornal=La Voz de Galicia |data=23/3/2017 |lingua=es }}</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=bnmk7ReCUb4 Colegio "Rosalía de Castro"] en [[YouTube]]. Chukotsky Proezd 6, 129327 [[Moscova]].</ref> ou no [[Uruguai]]<ref>[https://parlamento.gub.uy/documentosyleyes/ficha-asunto/28871 Complejo Educativo Rosalía De Castro. Escolas 59 e 119. Piedras Blancas] [[Montevideo]].</ref> chamados igual cá escritora, ao que se debe engadir numerosos parques, prazas e rúas, asociacións culturais, premios outorgados a persoas intimamente vencelladas á [[lingua galega]] e [[lingua castelá|castelá]], bibliotecas,<ref>[https://www.uvigo.gal/universidade/biblioteca-universitaria/bibliotecas Biblioteca Central "Rosalía de Castro"] do Campus de Ourense da [[Universidade de Vigo|UVi]]; [https://bibliotecas.pozuelodealarcon.org/opac/abnetcl.exe/O7453/ID1f8d6463/NT1?ACC=300&HELPID=P05#2 Biblioteca municipal "Rosalía de Castro"] de [[Pozuelo de Alarcón]]; [http://www.vilagarcia.es/servicios/soc_cultura_biblioteca.asp Biblioteca municipal "Rosalía de Castro"] de Vilagarcía de Arousa; Biblioteca "Rosalía de Castro" do Centro Gallego de [[Rosario, Santa Fe|Rosario]]<sup>[http://emigracion.xunta.gal/es/actualidad/noticia/centro-gallego-rosario-homenajeo-rosalia-castro]</sup>...</ref> agrupacións folclóricas, coros musicais e mesmo un viño con [[Denominación de Orixe Rías Baixas]].<ref>[http://doriasbaixas.com/public/ficheros/rutas/Mapa%20Salnes%202011.pdf "Ruta do viño Rías Baixas. Salnés"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130620070716/http://doriasbaixas.com/public/ficheros/rutas/Mapa%20Salnes%202011.pdf |data=20/6/2013 |date=20/06/2013 }} {{Vl}} e [http://doriasbaixas.com/public/ficheros/bodegas/desplegable_RB_mapa.pdf "Relación de bodegas"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160320153950/http://doriasbaixas.com/public/ficheros/bodegas/desplegable_RB_mapa.pdf |date=20/03/2016 }} D.O. Rías Baixas.</ref> Un avión da compañía [[Iberia Líneas Aéreas de España|Iberia]], así como unha aeronave pertencente a [[Sociedade de Salvamento e Seguridade Marítima|Salvamento Marítimo]], foron bautizados igual cá escritora.<ref>{{cita web |url=http://www.salvamentomaritimo.es/sala-de-comunicacion/sala-de-prensa/el-avion-del-ministerio-de-fomento-rosalia-de-castro-empieza-a-operar |título=El avión del Ministerio de Fomento “Rosalía de Castro” empieza a operar en la fachada galaico-cantábrica |data=15/6/2007 |lingua=es |páxina-web=www.salvamentomaritimo.es |editor=[[Ministerio de Fomento de España]] |dataacceso=25/5/2019}}</ref> Ademais, en 1994 a [[Unión Astronómica Internacional]] asignou o nome da escritora a un [[Cráter de impacto|cráter]] da superficie de [[Venus]].<ref>{{Cita web |url= http://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/1052 |título=Castro |dataacceso=18/7/2013 |ano=1994 |editor=[[Unión Astronómica Internacional|IAU]] |lingua=en}}</ref>
[[Ficheiro:500pelas.JPG|miniatura|Billete de 500 [[peseta]]s.]]
O 8 de abril de 1964 a [[Fábrica Nacional de Moneda y Timbre]] emitiu para [[Correo]]s de España un [[selo postal]] de 6 [[peseta]]s no que aparece a figura de Rosalía de Castro nunha [[ribeira]], canda un [[cruceiro]] e un [[hórreo]], nun gravado de Daniel Carande Boto.<ref>[http://www.philateca.com/stamp/23169/6_Ptas_-_Rosalia_de_Castro Ficha do selo en Philateca.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140504142201/http://www.philateca.com/stamp/23169/6_Ptas_-_Rosalia_de_Castro |date=04/05/2014 }} {{En}}.</ref> Coa emisión do [[23 de outubro]] de [[1979]] apareceu o último dos billetes de 500 pesetas, posto que este sería substituído en 1987 por moedas de igual valor. O billete distinguíase por presentar no anverso o retrato de Rosalía de Castro, gravado por Pablo Sampedro Moledo,<ref name="PORTELA"/> así como por mostrar no reverso a Casa-Museo de Rosalía sita en Padrón e uns versos coa caligrafía da súa autora, pertencentes á obra ''Follas Novas''. Desta forma, Rosalía de Castro converteuse xunto con [[Isabel I de Castela|Isabel a Católica]], na única personaxe feminina non alegórica retratada no anverso dun billete propiamente español.<ref name="ADIOSPESETA">{{Cita web |editorial=Real Casa de la Moneda |url=http://www.bde.es/webbde/es/billemone/peseta/peseta.pdf |título=Adiós, peseta |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20100929185114/http://www.bde.es/webbde/es/billemone/peseta/peseta.pdf |dataarquivo=29/09/2010 |páxina=20 |lingua=Es |data-acceso=27/12/2010 |urlmorta=yes }}</ref><ref name="BancoSpain">{{Cita web |editorial= [[Banco de España]]|url= http://www.bde.es/webbde/es/billemone/billemone_ptas.html|título= Billetes y moedas en pesetas |dataacceso= 2/3/2010}}</ref>

O [[24 de febreiro]] de [[2015]] o [[Logo de Google|Doodle]] de [[Google]] estivo adicado a Rosalía de Castro, para conmemorar o 178 aniversario do seu nacemento.<ref>{{cita novas|apelidos=L|nome=M|título=Google dedica o seu “doodle” a Rosalía no seu aniversario|url=http://www.sermosgaliza.gal/articulo/cultura/google-dedica-seu-doodle-rosalia-no-seu-aniversario/20150223220137035207.html|dataacceso=24/2/2015|xornal=[[Sermos Galiza]]|data=23/2/2015|data-arquivo=24/02/2015|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20150224123152/http://www.sermosgaliza.gal/articulo/cultura/google-dedica-seu-doodle-rosalia-no-seu-aniversario/20150223220137035207.html|url-morta=yes}}</ref>

O [[17 de decembro]] de [[2019]], nunha votación en [[Internet]] para elixir o nome dunha estrela e un dos seus planetas, dentro do proxecto internacional impulsado pola [[Unión Astronómica Internacional]] (IAU) como parte das actividades de celebración do seu centenario; baixo o nome de ''NameExoWorlds'' asignouse a cada país, máis de 110 en total, un sistema formado por unha estrela e un planeta que a orbitase para que se lle deran nomes mediante a participación cidadá. No caso de [[España]] votouse entre unha ducia de propostas. Por iniciativa da [[Agrupación Astronómica Coruñesa Ío]], conseguiuse que se nomease a [[Estrela (astronomía)|estrela]] [[Rosalíadecastro|HD 149143]] da [[constelación]] [[Ophiuchus|Ofiúco]], e o [[planeta]] [[Riosar|HD 149143 b]] asociado a ela, cos nomes de ''Rosalíadecastro'' e ''Riosar'', respectivamente.<ref>{{Cita novas |autor=R. Romar |título= La estrella Rosalía de Castro ya brilla en el cielo |data=17/12/2019 |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/sociedad/2019/12/16/estrella-rosalia-castro-brilla-cielo/00031576520237674332476.htm |xornal=La Voz de Galicia |dataacceso=18/12/1019 |lingua=es}}</ref><ref>{{Cita novas |nome=Marcos |apelidos={{Versaleta|Pérez Pena}} |ligazónautor=Marcos Pérez Pena |data=17/12/2019 |url=https://praza.gal/ciencia-e-tecnoloxia/rosalia-xa-e-unha-estrela-e-o-rio-sar-un-exoplaneta |título=Rosalía xa é unha estrela (e o río Sar un exoplaneta) |xornal=[[Praza.gal]] |dataacceso=18/12/2019 }}</ref><ref>{{Cita web |editorial=[[Fundación Rosalía de Castro]] |data=17/12/2019 |url=https://rosalia.gal/unha-estrela-en-ofiuco-chamada-rosalia-de-castro/ |título=Unha estrela en Ofiúco chamada Rosalía de Castro |dataacceso=18/12/2019 }}</ref>

O [[Dodro|Concello de Dodro]] nomeou a escritora filla adoptiva no ano [[2022]].<ref>{{Cita novas |apelido=Villar |nome=O. D. |url=https://www.elcorreogallego.es/ocorreodaareadecompostela/dodro-nomeou-a-rosalia-de-castro-filla-adoptiva-por-relevancia-e-difusion-FI12835505 |título=Dodro nomeou a Rosalía de Castro Filla Adoptiva por relevancia e difusión |xornal=El Correo Gallego |data=17/12/2022 }}</ref><ref>{{Cita web |editorial=Fundación Rosalía de Castro |url=https://rosalia.gal/que-facemos/axenda/rosalia-filla-adoptiva-de-dodro/ |título=Rosalía Filla Adoptiva de Dodro |dataacceso=18/12/2022 }}</ref>

En [[2022]] decídese adiantar a data do ''Día de Rosalía de Castro'', que se viña celebrando desde hai anos o 24 de febreiro, ó día 23, tras confirmarse a data real de nacemento <ref>[https://www.xunta.gal/hemeroteca/-/nova/140006/dia-rosalia-castro-pasara-celebrarse-23-febrero-autentica-fecha-nacimiento-poeta?langId=gl_ES "O Día de Rosalía de Castro pasará a celebrarse o 23 de febreiro, auténtica data de nacemento da poeta" (''Xunta.gal'')].</ref>.

=== Día das Letras Galegas ===
{{Artigo principal|Día das Letras Galegas}}
O 20 de [[marzo]] de 1963, tres membros numerarios da [[Real Academia Galega]], concretamente [[Francisco Fernández del Riego]], [[Manuel Gómez Román]] e [[Xesús Ferro Couselo]], enviaron unha carta ao que por aquel entón ostentaba o cargo de presidente da institución, [[Sebastián Martínez-Risco]], na que se sometía a consideración da Xunta Xeral a proposta de celebrar o centenario da publicación da obra ''[[Cantares gallegos]]'', de Rosalía de Castro. O [[28 de abril]], a consecuencia da proposta elevada ao presidente, ten lugar unha Xunta ordinaria nos salóns municipais que ten como resultado a declaración de [[Día das Letras Galegas]] o [[17 de maio]] de cada ano, quedando reflectida tal decisión na acta da sesión.<ref name="HISTORIADIA">[http://academia.gal/letras-historia "Historia do Día das Letras Galegas"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170320130641/http://academia.gal/letras-historia |date=20 de marzo de 2017 }}, RAG.</ref>
[[Ficheiro:Rosalia de Castro-retrato.jpg|miniatura|195px|Rosalía por [[Modesto Brocos|Brocos]] en 1880.<ref name="PORTELA"/>]]
{{Cita centrada|''Todos sabemos que o libro rosalián editado en 1863, ten sido a primeira obra maestra con que contóu a Literatura Galega Contemporánea. A súa aparición veu a lle dar prestixio universal á nosa fala como instrumento de creación literaria. Representa, pois, un fito decisivo na historia da renacencia cultural de Galicia.''|autor=&nbsp; Punto primeiro da carta.<ref name="HISTORIADIA"/> }}
{{Cita centrada|''Ninguén desconoce que o libro ten unha forza simbólica estraordinaria. Sendo a amosa máis reveladora do nivel cultural dos pobos, non é de estranar o afán de esparexelo e de lle abrir camiños pra ensanchar o ámpido dos seus leitores. No caso de Galicia, ningunha data máis axeitada pra enaltecer e difundir o libro eiquí producido, que a que conmemora a pubricación da obra coa que se encetóu o prestixio contemporáneo das Letras galegas.''|autor=&nbsp; Punto quinto da carta.<ref name="HISTORIADIA"/> }}

Aos dous días de acadarse un acordo no seo da institución, o presidente da [[Real Academia Galega]] procedeu á comunicación deste ao Ministerio de Información e Turismo solicitando o seu permiso para poder levar a bo termo a iniciativa. O [[14 de maio]], o delegado provincial do ministerio ao que se acudiu respondeu de maneira positiva á proposta. Así, aquel ano de [[1963]] honrouse a figura de Rosalía por medio de diversos actos que foron promovidos pola institución académica, tendo isto como sede principal a cidade da [[A Coruña|Coruña]]. Porén, noutras cidades de toda Galicia tamén se promoveron distintas homenaxes e actos co obxectivo de honrar tanto a autora como a súa obra.

