Jump to content

Փշալար

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Երկշերտ «շալար
Տարբեր տեսակի փշալարեր, Մելբուռնի թանգարան
Փշալար Իսրայելական բաժանիչ արգելապատի տարածքում, 2010 թվական, մայիս
Անասունները խոտ են ուտում փշալարերի միջով

Փշալար, մետաղալար կամ մետաղի նեղ շերտ, որի վրա տեղադրված են սուր ատամներ, որոնք օգտագործվում են պարզ և էժան պատնեշներ կառուցելու, ինչպես նաև արդեն իսկ գոյություն ունեցող պատնեշները ավելի անանցանելի դարձնելու համար։

Անձը կամ կենդանին, որը փորձում է անցնել փշալարե ցանկապատի միջով, ցավային զգացողություն է ունենում կամ վնասվածք է ստանում։ Փշալարերի ցանկապատի համար անհրաժեշտ է միայն հենարան և մետաղալար։ Նույնիսկ ցածր որակավորում ունեցող աշխատողը կարող է արագ տեղադրել այն։ Փշալարը խոշոր եղջերավոր անասուններին կանգնեցնող առաջին հաջողված արգելափակոցն է։ Մետաղական ցանկապատը էժան էր, և երբ այն լայնորեն հասանելի է դարձել 19-րդ դարի վերջին Միացյալ Նահանգներում, հատկապես Տեխասում, հնարավոր դարձավ շատ ավելի մեծ տարածքներ ցանկապատել, քան նախկինում։ Այն հսկայական խթան հանդիսացավ անասնաբուծության զարգացմանը։

Ռազմական նպատակներով մետաղական պարիսպների կիրառումը ֆրանսիական բանակի կողմից օգտագործվել է 1855 թվականին՝ Սևաստոպոլի պաշարման ժամանակ[1]։

1860 թվականին Ֆրանսիայում առաջարկվել է հարթ և բարակ մետաղալարից բաղկացած ցանկապատ։ 1865 թվականի ապրիլին Լուի Ֆրանսուա Ժանինը արտոնագրել է շեղանկյունաձև մետաղական ատամներով կրկնակի մետաղալար։ Նյու Յորքից Մայքլ Քելժլին առաջարկել է մետաղալար օգտագործել անասնաբուծության մեջ։ 1872 թվականի վերջին Իլինոյս նահանգի ֆերմեր Հենրի Ռոուզը ստեղծել է անասնապահության նոր պարիսպ՝ մետաղյա պարիսպ, որին ամրացված էին սրած մետաղալարերի կտորներով տախտակներ։

Նա արտոնագրել է այն 1873 թվականի մայիսին և ցուցադրել ամռանը Իլինոյս նահանգի Դե Կալբ քաղաքում տեղի ունեցած գյուղատնտեսական ցուցահանդեսում։ Սա դրդել է Իսահակ Էլվուդին, Ջոզեֆ Ֆ. Գլիդենին և Ջեյքոբ Հեյշին աշխատել դիզայնի բարելավման վրա։ Էլվուդը 1874 թվականի փետրվարին արտոնագրել է նոր տեսակի փշալարեր, սակայն խոստովանել է, որ Գլիդենի դիզայնն ավելի լավն էր, քան իրենը։ Գլիդենը սուր ատամները պատրաստել է սրճաղացի միջոցով և դրանք փաթաթել մետաղալարի շուրջբոլոր։ Որպեսզի ատամները չշարժվեն, Գլիդենը դրանք փաթաթել է մեկ այլ մետաղալարով։ Գլիդենի փշալարերի հաջողված դիզայնը հիմնված էր ավելի վաղ նմուշների վրա, ներառյալ այն օրինակի, որի հեղինակը ֆրանսիացի Լուի Ջիանինն էր՝ 1865 թվականին։

Էլվուդը գնել է Գլիդենի գյուտի իրավունքների կեսը 1874 թվականի հուլիսին։ Գլիդենի արտոնագիրը լույս է տեսել նոյեմբերի 24-ին, և նրանք միասին հիմնել են «I.L. Էլվուդ արտադրական ընկերություն»։ Նրանք սկսել են փշալարեր պատրաստել Էլվուդի շինանյութի խանութի հետնաբակում։ Նրանց բիզնեսը արագորեն սկսել է աճել։ 1876 թվականին Գլիդենը արտոնագրի իր կեսը վաճառել է Մասաչուսեթս նահանգի «Ուաշբերն և Մոեն» ընկերությանը։

ԱՄՆ-ում 1875 թվականին արտադրվել է 270 տոննա փշալար, իսկ 1900 թվականին արտադրությունը հասել է 150000 տոննայի։

Գյուղատնտեսական ցանկապատեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փշալարերով ցանկապատը դարձել է խոշոր եղջերավոր անասուններ պահելու ստանդարտ, բայց ոչ բոլոր նահանգներում և երկրներում։ Հաղորդալարը ձգվում է ձողերի միջև և այնուհետև կցվում է ճիշտ բարձրության վրա փայտե ձողերի և տախտակների կամ պողպատե ձողերի վրա։

