ევსები კესარიელი

ევსები კესარიელი
დაბ. თარიღი	265
დაბ. ადგილი	კესარია, რომის იმპერია
გარდ. თარიღი	340
გარდ. ადგილი	კესარია, რომის იმპერია
მოქალაქეობა	ძველი რომი
საქმიანობა	თეოლოგი, მღვდელი, მწერალი და ისტორიკოსი
ევსები კესარიელი ვიკისაწყობში

ევსები კესარიელი, ევსები პამფილე (ან პამფილესი) (დ. დაახლ. 260/265, კესარია, — გ. 339) — რომაელი საეკლესიო მწერალი, ისტორიკოსი, პალესტინის კესარიის ეპისკოპოსი.

ევსები დაიბადა და განათლება მიიღო პალესტინის კესარიაში. ზედწოდება „პამფილე“ მისი მასწავლებლის პამფილეს საპატივსაცემოდ დაირქვა. დაახლოებით 313 წელს ის ევსები კესარიის ეპისკოპოსად აკურთხეს. ერთხანს თანაუგრძნობდა არიანელობის ფუძემდებელს — არიოზს, რის გამოც 325 წელს ეკლესიიდან განკვეთეს, თუმცა მალევე გაამართლეს ნიკეის საეკლესიო კრებაზე. ევსები იყო იმპერატორ კონსტანტინე I-ის აქტიური მხარდამჭერი ქრისტიანული დოქტრინის გაერთიანებისა და სტანდარტიზების მცდელობაში.

ევსები იყო მსოფლიო ისტორიის პროცესის ბიბლიურ-ქრისტიანული კონცეფციის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, ცდილობდა ანტიკურ სწავლულთა მიღწევების გამოყენებას ეკლესიის ინტერესებისათვის. მის კალამს ეკუთვნის სხვადასხვა ხასიათის საღვთისმეტყველო თხზულება, ისტორიული შრომები. თავის „ქრონიკაში“ მოგვითხრობს კაცობრიობის ისტორიას სამყაროს შექმნიდან 325 წლამდე. 312-324 წლებში ევსებიმ დაწერა თავისი მთავარი ნაშრომი „საეკლესიო ისტორია“, რომელშიც გამოყენებულია ჩვენამდე მოუღწეველი სხვა ისტორიული თხზულებების ფრაგმენტები. ევსების აქვს ცნობები არგონავტების, მედეას, ტიბარენების, იბერების, სანიგებისა და ტრაპეზუნტის შესახებ. მასვე მიაწერენ პანეგირიკულ „ნეტარი იმპერატორის კონსტანტინეს ცხოვრებას“.

„საეკლესიო ისტორია“, სრულად ან ნაწილობრივ, ძველთაგანვე ყოფილა თარგმნილი ქართულად, რაც ჩანს გიორგი ჭყონდიდელისადმი ექვთიმე ათონელის პასუხიდან, რომელშიც ეს წიგნი ეკლესიისთვის მიუღებელ თხზულებად არის მიჩნეული („იგი ქართულად უთარგმნია... კარგიცა მრავალი სწერია, გარნა ღუარძლიცა მრავალი ჩაურთავს და მით უჵმარ არს“). შემორჩენილია ქართულად ნათარგმნი მხოლოდ ცალკეული ფრაგმენტები. ესენია:

• „წამებაჲ იაკობ მოციქულისაჲ“ (თარგმანი შესრულებულია ბერძნულიდან VIII საუკუნეში და მნიშვნელოვნად განსხვავდება დედნისგან),
• „ქებაჲ წმიდათა მოწამეთაჲ“ (კომპილაციური ნაშრომი, შესრულებული „საეკლესიო ისტორიის" სხვადასხვა თავის მიხედვით, თარგმნილია VIII საუკუნეში სომხურიდან, მაგრამ რედაქციულად სომხ. წყაროსგანაც განსხვავდება),
• „წამებაჲ წმინდისა პროკოპისი“ (ფრაგმენტი ამოღებულია ევსების შრომიდან „პალესტინელ მოწამეთა შესახებ“, თარგმნილია არა უგვიანეს VII ს-ში. ქართულ მწერლობაში პირველად ამ ძეგლში გვხვდება ციტატა „ილიადიდან“: „არა კეთილ არს მრავალუფლება, ერთ უფალ იყავნ და ერთ მეუფე“ („ილიადა", II, 204–205).

ლიტერატურა

• მიმინოშვილი რ., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 2, თბ., 2012. — გვ. ?.
• გეორგიკა. ბიზანტიელი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ, ალ. გამყრელიძის და ს. ყაუხჩიშვილის გამოც., ტ. 1, თბ., 1961.
• კეკელიძე კ., ეტიუდები ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, [ტ.] 6, თბ., 1972, გვ. 135–147.
• ყაუხჩიშვილი ს., ბერძნული ლიტერატურის ისტორია, ტ. 3, თბ., 1973, გვ. 76–77.
• Wallace–Nadrill D., Eusebius of Caesarea, Westminster, 1961.
• Sabrina Inowlocki & Claudio Zamagni (eds), Reconsidering Eusebius: Collected papers on literary, historical, and theological issues, Leiden, 2011.