== Obra ==
{{Véxase tamén|Cantares gallegos|Follas novas}}
Rosalía de Castro escribiu tanto en [[prosa]] coma en [[verso]], empregando o [[lingua galega|galego]] e o [[lingua castelá|castelán]]. A súa obra estivo profundamente marcada polas circunstancias que rodearon a súa vida: coma a súa orixe, os problemas económicos, a perda dos seus fillos e a súa fráxil saúde.
[[Ficheiro:Ventura Ruiz Aguilera. Armonías y cantares. Madrid. 1865.pdf|miniatura|esquerda|200px|''Armonías y cantares''<br/>de [[Ventura Ruiz Aguilera]].]]
En [[1863]] editouse en [[Vigo]] o seu primeiro gran libro, ''[[Cantares gallegos]]'', publicado polo seu marido, Manuel Murguía, quen xestionou, sen o permiso da súa muller, a saída do prelo dun poemario que fixa o comezo dunha nova xeira para a poesía galega e que, sen dúbida, é a base de todo o [[Literatura galega do Rexurdimento|rexurdimento literario]] e non literario da [[literatura galega]]. ''Cantares gallegos'' constitúe o primeiro libro escrito en galego nunha época na que a lingua galega estaba extinta coma lingua escrita. Moitos poemas do seu libro son glosas de cantigas populares, nelas Rosalía denuncia a miseria, a pobreza e a emigración masiva á que estaban obrigados os galegos, sen deixar de verte-los seus sentimentos e vivencias persoais.

O [[17 de maio]] daquel mesmo ano, Rosalía asina a dedicatoria da obra para [[Cecilia Böhl de Faber|Fernán Caballero]], sendo adoptada esa data, co gallo do seu centenario, como [[Día das Letras Galegas]] ([[1963]]).

En [[1880]] a escritora publicou unha escolma de poemas á que chamaría ''[[Follas novas]]'', editado por La Propaganda Literaria de [[Alejandro Chao]], na [[A Habana|Habana]], [[Cuba]], e impreso en [[Madrid]].<ref name="NEIRAVILAS189">[[#Bibliografía|{{Versaleta|Neira Vilas}} 2013]], p. 189: "Como é sabido, ''Follas novas'' foi editado na Habana por Chao, co selo editorial de La Propaganda Literaria. Imprimiuse en Madrid e por iso algúns críticos sinalan que alí foi onde se editou. Erróneo. Hai anos polemizamos a distancia ó redor disto. A cuestión é sinxela: a casa matriz editora radicaba na capital de Cuba; tiña unha sucursal en Madrid que se ocupaba, fundamentalmente, de publica-la mencionada revista, dirixida por Murguía. Por razóns técnicas (prezo de impresións, condicións de pagamento ou o que fose), Chao encargoulle o traballo a unha imprenta madrileña, como podería encargarlla a calquera outra de calquera lugar, o que non modifica en absoluto o nome nin a sede da editorial…"</ref> Nun comezo o poemario concibiuse como unha continuación de ''Cantares gallegos'': O 40% dos poemas de ''Follas novas'' teñen afinidade co texto publicado en 1863, mentres que o resto das composicións presentan un diferente espírito poético motivado polo afastamento da terra, as desgrazas familiares e as doenzas físicas e morais. Estamos, xa que logo, ante unha poética que afonda nos sentimentos, na [[saudade]] e que ten frecuentemente, por horizonte, a fronteira do propio ser.

Traduciu do castelán ao galego "Ruinas" e vinte e cinco ''cantares'' do escritor salmantino [[Ventura Ruiz Aguilera]] (1820-1881) que apareceron no libro deste último: ''Armonías y cantares'' (Madrid, 1865).{{Sfn|{{Versaleta|López}}|{{Versaleta|Pociña}}|1999|p=817-818 e 822-826}}<ref>[http://bdh.bne.es/bnesearch/detalle/bdh0000174364 ''Armonías y cantares'' (Madrid, 1865)] Biblioteca Digital Hispánica. Biblioteca Nacional de España.</ref>

En castelán publicaría os poemarios ''[[La flor]]'' ([[1857]]), ''A mi madre'' ([[1863]]) e ''[[En las orillas del Sar]]'' ([[1884]]) e a novela ''[[O cabaleiro das botas azuis|El caballero de las botas azules]]'' ([[1867]]), todos eles encravados no movemento [[romanticismo|romántico]]. Así mesmo, autotraduciu do galego ao castelán algún dos seus propios poemas.{{Sfn|{{Versaleta|López}}|{{Versaleta|Pociña}}|1999|p=813-817 e 819-822}}

Tamén se conserva un breve fragmento dunha obra de teatro escrita en castelán, ''Romana'', que pola súa correspondencia privada sábese que rematou, pero non se conservan copias completas e suponse que debía estar entre as obras da escritora queimadas trala súa morte.<ref>[http://bvg.udc.es/ficha_obra.jsp?id=Ro++++++2&alias=Rosal%EDa+de+Castro ''Romana'' na Biblioteca Virtual Galega]</ref>
[[Ficheiro:Poema manuscrito de Rosalía.jpg|miniatura|175px|Poema manuscrito de Rosalía.{{Sfn |{{Versaleta|Monteagudo}}|2017|pp=122-125}}]]
=== En galego ===
;Poesía
* ''[[Cantares gallegos]]'', Imprenta de [[Juan Compañel]], Vigo, ([[1863]]).<ref>{{Cita libro |autor=[[Luís Alonso Girgado|Alonso Girgado, Luís]] |url=http://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano/fot/2006/10/18/3642957.jpg |título=Rosalía de Castro, rosa de sombra |lingua=Es |editorial=Ediciones Torremozas |ano=1994 |id=ISBN 84-7839-141-X}}</ref>
* ''[[Follas novas]]'', La Propaganda Literaria, A Habana/Madrid ([[1880]]).<ref name="NEIRAVILAS189"/>

;Prosa
* ''[[Contos da miña terra]]'' ([[1864]]), no ''Folletín do [[El Avisador (A Coruña)|Avisador]]''.<ref name="TORRES">Publicado en 1923 no ''[[Almanaque Gallego]]'', como ''Conto gallego''. {{Cita novas |título=O “Conto galego” de Rosalía  |url=http://www.galiciadigital.com/opinion/opinion.8222.php |xornal=Galicia Dixital |ligazónautor=Xesús Torres Regueiro |apelidos={{Versaleta|Torres Regueiro}} |nome={{Versaleta|X.}} |data=13/11/2012 }}</ref>

=== En castelán ===
;Poesía

* ''[[La flor]]'', Imprenta de M. González, Madrid ([[1857]]).<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/obra-visor/la-flor--1/html/ ''La Flor''] na [[Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes]].</ref>
* ''A mi madre'', Imprenta de Juan Compañel, Vigo (1863).<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/portales/rosalia_de_castro/obra-visor/a-mi-madre--3/html/ ''A mi madre''] na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.</ref>
* ''[[En las orillas del Sar]]''. Imprenta de Ricardo Fe, Madrid ([[1884]]).<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/portales/rosalia_de_castro_ga/obra-visor/en-las-orillas-del-sar--0/html/ ''En las orillas del Sar''] na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.</ref>
* ''La flor, A mi madre, poesía dispersa e traducións'' (2023). Vigo: Xerais. Edición de Anxo Angueira.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Fontoira Surís|data=xaneiro, febreiro, marzo, 2024|título=Rosalía sempre de actualidade. Culmina a nova edición da súa poesía|revista=Grial|ISSN=0017-4181|volume=LXII|número=241|nome=Lydia|páxinas=100, 101}}</ref>

