Արցախի Հանրապետության ընդհանուր նկարագիր

Արցախի Հանրապետության դրոշ

Արցախի Հանրապետության զինանշան

Արցախի Հանրապետության գտնվելու վայրը

Արցախի Հանրապետության խոշորացված քարտեզը, որը ցույց է տալիս ներկայումս Ադրբեջանի կողմից ամբողջապես օկուպացված Արցախի Հանրապետության տարածքները

Հետևյալ ընդհանուր նկարագիրը ակնարկ և թեմատիկ ուղեցույց է Արցախի Հանրապետության վերաբերյալ.

Արցախ (պաշտոնապես՝ Արցախի Հանրապետություն կամ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն), չճանաչված հայկական պետություն Հայկական լեռնաշխարհի արևելյան մասում, Արևելյան Եվրոպայի հարավկովկասյան տարածաշրջանի Լեռնային Ղարաբաղի վիճելի տարածքում։ Մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերի 28-ը դե ֆակտո անկախ հանրապետություն էր։ Արևելքում սահմանակցում է Ադրբեջանին, որի մայրաքաղաք Բաքվից հեռու է 270 կիլոմետր, իսկ արևմուտքում սահմանակցում է Հայաստանին։

Ընդհանուր անդրադարձ

• Արտասանություն - /ˈɑːrtsɑːx, -sæx/
• Անգլերենով տարածված անվանում - Artsakh կամ Nagorno-Karabakh
• Պաշտոնական անգլերեն անվանում - Republic of Artsakh (Արցախի Հանրապետություն) կամ նախկինում և դեռևս լայնորեն կիրառվող Republic of Nagorno-Karabakh (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)
• Ընդհանուր ինքնանվանում(ներ) - Արցախ կամ Լեռնային Ղարաբաղ
• Պաշտոնական ինքնանվանում(ներ) - Արցախի Հանրապետություն կամ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն
• Ածական(ներ) - արցախյան, ղարաբաղյան
• Տեղաբնականուն(ներ) - արցախցի, ղարաբաղցի
• Ստուգաբանություն - Արցախի անվանում, Ղարաբաղի անվանում
• ISO երկրի կոդեր - ISO 3166-2:AM
• ISO շրջանների կոդեր
• Ինտերնետի վերին մակարդակի ազգային դոմենի կոդ - .am

Արցախի աշխարհագրություն

Արցախի Հանրապետության խոշորացված տեղագրական քարտեզը

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության աշխարհագրություն

• Արցախի Հանրապետությունը եղել է դե ֆակտո անկախ երկիր, սակայն պաշտոնապես ներկայումս Ադրբեջանի Հանրապետության մաս է
• Տեղադրություն՝
  • Եվրասիա
    • Կովկաս (Եվրոպայի և Ասիայի միջև)
      • Հարավային Կովկաս
  • Ժամային գոտի - Հայաստանի ժամանակ, UTC+4
• Արցախի բնակչություն -
• Արցախի տարածք - 11,458 կմ²
• Արցախի ատլաս

Արցախի շրջակա միջավայրը

• Արցախի Հանրապետության կլիմա
• Վերականգնվող էներգիան Արցախում
• Արցախի Հանրապետության երկրաբանություն
• Արցախի Հանրապետության պահպանվող տարածքներ
  • Արցախի Հանրապետության բնապատմական արգելոցներ
    • Հունոտի կիրճ
  • Արցախի Հանրապետության կենսոլորտային տարածքներ
  • Արցախի Հանրապետության ազգային պարկեր
• Արցախի Հանրապետության վայրի բնություն
  • Արցախի Հանրապետության կենդանական աշխարհ
    • Արցախի Հանրապետության թռչուններ
    • Արցախի Հանրապետության կաթնասուններ

Արցախի բնաշխարհագրական առանձնահատկություններ

Հիմնական հոդվածներ՝ Արցախի Հանրապետության ռելիեֆի ձևերի ցանկ և Արցախի Հանրապետության ռելիեֆի ձևեր

• Արցախի Հանրապետության սառցադաշտեր
• Արցախի Հանրապետության լճեր
• Արցախի Հանրապետության լեռներ
  • Արցախի Հանրապետության հրաբուխներ
• Արցախի Հանրապետության գետեր
  • Արցախի Հանրապետության ջրվեժներ
• Արցախի Հանրապետության հովիտներ
• Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ Արցախի Հանրապետությունում - չկա

