მომხმარებელი:Lasha-george/სავარჯიშო 1
იბერიის მეფეთა სია საბოლოოდ დაზუსტებული არ არის. ბევრი ისტორიკოსი და გენეალოგი (ვახუშტი ბატონიშვილი, თეიმურაზ ბატონიშვილი, სერგი გორგაძე, პავლე ინგოროყვა) არ ეთანხმება „ქართლის ცხოვრების“ (XII საუკუნე) ორიგინალურ წყაროს და საკუთარ ვერსიას გვთავაზობს. პავლე ინგოროყვას „ძველი ქართული მატიანე «მოქცევაჲ ქართლისაჲ» და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“ მცდელობაა „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ს დაზიანებული ადგილების აღდგენისა.[1]
უძველესს ჩვენს დრომდე მოღწეულ ქართულ მატიანეში, რომელსაც ეწოდება „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“, მოიპოვება მთლიანი ნუსხა ანტიკური ხანის იბერიის მეფეებისა — «მეფენი ქართლს შინა წარმართნი». ეს სია ძირითადად მოიცავს ექვს საუკუნეს, დაწყებული ალექსანდრე მაკედონელის ეპოქიდან — ვიდრე IV საუკუნის დასაწყისამდე ჩვენი წელთაღრიცხვისა.
დასახელებული სია, მთლიანად აღებული, დღემდე არ ყოფილა საფუძვლიანი მეცნიერული განხილვის, პრეციზული მეცნიერული კრიტიკის საგანი. შეიძლება ითქვას, რომ ქართულ ისტორიოგრაფიაში ეს სია დღემდე დევს როგორც უქმი, გამოუყენებელი მასალა. სინამდვილეში კი «მოქცევაჲ ქართლისაჲ»-ს ეს სია წარმოადგენს უაღრესად მნიშვნელოვანს ისტორიულ დოკუმენტს, ქართული ნაციონალური ისტორიოგრაფიის უძველესს ფურცელს.[2]
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ა) უუძველესი ისტორიიდან.[3] | |
|---|---|
|
|
ბ) ძველი ისტორიიდან.[3] | |
|---|---|
|
|
ფარნავაზიანი წარმართი მეფეები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]| სურათი | „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“[4] | ვახუშტი ბატონიშვილი[5] | თეიმურაზ ბატონიშვილი[6] | სერგი გორგაძე[7] | პავლე ინგოროყვა[8] |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. აზოჲ ა~. და ესე იყო პირველი მეფჱ მცხეთას შინა აზოჲ, ძჱ არიან-ქართველთა მეფისაჲ, და მოკუდა. |
1. აზო 330–272 წელი ქრისტეს წინ. |
||||
 |
2. ფარნავაზ ბ~. და შემდგომად მისა დადგა ფარნავაზ. ამან აღმართა კერპი დიდი ცხჳ[რ]სა ზედა, და დასდვა სახელი მისი არმაზი. და მოქმნა ზღუდე წყლით კერძო, და ჰრქჳან არმაზ. |
1. ა. ფარნავაზ ძვ. წ. 302–237 ჲე (65) წელი მეფა |
Ⴀ. ფარნავაზ I ძვ. წ. 302–237 65 წელი იმეფა |
2. ფარნავაზ I 272–206 |
1. მეფე ფარნავაზ I 284–219 წ.[ა] |
| 3. საურმაგ გ~. და შემდგომად მისა დადგა მეფედ საურმაგ. ამან აღმართა კერპი აჲნინა გზასა ზედა. და იწყო არმაზს შჱნებად. |
2. ბ. საურმაგ ძვ. წ. 237–162 ოე (75) წელი მეფა |
Ⴁ. საურმაგ I 237–162 75 წელი იმეფა |
3. საურმაგ I 206–162 |
2. მეფე საურმაგ I 219–66 წ. | |
| 4. მირვან I დ~. და მისა შემდგომად მეფობდა მირვან. და აღმართა დანინა გზასა ზედა წინარე და აღაშენა არმაზი. |
3. გ. მირვან I ძვ. წ. 162–112 ნ (50) წელი მეფა |
Ⴂ. მირვან I 162–144 18 წელი იმეფა |
4. მირვან I 162–120 |
3. მეფე მირვან (მირეან) I 219–66 წ. | |
| 5. ფარნაჯობ ე~. და მეფობდა ფარნაჯობ და აღმართა კერპი ზადენ მთასა ზედა. და აღაშენა [ციხჱ]. |
4. დ. ფარნაჯომ ძვ. წ. 112–93 ით (19) წელი მეფა |
Ⴃ. ფარნაჯამ I 144–135 9 წელი იმეფა |
5. ფარნაჯომ 120–88 |
4. მეფე ფარნაჯობ (ფარნაჯომ) I 219–66 წ. | |
| 6. არს(ოკ) ვ~. და მეფობდა არს(ოკ) [და] ქალაქსა ზღუდენი მოაქმნნა. |