;Prosa

* "[[Lieders]]", artigo publicado en ''El Álbum'' de ''[[El Miño (Vigo)|El Miño]]'', Vigo ([[1858]]).<ref>''El Álbum de El Miño. Colección de artículos literarios, historia, biografías, novelas, poesías'', t. 1, Vigo, Establecimiento tipográfico de J. Compañel, 1858.</ref><ref>[http://www.culturagalega.org/album/docs/doc_16_lieders.pdf Texto de "Lieders"] CCG.</ref>
* ''[[A filla do mar|La hija del mar]]'', Imprenta de Juan Compañel, Vigo ([[1859]]).<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/portales/rosalia_de_castro/obra-visor/la-hija-del-mar--1/html/ ''La hija del mar''] na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.</ref>
* ''Flavio'', publicada por entregas no semanario ''La Crónica de Ambos Mundos'', Madrid ([[1861]]).<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/portales/rosalia_de_castro/obra-visor/flavio--0/html/ ''Flavio''] na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.</ref>
* "El cadiceño", en ''[[Almanaque de Galicia (1858)|Almanaque de Galicia]]'' para 1866, Imprenta de [[Manuel Soto Freire|Soto Freire]], Lugo (1865).<ref name="VILAVEDRAPUBLICACIONS"/><ref>{{Cita libro |ligazónautor=Magdalena Aguinaga Alfonso |autor={{Versaleta|Aguinaga, Magdalena}} |url=http://pdf.depontevedra.es/ga/151/pBfFohVJbr.pdf |título=Cuentos gallegos |editorial=[[Deputación de Pontevedra|Dep. de Pontevedra]] |lingua=Es |ano=2012 |id=ISBN 978-84-8457-397-5 |páxinas=11-20 |data-acceso=14 de febreiro de 2017 |data-arquivo=15 de febreiro de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170215121324/http://pdf.depontevedra.es/ga/151/pBfFohVJbr.pdf |url-morta=yes }}</ref>
* "[[Las literatas]]", en ''Almanaque de Galicia'' para 1866, Imprenta de Soto Freire, Lugo (1865).<ref name="VILAVEDRAPUBLICACIONS">{{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor={{Versaleta|D.}} |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1997 |artigo=Almanaque de Galicia |título=Diccionario da Literatura Galega |volume=II |páxinas=41-42 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |ISBN=84-8288-137-X}}</ref><ref>[http://www.culturagalega.org/album/docs/doc_16_literatas.pdf Texto de ''Las literatas. Carta a Eduarda''] CCG.</ref>
* ''Ruinas'', publicada de febreiro a abril en ''[[El Museo Universal]]'', Madrid ([[1866]]).<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/portales/rosalia_de_castro_ga/obra-visor/ruinas--1/html/feedaa9e-82b1-11df-acc7-002185ce6064_2.html#I_0_ ''Ruinas''] na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.</ref>
* ''[[O cabaleiro das botas azuis|El caballero de las botas azules]]'', Imprenta de Soto Freire, Lugo ([[1867]]).<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/portales/rosalia_de_castro/obra-visor/el-caballero-de-las-botas-azules--0/html/ ''El caballero de las botas azules''] na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.</ref>
* ''[[El primer loco|El primer loco. Cuento extraño]]'', Imprenta y Librería Moya y Plaza, Madrid ([[1881]]).<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/portales/rosalia_de_castro/obra-visor/el-primer-loco--0/html/ ''El primer loco''] na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes.</ref><ref>Editado en [[facsímile]] en 2019 por [[Alvarellos Editora|Alvarellos]], con estudo introdutorio de [[María do Cebreiro]] e [[Germán Labrador Méndez|Germán Labrador]].<sup>[https://alvarellos.info/tenda_catalogo.asp?id=219] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200604000759/https://alvarellos.info/tenda_catalogo.asp?id=219|date=04 de xuño de 2020}}</sup></ref>
* ''El Domingo de Ramos'', apéndice de ''El primer loco'' (1881).<ref>[http://www.biblioteca.org.ar/libros/200420.pdf ''El domingo de Ramos''] na Biblioteca Virtual Universal.</ref>
* "Padrón y las inundaciones", ''[[La Ilustración Gallega y Asturiana]]'', Madrid (1881).<ref>Publicado en catro entregas consecutivas: o [http://biblioteca.galiciana.gal/en/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1081906&interno=S&presentacion=pagina&registrardownload=0&posicion=5 28 de febreiro] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180924033847/http://biblioteca.galiciana.gal/en/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1081906&interno=S&presentacion=pagina&registrardownload=0&posicion=5 |date=24 de setembro de 2018 }} e o [http://biblioteca.galiciana.gal/en/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1081907&interno=S&presentacion=pagina&registrardownload=0&posicion=5 8] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180924033845/http://biblioteca.galiciana.gal/en/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1081907&interno=S&presentacion=pagina&registrardownload=0&posicion=5 |date=24 de setembro de 2018 }}, [http://biblioteca.galiciana.gal/en/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1081908&interno=S&presentacion=pagina&registrardownload=0&posicion=5 18] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180924033833/http://biblioteca.galiciana.gal/en/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1081908&interno=S&presentacion=pagina&registrardownload=0&posicion=5 |date=24 de setembro de 2018 }} e [http://biblioteca.galiciana.gal/en/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1081909&interno=S&presentacion=pagina&registrardownload=0&posicion=5 28 de marzo de 1881] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180924033831/http://biblioteca.galiciana.gal/en/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1081909&interno=S&presentacion=pagina&registrardownload=0&posicion=5 |date=24 de setembro de 2018 }}.</ref>
* "Costumbres gallegas", artigo publicado en dúas entregas en [[El Imparcial (1867)|''El Imparcial'']] (1881).<ref name="IMPARCIAL"/>
{{Galería
|title  = Edicións orixinais
|align  = center
|width  = 145
|height = 190
|Ficheiro:La Flor por Rosalía de Castro 1857.jpg|''[[La flor]]''. Imprenta de M. González. Madrid, 1857.
|Ficheiro:La hija del mar novela por Rosalía de Castro. Vigo. 1859. Imp. y Enc. de D. J. Compañel. Editor.jpg|''[[La hija del mar]]'', novela. Vigo. 1859. Juan Compañel.
|Ficheiro:A mi madre, versos de Rosalía C. de Murguía. Vigo 1863 Imp de D. Juan Compañel.pdf|''A mi madre, versos de Rosalía C. de Murguía'', 1863.
|Ficheiro:Cantares Gallegos 1863 Rosalía Castro de Murguía.pdf|''[[Cantares gallegos]]''.<br/> [[Juan Compañel|J. Compañel]] editor. Vigo. 1863.
|Ficheiro:Folletín do Avisador. Contos da miña terra, por R. C. Coruña Tipografía Galaica, Acevedo 21 A. 1864.pdf|''[[Contos da miña terra]]'', 1864, no ''Folletín do [[El Avisador (A Coruña)|Avisador]]''.<ref name="TORRES"/>
|Ficheiro:El cadiceño. Rosalía Castro de Murguía 1865. Almanaque de Galicia para 1866.pdf|"El cadiceño", ''Almanaque de Galicia'', 1865, Lugo.<ref name="ALMANAQUE">[[:Ficheiro:Almanaque de Galicia para uso de la juventud elegante y de buen tono, 1866.pdf|''Almanaque de Galicia, para uso de la juventud elegante y de buen tono'']] de 1865 para 1866. Inclúe ''El cadiceño'' (pp.37-41) e ''Las literatas'' (pp.56-58).</ref>
|Ficheiro:Las literatas. Rosalía Castro de Murguía 1865. Almanaque de Galicia para 1866.pdf|"[[Las literatas]]", ''Almanaque de Galicia'' de 1865, Lugo.<ref name="ALMANAQUE"/>
|Ficheiro:340331514-El-Caballero-de-Las-Botas-Azules144.pdf|''[[El caballero de las botas azules]]''. Imprenta de [[Manuel Soto Freire|Soto Freire]]. 1867.
|Ficheiro:Follas novas 1880 Rosalía Castro de Murguía.pdf|''[[Follas novas]]''. Con prólogo de Emilio Castelar, 1880.
|Ficheiro:El Primer Loco. Rosalía Castro de Murguía. Madrid. Imprenta y Librería de Moya y Plaza. 1881.pdf|''El primer loco''. Imprenta y Librería de Moya y Plaza, 1881.
|Ficheiro:El Domingo de Ramos. Incluído en El Primer Loco. Rosalía Castro de Murguía. 1881.pdf|''El Domingo de Ramos'', incluído en ''El primer loco''. 1881.
|Ficheiro:El Imparcial. Madrid. 28.3.1881.pdf|"Costumbres gallegas", primeira entrega, en ''El Imparcial'', 28/3/1881.
|Ficheiro:En las orillas del Sar 1884.pdf|''[[En las orillas del Sar]]''. Imprenta de Ricardo Fe, Madrid, 1884.
}}

=== Obras completas ===
Das ''Obras completas'' hai máis dunha ducia de edicións, non sempre levadas a ramo:<ref>{{cita libro |apelidos1={{Versaleta|López}} |ligazón-autor1=Aurora López |apelidos2={{Versaleta|Pociña}} |ligazón-autor2=Andrés Pociña |capítulo=Para unha edición crítica da "Obra completa" de Rosalía |url-capítulo=https://consellodacultura.gal/mediateca/extras/2013Rosalia_AuroraLopezLopezAndresPocinnna.pdf |título=Rosalía de Castro no século XXI |ano=2014 |páxinas=405-414 }}</ref>
[[Ficheiro:17 de maio, Día das letras galegas (14017426928).jpg|miniatura|''Obras completas'', da ed. Aguilar.]]
* [[1909]]-[[1912|12]]: ''Obras Completas''. Madrid: Librería de Pueyo / Librería de los Sucesores de Hernando, 4 vol,s.:<ref name="RAGOBRA">[http://academia.gal/figuras-homenaxeadas/-/journal_content/56_INSTANCE_8klA/10157/23374 RAG. Figuras homenaxeadas. Rosalía de Castro. Obra]</ref>
:* 1º t.: ''En las orillas del Sar'', con prólogo de Murguía e traballos de [[Juan Barcia Caballero|J. Barcia]] e Enrique Díez-Canedo.<ref>[https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File%3AEn_las_Orillas_del_Sar.djvu&page=13 1º t.: ''En las orillas del Sar'', con prólogo de Murguía e traballos de J. Barcia e Enrique Díez-Canedo] 1909.</ref>
:* 2º t.: ''Cantares gallegos'', con prólogo da autora.
:* 3º t.: ''Follas novas'', con prólogo de [[Emilio Castelar]].
:* 4º t.: ''El caballero de las botas azules'', con epílogo de [[Prudencio Canitrot]].<ref>[https://commons.wikimedia.org/wiki/File:El_caballero_de_las_botas_azules._Cuento_extra%C3%B1o_1911.pdf 4º t.: ''El caballero de las botas azules'', con epílogo de Prudencio Canitrot] 1911.</ref>
* [[1944]]: {{Versaleta|[[Victoriano García Martí|García Martí, Victoriano]]}} (ed.): ''Obras completas''. Madrid: [[Editorial Aguilar]].<ref>[http://datos.bne.es/edicion/bimo0000650717.html ''Obras completas'' de Aguilar] base de datos da BNE.</ref><ref>Foi repetíndose, cada vez máis completa, nos anos 1947, 1952, 1958, 1960, 1966, 1972, e pasou a publicarse en dous volumes en 1977, aumentada por [[Arturo del Hoyo]], con edicións posteriores en 1982 e 1988.</ref>
* [[1977]]: {{Versaleta|[[Xesús Alonso Montero|Alonso Montero, X.]]}}: ''Obra galega completa''. Colección Arealonga. [[Akal|Akal editor]], ISBN 84-7339-311-2.<ref>Con reedicións en 1982 e 1989.</ref>
* [[1983]]: {{Versaleta|Alonso Montero, X.}}: ''Obras completas''. A Coruña: [[Hércules de Ediciones]], 3 volumes.<ref name="RAGOBRA"/>
* [[1992]]: {{Versaleta|[[Aurora López|López, A.]]}} e {{Versaleta|[[Andrés Pociña|Pociña, A.]]}}: ''Poesía galega completa''. Santiago: [[Sotelo Blanco Edicións|Sotelo Blanco]], 2 volumes.<ref>[http://www.worldcat.org/title/poesia-galega-completa/oclc/31047122/editions?referer=di&editionsView=true Edicións de ''Poesía galega completa'' de Sotelo Blanco] en [[WorldCat]] ([[Online Computer Library Center|OCLC]]).</ref>
* [[1992]]: {{Versaleta|[[Mauro Armiño|Fernández Alonso de Armiño, Mauro]]}}: ''Obra completa''. [[Akal|Ediciones Akal]], 2 volumes.<ref>Nunca chegou a publicarse o tomo I, que debía levar toda a poesía, sacando só dúas edicións dos tomos II e III da prosa.</ref>
* [[1993]]: {{Versaleta|[[Marina Mayoral|Mayoral, Marina]]}}: ''Obras completas''. Biblioteca Castro. Madrid: Editorial Turner, 2 vol.<ref>[http://fundcastro.org/tienda/castror/castro-rosalia-de-tomo-i-la-flor-lieders-la-hija-del-mar-flavio-a-mi-madre/ Fundación José Antonio de Castro] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200806182742/http://fundcastro.org/tienda/castror/castro-rosalia-de-tomo-i-la-flor-lieders-la-hija-del-mar-flavio-a-mi-madre/ |date=06 de agosto de 2020 }} {{Es}}.</ref>
* [[1996]]: ''Obra completa'', [[Fundación Rosalía de Castro]], Padrón. 796 pp.<ref>Non figura o nome do editor: «Edición elaborada por un equipo de especialistas que consultou as edicións anteriores máis autorizadas».</ref>

[[Ficheiro:Dinche o corazón na man. Rosalía de Castro.png|miniatura|"Dinche o corazón na man".<ref name="MONTEAGUDO2014"/>]]

=== Achados posteriores ===
* ''Manuscritos poéticos inéditos de Rosalía de Castro'', edición a cargo de [[Henrique Monteagudo]] e [[María Xesús Lama]], Ed. [[Real Academia Galega]], 2014.<ref name="MONTEAGUDO2014">{{Versaleta|Monteagudo, Henrique}} e {{Versaleta|Lama, María Xesús}}. [https://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/book/273 ''Manuscritos poéticos inéditos de Rosalía de Castro''] Xaneiro de 2014.</ref> Trátase dunha serie de manuscritos achados nos arquivos da Biblioteca Municipal da Coruña e da Academia, ademais de fragmentos de poemas xa coñecidos, hai dous inéditos: un en galego, de feitura que lembra a ''Cantares gallegos'' e tres breves poemas en castelán, que poderían formar parte do que ía ser o seu libro ''Postrimerías''.<ref name="CIRAH">Pardo, Miguel: [http://praza.gal/cultura/6305/catro-ineditos-de-rosalia-un-achado-historico-que-deita-mais-luz-sobre-a-sua-obra/ "Catro inéditos de Rosalía, un achado histórico que deita máis luz sobre a súa obra"] ''[[Praza.gal]]'', 16/1/2014.</ref>
* No mesmo acto no que se presentaron os anteriores inéditos anunciábase tamén "a posible aparición de ''Historia de mi abuelo'', un libro homenaxe que desaparecera tras o falecemento da autora".<ref name="CIRAH"/>