Սյուների միջև բացերը տարբերվում են՝ կախված լանդշաֆտից. լեռնոտ վայրերում սյուները կարող են տեղադրվել յուրաքանչյուր երեք մետրում, մինչդեռ հարթավայրում միմյանցից 30-50 մետր հեռավորության վրա։ Ձողերը սովորաբար տեղադրվում են միմյանցից 10 մետր հեռավորության վրա, որոնց միջև կա 4-ից 5 տախտակ։

Գյուղատնտեսական ցանկապատերի համար փշալարերը հասանելի են երկու տարբերակով՝ «փափուկ» մեղմ պողպատից և «առաձգական»։ Երկու տեսակներն էլ ցինկապատված են ավելի երկար կյանքի համար։ Էլաստիկ մետաղալարը պատրաստվում է ավելի բարակ, բայց պողպատն ավելի ամուր է։ Ավելի մեծ ամրությունը թույլ է տալիս ավելի երկար հատվածներ պատրաստել։ Այն դիմանում է կենդանիների կողմից ստեղծված ձգմանը և ջերմաստիճանի փոփոխություններին։ Բայց իր առաձգականության պատճառով այն ավելի դժվար է կարգավորել։ Փափուկ մետաղալարով աշխատելը շատ ավելի հեշտ է, բայց ավելի քիչ դիմացկուն է և հարմար է միայն կարճ հատվածների համար։

Ցանկապատ մարդկանց դեմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շուտով փշալարերը սկսել են օգտագործել նաև մարդկանց դեմ։ Այն սկսել են օգտագործվել հողատարածքների, ձեռնարկությունների և այլ տարածքների պաշտպանության համար, որոնք պետք է պաշտպանվեին կողմնակի անձանց ներխուժումից (օրինակ՝ պաշտպանում է պետական սահմանի հսկիչ և երթուղային գոտին)։

Հաղորդալարերի հատվածները հաճախ թեքված են լինում, ինչը դժվարացնում է դրանք հաղթահարելը։ Պատերազմի ժամանակ փշալարերն օգտագործվում են նաև ամրություններ կառուցելու և ամրացնելու համար։

Մետաղական պարիսպներն ամենաարդյունավետն են, երբ օգտագործվում են գնդացիրների հետ համատեղ, քանի որ դրանք հաղթահարելիս հետևակայինը ստիպված է կանգնել իր ամբողջ հասակի վրա և երկար մնալ մեկ տեղում, ինչը զգալիորեն մեծացնում է նրա պարտության հավանականությունը։ Փշալարերով անցումները հարմար վայր են թշնամու կենդանի ուժին հաղթելու համար։ Որպես հակաքայլ՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմից սկսած տանկերն ու գումարտակի հրետանին օգտագործվել են փշալարերով պաշտպանված դաշտերում անցումներ ստեղծելու համար։

Փշալարերի օղակը դարձել է ազատության սահմանափակման, ազատազրկման խորհրդանիշ։

Գրականությունում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կապտավուն նժույգը վերջին հուսահատ ոստյունն էր արել, փորձել էր թռչել փշալարի վրայով և ընկել էր լարի երկաթյա սուր փշերի վրա... Ճեղքվել էր կուրծքը, փորը և վշշում էր արյունը լարերի վրա, մահվան հրապարակի վրա և մեռնող նժույգի ջինջ աչքերում ընդմիշտ սառչում էր հեռվի կապույտ լեռնաշխարհը...

Զինվորները ձիու սառած մարմինն իջեցրին փշալարից։ Բժիշկն արձանագրություն կազմեց և վերադարձավ սեղանի շուրջը, որպեսզի նույն գորշ տաղտկությամբ շարունակեն գործը։

- Ակսել Բակունց, «Սպիտակ ձին»

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Блокгауз // Военная энциклопедия : [в 18 т.] / под ред. В. Ф. Новицкого … [и др.]. — СПб. ; [М.] : Тип. т-ва И. Д. Сытина, 1911—1915.
  • Живая изгородь // Военная энциклопедия : [в 18 т.] / под ред. В. Ф. Новицкого … [и др.]. — СПб. ; [М.] : Тип. т-ва И. Д. Сытина, 1911—1915.
  • Искусственные препятствия // Военная энциклопедия : [в 18 т.] / под ред. В. Ф. Новицкого … [и др.]. — СПб. ; [М.] : Тип. т-ва И. Д. Сытина, 1911—1915.
  • Выписка из постановления СТО № 134/31/С «О плане производства и распределения колючей проволоки на 1936 год», от 20 марта 1936 года.
  • Директива Военного Совета Северо-Западного направления № 013/оп, от 29 июля 1941 года.

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. «С целью останавливать наши вылазки под огнём батарей и траншей, французы расположили впереди этих последних, в разных местах, колья, соединённые между собою проволоками». - Тотлебен Э. Описание обороны г. Севастополя. Часть I. СПб., 1863., стр. 569.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փշալար» հոդվածին։