Արցախի տարածաշրջաններ

Արցախի շրջանները․
1․ Մարտակերտ, 2․ Ասկերան, 3․ Ստեփանակերտ (քաղաք), 4․ Մարտունի, 5․ Շուշի, 6․ Հադրութ, 7․ Շահումյան, 8․ Քաշաթաղ
(Արցախի շրջանները ներկայումս բռնազավթված են Ադրբեջանի կողմից)

Հիմնական հոդված՝ Արցախի տարածաշրջաններ

Արցախի էկոշրջաններ

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության էկոշրջաններ

Արցախի վարչական բաժանում

Հիմնական հոդված՝ Արցախի վարչական բաժանում

Արցախի շրջաններ

Հիմնական հոդված՝ Արցախի շրջաններ

Արցախի Հանրապետությունը բաժանված է 8 շրջանների։ Մայրաքաղաք Ստեփանակերտը նույնպես շրջանի կարգավիճակ ունի։

• Ստեփանակերտ
• Ասկերան
• Հադրութ
• Մարտակերտ
• Մարտունի
• Շահումյան
• Շուշի
  • Բերդաձորի ենթաշրջան
• Քաշաթաղ

Արցախի համայնքներ

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության համայնքներ

Ընդհանուր տեսարան մայրաքաղաք Ստեփանակերտից

• Արցախի Հանրապետության մայրաքաղաք - Ստեփանակերտ
• Արցախի քաղաքների և բնակավայրերի ցանկ
  • Արցախի Հանրապետության զույգ քաղաքների և քույր քաղաքների ցանկ

Ադրբեջանի կողմից բռնազավթված տարածքներ

Հիմնական հոդված՝ Ադրբեջանի կողմից բռնազավթված տարածքներ

Արցախի ժողովրդագրություն

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության բնակչություն

• Արցախի Հանրապետության բնակչության էթնիկ զտումներ (2023)

Արցախի կառավարում և քաղաքականություն

Հիմնական հոդվածներ՝ Արցախի քաղաքականություն և Արցախի քաղաքական կարգավիճակ

• Կառավարման ձև - Ունիտար նախագահական հանրապետություն
• Արցախի մայրաքաղաք - Ստեփանակերտ
• Ընտրություններ Արցախի Հանրապետությունում
  • Արցախի Հանրապետության անկախության հանրաքվե
  • Արցախի 5-րդ գումարման Ազգային ժողովի ընտրություններ
  • Արցախի 6-րդ գումարման Ազգային ժողովի ընտրություններ
  • Արցախի Հանրապետության սահմանադրական հանրաքվե (2017)
  • Արցախի 7-րդ գումարման Ազգային ժողովի ընտրություններ
• Արցախի քաղաքական կուսակցությունների ցանկ

Արցախի կառավարության ստորաբաժանումներ

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության կառավարություն

• • • Արցախի կառավարությանն առընթեր մարմիններ
      • Արցախի Հանրապետության արտակարգ իրավիճակների վարչություն

Արցախի կառավարության գործադիր մարմին

Արցախի նախագահական պալատ

• Պետության գլուխ և կառավարության ղեկավար - Արցախի նախագահ, Սամվել Շահրամանյան
  • Արցախի կառավարություն - Արցախի Հանրապետության Պետական նախարար
    • Արցախի Հանրապետության առողջապահության նախարարություն
    • Արցախի Հանրապետության պաշտպանության նախարարություն

Արցախի կառավարության օրենսդիր մարմին

Արցախի Հանրապետության Ազգային ժողովը Ստեփանակերտում

• Ազգային ժողով (միապալատ) - Ազգային Ժողովի նախագահ

Արցախի կառավարության դատական մարմին

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության դատական համակարգ

• Արցախի Հանրապետության Գերագույն ատյան
  • Արցախի Հանրապետության Գերագույն դատարան
• Արցախի Հանրապետության Վերաքննիչ ատյան
  • Արցախի Հանրապետության Վերաքննիչ դատարան
• Արցախի Հանրապետության Առաջին ատյան
  • Արցախի Հանրապետության ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան
• Արցախի Հանրապետության արդարադատության խորհուրդ