== A obra rosaliana noutras linguas ==

É tal a aceptación e o interese que as obras desta escritora espertan no mundo, que nas últimas décadas os seus poemas foron traducidos a linguas como o [[Lingua francesa|francés]],{{Sfn |{{Versaleta|Suárez Picallo}} |2008 |p=195 }} o [[lingua alemá|alemán]],{{Sfn |{{Versaleta|Suárez Picallo}} |2008 |p=195 }} o [[lingua rusa|ruso]]<ref name="ElCorreoGallego">{{Cita novas |autor= Redacción, Santiago |url= https://www.elcorreogallego.es/hemeroteca/presentan-primeira-traduci-n-galego-rusa-poemas-rosal-XPCG53101 |título= Presentan a primeira tradución galego-rusa de poemas de Rosalía |xornal= El Correo Gallego |data= 8/6/2006 }}</ref> e o [[lingua xaponesa|xaponés]].<ref name="LaRegiónDigital">{{Cita novas |xornal= [[La Región]] |url= http://www.laregion.es/articulo/cultura/profesor-japones-asaka-traduce-lengua-casi-todos-poemas-cantares-gallegos/20090311191414079735.html|título= El profesor japonés Asaka traduce a su lengua casi todos los poemas de 'Cantares gallegos'|data= 10/3/2009}}</ref>

Algunhas traducións da obra de Rosalía:
* Ao [[lingua alemá|alemán]]

:*''An den Ufern des Sar''. Verlag Insel, Frankfurt 1987, ISBN 3-458-14548-6.
:* ''An den Ufern des Sar'': Gedichte spanisch und deutsch. Übertragung und Nachwort von Fritz Vogelgsang. [Frankfurt am Main]: [Suhrkamp], 1991. ISBN 3-458-16164-3
[[Ficheiro:Poesies gallègues (1917).djvu|miniatura|175px|''Poesies gallègues'', 1917.]]
* Ao [[lingua francesa|francés]]:

:*''de Castro, Rosalía (1837-1885), Anthologie poétique'' traduit du galicien par José Carlos Gonzàlez, Éd. Folle avoine, Rennes : Presses universitaires de Rennes, 2002 (35-Bedée : Impr. Folle avoine). - 117 pp., ISBN 2-86810-155-0.
* Ao [[lingua catalá|catalán]]:
:* [[Joan Martí i Trenchs|Martí i Trenchs, Joan]]; ''Poesies gallègues'', 1917.

* Ao [[lingua inglesa|inglés]]:
:*{{cita libro|apelidos=Castro |nome=Rosalía de |título=Beside the river Sar; selected poems from En las orillas del Sar, by Rosalía de Castro; translated from the Castilian, with annotations and a preface, by S. Griswold Morley.|ano=1937|editorial=University of California press|localización=Berkeley|páxinas=151}}
:* {{cita libro|apelidos=Castro |nome=Rosalía de |título=Poems / Rosalía de Castro; translated from the Galician by Charles David Ley; introd. and selection by [[Xosé Filgueira Valverde|J. Filgueira-Valverde]]|ano=1964|editorial=[[Ministerio de Asuntos Exteriores e de Cooperación de España|Ministerio de Asuntos Exteriores]]|localización=Madrid|páxinas=206}}
:* {{cita libro|apelidos=Aldaz|nome=Anna-Marie et al.|título=Poems / Rosalía de Castro|ano=1991|editorial=State University of New York Press|isbn=0-7914-0582-6|páxinas=216}}
:* {{cita libro|apelidos=Castro |nome=Rosalía de|título=Daughter of the sea / Rosalía de Castro ; translated by [[Kathleen March]].|ano=1995|editorial=P Lang|localización=New York|isbn=0820424277|páxinas=168}}
:* {{cita libro|apelidos=Castro |nome=Rosalia de |título=Selected Poems|ano=2007|editorial=Shearsmans Books|isbn=9781905700448}}
:* {{cita libro|apelidos=Castro |nome=Rosalía de|título=The poetry and prose of Rosalía de Castro : a bilingual facing page edition / translated from the Galician and Spanish, with an introduction by John P. Dever and Aileen Dever ; with a preface by Marco A. Arenas.|ano=2010|editorial=Edwin Mellen Press|isbn=9780773438095|páxinas=461}}
:* {{cita libro|apelidos=Reid|nome=John Howard|título=Rosalia de Castro Selected Poems rendered into English verse|ano=2011|editorial=lulu.com|isbn=9780557984930}}
:* {{cita libro|apelidos=Castro |nome=Rosalía de|título=Galician Songs|ano=2013|editorial=Small Stations|isbn=9789543840120}}
:*Castro, Rosalía de (2016). ''New Leaves''. Small Stations Press.<ref>{{Cita web |título=New Leaves |url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=6291 |páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es }}</ref>
[[Ficheiro:Cantares gallegos por Rosalía Castro de Murguía, Takekazu Asaka, Tokyo DTP Publishing 2002.jpg|miniatura|175px|''Cantares gallegos'', [[Toquio|Tokyo]].]]
* Ao [[lingua italiana|italiano]]:
:* {{cita libro|apelidos=Pinna|nome=Mario|título=Poesie scelte / Rosalia de Castro (a cura de Mario Pinna)|ano=1958|editorial=Sansoni}}
* Ao [[lingua xaponesa|xaponés]]:

:*{{cita libro|apelidos=Asaka|nome=Takekazu|ligazónautor=Takekazu Asaka|título=Cantares Gallegos por Rosalía Castro de Murguía|ano=2002|editorial=DTP Publishing}} En [[2009]] publica unha nova edición revisada e ampliada.<ref>{{Cita web|título=Garisia no uta|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=3414|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es }}</ref>
:*Asaka, Takekazu (2018). ''Wakaba syuu/Follas novas'', Edición bilingüe dunha antoloxía de poemas, con limiar de Anxo Angueira.<ref>{{Cita web |título=Wakaba syuu/Follas novas |url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=6673 |páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es }}</ref>
* Ao [[lingua rusa|ruso]]:

:* Elena Zernova (2013). ''Cantares Gallegos'' (ruso). San Petesburgo: Centro de Estudos Galegos.<ref>{{Cita web |título=Cantares Gallegos (ruso) |url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=5884 |páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es }}</ref>
*Ao [[Lingua búlgara|búlgaro]]:

:*Tsvetanka Elenkova (2014). ''ГАЛИСИЙСКИ ПЕСНИ''. Small Stations Press. (''Cantares Gallegos'').<ref>{{Cita web|título=ГАЛИСИЙСКИ ПЕСНИ|url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=6013|páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es }}</ref>
:*Castro, Rosalía de (2017). ''НОВИ ЛИСТА''. Small Stations Press. (Follas Novas).<ref>{{Cita web |título=НОВИ ЛИСТА |url=http://bibliotraducion.uvigo.es/bibliotraducion/traduccions_ver.php?id=6292 |páxina-web=bibliotraducion.uvigo.es }}</ref>

== Outras referencias culturais a Rosalía ==
=== Literatura ===
{{Multimedia externa
| width  = 400px
| audio1 = [http://www.rtve.es/alacarta/audios/documentos-rne/documentos-rne-luces-sombras-rosalia-castro-01-06-13/1848750/ "Luces y sombras en Rosalía"] [[Radio Nacional de España|RNE]], 12/7/14 {{Es}}.<ref>Interveñen: [[Mauro Armiño|Armiño]], [[Xesús Alonso Montero|Alonso Montero]], [[Domingo García-Sabell|García-Sabell]], [[Catherine Davies|Davies]], [[Manuel Fraga|Fraga]], [[María do Cebreiro]], [[María López Sández|María López]], [[Fernando Cabo Aseguinolaza|Fernando Cabo]], [[Marina Mayoral|Mayoral]], [[Anxo Angueira|Angueira]], [[Francisco Rodríguez Sánchez|Francisco Rodríguez]] e Gala Murguía.</ref>
| video1 = [http://www.cervantesvirtual.com/portales/rosalia_de_castro_ga/partes/221068/rosalia-de-castro-en-la-voz-de-marina-mayoral--0/ Rosalía na voz de Marina Mayoral] 13 fragmentos.
| video2 = [http://www.crtvg.es/tvg/a-carta/especial-rosalia-de-castro ''Eirado''. Especial Rosalía], presentado por [[Pemón Bouzas]], 2013.
| video3 = [https://www.youtube.com/watch?v=lZR_zSjdxNg "Negra sombra"] en [[lingua de sinais]].
}}
* ''A Rosalía'', poema de [[Manuel Curros Enríquez]].
* ''[[Antologia poética. Cancioneiro rosaliano]]'' (1985) e ''Seis poemas a Rosalía de Castro'' (1988), de [[Ernesto Guerra da Cal]].<ref>{{cita web|url=http://www.bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=ErnGuerr&alias=Ernesto+Guerra+da+Cal|dataacceso=1/5/2017|título=Ernesto Guerra da Cal. Ficha do autor|editorial=Biblioteca Virtual Galega|data-arquivo=21/04/2021|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20210421045408/https://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=ErnGuerr&alias=Ernesto+Guerra+da+Cal|url-morta=yes}}</ref>
* ''Cantares para Rosalía (nove poetas galegas dialogan cos seus versos)'', edición a cargo de [[María do Cebreiro]] e [[Dolores Vilavedra]], Ed. Consello da Cultura Galega, Santiago de Compostela, 2013. As poetas invitadas son: [[Lupe Gómez|Lupe Gómez Arto]], [[Luz Pozo Garza]], [[María Xosé Queizán]], [[Olalla Cociña]], [[Xiana Arias|Xiana Arias Rego]], [[Yolanda Castaño]], [[Estíbaliz Espinosa]], [[Lorena Souto]] e [[Ana Romaní]].<ref>AAVV, [http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2013_Cantares-para-Rosalia-Nove-poetas-galegas-dialogan-cos-seus-versos.pdf ''Cantares para Rosalía''] [[Consello da Cultura Galega]], 2014, ISBN 978-84-92923-27-4.</ref>
* De temática rosaliana é a novela ''[[A memoria da choiva]]'' (2013, Xerais), de [[Pedro Feijoo]].<ref>[http://www.xerais.es/libro.php?id=3477876 ''A memoria da choiva''] na [[páxina web]] de Xerais.</ref>