5. ე. არშაკ I ძვ. წ. 93–81 იბ (12) წელი მეფა |
Ⴄ. არშაკ I 135–123 12 წელი იმეფა |
6. არსოკ 88–66 |
5. მეფე არსოკ I 219–66 წ. | |
| 6. მეფე მირდატ I 219–66 წ. | |||||
| 7. არიკ ზ~. და მეფობდა არიკ, რომელმან შიდაციხე აღაშენა არმაზსა. |
6. ვ. არტაგ ძვ. წ. 81–66 იე (15) წელი მეფა |
Ⴅ. არტაგ I 123–107 16 წელი იმეფა |
7. არტაგ 66–64 |
7. მეფე არტოკ I 66–65 წ.[ბ] | |
| 8. ბრატმან I ჱ~. და მეფობდა ბრატმან, რომელსა ზე მცხეთას ქალაქი დაეწყო. |
7. ზ. ბარტომ I ძვ. წ. 66–33 ლგ (33) წელი მეფა |
Ⴆ. ბარტომ I 107–74 33 წელი იმეფა |
8. ფარნავაზ II (ბრატმან) 64–32 |
8. მეფე ბარაცმან [ბარაცმან-ავაზ || ფარსმან-ავაზ]=ფარნავაზ II 36 წ.[გ] | |
| 9. მირეან II თ~. და მეფობდა მირეან. და მან აღაშენა მცხეთაჲ ქალაქი. |
8. ჱ. მირვან II ძვ. წ. 33–23 ი (10) წელი მეფა |
Ⴡ. მირვან II 74–58 16 წელი იმეფა |
9. მირვან II 32–22 |
9. მეფე მირეან II 36–27 წლებს შორის | |
| 10. არსუკ ი~. და მეფობდა არსუკ, რომელმან კასპი შეიპყრა და უფლის-ციხე განაგო. |
9. თ. არშაკ II ძვ. წ. 23–2 კ (20) წელი მეფა |
Ⴇ. არშაკ II 58–33 25 წელი იმეფა |
10. არიკ 22–1 |
10. მეფე არსუკ (არსოკ) II 36–27 წლებს შორის | |
| Ⴈ. არშაკ III 33–ქრისტესთ შობით 1 32 წელი იმეფა |
|||||
| 11. როკ ია~. და მეფობდა როკ, რომელმან რაჲთურთით მცხეთაჲ გაიშორა. და მეფობაჲ ორად გაიყო, ორნი მეფენი დასხდეს იმიერ და ამიერ. |
10. ი. ადერკი ძვ. წ. 2–ახ. წ. 55 ნზ (57) წელი მეფა |
ႨႠ. ადერკი 1–44 43 წელი იმეფა |
11. ადერკი 1–30 წელი ქრისტეს შემდეგ. |
11. მეფე ადეროკ I 27 წლიდან (ჩვენი წელთაღრიცხვის უწინარეს)–30 წლამდე (ჩვენი წელთაღრიცხვისა).[დ] | |
| 12. მეფე ფარსმან I 30-იანი–60-იანი წლები.[ე] | |||||
| 13. მეფე მირდატ I 75 წ.[ვ] | |||||
 |
12. ქარძამ და ბრატმან. იბ~. და მეფობდა ქარძამ არმაზს და მცხეთას -- ბრატმან. და ამათთა ჟამთა ჰურიანი მოვიდეს მცხეთას და დასხდეს. |
11. ია. ბარტომი და ქართამი 55–72 იზ (17) წელი მეფეს |
ႨႡ და ႨႢ. ქართამმან იმეფა 1½ ბარტომმან იმეფა 28 კაოსმან 14 44–87 ზოგადად 44 |
12. მიჰრდატ I[9] 30–35 |
14. მეფე ქართამ I=ფლავიოს დადე 14-ა. თანა-მეფე (არმაზელი პიტიახში): ბარაცმან (ბარცომ, ბერცუმ) 76–96 წლებს შორის.[ზ] |
 |
13. ფარსმან და კაოზ. იგ~. და მეფობდა იმიერ ფარსმან და ამიერ კაოზ. |
12. იბ. კაოსი და ფარსმანი 72–87 იე (15) წელი მეფეს |
13. ფარსმან I 35–70 |
15. მეფე ფარსმან II[თ] 15-ა. თანა-მეფე (არმაზელი პიტიახში): კაოს (=კაოს პუბლიკი აგრიპა)[თ] I საუკ. ბოლო–II საუკ. დასაწყისი. | |
 |
14. არსოკ და ამაზაერ. იდ~. და მეფობდა იმიერ არსოკ და ამიერ -- ამაზაერ. |
13. იგ. არმაზელი და აზორკი 87–103 ივ (16) წელი მეფეს |
ႨႣ. აზორკ I და არმაზელ I 87–119 32 წელი იმეფა |
14. მიჰრდატ II 70–96 |
16. მეფე ფარნუკ I=ხსე-ფარნუგ[ი] 16-ა. თანა-მეფე (არმაზელი პიტიახში): არმაზაერი 110-იანი წლები. |
| 15. ამაზასპ და დერუკ. იე~. და მეფობდა იმიერ ამაზასპ და ამიერ -- დერუკ. |
14. იდ. ამზასპი და დეროკი 103–113 ი (10) წელი მეფეს |
ႨႤ. დეროკ I და ამზასპ I 119–128 8 წელი იმეფა |
15. ამზასპ I 96–116 |
17. მეფე ამაზასპ I 17-ა. თანა-მეფე (არმაზელი პიტიახში): ადერუკ 120-იანი წლები. | |
 |
16. ფარსმან ქველი და ფარსმან ავაზ. ივ~. და მეფობდა იმიერ ფარსმან ქველი და ამიერ -- ფარსმან ავაზ. |