Արցախի պետական կառավարման այլ մարմիններ

• Արցախի Հանրապետության հաշվեքննիչ պալատ

Արցախի արտաքին քաղաքականություն

Հիմնական հոդված՝ Արցախի արտաքին քաղաքականություն

• Արցախա-ամերիկյան հարաբերություններ
• Արցախա-մերձդնեստրական հարաբերություններ
• Հայաստանա-արցախյան հարաբերություններ
• Արցախի Հանրապետության ներկայացուցչությունների ցանկ
  • Արցախի դիվանագիտական ներկայացուցչություններ
• Արտաքին գործերի նախարար
• Արցախի Հանրապետության վիզային քաղաքականություն
• Արցախի քաղաքացիներին ներկայացվող վիզային պահանջներ
  • Արցախի անձնագիր

Միջազգային կազմակերպության անդամակցություն

• Չճանաչված պետությունների համագործակցություն
• Անկախ ֆուտբոլային ասոցիացիաների կոնֆեդերացիա

Արցախի կազմակերպություններ

• Արցախական միություն
• Արցախ հայրենակցական միություն
• Ոսկանապատ

Կարգուկանոնը Արցախում

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության իրավունք

• Արցախի Սահմանադրություն
• Հանցավորությունը Արցախի Հանրապետությունում
• Մարդու իրավունքները Արցախում
  • Հավատքի ազատություն Արցախի Հանրապետությունում
• Արցախի Հանրապետության իրավապահ մարմիններ

Արցախի բանակ

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության Պաշտպանության բանակ

• Հրամանատարություն
  • Գերագույն հրամանատար։
    • Արցախի Հանրապետության պաշտպանության նախարարություն
• Ուժեր
  • Արցախի Հանրապետության զինված ուժեր
    • Արցախի Հանրապետության պաշտպանական շրջաններ
      • Շահումյանի պաշտպանական շրջան
      • Մարտունիի պաշտպանական շրջան
  • Արցախի Հանրապետության ռազմաօդային ուժեր
    • Արցախի Հանրապետության ավիացիա
  • Արցախի Հանրապետության հատուկ նշանակության ուժեր
  • Հայկական կամավորական ջոկատներ
    • Հայկական կամավորական ջոկատների հրամանատարներ
• Արցախի Հանրապետության ռազմական պատմություն
• Արցախի Հանրապետության զինվորական կոչումներ
• Ականների հետ կապված իրավիճակը Արցախի Հանրապետությունում
• Արցախյան շփման գիծ

Արցախի տեղական ինքնակառավարման մարմիններ

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության տարածքային կառավարում և տեղական ինքնակառավարում

