Jump to content

Հալեակալա (հրաբուխ)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կղզու տիեզերական դիտարկման աստղադիտարան
Հալեակալա
ՏեսակՎահանային հրաբուխ
Երկիր ԱՄՆ
ՎարչատարածքՄաուի շրջան
ԲԾՄ3055 մետր
Հարաբերական բարձրություն3055 մետր
Մասն էՄաուի
Աշխարհագրական տեղադրությունՀավայան կղզիներ և Մաուի
ԼեռնաշղթաՀավայան կղզիներ
Տեղագրական մեկուսացում123 կմ
Հրաբխային կայանՀավայան հրաբխային աստղադիտարան
Քարտեզ
Քարտեզ

Հալեակալա[1] (հավայերեն Haleakalā), Հավայան կղզիների Մաուի կղզու հիմնական մասը կազմող ոչ ակտիվ վահանային հրաբուխ։ Հրաբխի վրա է գտնվում Հալեակալա ազգային պարկը։

Նկարագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հրաբխի հիմնական ժայթքումները տեղի են ունեցել 1480-1600 թվականներին[2]։ Վերջին ժայթքումը եղել է մինչև 1790 թվականը[3]։

Անունը թարգմանաբար նշանակում է «արևի տուն» և կապված է այն լեգենդի հետ, որ Մաուի կիսաստվածը բռնել է արևը[4]։ Հրաբխի ամենաբարձր գագաթը Պուու Ուլաուլի գագաթն է (3055 մետր)։

Աստղաֆիզիկական հետազոտություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օդի ուշագրավ պարզության և չորության, ինչպես նաև ծովի մակարդակից ավելի քան 3 կմ բարձրության պատճառով (71 կՊա/ 533 միլիմետր մթնոլորտային ճնշմամբ[5]), ինչպես նաև խոշոր քաղաքների լույսերի բացակայության պատճառով Հալեակալա գագաթը (ինչպես Մաունա Կեա գագաթը) աշխարհի ամենահարմար վայրերից մեկն է ցամաքային օպտիկական աստղադիտակների տեղադրման համար։

Աստղադիտակների համալիրը ղեկավարում են ԱՄՆ պաշտպանության նախարարությունը, Հավայան համալսարանը, Սմիթսոնյան ինստիտուտը, ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերը, ԱՄՆ դաշնային ավիացիոն վարչությունը և այլ կազմակերպություններ։ Պաշտպանության նախարարության ենթակայության տակ գտնվող աստղադիտակներից մի քանիսը զբաղված են տիեզերանավերի դիտումներով և լազերային տեխնոլոգիաներով։ Պաշտպանական կապալառուների հետ համագործակցության ծրագիրը կատարվում է Կիհեի Մաուի հետազոտական և տեխնոլոգիական պարկում։

Հալեակալայի աստղագետները մտահոգված են մթնոլորտի լույսի աղտոտման աճով, քանի որ Մաուի բնակչությունը մեծանում է։ Այնուամենայնիվ, համալիրում հայտնվում են բոլոր նոր աստղադիտակները, ինչպես Pan-STARRS 1-ը (Pan-STARRS համակարգեր), որը շահագործման է հանձնվել 2006 թվականին[6][7]։

Վերևում գտնվող ամենամեծ աստղադիտակի հայելու տրամագիծը 3,67 մետր է։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Банников, А. Г. В гостях у богини Пеле / А. Г. Банников, В. А. Борисов // Заповедными тропами зарубежных стран. — М. : Мысль, 1976. — С. 167—174. (О Халеакала на стр. 169).
  2. HaleakalāHawaiian Volcano Observatory Արխիվացված 2019-03-23 Wayback Machine — USGS, 2018.
  3. Youngest lava flows on East Maui probably older than A.D. 1790 — United States Geological Survey. 1999.
  4. Халеакала в Гавайском словаре
  5. «Калькулятор высот» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 21-ին.
  6. «Watching and waiting» (անգլերեն). The Economist. 4 декабря 2008. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 21 июля 2011-ին.
  7. Robert Lemos (24 ноября 2008). «Giant Camera Tracks Asteroids» (անգլերեն). Технологический обзор (MIT). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 21 июля 2011-ին.

Այլ հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • John Seach. «Haleakala Volcano». Volcano Live (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 25-ին.
  • «Haleakala, Hawaii». Peakbagger.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 25-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հալեակալա (հրաբուխ)» հոդվածին։