15. იე. ფარსმან ქველი და მირდატი 113–129 ივ (16) წელი მეფეს |
ႨႥ. ფარსმან II და მირდატ I 128–131. ფარსმან II 131–144 16 წელი იმეფეს. მირდატ I 144–147 2½ წელი იმეფა. |
16. ფარსმან II 116-140 |
18. მეფე ფარსმან III ქველი 18-ა. თანა-მეფე (არმაზელი პიტიახში): ფარსმან ავაზ || ფარნავაზ. 130-იანი–140-იანი წლები.[კ] |
| 17. როკ და მირდატ. იზ~. და მეფობდა იმიერ როკ და ამიერ -- მირდატ. და ამისა ზე მოაკლდა არმაზი სამეუფოჲ და მცხეთას ოდენ იყო მეფობაჲ. |
17. როკ 140–146 |
19. მეფე <...> როკ 19-ა. თანა-მეფე მირდატ 150-იანი წლები. | |||
| 18. ღადამი იჱ~. და მეფობდა ღადამი და დღე კ~ |
16. ივ. ადამ 129–132 გ (3) წელი მეფა |
ႨႦ. ადამ I 147–151 4 წელი იმეფა |
18. ღადამ 146 |
20. ღადამ I დაახლ. 161–164 წ.[ლ] | |
| ღადანა 132–146 იდ (14) წელი მეფა |
ႨჁ. ღადან 151–165 14 წელი იმეფა |
21-ა. დედოფალი ღადანა დაახლ. 164–180 წ.[მ] | |||
| 19. ფარსმან III ით~. და ფარსმან, |
17. იზ. ფარსმან III 146–182 ლვ (36) წელი მეფა |
ႨႧ. ფარსმან III 165–191 26 წელი იმეფა |
19. ფარსმან III 146–164 |
21. მეფე ფარსმან IV II საუკუნის 80-იანი წლებიდან–IV საუკუნის დასაწყისამდე. | |
| 20. ამაზასპ II კ~. და ამაზასპ, |
18. იჱ. ამზასპ II 182–186 დ (4) წელი მეფა |
Ⴉ. ამზასპ II 191–200 9 წელი იმეფა |
20. ამზასპ II 164–182 |
22. მეფე ამაზასპ II II საუკუნის 80-იანი წლებიდან–IV საუკუნის დასაწყისამდე. | |
| 21. რევ მართალი. კა~. და რევ მართალი |
19. ით. რევ 186–213 კზ (27) წელი მეფა |
ႩႠ. რევ მართალი 200–219 18 წელი იმეფა |
21. რევ-მართალი 182–190 |
23. მეფე რევ I მართალი II საუკუნის 80-იანი წლებიდან–IV საუკუნის დასაწყისამდე. | |
| 22. ვაჩე. კბ~. ვაჩე. |
20. კ. ვაჩე 213–231 იჱ (18) წელი მეფა |
ႩႡ. ვაჩე I 219–233 14 წელი იმეფა |
22. ვაჩე 190–208 |
24. მეფე ვაჩე I II საუკუნის 80-იანი წლებიდან–IV საუკუნის დასაწყისამდე. | |
| 23. ბაკურ I. კგ~. ბაკურ. |
21. კა. ბაკურ I 231–246 იე (15) წელი მეფა |
ႩႢ. ბაკურ I 233–245 12 წელი იმეფა |
23. ბაკურ I 208–216 |
25. მეფე ბაკურ I II საუკუნის 80-იანი წლებიდან–IV საუკუნის დასაწყისამდე. | |
| 24. მირდატ II. კდ~. მირდატ. |
22. კბ. მირდატ II 246–262 ივ (16) წელი მეფა |
ႩႣ. მირდატ II 245–259 14 წელი იმეფა |
24. მიჰრდატ III 216–224 |
26. მეფე მირდატ III II საუკუნის 80-იანი წლებიდან–IV საუკუნის დასაწყისამდე. | |
| 25. ასფაგურ. კე~. ასფაგურ. |
23. კგ. ასფაგური 262–265 გ (3) წელი მეფა |
ႩႤ. ასფაგურ I 259–266 7 წელი მეფა |
25. ასფაგურ 224–265 |
27. მეფე ასფაგურ I II საუკუნის 80-იანი წლებიდან–IV საუკუნის დასაწყისამდე. | |
| 26. ლევ. კვ~. ლევ. მამაჲ მირეანისი. |
26. ლევ 265–300 |
28. მეფე ლევ (=რევ) II[ნ] II საუკუნის 80-იანი წლებიდან–IV საუკუნის დასაწყისამდე. | |||
| ესე ოცდარვანი მეფენი ქართლს შინა წარმართნი.[10] |
რაკი „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ს მატიანის დედანი ძირითადში აღდგენილია და დაზიანებული ადგილების წაკითხვა შეძლებისდაგვარად შემოწმებულია, ჩვენ ამის შემდეგ შევადარებთ „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ს მეფეთა სიას, მთლიანად აღებულს, მეორე ძველ-ქართულ საისტორიო ძეგლთან, ლეონტი მროველის თხზულებასთან, რომელიც აგრეთვე შეიცავს მთლიან სიას ანტიკური ხანის იბერიის „წარმართი“ მეფეებისა.[11]
ეს შედარება შემდეგ სურათს წარმოგვიდგენს:
„მოქცევაჲ ქართლისაჲ“ |
ლეონტი მროველი: |
ფარნავაზიანი ქრისტიანი მეფეები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]| „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ს და ვახუშტი ბატონიშვილის მიერ განსხვავებულად წარმოდგენილი ფარნავაზიანი ქრისტიანი მეფეები. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
იხილეთ აგრეთვე
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]იბერია-ქართლის მეფენი[12] გუბაზ და ლევან სანიკიძეების მიხედვით
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ფარნავაზ I, ძვ. წ. IV–III საუკუნეთა მიჯნა
- საურმაგ I, ძვ. წ. III საუკუნის შუა წლები
- მირიან I, ძვ. წ. III საუკუნის ბოლო წლები
- ფარნაჯომი, ძვ. წ. II საუკუნის I ნახევარი
- არსოკ I, ძვ. წ. II საუკუნის II ნახევარი
- არტაგი, ძვ. წ. I საუკუნის I ნახევარი
- ფარნავაზ II, ძვ. წ. I საუკუნის შუა წლები
- მირიან II, ძვ. წ. I საუკუნის II ნახევარი
- არსოკ II, ძვ. წ. I საუკუნის ბოლო
- მირდატ I (ადერკი), ახ. წ. I საუკუნის I ნახევარი
- ფარსმან I, I საუკუნის 30–70 წლები
- მირდატ II, I საუკუნის 70–80 წლები
- ქართამი, I საუკუნის ბოლო
- ფარსმან II ქველი, II საუკუნის I ნახევარი
- მირდატ III, II საუკუნის შუა წლები
- ქსეფარნუგი, II საუკუნის ბოლო წლები
- ღადამი, III საუკუნის დასაწყისი
- ფარსმან III, III საუკუნის I ნახევარი
- ამაზასპი, III საუკუნის შუა წლები
- რევ I მართალი, III საუკუნის 70-იანი წლები
- ვაჩე, III საუკუნის 80-იანი წლები
- ბაკური, III საუკუნის 90-იანი წლები
- მირდატ IV, III საუკუნის ბოლო წლები
- ასფარუგი, III–IV საუკუნეების მიჯნაზე
- რევ II, IV საუკუნის დამდეგი
- მირიან III, IV საუკუნის პირველი ნახევარი
- ბაქარი, IV საუკუნის შუა წლები
- მირდატ V, IV საუკუნის 60-იანი წლები
- ორმეფობა ქართლში: საურმაგ II-ისა მტკვრის მარჯვნივ და ვარაზ-ბაკურისა მტკვრის მარცხნივ, IV საუკუნის 70-იანი წლები
- ფარსმან IV, 400–412
- ბუზმარი, 412–430
- არჩილი, V საუკუნე
- მირდატ VI, V საუკუნის 30–40-იანი წლები
- ვახტანგ გორგასალი, 457–502
- დაჩი, 502–515
- ბაკური, 515
- გურგენი, 515–523
- ძამანარსე, 523–535
ქართლის სამეფოს (იბერიის) მეფეთა სია[13] გიორგი მელიქიშვილის მიხედვით
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]| მეფეთა სახელები | ეპოქა | შენიშვნები |
|---|---|---|
| 1. აზო | ძვ. წ. IV ს-ის დასასრული? | |
| 2. ფარნავაზ I | ძვ. წ. III ს. და II ს. დასაწყისი | |
| 3. საურმაგ | ||
| 4. მირვან | ||
| 5. ფარნაჯობ | ||
| 6. არს [ოკ][ო] | ||
| 7. არიკ | ||
| 8. ბრატმან | ||
| 9. მირეან | ||
| 10. არსუკ | ||
| 11. ადე [როკ][პ] | ||
| 12. ქარძამ[ჟ] | ძვ. წ. II ს-ის 60-იანი წლები | |
| 13. ფარსმან | ძვ. წ. II ს-ის 50-იანი წლები | |
| 14. არსოკ | ძვ. წ. I ს-ის 70-იანი წლები | |
| 15. ამაზასპ | ||
| 16. ფარსმან | ||
| 17. მირდატ | ||
| 18. არტაგ | ძვ. წ. II ს-ის 60-იანი წლები | |
| 19. | ? | (ხარვეზი – ერთი ან ორი მეფე) |
| 20. | ||
| 21. ფარნავაზ II | ძვ. წ. I ს-ის 30-იანი წლები | |
| 22. | ? | (ხარვეზი – ერთი ან ორი მეფე) |
| 23. | ||
| 24. მითრიდატე | ახ. წ. I ს-ის 30-იანი წლები | |
| 25. ფარსმან | ახ. წ. I ს-ის 40–50-იანი წლები | |
| 26. მითრიდატე | ახ. წ. I ს-ის 70-იანი წლები | |
| 27. | ? | (ხარვეზი – ერთი მეფე) |