=== Música ===
* A finais do século XIX, o mestre [[Xoán Montes]] publicou as súas ''Seis baladas gallegas'', sobre textos de poetas galegos. Tres delas de Rosalía: ''As lixeiras anduriñas'', ''Doce sono'' e a celebérrima ''Negra sombra'', da que se teñen feito abondosas versións.
* En 2008 editouse o disco ''Rosalía 21'', a partir do espectáculo creado por [[Abe Rábade]] e [[Anxo Angueira]] con dez textos da autora.<ref>{{Cita web |url=http://www.culturagalega.org/mega/noticia.php?id=11742 |título=Abe Rábade reivindica a actualidade de Rosalía en chave de jazz |data=11/3/2008 |editorial=CCG }}</ref>
* Co gallo do 150 aniversario de ''Cantares gallegos'' os músicos [[Guadi Galego]], [[Xabier Díaz]], [[Guillerme Fernández]] e [[Xosé Lois Romero]] publicaron o disco ''A Rosa d'Adina''.<ref>{{Cita web |url=http://xabierdiaz.com/discografia/a-rosa-da-adina-2013/ |título=A Rosa da Adina (2013) |páxina-web=xabierdiaz.com |data-acceso=09 de marzo de 2017 |data-arquivo=12 de marzo de 2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20170312051116/http://xabierdiaz.com/discografia/a-rosa-da-adina-2013/ |url-morta=yes }}</ref> Ese mesmo ano editouse ''Cantares gallegos. Músicas para o 150.º aniversario da súa publicación'', do tenor [[Joaquín Pixán]] e o pianista [[Alejandro Zabala]].<ref>{{Cita web |url=http://www.xunta.gal/hemeroteca/-/nova/031413/cultura-educacion-presenta-concerto-disco-cantares-gallegos-musicas-para-150 |título=Cultura e Educación presenta en concerto o disco ‘Cantares Gallegos. Músicas para o 150.º aniversario da súa publicación’ |editorial=Xunta de Galicia |data=15/10/2013}}</ref>
* En 2016 publicouse en Vigo o disco ''Musicando a Rosalía,'' no que oito artistas vigueses puxeron música a poemas da autora. Participaron bandas como Xardín Desordenado, Mínima Son, La Cloaka Sound, [[Dioivo (banda)|Dioivo]] ou Son de Fóra<ref>{{Cita web|título=Ocho grupos de Vigo graban el álbum homenaje "Musicando a Rosalía"|url=https://www.farodevigo.es/sociedad/2016/12/14/ocho-grupos-vigo-graban-album-16439282.html|páxina-web=Faro de Vigo|data=2016-12-14|data-acceso=2022-06-17|lingua=es|nome=Redacción {{!}}|apelidos=Vigo}}</ref>.
;Rosalía e Amancio Prada
[[Amancio Prada]] é un músico do [[O Bierzo|Bierzo]], coñecido sobre todo por pórlle música a poemas de distintos autores, tanto clásicos como contemporáneos. Editou varios discos con composicións feitas sobre poemas rosalianos. Así describe el mesmo como naceu a relación coa obra da poetisa:<ref>{{Cita web |url=http://amancioprada.com/resonancias-de-rosalia-2014/ |título=Resonancias de Rosalía (2014) |páxina-web=amancioprada.com }}</ref>

{{Cita centrada|''Empecei a ler a Rosalía cando apenas tiña dezasete anos. Chegara a [[Valladolid]] para estudar “Dirección de empresas agrarias”. Alí vivín tres anos, e alí, en Castela, sentín por primeira vez a nostalxia da terra. Estrañaba a paisaxe e o aire do meu Bierzo natal. Os versos de Rosalía facíanme revivir os airiños aires. Emocionábanme. E aquela emoción, a súa resonancia, levoume ao canto. Case sen querer, empecei a oír dentro de min a música da súa poesía e a cantala. Nin sequera pretendía entón facer unha canción: simplemente ía dicindo os versos, murmurándoos, e ao ditado do seu sentido brotaba a cadencia, a súa entoación, semellando leve gasa que sutil o vento move… Co vento. Como o vento a oración da terra. Así naceron  as primeiras cancións: "Cómo chove miudiño", "Un repoludo gaiteiro" e "Pra A Habana".''<ref group="Citas orixinais">Tradución ao galego do orixinal: ''Empecé a leer a Rosalía cuando apenas tenía diecisiete años. Había llegado a [[Valladolid]] para estudiar “Dirección de empresas agrarias”. Allí viví tres años, y allí, en Castilla, sentí por primera vez la nostalgia de la tierra. Extrañaba el paisaje y el aire de mi Bierzo natal. Los versos de Rosalía me hacían revivir os airiños aires. Me emocionaban. Y aquella emoción, su resonancia, me llevó al canto. Casi sin querer, empecé a oír dentro de mí la música de su poesía y a cantarla. Ni siquiera pretendía entonces hacer una canción: simplemente iba diciendo los versos, susurrándolos, y al dictado de su sentido brotaba la cadencia, su entonación, semellando leve gasa que sotil o vento move… Con el viento. Como el viento la oración de la tierra. Así nacieron  las primeras canciones: "Cómo chove miudiño", "Un repoludo gaiteiro" y "Pra A Habana".''</ref>}}

Discografía<ref>{{Cita web |url=http://amancioprada.com/category/discografia/ |título=Discografía de Amancio Prada |páxina-web=amancioprada.com }}</ref> (cítanse só os discos de estudio, prescindindo de gravacións de [[concerto]]s):

* ''Rosalía de Castro'' (1975).
* ''Rosas a Rosalía'' (1997), nova versión do disco de 1975, con [[Maria del Mar Bonet]], [[Amélia Muge]], [[Marisa Paredes]], [[Martirio (cantante)|Martirio]], [[Núria Espert]], [[María Dolores Pradera]], [[Ginesa Ortega]] e a [[Real Filharmonía de Galicia]] dirixida por [[Maximino Zumalave]].<ref>[[Ficheiro:Loudspeaker_rtl.svg|15x15px]] {{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=aK26O5v65DA|páxina-web=[[YouTube]]|título=Rosas a Rosalía}}</ref>
* ''Rosalía siempre'' (2005), con temas xa editados máis o ''Negra Sombra'' do mestre Montes.
* ''Resonancias de Rosalía'' (2014), recompilación e novas versións de todos os poemas rosalianos cantados por el.

A adaptación musical do poema "Adiós ríos, adiós fontes" (''Cantares gallegos'') que fixo Amancio Prada foi cantada por [[Joan Baez]] o [[5 de marzo]] de [[2010]] no [[Teatro García Barbón]] de [[Vigo]].<ref>[[Ficheiro:High-contrast-camera-video.svg|20x20px]] {{Cita web|url=http://www.youtube.com/watch?v=Nr48AGUaCSk|data=5/3/2010|páxina-web=[[YouTube]]|título=Joan Baez cantando "Adios ríos adios fontes"}}</ref>
[[Ficheiro:Rosalia de Castro - Boeing 737 Norwegian (cropped).jpg|miniatura|Rosalía nun avión de [[Norwegian]].]]

=== Na cultura popular ===
No programa de humor da [[Televisión de Galicia|TVG]] ''[[Air Galicia]]'' (2007) Rosalía era unha das personaxes habituais, interpretada por [[Patricia Vázquez]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=qHu3b7uHVMY Patricia Vázquez en ''Air Galicia'' cantando a Rosalia de Castro por rancheiras] TVG, 2007.</ref> Como sucedía con outros persoeiros de Galicia, a personaxe era tratada desde un punto de vista caricaturesco e desmitificador.<ref>[http://www.crtvg.es/cultural/especiais/air-galicia ''Air Galicia''] TVG.</ref>

En febreiro de 2017 o [[Ministerio de Fomento de España]] aprobou unha solicitude do concello de Santiago de Compostela para mudar o nome do [[aeroporto de Santiago de Compostela]], que pasaría a chamarse "Santiago-Rosalía de Castro".<ref>{{cita novas|url=http://www.elcorreogallego.es/santiago/ecg/fomento-aprueba-aeropuerto-santiago-pase-llamarse-rosalia-castro/idEdicion-2017-02-01/idNoticia-1039393/|título=Fomento aprueba que el aeropuerto de Santiago pase a llamarse Rosalía de Castro|xornal=El Correo Gallego|data=1/2/2017|lingua=es|data-acceso=1/2/2017|data-arquivo=09/06/2019|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20190609183320/https://www.elcorreogallego.es/santiago/ecg/fomento-aprueba-aeropuerto-santiago-pase-llamarse-rosalia-castro/idEdicion-2017-02-01/idNoticia-1039393|url-morta=yes}}</ref>

Tamén no 2017 a compañía aérea [[Norwegian]] incluíu a súa imaxe nun dos seus avións [[Boeing 737|Boeing 737-800]]. Segundo o responsable de [[mercadotecnia]] da compañía para "reivindicar o seu dobre papel pioneiro, na recuperación do galego como lingua de cultura e o seu papel como matriarca das letras galegas por unha banda, e na emancipación da muller pola outra".<ref>{{cita novas |url=http://www.lainformacion.com/arte-cultura-y-espectaculos/historia/Norwegian-incorpora-Rosalia-Castro-aviones_0_995600814.html |título=Norwegian incorpora la imagen de Rosalía de Castro a uno de los aviones… |nome=E. |apelidos=P. |xornal=lainformacion.com |data=1/2/2017 |data-acceso=1/2/2017 |lingua=es |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20170201144804/http://www.lainformacion.com/arte-cultura-y-espectaculos/historia/Norwegian-incorpora-Rosalia-Castro-aviones_0_995600814.html |dataarquivo=01/02/2017 |urlmorta=yes }}</ref>

En 2017, dentro da campaña Lumes Nunca Máis!, adaptouse un poema seu para o vídeo ''Adiós ríos, adiós fontes. Microactivismo poético dende o Val Miñor'' (2017), gravado e editado por Alga Photography e mediaLab Casa Colorida. A adaptación é de [[Avelino González]] e a música de Rubén Artabe.<ref>{{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=0gRNhS-PS_E|autor=MediaLab Colorida|data=16/12/2017|título=Adiós ríos, Adiós Fontes - Microactivismo Poético|data-acceso=23/4/2018}}</ref>

En [[2018]] naceu un proxecto conxunto dos concellos de [[Ames]], [[Brión]] e [[Padrón]] cun itinerario cultural que une os de [[Santiago de Compostela]], Ames, Brión, Padrón e Dodro.<ref>{{cita publicación periódica |título=Rosalía, a icona da cultura galega, tamén servirá para a promoción do turismo |url=http://www.galiciaconfidencial.com/noticia/68969-rosalia-icona-cultura-galega-servira-promocion-turismo |xornal=[[Galicia Confidencial]] |data=16/1/2018}}</ref>

En [[1994]] a [[Unión Astronómica Internacional]] aprobou o nome de [[Castro (cráter)|Castro]] para un [[Cráter de impacto|cráter]] en [[Venus]] na súa honra.

== Galería de imaxes ==
{{Artigo principal|Galería de imaxes de Rosalía de Castro}}
<gallery mode="packed" heights="175px">
Ficheiro:Rosalía de nova, autor descoñecido.jpg|Na segunda metade da década dos 60, do estudio de Encausse.{{Sfn|{{Versaleta|Castelao}}|2018|p=131}}
Ficheiro:Rosalía por Encausse. Santiago, década dos 60 do s.XIX.jpg|Sobre 1867, retratada por Encausse.{{Sfn|{{Versaleta|Castelao}}|2018|p=130-131}}
Ficheiro:Rosalia de Castro.jpg|Foto feita sobre 1865, por [[María Cardarelly]].<ref name="PORTELA"/>{{Sfn|{{Versaleta|Castelao}}|2018|p=110}}
Ficheiro:Rosalía Castro de Murguía por María Cardarelly.jpg|Foto feita sobre 1865, por María Cardarelly.{{Sfn|{{Versaleta|Castelao}}|2018|p=110}}<ref>{{Versaleta|Angueira, Anxo}} (2013). [http://rosalia.gal/wp-content/uploads/2013/07/NovoExemplarCantaresGallegos.pdf "Unha primeira edición de Cantares gallegos con fotografía, autógrafo e carta de Rosalía"]</ref>
Ficheiro:Acuarela representando a Rosalía de Castro por Alexandra Murguía (1859-1927) a súa filla.jpg|Rosalía nunha [[acuarela]] feita pola súa filla [[Alejandra Murguía|Alejandra]].<ref name="FUNDACIONIMAXES">[http://rosalia.gal/rosalia/imaxes/ Imaxes. Fundación Rosalía de Castro]</ref>
Ficheiro:Rosalía Castro de Murguía ca 1888 Josep María Fenollera Ibáñez (Valencia 1851-S. de Compostela 1918).jpg|Retrato por [[José María Fenollera]], sobre 1888.<ref name="PORTELA"/>
Ficheiro:Rosalia de castro.jpg|Debuxo feito en 1902 por [[Antonio Portela Paradela]].<ref name="PORTELA">{{Versaleta|Rodríguez, Lois}}. [http://rosalia.gal/wp-content/uploads/2013/05/O_desenho_de_Portela_que_mudou_a_imaxe_de_Rosalia.pdf "O retrato de Portela que mudou a imaxe de Rosalía"] Fundación Rosalía de Castro.</ref>
Ficheiro:Máximo Ramos 1914 Rosalía de Castro.jpg|''Rosalía de Castro'' por [[Máximo Ramos|Máximo Ramos López]], 1914, RAG.<ref>[https://academia.gal/-/retrato-de-rosalia-de-castro-por-maximo-ramos "Retrato de Rosalía de Castro, por Máximo Ramos"] (14/5/2013) RAG.</ref>
</gallery>