Արցախի պատմություն

Հիմնական հոդված՝ Արցախի պատմություն

• Արցախի պատմություն
  • Արցախ նահանգ
    • Բերդաձոր
    • Կողթ
    • Հարճլանք
    • Մեծ Առանք
    • Մեծ Կուանք
    • Մյուս Հաբանդ
    • Մուխանք
    • Պարզկանք
    • Պիանք
    • Սիսական-ի-Կոտակ
    • Վայկունիք
    • Քուստ-ի-Փառնես
  • Արևելից կողմանք Հայոց
  • Խաչեն
    • Հաթերք
    • Վարանդա
  • Միհրանյաններ
  • Փառիսոսի իշխանություն
  • Փառիսոսի թագավորություն
  • Արցախի թագավորություն
  • Խաչենի իշխանական տուն
  • Խաչենի իշխանություն
  • Ծարի իշխանություն
    • Ծար
  • Խաղբակյաններ
  • Ղարաբաղի կուսակալություն
  • Արցախի մելիքություններ
    • Գյուլիստանի մելիքություն
    • Խաչենի մելիքություն
    • Ծարի մելիքություն
    • Ջրաբերդի մելիքություն
    • Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)
      • Գանձակի պայմանագիր (1724)
  • Քաշաթաղի մելիքություն
  • Ղարաբաղի խանություն
  • Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)
  • Կասպիական մարզ
  • Ելիզավետպոլի նահանգ
    • Ելիզավետպոլի գավառ
    • Զանգեզուրի գավառ
    • Ղազախի գավառ
    • Շուշիի գավառ
    • Ջաբրայիլի գավառ
    • Ջևանշիրի գավառ
    • Գյուղացիական ռեֆորմ Հայաստանում (1870)
  • Գայբալուի կոտորած
  • Շուշիի ջարդեր
  • Արցախի բռնակցումը Խորհրդային Ադրբեջանին
  • Լեռնային Ղարաբաղը Անդրկովկասի խորհրդայնացման տարիներին
    • Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության կենտկոմի կովկասյան բյուրո
    • Ադրբեջանական ԽՍՀ
      • Զանգելանի շրջան
      • Քելբաջարի շրջան
        • Կարմիր Քուրդիստան
  • Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ
    • Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի շրջաններ
      • Ասկերանի շրջան
      • Հադրութի շրջան
      • Մարտակերտի շրջան
      • Մարտունու շրջան
    • Արցախյան շարժում
      • ԼՂԻՄ ժողովրդական պատգամավորների մարզային խորհրդի 20-րդ գումարման արտահերթ նստաշրջան
      • Ասկերանի դեպքեր
    • ԽՄԿԿ Կենտկոմի նախարարների խորհրդի որոշում (մարտի 24, 1988)
      • Հատուկ կառավարման կոմիտե (ԼՂԻՄ)
      • ԼՂԻՄ բնակչության լիազոր ներկայացուցիչների համագումար (1989)
      • ԼՂԻՄ-ն Ադրբեջանի ԽՍՀ-ի կազմից դուրս բերելու գործընթաց
      • Միացում
      • Մութ ու ցուրտ տարիներ
  • Արցախյան ազատամարտ
    • ԱՄՆ-ը և Արցախյան ազատամարտը
    • Արաբական աշխարհը և Արցախյան ազատամարտը
    • Ռուսաստանը և Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմը
    • Ֆրանսիան և Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմը
    • Օդաչուներն Արցախյան ազատամարտում
    • Մալիբեկլուի ազատագրում (1992)
    • Սարսանգի հիդրոհանգույցի ազատագրում
    • Սրխավենդի և շրջակա գյուղերի ազատագրում
    • Քարվաճառի ազատագրում
    • Մարաղայի կոտորած
  • Արցախի Հանրապետության պատմություն
    • Արցախի Հանրապետության անկախության հռչակում
      • Արցախի Հանրապետության անկախության հռչակագիր
    • Մեծ հարսանիք
    • Արցախում Մի-24 ուղղաթիռի խոցում (2014)
    • Բերձորյան միջադեպ (2015)
    • Բողոքի ակցիաներ Ստեփանակերտում (2018)
    • Արտակարգ իրավիճակ Արցախի Հանրապետությունում (2020)
    • Արայիկ Հարությունյանի երկրորդ կառավարություն
      • 44-օրյա պատերազմ
        • Սուրբ Ղազանչեցոց եկեղեցու հրթիռակոծություն (2020)
        • Քարվաճառի հանձնում
      • Արցախի Հանրապետության շրջափակում (2022-2023)
    • Արցախի նախագահական ընտրություններ (2023)
    • Սամվել Շահրամանյանի կառավարություն
      • Ադրբեջանի ներխուժում Արցախ (2023)
        • Ստեփանակերտի ռմբակոծում (2023)
        • Ռուսաստանցի խաղաղապահների սպանությունը Արցախում
        • Պայթյուն Ստեփանակերտի բենզինի պահեստում
        • Արցախի Հանրապետության բնակչության էթնիկ զտումներ (2023)
• Արցախի Հանրապետության ռազմական պատմություն
• Արցախի պատմության ժամանակագրություն
• Պատմության կեղծարարությունն Ադրբեջանում
  • 1915 թվականի հայկական ողբերգությունը
  • Ջուղայի խաչքարերի ոչնչացում

Արցախի մշակույթ

Հիմնական հոդված՝ Արցախի մշակույթ

13-րդ դարի հայատառ մեծ խաչքար Գանձասարի վանքի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ տաճարի մոտ