| 28. მითრიდატე | ახ. წ. II ს-ის დასაწყისი | |
| 29. ფარსმან | ახ. წ. II ს-ის 30–50-იანი წლები | |
| 30. ხსეფარნუგი | ახ. წ. II ს-ის 60-იანი წლებიდან | |
| 31. ?[რ] ღადამი | ახ. წ. II ს-ის დასასრული და III ს-ის დასაწყისი |
|
| 32. ?[რ] ფარსმან | ||
| 33. ? | (ხარვეზი – ერთი მეფე) | |
| 34. ამაზასპ | ახ. წ. III ს-ის 40-იანი წლებიდან | |
| 35. რევ I | ახ. წ. III ს-ის II ნახევარი და IV ს-ის დასაწყისი |
|
| 36. ვაჩე | ||
| 37. ბაკურ | ||
| 38. მირდატ | ||
| 39. ასფაგურ | ||
| 40. რევ II | ||
| 41. მირეან |
„იბერიის ადრეულ მეფეთა ქრონოლოგია“[14] კირილ თუმანოვის მიხედვით
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ასევე, თავისი ვერსია გამოაქვეყნა ქართველმა გენეალოგმა კირილ თუმანოვმა, რომელიც ასევე ითვალისწინებს უცხოურ წყაროებს (ბერძნული, ლათინური, ირანული და სომხური[15]). მისი აზრით, იბერიის მეფეები მართავდნენ სამეფოს, განლაგებულს კავკასიის ცენტრში, კოლხეთსა და ალბანეთს შორის, თანამედროვე აღმოსავლეთ საქართველოში. სამეფო შეიქმნა ფარნავაზიანების დინასტიის დამაარსებლის, ფარნავაზ I-ის მიერ ძვ. წ. 299 წელს. იბერიის სამეფოს მართავდა ხუთი დინასტია დაახლოებით ცხრა საუკუნის განმავლობაში. თანმიმდევრულად რომის რესპუბლიკის, რომის იმპერიის და სასანიდური სპარსეთის ვასალი მონარქია საბოლოოდ გაუქმდა 580 წელს.
კირილ თუმანოვი თავის კრიტიკულ კვლევებში არტაშესიანთა დინასტიის წარმოშობას, დიდი სომხეთის მეფე არტაშეს I-ს მიაწერს. მას „ქართული ქრონიკები“ არშაკიდად მოიხსენიებს. არტაშესიანთა დინასტიის ქვეგანშტოებად – იბერიის არტაშესიანთა დინასტია ითვლება. მეორეს მხრივ, ის ოფიციალურად უარყოფს ორმეფობას იბერიაში – მცხეთის და არმაზის იბერიის ათი მეფის პარალელურ მმართველობას, დაწყებულს და დასრულებულს ერთსა და იმავე წელს, გაგრძელებულს 5 თაობის განმავლობაში, 74 წლის მანძილზე.
XIX საუკუნის თანამედროვე ქართული ისტორიოგრაფიის მამას, მარი ბროსეს თავის „საქართველოს ისტორიაში“ ამ პერიოდული ორმაგი მმართველობის რეალობა ეეჭვებოდა: „ისტორიაში ამ ესრეთ წოდებულ დუარხიას ანუ ორ მეფობას ასე განმარტავს თეიმურაზი: განყოფდა ქალაქსა მცხეთასა საშუალ მდინარე მტკვარი, გამოღმით მცხეთა და გაღმით არმაზი. დაადგინა (ადერკიმ) პალატსა შინა მცხეთისასა ქართამ და პალატსა შინა არმაზისასა ბარტომ და ამცნა მათ, რათა მარად დღე შეკრბენ ერთბამად უსჯიდნენ ერთა და განაგებდენ. სჯულ-უდვა მათ, რათა ერთი მათგანი განაგებდეს ყოველსა საქმესა სამხედროსასა და გარეგანთ საქმეთა; ხოლო მეორე შინაგანსა საქმესა ყოველსავე საქვეყნოსა. ბრძოლასა ჟამსა ერთი მათგანი წარვიდოდეს ლაშქარსა ხოლო მეორე უმზადებდეს მას ყოველსა საჭიროებასა; საჭურველთა, საზრდოთა და ყოველთა სახმართა სამხედროსათა“. ავტორი თავისს „introduction“-ში და დ. ბაქრაძე ერთს გარემოებას მიაქცევენ ყურადღებას. „საკვირველია, რომ ორნივე მეფენი ერთსა და იმავე დროს ასრულებენ თავის მოვალეობას და ასე გეგონებათ, რომ ისინი ანუ ერთად იხოცებიან, ანუ როდესაც უხუცესი კვდება, მაშინ უმრწემესიც თავისი ნებით სტოვებს თავის უფლებას“.[16]
კირილ თუმანოვის განცხადებით, ხოსროიდები მიეკუთვნებოდნენ სპარსეთის შვიდი დიდი სახლიდან ერთს (შესაძლოა, მიჰრანის სახლს). წინამორბედ არშაკიდების დინასტიასთან მირიანი იყო დაკავშირებული ქორწინებით, არშაკიდი მეფის, ასფაგურ I-ის ასულთან.