== Notas ==
; Citas orixinais, en lingua castelá:
{{Listaref|group="Citas orixinais"|2}}
; Referencias
<div style="height: 500px; overflow: auto; padding: 3px" > {{listaref|30em}} </div>

== Véxase tamén ==
=== Bibliografía ===
{{Refempeza|02}}
* AAVV (1986). ''Actas do Congreso Internacional de Estudios sobre Rosalía de Castro e o seu tempo'', [http://consellodacultura.gal/mediateca/documento.php?id=2839 v.&nbsp;1], [http://consellodacultura.gal/mediateca/documento.php?id=2840 v.&nbsp;2], [http://consellodacultura.gal/mediateca/documento.php?id=2841 v.&nbsp;3]. CCG. USC.
* {{Cita libro |ligazónautor=Matilde Albert Robatto |apelidos={{Versaleta|Albert Robatto}} |nome=Matilde |ano= 1981 |título=Rosalia de Castro y la condición femenina |editorial=Partenón |localización=Madrid |isbn=84-7119-028-1 |lingua=es |ref = harv}}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |apelidos={{Versaleta|Albert Robatto}} |nome=Matilde |ano= 1995 |título=Rosalía de Castro y Emilia Pardo Bazán: afinidades y contrastes |editorial=[[Ediciós do Castro|Ed. do Castro]] |isbn=84-7492-743-9 |lingua=es |ref = harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Luís Alonso Girgado |apelidos={{Versaleta|Alonso Girgado}} |nome=Luís |ano=1994 |url=http://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano/fot/2006/10/18/3642957.jpg |título=Rosalía de Castro, rosa de sombra |editorial=Ediciones Torremozas |lingua=Es |isbn=84-7839-141-X |ref = harv}}
* {{Cita libro |autor1={{Versaleta|[[Xesús Alonso Montero|Alonso Montero]]}} |autor2={{Versaleta|[[Ricardo Carballo Calero|Carballo Calero]]}} |autor3={{Versaleta|[[Xavier Costa Clavell|Costa Clavell]]}} |autor4={{Versaleta|[[Ramón Piñeiro|Piñeiro]]}} |autor5={{Versaleta|[[Eugénio de Andrade|Adrade]]}} |título=Rosalía Viva |url=https://cloud10.todocoleccion.online/coleccionismo-revistas-periodicos/tc/2013/01/11/35539674.jpg |editorial=A Nosa Terra |ano=1984 |localización=Vigo |id=VG - 148 - 1984 |ref=harv }}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |autor1={{Versaleta|[[Xesús Alonso Montero|Alonso Montero]]}} |ano=2003 |título=Rosalía de Castro traducida ó latín e cantada en latín e grego clásico |url=http://biblioteca.galiciana.gal/rag/gl/consulta/registro.do?id=582094 |editorial=Fundación |isbn=84-87668-20-8  |ref=harv }}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |autor1={{Versaleta|[[Xesús Alonso Montero|Alonso Montero]]}} (pról.) |autor2={{Versaleta|[[Helena Villar Janeiro|Villar Janeiro]]}} (epíl.) |autor3=[[et alii|et al.]] |ano=2006 |título=Rosalía de Castro na Real Academia Galega |url=http://biblioteca.galiciana.gal/gl/consulta/registro.do?id=582044 |editorial=Fundación |isbn=84-87668-23-2 |ref=harv }}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Alvarellos}} |nome=Enrique |ligazónautor=Enrique Alvarellos |ano=1993 |url=https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/41g7o6KWclL.jpg |título= Mulleres destacadas de Galicia |editorial=[[Alvarellos Editora]] |páxinas=62-64 |isbn=84-85311-96-5 |ref = harv}}
* {{Cita libro |autor={{Versaleta|[[Rosario Álvarez Blanco|Álvarez]]; [[Anxo Angueira|Angueira]]; [[María do Cebreiro|Rábade]]}} e {{Versaleta|[[Dolores Vilavedra|Vilavedra]]}} (coords.) |ano=2014 |url=https://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=2 |título=Rosalía de Castro no século XXI. Unha nova ollada |editorial=CCG |ref = harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda |apelidos={{Versaleta|Álvarez Ruiz de Ojeda}} |nome=V. |ano=1988 |url=https://books.google.es/books?id=dAf958ysWsMC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |título=Rosalía de Castro para nenos |editorial=Ediciones de la Torre |localización=Madrid |isbn=84-86587-26-3 |ref = harv}}
* {{Cita publicación periódica |máscara-autor=3 |ligazónautor=Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda |apelidos={{Versaleta|Álvarez Ruiz de Ojeda}} |nome=V. |título=Sobre a "demisión" de Rosalía: unha carta inédita de Manuel Murguía |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/grial--revista-galega-de-cultura-num-131-1996-924575/ |revista=[[Grial (revista)|Grial]] |número=131 |páxinas=389-399 |ano=1996 }}
* {{Cita publicación periódica |máscara-autor=3 |ligazónautor=Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda |apelidos={{Versaleta|Álvarez Ruiz de Ojeda}} |nome=V. |título=Un importante documento para a biografía de Rosalía de Castro |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/grial--revista-galega-de-cultura-num-136-1997-924593/ |revista=Revista [[Grial (revista)|Grial]] |número=136 |páxinas=479-501 |ano=1997 |ref = harv}}
* {{Cita publicación periódica |máscara-autor=3 |ligazónautor=Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda |apelidos={{Versaleta|Álvarez Ruiz de Ojeda}} |nome=V. |título=Sobre as orixes de Rosalía de Castro: a inclusa de Santiago de Compostela e o caso de Josefa Laureana de Castro |revista=[[A Trabe de Ouro (revista)|A Trabe de Ouro]] |número=39 |ano=1999 |ref = harv}}
* {{Cita publicación periódica |máscara-autor=3 |ligazónautor=Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda |apelidos={{Versaleta|Álvarez Ruiz de Ojeda}} |nome=V. |título=Documento para a biografía de Rosalía de Castro: testamento de José Martínez Viojo, presbítero |url=http://www.cervantesvirtual.com/descargaPdf/grial--revista-galega-de-cultura-num-146-2000-929831/ |revista=Grial |número=146 |páxinas=169-178 |ano=2000 }}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |ligazónautor=Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda |apelidos={{Versaleta|Álvarez Ruiz de Ojeda}} |nome=V. |url=https://books.google.es/books?id=qdyOdd_W3I0C&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |capítulo=O labor xornalístico de Rosalía de Castro" |páxinas=67-81 |título=Xornalistas con opinión 2 |editorial=Galaxia |ano=2010 |isbn= 978-84-9865-338-0 }}
* {{Cita publicación periódica |máscara-autor=3 |ligazónautor=Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda |apelidos={{Versaleta|Álvarez Ruiz de Ojeda}} |nome=V. |título=Agna de Valldaura, unha amizade catalá de Rosalía de Castro |url=http://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_ig_pub2001_Festa-da-Palabra_26.pdf |xornal=[[Festa da Palabra Silenciada]] |número=26 |ano=2010 |páxinas=56-64}}
* {{Cita publicación periódica |máscara-autor=3 |ligazónautor=Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda |nome=V. |apelidos={{Versaleta|Álvarez Ruiz de Ojeda}} |volume=21 |ano=2018 |título=Avances na investigación da biografía rosaliana |url=https://revistas.ucm.es/index.php/MADR/article/view/62612 |revista=[[Madrygal. Revista de estudios gallegos|Madrygal]] |doi=10.5209/MADR.62612 |issn=1138-9664 |ref=harv }}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |apelidos={{Versaleta|Álvarez Ruiz de Ojeda}} |nome=V. |ano=2020 |título=Sobre a lingua galega de Rosalía de Castro |url=http://editorialgalaxia.gal/produto/sobre-lingua-galega-de-rosalia-de-castro/ |colección=Manuais |editorial=Editorial Galaxia |isbn=978-84-9151-452-7 |ref=harv }}
* {{Cita libro |título=De Rosalía a Dieste 33 anos das letras |url=http://literaturagalega.as-pg.gal/obras/de-rosalia-a-dieste-33-anos-das-letras.html |apelidos={{Versaleta|Angueira}} |nome=A. |ligazónautor=Anxo Angueira |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]] |ano=1995 |páxinas=13-20 |isbn=84-7507-878-8 |ref = harv}} Prólogo de [[Francisco Fernández del Riego|Fernández del Riego]].
* {{Cita libro |ligazónautor=Azorín |autor={{Versaleta|Azorín}} |autor2={{Versaleta|[[Xesús Alonso Montero|Alonso Montero, X]]}} |título=Rosalía de Castro y otros motivos gallegos |localización=[[Lugo]] |editorial=[[Edicións Celta|Celta]] |ano=1973 |lingua=es |isbn=84-7044-055-1 |ref= harv}}
* {{Cita libro |nome=Carlos |apelidos={{Versaleta|Baliñas Fernández}} |ligazónautor=Carlos Baliñas Fernández |ano=1987 |título=Rosalía de Castro, entre a poesía e a política |url=https://tenda.rosalia.gal/?product=entre-a-poesia-e-a-politica |isbn=84-404-10905 |editorial=[[Fundación Rosalía de Castro|Patronato Rosalía de Castro]] |data-acceso=09 de maio de 2020 |data-arquivo=04 de xuño de 2020 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200604000844/https://tenda.rosalia.gal/?product=entre-a-poesia-e-a-politica |url-morta=yes }}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Barro}} |nome=Pepe |capítulo=Dar un nome, Rosalía de Castro |url=https://books.google.es/books?id=g2WxBgAAQBAJ&lpg=PA1&hl=es&pg=PA1#v=onepage&q&f=false |título=O como é o que conta |editorial=Barro Deseño |ano=2014 |páxinas=169-204 |ref=harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Ceferino de Blas |apelidos={{Versaleta|Blas}} |nome=C. de |título=Rosalía de Castro y Faro de Vigo en el 150 aniversario de Cantares Gallegos |ano=2013 |isbn=978-84-616-5429-1 |lingua=Es |ref = harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Fermín Bouza-Brey |apelidos={{Versaleta|Bouza-Brey}} |nome=F. |título=Artigos rosalianos |url=https://2012.academia.gal/documents/10157/403940/Artigos+Rosalianos_01.pdf |ano=1992 |isbn=84-453-0434-8 |editorial=[[Xunta de Galicia|Xunta]] |lingua=es |ref=harv |data-acceso=22 de setembro de 2022 |data-arquivo=22 de setembro de 2022 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20220922194357/https://2012.academia.gal/documents/10157/403940/Artigos+Rosalianos_01.pdf |url-morta=yes }} [http://academia.gal/documents/10157/403940/Artigos+Rosalianos_02.pdf (2º parte)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170214102411/http://academia.gal/documents/10157/403940/Artigos+Rosalianos_02.pdf |date=14 de febreiro de 2017 }}. Con intro de [[Xosé Carro Otero|X. Carro]] e estudo de [[Benito Varela Jácome|B. Varela]].
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |ligazónautor=Fermín Bouza-Brey |apelidos={{Versaleta|Bouza-Brey}} |nome=F. |título=Apuntes para una bio-bibliografía documentada de Rosalía de Castro |url=https://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/book/285 |ano=2015 |ano-orixinal=1971 |isbn= |editorial=Real Academia Galega |lingua=es |ref=harv }} 
* {{Cita libro |ligazónautor=Dietrich Briesemeister |apelidos={{Versaleta|Briesemeister}} |nome=Dietrich |título=Die Dichtung der Rosalía de Castro |formato=tese |lingua=alemán |localización=[[Múnic|München]] |editorial=A. Bergmiller & Co.  |ano=1959 |ref = harv}}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Carballo Calero}} |nome=Ricardo |ligazón-autor=Ricardo Carballo Calero |data=17/5/1958 |ano=1958 |título=Contribución ao estudo das fontes literarias de Rosalía |url=https://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/book/287 |editorial=RAG |ref=harv }}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |apelidos={{Versaleta|Carballo Calero}} |nome=Ricardo |ligazón-autor=Ricardo Carballo Calero |ano=1979 |título=Estudos rosalianos. Aspectos da vida e da obra de Rosalía de Castro |url=http://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano/tc/2009/02/26/12181116.jpg |editorial=Galaxia |colección=Ensaios |ref = harv}}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |apelidos={{Versaleta|Carballo Calero}} |nome=Ricardo |ano=1975 |anoorixinal=1963 |título=[[Historia da literatura galega contemporánea]] |capítulo=IV |editorial=Editorial Galaxia |páxinas=143-234 |isbn=84-7154-227-7 |ref = harv}}
* {{cita libro |apelidos={{Versaleta|Castelao}} |nome=Carlos |ano=2018 |páxinas=300 |url=https://alvarelloseditora.gal/libro/as-orixes-da-fotografia-en-galicia/ |título=As orixes da fotografía en Galicia. Estudios composteláns do XIX |editorial=[[Alvarellos Editora|Alvarellos]] / [[Consorcio de Santiago]] |isbn=978-84-16460-51-9 |ref=harv }}
* {{Cita libro |ligazónautor=Xavier Costa Clavell |apelidos={{Versaleta|Costa Clavell}} |nome=Javier |título=Rosalía de Castro |ano=1967 |editorial=[[Plaza & Janés|Plaza & Janés Editores]] |localización=[[Barcelona]] |isbn=978-84-01-80632-2 |lingua=es |ref = harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Catherine Davies |apelidos={{Versaleta|Davies}} |nome=Catherine |url=http://books.google.es/books?id=bUcRh-0t3ugC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |título=Rosalía de Castro no seu tempo |editorial=Galaxia |colección=Ensaio e investigación |ano=1987 |isbn=84-7154-583-7 |ref = harv}}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |apelidos={{Versaleta|Davies}} |nome=Catherine |url=https://books.google.es/books?id=m4V3kEjwV8gC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |título=Rosalía de Castro e Follas Novas |editorial=Editorial Galaxia |colección=Colección Ágora |ano=1990 |isbn=84-7154-725-2 |ref = harv}}
* {{Cita enciclopedia |apelidos={{Versaleta|Fernández de Cano y Martín}} |nome=José Ramón |artigo=Castro, Rosalía de (1837-1885) |url-capítulo=http://mcnbiografias.com/app-bio/do/show?key=castro-rosalia-de |enciclopedia=[[Enciclopedia Universal Micronet]] |lingua=es |ref = harv}}
* {{Cita libro |título=Historia da literatura galega |nome=Francisco |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |ligazónautor=Francisco Fernández del Riego |edición=2ª |ano=1971 |ano-orixinal= 1951 |editorial=Editorial Galaxia |localización=[[Vigo]] |páxinas=95-101 |ref = harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Filgueira Valverde |apelidos={{Versaleta|Filgueira Valverde}} |nome=J. |url=https://pictures.abebooks.com/LGATARI/14085336900.jpg |título=Con Rosalía de Castro en su hogar |ano=1974 |editorial=Patronato |lingua=castelán e galego [bilingüe] |ref = harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Pilar García Negro |nome=Pilar (ed. e intro.) |apelidos={{Versaleta|García Negro}} |título=El caballero de las botas azules. Lieders. Las literatas |url=https://catalogo-rbgalicia.xunta.gal/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=498056 |ano=2006 |colección=[[As letras das mulleres]] |editorial=[[Sotelo Blanco Edicións|Sotelo Blanco]] |isbn=84-7824-497-2 |ref=harv }}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |nome=Pilar |apelidos={{Versaleta|García Negro}} |ligazónautor=Pilar García Negro |ano=2010 |título=O clamor da rebeldía. Rosalía de Catro: ensaio e feminismo |url=http://soteloblanco.com/index.php?option=com_virtuemart&view=productdetails&virtuemart_product_id=67&virtuemart_category_id=44&Itemid=221 |isbn=978-84-7824-597-0 |editorial=Sotelo Blanco |ref=harv }}