• Արցախի Հանրապետության ճարտարապետություն (Հայկական ճարտարապետություն)
  • Արցախի բերդեր և ամրոցներ
    • Ականա
  • Մելիքական ապարանքներ
    • Ավետարանոցի առաջին մելիքական ապարանք
    • Ավետարանոցի երկրորդ մելիքական ապարանք
    • Ավետարանոցի երրորդ մելիքական ապարանք
    • Քաշաթաղի մելիքական ապարանք
  • Արցախի Հանրապետության վանքերի և եկեղեցիների ցանկ
  • Արցախյան ազատամարտի հուշարձաններ
• Արցախյան խոհանոց (Հայկական խոհանոց)
• Արցախի փառատոներ
• Արցախի ֆորումներ
• Արցախի լեզուներ
• Արցախի թանգարաններ
  • Ղարաբաղի պատմության Ադրբեջանի պետական թանգարան
  • Ստեփանակերտի պատկերասրահ
• Արցախի զանգվածային լրատվության միջոցներ
  • Արցախի թերթերի ցանկ
    • Երիտասարդ բոլշևիկ
• Արցախի պետական խորհրդանիշներ
  • Արցախի Հանրապետության զինանշան
  • Արցախի Հանրապետության դրոշ
  • Արցախի Հանրապետության պետական օրհներգ
• Արցախի Հանրապետության պարգևներ
• Արցախի ժողովուրդ
  • Արցախի հայեր
• Արցախի պետական տոներ և հիշատակի օրեր
• Արցախի ռեկորդների ցանկ

Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց մայր տաճար

• Կրոնը Արցախում
  • Քրիստոնեությունը Արցախում
    • Հայ Առաքելական եկեղեցի
  • Հինդուիզմը Արցախում
  • Իսլամը Արցախում
  • Հուդաիզմը Արցախում
  • Սիկհիզմը Արցախում
• Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ Արցախում - չկան

Արցախի արվեստ

• Արցախի արվեստ
• Արցախի կինո
  • Արցախյան ազատամարտի արտացոլումը կինոյում
• Արցախի գրականություն
  • Արցախի մասին գրքեր
    • Արցախի և Սյունիքի մելիքական ապարանքները (ՀՃՈՒՀ)
    • Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում (ՀՃՈՒՀ)
    • Ղարաբաղի պատմություն (գիրք) (Միրզա Ջամալ Ջևանշիր)
• Արցախի երաժշտություն
• Հեռուստատեսությունը Արցախում
  • Արցախյան պատերազմի արտացոլումը հեռուստատեսությամբ
• Արցախի Հանրապետության թատրոն

Սպորտը Արցախում

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության սպորտ

• Ֆուտբոլը Արցախում
• Արցախն Օլիմպիական խաղերում

Արցախի տնտեսություն և ենթակառուցվածքներ

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության տնտեսություն

Ստեփանակերտի օդանավակայան

• Տնտեսական վարկանիշը՝ ըստ անվանական ՀՆԱ-ի (2007)։
• Արցախի Հանրապետության գյուղատնտեսություն
• Արցախի բանկային համակարգ
  • Արցախի ազգային բանկ
• Հաղորդակցությունը Արցախում
  • Համացանցը Արցախում
• Արցախի Հանրապետության ընկերություններ
• Արցախի ազգային արժույթ - Արցախյան դրամ և Հայկական դրամ
  • ISO 4217 - տեղեկություն չկա
• Արցախի էներգետիկա
  • Էներգետիկ քաղաքականությունը Արցախում
  • Արցախ ՀԷԿ
• Արցախի Հանրապետության առողջապահություն
• Հանքարդյունաբերությունը Արցախում
• Արցախի ֆոնդային բորսա
• Զբոսաշրջությունն Արցախի Հանրապետությունում

Արցախի պետական համալսարան

• Արցախի Հանրապետության տրանսպորտ և կապ
  • Արցախի օդանավակայաններ
  • Երկաթուղային տրանսպորտը Արցախում
    • Ստեփանակերտ (երկաթուղային կայարան)
    • Միջնավան (երկաթուղային կայարան)
  • Արցախի Հանրապետության ճանապարհներ
• Ջրամատակարարումը և ջրահեռացումը Արցախում
• Արցախի Հանրապետության աշխատանք և զբաղվածություն

Կրթությունը Արցախում

Հիմնական հոդված՝ Արցախի Հանրապետության կրթություն և գիտություն

• Գիտությունն Արցախի Հանրապետությունում