„ქართული ქრონიკების“ თანახმად, მირიანი იყო სპარსეთის შაჰის, ქასრე არდაშირის (ეს არის «ხოსრო» ანუ «დიდი შაჰ ხოსრო») და მხევლის შვილი. მამამისმა დასაქორწინებლად შეარჩია 7 წლის ასაკში, 284 წელს, უკანასკნელი არშაკიდი მეფის, ასფაგურ I-ის ასულსა და მემკვიდრე აბეშურაზე, მისივე მომხრე ქართველი დიდგვაროვნების თხოვნით.
| № | სახელი | სურათი | ტიტული | მეფობის წლები | ლიტერატურა |
|---|---|---|---|---|---|
| ფარნავაზიანები | |||||
| 1. | ფარნაბაზუსი/ფარნავაზ I Pharnabazus/P'arnavaz I მცხეთის მამასახლისის, სამარას ქართლოსიანი ძმიშვილი.[ს] |
|
სრულიად იბერიის და კოლხეთის სამეფოს მეფე[17][ტ] | ძვ. წ. 299–234 | L 20-26; RL I 49;[უ] სომხეთის ისტორია (წიგნი) 9.[ფ] |
| 2. | სავრომაკი/საურმაგ I Sauromaces/Saurmag I ფარნაბაზუს I-ის ძე. |
იბერიის მეფე | ძვ. წ. 234–159 | L 26-27; RL I 49. | |
| ნებროთიანები ან ფარნავაზიანთა მეორე დინასტია | |||||
| 3. | მერიბანი/მირვან I Meribanes/Mirvan I ირანელი (შესაძლოა, ორონტიდი ან მიჰრანიდი[ქ]) სიძე და სავრომაკ I-ის შვილობილი და მისი ცოლის ბიძაშვილი. |
იბერიის მეფე | ძვ. წ. 159–109 | L 27-8; RL I 49. | |
| 4. | ფარნაჯომი P'arnajom მერიბან I-ის ძე. |
იბერიის მეფე | ძვ. წ. 109–90 | L 29-30; RL I 49 (P'arnajob). | |
| არტაშესიანები | |||||
| 5. | არტაქსია (არშაკე/არშაკ) I Artaxias (Arsaces/Arshak) I ფარნაჯომის დის ქმარი, მერიბან I-ის ასულის ქმარი და პრეზუმფციით[19] არტავაზდ I-ის ძე. |
იბერიის მეფე | ძვ. წ. 90–78 | L 30; RL I 49 (Arsok). | |
| 6. | არტოკე/არტოგი Artoces/Artog არშაკ I-ის ძე (L) |
იბერთა მეფე[20][ღ] | ძვ. წ. 78–63 | Florus 1.40.28 (Arthoces); Appian, Bell, mithr. 103, 117;[ყ] Cassius Dio 37.1-2; Eutropius 6.14 (Artaces); Festus 16; Orosius 6.4.8; L 30; RL I 49 (Arik). | |
| 7. | ფარნაბაზუს II/ბარტომი Pharnabazus II/Bartom არტოკეს ძე. |
იბერთა მეფე[23] | ძვ. წ. 63–30 | Cassius Dio 49.24 (Pharnabazus); L 30-33 (Bartom); RL I 49 (Bratman). | |
| ნებროთიანები | |||||
| 8. | მერიბანი/მირვან II Meribanes/Mirvan II ფარნაჯომის ძე. |
იბერიის მეფე | ძვ. წ. 30–20 | L 31-33; RL I 49 (Mirean). | |
| 9. | არტაქსია (არშაკე/არშაკ) II Artaxias (Arsaces/Arshak) II მერიბან II-ის ძე. |
იბერთა მეფე[24] | ძვ. წ. 20–ახ. წ. 1 | L 33-5; RL 49 (Arsuk). | |
| ფარნავაზიანთა მესამე დინასტია | |||||
| 10. | ფარსმან I/ადერკი Pharasmanes/Aderk ფარნაბაზუს II-ის ასულის ძე, ქართამ კოლხისგან. |
|
იბერიის დიდი მეფე[25] | ახ. წ. 1–58 | L 33-43 (Aderk); RL I 49 (Rok); Tacitus, Ann. 6.32-5; 11.8; 12.44-51; 13.37; 14.26; Cassius Dio 58.26; cf. Josephus, Ant. 18.97. |
| 11. | მითრიდატე/მირდატ I Mithridates/Mihrdat I ფარსმან I-ის ძე. |
|
იბერთა მეფე[შ] | 58–106 | L 43-54; RL I 49-50. |
| 12. | ამაზასპუსი/ამაზასპ I Ammazaspus/Amazasp I მითრიდატეს ძე (Inscr. of 75; but in L son of Azork). |
იბერიის მეფე | 106–116 | Inscription of 75; L 50 (Amazasp and Derok, diarchs); RL I 50 (Amazasp and Deruk, diarchs). | |
| 13. | ფარსმანეს/ფარსმან II ქველი Pharasmanes/P'arsman II the Good ამაზასპ I-ის ძე (L 50). |
|