* {{Cita libro |título=Os lugares na vida e obra de Rosalía de Castro |url=https://www.edu.xunta.gal/centros/cafi/aulavirtual2/pluginfile.php/44244/mod_resource/content/1/OS%20LUGARES%20NA%20VIDA%20E%20OBRA%20DE%20ROSAL%C3%8DA%20DE%20CASTRO.pdf |nome=Lucía |apelidos={{Versaleta|García Vega}} |isbn=978-84-693-7812-0 |ano=2010 |editorial=[[Universidade Complutense de Madrid|UCM]] |ref = harv}}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |título=Rosalía de Castro e os lugares de Cantares gallegos |url=https://www.cumio.com/libro/rosalia-de-castro-e-os-lugares-de-cantares-gallegos_522/ |nome=Lucía |apelidos={{Versaleta|García Vega}} |isbn=978-84-8289-473-7 |ano=2014 |editorial=[[Edicións do Cumio|Do Cumio]] |ref=harv |data-acceso=10 de decembro de 2017 |data-arquivo=10/12/2017 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20171210180258/https://www.cumio.com/libro/rosalia-de-castro-e-os-lugares-de-cantares-gallegos_522/ |url-morta=yes }} Con limiar de [[Marina Mayoral|M. Mayoral]].
* {{Cita libro |editor1={{Versaleta|[[Helena González Fernández|González]]}} |editor2={{Versaleta|[[María do Cebreiro|Rábade]]}} |ano=2012 |url=http://www.ub.edu/cdona/publicacions/canon-y-subversion-la-obra-narrativa- |título=Canon y subversión. La obra narrativa de Rosalía de Castro |editorial=Icaria |isbn=978-84-9888-464-7 |ref = harv}}
* {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|González Fernández}} |nome-editor=Helena |ligazón-editor=Helena González Fernández |ano=2019 |título=Rosalía feminista |colección=Poesía |url=https://www.xerais.gal/libro.php?id=5590817 |editorial=Edicións Xerais de Galicia |isbn=978-84-9121-476-2 |ref=harv}}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Kulp}} |nome=Kathleen K. |título=Manner and mood in Rosalía de Castro. A study of themes and style |editorial=José Porrúa |ano=1968 |lingua=en |ref = harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor= María Xesús Lama |apelidos={{Versaleta|Lama}} |nome=M.ª X. |url=http://editorialgalaxia.gal/le-primeiras-paxinas-da-biografia-de-rosalia-de-castro/ |título=Rosalía de Castro. Cantos de independencia e liberdade (1837-1863) |ano=2017 |editorial=Galaxia |isbn=978-84-9151-040-6}}
* {{Cita libro |ligazónautor1=Aurora López |apelidos1={{Versaleta|López}} |apelidos2={{Versaleta|Pociña}} |ligazónautor2=Andrés Pociña |ano=1991 |título=Rosalía de Castro: documentación biográfica y bibliografía crítica, 1837-1990 |editorial=F. Barrié |páxinas= |isbn=	84-87819-03-6 |volume=1 |ref=harv}}
* {{Cita libro |máscara-autor1=3 |ligazónautor1=Aurora López |apelidos1={{Versaleta|López}} |máscara-autor2=3 |apelidos2={{Versaleta|Pociña}} |ligazónautor2=Andrés Pociña |ano=1991 |título=Rosalía de Castro: documentación biográfica y bibliografía crítica, 1837-1990 |editorial=F. Barrié |páxinas= |isbn=84-87819-04-4 |volume=2 |ref=harv}}
* {{Cita libro |máscara-autor1=3 |ligazónautor1=Aurora López |apelidos1={{Versaleta|López}} |máscara-autor2=3 |apelidos2={{Versaleta|Pociña}} |ligazónautor2=Andrés Pociña |ano=1993 |título=Rosalía de Castro: documentación biográfica y bibliografía crítica, 1837-1990 |editorial=F. Barrié |páxinas= |isbn=84-87819-32-X |volume=3 |ref=harv}}
* {{Cita libro |máscara-autor1=3 |ligazónautor1=Aurora López |apelidos1={{Versaleta|López}} |máscara-autor2=3 |apelidos2={{Versaleta|Pociña}} |ligazónautor2=Andrés Pociña |ano=1999 |capítulo=Sobre as traduccións feitas por Rosalía |url=https://books.google.es/books?id=IMGrQX-XXbkC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |título=Cinguidos por unha arela común. Homenaxe ao profesor Xesús Alonso Montero |editorial=USC |páxinas=813-828 |isbn= 84-8121-808-1 |volume=2 |ref=harv}}
* {{Cita libro |máscara-autor1=3 |ligazónautor1=Aurora López |apelidos1={{Versaleta|López}} |máscara-autor2=3 |apelidos2={{Versaleta|Pociña}} |ligazónautor2=Andrés Pociña |ano=2022 |título=Rosalía de Castro: documentación biográfica y bibliografía crítica, 1991-2000 |editorial=F. Rosalía |páxinas= |isbn=978-84-87668-41-8 |volume=4 |ref=harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Manuel Lorenzo Baleirón |apelidos={{Versaleta|Lorenzo Baleirón}} |nome=Manuel |url=https://tenda.rosalia.gal/?product=senagardaraulises |título=Sen agardar a Ulises. Vida de Rosalía |ano=2013 |editorial=[[Fundación Rosalía de Castro|Fundación]] |isbn=978-84-87668-38-8 |data-acceso=09 de maio de 2020 |data-arquivo=04 de xuño de 2020 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200604000800/https://tenda.rosalia.gal/?product=senagardaraulises |url-morta=yes }} En [[lingua galega|galego]], [[lingua inglesa|ing.]], [[lingua francesa|fran.]] e [[lingua castelá|cast.]]
* {{Cita enciclopedia |apelidos={{Versaleta|March}} |nome=Kathleen |ligazónautor=Kathleen March |artigo=Castro, Rosalía de |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]] |ano=2005 |isbn=84-87804-88-8 |ref = harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Aurora Marco |apelidos={{Versaleta|Marco}} |nome=Aurora |ano=2007 |título=[[Wikipedia:Entradas do Dicionario de mulleres galegas|Dicionario de Mulleres Galegas]] |páxinas=99-103 |editorial=[[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]] |isbn=978-84-8341-146-9 |ref = harv}}
* {{Cita libro |nome-editor=Manuel Antonio |apelidos-editor={{Versaleta|Mariño Currás}} |url=http://edicionesboreal.com/libros-y-facsimiles/rosalia-obra-poetica-e-manuscritos/gmx-niv36-con750.htm |título=Rosalía de Castro: obra poética e manuscritos |ano=2019 |editorial=Boreal Ediciones |localización=A Coruña |ref = harv}}
* {{Cita publicación periódica |ligazónautor=Marina Mayoral |apelidos={{Versaleta|Mayoral}} |nome=M. |ano=1969 |título=Sobre  el  amor  en  Rosalía  y  sobre  la  destrucción  de  ciertas  cartas |url=https://www.cervantesvirtual.com/obra-visor/sobre-el-amor-en-rosala-de-castro-y-sobre-la-destruccin-de-ciertas-cartas-0/html/01bcf428-82b2-11df-acc7-002185ce6064_3.html# |revista=Cuadernos hispanoamericanos |número=233 |páxinas=486-502 |ref=harv }}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |ligazónautor=Marina Mayoral |apelidos={{Versaleta|Mayoral}} |nome=M. |url=https://www.letrasgalegas.org/obra/la-poesa-de-rosala-de-castro-0/ |título=La poesía de Rosalía de Castro |editorial=[[Editorial Gredos]] |localización=Madrid |lingua=Es |ano=1974 |isbn=84-249-0571-7 |ref=harv }}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |ligazónautor=Marina Mayoral |apelidos={{Versaleta|Mayoral}} |nome=M. |ano=1976 |url=https://www.cervantesvirtual.com/obra-visor/rosala-de-castro-y-sus-sombras-conferencia-pronunciada-en-la-fundacin-universitaria-espaola-el-da-21-de-abril-de-1975-con-motivo-del-ao-internacional-de-la-mujer-0/html/01bcdd26-82b2-11df-acc7-002185ce6064_2.html |título=Rosalía de Castro y sus sombras |editorial=Fundación Universitaria Española |lugar=Madrid |isbn=84-7392-104-6 |lingua=es |ref=harv }}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |ligazónautor=Marina Mayoral |apelidos={{Versaleta|Mayoral}} |nome=M. |url=https://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/book/321 |ano=2017 |título=Por que Murguía destruíu as cartas de Rosalía?|editorial=Real Academia Galega |isbn=978-84-947823-0-5 |ref=harv }}
* {{Cita libro |ligazónautor=Henrique Monteagudo |apelidos={{Versaleta|Monteagudo}} |nome=H. |url=http://www.fundacionbarrie.org/presentacion-autografos-rosalia# |título=Rosalía de Castro. Autógrafos poéticos |editorial= [[Real Academia Galega|RAG]] e [[Fundación Barrié]] |ano=2017 |ref=harv |isbn=978-84-9752-154-3}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Manuel Murguía |apelidos={{Versaleta|Murguía}} |nome=M. |título=Los Precursores |localización=A Coruña |editorial=[[Juan Fernández Latorre|Latorre]] y [[Andrés Martínez Salazar|Martínez]] ed.; Imp. de ''[[La Voz de Galicia]]'' |colección=[[Biblioteca Gallega]] |ano=[[1886]] |lingua=es |ref = harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Neira Vilas |apelidos={{Versaleta|Neira Vilas}} |nome=X. |título=Rosalía de Castro e Cuba |editorial=Edicións do Patronato / Patronato Rosalía de Castro |ano=1992 |lugar=Padrón |isbn=84-87668-05-4 |ref=harv }}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |apelidos={{Versaleta|Neira Vilas}} |nome=X. |título=Galicia en Cuba. Lingua. Rosalía. Loitas |editorial=CCG |ano=2013 |url=http://consellodacultura.gal/mediateca/documento.php?id=2176 |isbn=978-84-92923-55-7 |ref=harv }} (inclúe ''Rosalía de Castro e Cuba'')
* {{Cita libro |nome=R. |apelidos={{Versaleta|Otero Pedrayo}} |ligazónautor=Ramón Otero Pedrayo |título=Romanticismo, saudade e sentimento da raza e da terra en Pastor Díaz, Rosalía Castro e Pondal |editorial=[[Editorial Nós|Nós]] |ano=1931 |url=https://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/book/20 |ref=harv }}
* {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Ramón Pena |apelidos={{Versaleta|Pena}} |título=[[Historia da literatura galega (Xerais)|Historia da literatura galega]] II. De 1853 a 1916. O Rexurdimento |páxinas=121-168 e 221-250 |ano=2014 |editorial=Xerais |isbn=978-84-9914-764-2 |ref = harv}}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Pereira Bueno}} |nome=Fernando |título=Rosalía de Castro: Imaxe e realidade |url=http://www.xerais.es/libro.php?id=3471695 |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]] |ano=2014 |isbn=978-84-9914-565-5 |ref = harv}}
* {{Cita libro |autor={{Versaleta|[[Luís Pimentel|Pimentel]], [[Teixeira de Pascoaes|Pascoaes]], [[Ricardo Carballo Calero|Carballo]], [[Domingo García-Sabell|G.-Sabell]], Prado, [[Celestino Fernández de la Vega|F. de la Vega]], [[Ramón Piñeiro|Piñeiro]], [[Xoán Rof Carballo|Rof]]}} e {{Versaleta|[[Francisco Fernández del Riego|Lorenzana]]}} |ano=1952 |título=[[7 ensayos sobre Rosalía]] |editorial=Galaxia |ref = harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor1=Andrés Pociña |ligazónautor2=Aurora López |nome1=A. | apelidos1= {{Versaleta|Pociña}} |nome2=A. | apelidos2= {{Versaleta|López}} |url=https://books.google.es/books?id=SDYwDgAAQBAJ&lpg=PA5&hl=es&pg=PA5#v=onepage&q&f=false |título=Rosalía de Castro. Estudios sobre a vida e a obra |editorial=[[Edicións Laiovento|Laiovento]] |ano=2000 |isbn=978-84-8487-267-2 |ref = harv}}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Poullain}} |nome=Claude Henri |url=https://books.google.es/books?id=8jBu2cLdQ98C&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |título=Rosalía de Castro e a súa obra literaria |editorial=Galaxia |colección=Ensaio e investigación |ano=1989 |isbn= 84-7154-687-6 |ref = harv}}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Queizán}} |nome=María Xosé |ligazónautor=María Xosé Queizán |ano=2017 |título=Rosalía de Castro e o poder sexual |url=https://www.xerais.gal/libro.php?id=4687197 |editorial=Edicións Xerais de Galicia |isbn=978-84-9121-253-9 |ref=harv |data-acceso=18 de abril de 2022 |data-arquivo=19 de maio de 2022 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20220519053137/https://www.xerais.gal/libro.php?id=4687197 |url-morta=yes }}
* {{Cita publicación periódica |título=Rosalía de Castro e o problema da autotradución |url=http://revistas.ucm.es/index.php/MADR/article/view/37109/35914 |ligazónautor=María do Cebreiro |nome=M. |apelidos={{Versaleta|Rábade}} |revista=[[Madrygal. Revista de estudios gallegos|Madrygal]] |issn=1138-9664 |número=14 |ano=2011 |páxinas=101-108 |ref = harv}}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |ligazónautor=María do Cebreiro |nome=M. |apelidos={{Versaleta|Rábade}} |capítulo=Rosalía de Castro, traductora: autotraducción, paratraducción y traducción desviada (''mistranslation'') en la literatura gallega del siglo XIX |url=https://www.peterlang.com/view/9783035198249/32_Chapter25.html |páxinas=381-394 |título=Creación y traducción en la España del siglo XIX |editorial=[[Editorial Peter Lang|Peter Lang]] |ano=2015 |lingua=Es |isbn= 9783035198249 |ref = harv}}
* {{Cita libro |nome=M. |apelidos={{Versaleta|Reimóndez}} |ligazónautor=María Reimóndez |título=Corpos exorbitantes. Rosalía de Castro, tradutora feminista, en diálogo con Erín Moure |ano=2017 |editorial=USC |isbn=978-8416954346 |ref = harv}}
* {{Cita libro |ligazónautor=Francisco Rodríguez Sánchez |apelidos={{Versaleta|Rodríguez}} |nome=Francisco |título=Análise sociolóxica da obra de Rosalía de Castro |editorial=[[Asociación Socio-Pedagóxica Galega|AS-PG]] |ano=1988 |isbn=84-404-3471-5 |ref = harv}}
* {{Cita libro |máscara-autor=3 |ligazónautor=Francisco Rodríguez Sánchez |apelidos={{Versaleta|Rodríguez}} |nome=Francisco |título=Rosalía de Castro, estranxeira na súa patria (a persoa e a obra de onte a hoxe) |editorial=[[Asociación Socio-Pedagóxica Galega|AS-PG]] |ano=2011 |isbn=978-84-89679-99-3 |ref = harv}}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Suárez Picallo}} |nome=R. |ligazónautor=Ramón Suárez Picallo |ano=2008 |url=https://books.google.es/books?id=NlPFqR-5YykC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |título=La feria del mundo: crónicas desde Chile (1942 - 1956) |editorial=[[Consello da Cultura Galega|CCG]] |isbn=978-84-96530-61-4 |ref=harv }}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Taibo}} |nome=Victoriano |ligazónautor=Victoriano Taibo |ano=1972 |título=Rosalía de Castro, precursora da fala: discurso lido o día 15 de outubro do 1948 |url=https://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/book/61 |editorial=RAG |doi=10.32766/rag.61 |ref=harv}}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Tarrío Varela}} |nome=Anxo |ligazónautor=Anxo Tarrío |título=Literatura galega. Aportacións a unha Historia crítica |ano=1994 |editorial=Xerais |colección=Universitaria |isbn=84-7507-778-1 |ref = harv}}
* {{Cita libro |título=Escolma poética de Rosalía de Castro |url=https://www.cumio.com/libro/escolma-poetica-de-rosalia-de-castro_72/ |nome1=E. del |apelidos1={{Versaleta|Valle}} |nome2=F. |apelidos2={{Versaleta|Blanco Sanmartín}} |isbn=978-84-8289-155-2 
|ano=2001 |editorial=Edicións do Cumio |ref = harv}}
* {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor={{Versaleta|Dolores}} |ano=1995 |título=[[Diccionario da literatura galega]]. Autores |volume=I |páxinas=127-130 |editorial=[[Editorial Galaxia|Galaxia]] |ISBN=84-8288-019-5 |ref = harv}}
* {{Cita libro |máscara-editor=3 |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |ano=1997 |título=Diccionario da literatura galega. Publicación periódicas |volume=II |editorial=Galaxia |ISBN=84-8288-137-X |ref = harv}}
* {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |máscara-editor=3 |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=2000 |título=Diccionario da literatura galega. Obras |volume=III |url=https://books.google.es/books?id=dRYGIwW4kFkC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |páxinas=80-83, 221-224 |localización=Vigo |editorial=Editorial Galaxia |isbn=84-8288-365-8 |ref=harv }}
{{Reftermina}}