იბერიის მეფე[ჩ] | 116–132 | Arrian, Peripl. 15; Cassius Dio 69.15.1-2; (Hist. Augusta) Aelius Spartianus, Vita Hadriani 13.9; 17.10-12; 21.13; L 50-54 (P'arsman K'veli and Mihrdat, diarchs); RL I 50 (P'arsman K'veli and P'arsman Avaz, diarchs, and the extra pair: Rok and Mihrdat). |
| 14. | რადამისტუს/ადამი Radamistus/Adam ფარსმან II-ის ძე. |
იბერთა დიდი მეფე[26] | 132–135 | L 54 ; RL I 50 (Ghadam). | |
| 15. | ფარსმანეს/ფარსმან III Pharasmanes/P'arsman III ღადამის ძე. |
იბერიის მეფე | 135–185 | Cassius Dio, reliqu. libri 70 (= 69) 15.3; (Historia Augusta) Julius Capitolinus, Vita Pii 9.6; L 54; RL I 50. | |
| 16. | ამაზასპუსი/ამაზასპ II Ammazaspus/Amazasp II ფარსმან III-ის ძე (L 54). |
იბერიის მეფე | 185–189 | L 55-7; RL I 50. | |
| არშაკიანები | |||||
| 17. | რევ I მართალი Rev I the Just სომხეთის მეფის (ვოლოგასეს II, 180-191) და ამაზასპ II-ის დის ძე, ტახტი დაიბრუნა ბიძისგან დედის ხაზით (L 57). |
იბერიის მეფე | 189–216 | L 58; RL I 50. | |
| 18. | ვაჩე Vach'e რევ I-ის ძე. |
იბერიის მეფე | 216–234 | L 58; RL I 50. | |
| 19. | ბაკურიუსი/ბაკურ I Bacurius/Bakur I ვაჩეს ძე. |
იბერიის მეფე | 234–249 | L 59; RL I 50. | |
| 20. | მითრიდატე/მირდატ II Mithridates/Mihrdat II ბაკურ I-ის ძე. |
იბერიის მეფე | 249–265 | L 59; RL I 50. | |
| 20ა. | ამაზასპუსი/ამაზასპ III Amazaspus/Khamazasp III |
იბერიის ანტი-მეფე | 260–265 | ||
| 21. | ასპაკურე/ასფაგურ I Aspacures/Asp'agur I მირდატ II-ის ძე (L 59).[ც] |
იბერთა მეფე[27] | 265–284 | L 59-62; RL I 50. | |
| ხოსროიანები | |||||
| 22. | მერიბანი/მირიან III Meribanes/Mirian III ირანის დიდი მეფის[ძ] ძე მხევლისგან (L 64) |
|
იბერიის, სომხითის, რანის, ჰერეთის, მოვაკანის და კოლხეთის მეფე[28] | 284–361 | Ammianus Marcellinus 21.6.8 (Meribanes); Conversion of Iberia[წ] 50-59; L 63-130; RL I 50 (Mirean); Ps. Moses of Chorene 2.86 (Mihran); Life of St. Nino.[ჭ] |
| 22ა. | რევი Rev II მერიბან III-ის ძე (L). |
თანა-მეფე მამამისთან ერთად (აპანაჟით კახეთში და რეზიდენციით უჯარმაში: 71, 126). | 345–361 | L 70, 71, 104, 119, 123, 126, 129, 130; RL II 59. | |
| 23. | სავრომაკ II Sauromaces II რევ II-ის ძე. |
იბერიის მეფე | 361–363 | Ammianus Marcellinus, 27.12; 30.2 – იგნორირებულია იბერიული ისტორიული ტრადიციის მიერ. | |
| 24. | ასპაკურე II ([ვარაზ]-ბაკურ I) Aspacures II/[Varaz]-Bakur I) მერიბან III-ის ძე (L)[ხ] |
იბერიის მეფე | 363–365 | Ammianus Marcellinus 27.12 (Aspacures); L 70, 128, 129-31 (Bak'ar); RL II 59-60 (Bakur). | |
| 25. | მითრიდატე/მირტად III Mithridates/Mihrdat III ასფაგურ II-ის ძე. |
იბერიის მეფე | 365–380 | Ammianus Marcellinus 27.12; 30.2 (Aspacures); L 131-132 (Mihrdat). | |
| საურმაგ II Sauromaces II მირტად III Mithridates/Mihrdat III |
იბერიის დიარქები | 370–378 | |||
| 26. | ასპაკურე III (ვარაზ-ბაკურ II) Aspacures III/Varaz-Bakur II მირდატ III-ის ძე (L 132). |
იბერიის მეფე | 380–394 | L 132-37 (Varaz-Bak'ar); RL II 60 (Varaz-Bakur). | |
| 27. | ტირიდატე/თრდატი Tiridates/T'rdat რევ II-ის ძე (L). |
იბერიის მეფე | 394–406 | L 137; RL II 60.[ჯ] | |
| 28. | ფარსმანეს/ფარსმან IV Pharasmanes/P'arsman IV ასფაგურ III-ის ძე გოგარენეს პრინცესასგან (L 135, 138). |
იბერიის მეფე | 406–409 | L 138; RL II 61.[ჰ] | |