=== Outros artigos ===
{| align="right"
|-
| {{Galicitas}}
|  {{Galifontes|Autor:Rosalía de Castro|Rosalía, en galego}}
|-
| {{Commonscat||Rosalía}}
| {{Galifontes|:es:Rosalía de Castro|Rosalía, en castelán}}
|}
* [[Precursores]]
* [[Eduardo Pondal]]
* [[Manuel Curros Enríquez]]
* [[Literatura galega do Rexurdimento]]
* [[Fundación Rosalía de Castro]]
=== Ligazóns externas ===
[[Ficheiro:W.gl.RosaliaCastro.png|100px|dereita]]
* [http://rosalia.gal/ Fundación Rosalía de Castro]
* [https://academia.gal/letras-galegas/1963/rosalia-de-castro RAG. Figuras homenaxeadas]
{{Álbum de Galicia|784}}
* [http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=RosCastr&alias=Rosal%EDa+de+Castro&solapa=obras Biblioteca Virtual Galega] [[Universidade da Coruña|UDC]] e Deputación da Coruña
* [http://www.cervantesvirtual.com/portales/rosalia_de_castro_ga/ Portal de Rosalía na ''Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes'']
* [http://bdh.bne.es/bnesearch/Search.do?numfields=1&field1=autor&field1val=%22Castro%2c+Rosal%c3%ada+de+(1837-1885)%22&field1Op=AND&docLikeThis=bdh0000187859&exact=on&advanced=true&pageSize=30&language=es&fillForm=false&showBack=true&visor= Biblioteca Digital Hispánica] [[Biblioteca Nacional de España]].
* [http://www.rutarosaliana.gal/ As pegadas de Rosalía].
* [https://www.rois.gal/conece-rois/patrimonio-natural/rutas-de-sendeirismo/ruta-rosalia-nos-caminos/ Rosalía nos camiños] Concello de Rois.

{{Rosalía de Castro}}
{{Día das Letras Galegas}}
{{Barra portal|Galicia|Muller|Santiago de Compostela}}
{{Control de autoridades}}
[[Categoría:Rosalía de Castro| ]]
[[Categoría:Artigos destacados sobre Galicia]]