| 29. | მითრიდატე/მირდატ IV Mithridates/Mihrdat IV ასფაგურ III-ის ძე იბერიის პრინცესასგან (L 135, 138). |
იბერიის მეფე | 409–411 | L 138; J 139; RL II 61. | |
| 30. | არჩილ Arch'il მირდატ IV-ის ძე, ის დაქორწინდა მარიამზე, როგორც ამბობენ, იმპერატორ იოვიანეს საგვარეულოდან. |
იბერიის მეფე | 411–435 | Koriun, Life of St. Mashtots' 15.2 (Artsiul);[აა] J 139-42; RL II 61; Ps. Moses of Ghorene 3.60 (Artsil). | |
| 31. | მითრიდატე/მირდატ V Mithridates/Mihrdat V არჩილ I-ის ძე. |
იბერთა მეფე[29] | 435–447 | J 140, 141-2, 143. | |
| 32. | ვახტანგ I გორგასალი/გურგენი Vakhtang I Gorgasal/Gurgenes მირდატ V-ის ძე (J 143). |
|
იბერიის მეფე, ათთა მეფეთა მეფე[30][31] | 447–522 | Lazarus of P'arpi 66-87 (Vakht'ang);[აბ] Procopius, Bell. pers. 1.12 (Gurgenes); J 144-204;[აგ] RL II 61-2. |
| 33. | დაჩი Dach'i ვახტანგ I-ის ძე (J 204). |
იბერიის მეფე | 522–534 | J 204-5; RL II 62 (Dach'i Ujarmeli). | |
| 34. | ბაკურიუსი/ბაკურ II Bacurius/Bakur II დაჩის ძე. |
იბერიის მეფე | 534–547 | J 206; RL II 62. | |
| 35. | ფარსმანეს/ფარსმან V Pharasmanes/P'arsman V ბაკურ II-ის ძე. |
|
იბერიის მეფე | 547–561 | J 206-7; RL II 63. |
| 36. | ფარსმანეს/ფარსმან VI Pharasmanes/P'arsman VI ფარსმან V-ის ძმის-წული (J 207). |
იბერიის მეფე | 561–? | J 207-15; RL II 63. | |
| 37. | ბაკურიუსი/ბაკურ III Bacurius/Bakur III ფარსმან VI-ის ძე. |
იბერთა მეფე[32] | ?–580 | J 215-7; RL II 63. | |
ქართული სამეფო დინასტიების ქრონოლოგიური სკალა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]კომენტარები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
შენიშვნები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ „ოც-და-შჳდისა წლისა მეფე იქმნა და სამეოც-და-ხუთწელს მეფობდა“ (ლეონტი მროველი). გამოსავალი თარიღი 284 წელი (ქართული ნაციონალური წელთაღრიცხვის დასაწყისი).
- ↑ „ორ წელ ოდენ მეფობდა“ (ლეონტი მროველი). ანტიკური ხანის ბერძენ-რომაელი ისტორიკოსები (აპიანე, დიონ კასიოსი, ფლორე, ევტროპი, ფესტუსი) იბერიის მეფეს არტოკს მოიხსენიებენ 65 წელს, პომპეუსის ლაშქრობის დროს.
- ↑ დასახელებულ წელს (36 წელი ჩვენს ერამდე) მოიხსენიება ბარძენ ისტორიკოსის დიონ კასიოსის თხზულებაში.
- ↑ „ოც-და-ათისა წლისა მეფე იქმნა და ორმოც-და ათშჳდმეტ წელს მეფობდა“ (ლეონტი მროველი).
ლეონტი მროველის სათარიღო ცნობასთან დაკავშირებით აქ საჭიროა აღვნიშნოთ შემდეგიც. ლეონტი მროველის თხზულებაში მეფე ადეროკ I-ის შესახებ ძირითად სათარიღო ცნობას („ოც-და-ათისა წლისა მეფე იქმნა და ორმოც-და ათშჳდმეტ წელს მეფობდა“) დართული აქვს გლოსა–ქრისტეს შობის, ქრისტეს ჯვარცმისა და საქართველოში ქრისტეს კვართის მოტანის შესახებ. რამდენადაც ქართულ მატიანეთა არქაული პირველწყარო, რომლიდანაც დამოკიდებულნი არიან, უშუალოდ თუ მეშვეობით, ლეონტი მროველი და საშუალო საუკუნეთა სხვა ქართველი ისტორიკოსები, წინა-ქრისტიანული ხანის ძეგლად არის მისაჩნევი, ცხადია, ამ პირველწყაროში ადგილი არ ექნებოდა ამ დანართ ცნობებს, რომლებიც ქრისტიანობის ისტორიას ეხება. აქ, რასაკვირველია, ჩვენ საქმე გვაქვს გვიანდელ გლოსასთან, და ამას გარდა ისიც შესაძლოა აღნიშნულ იქნას, თუ რათან დაკავშირებით იქნა ჩართული ეს გლოსა. ქრისტიანული ხანის ქართველ ისტორიკოსებს, ცხადია, ჯერ ერთი, თავისთავად აინტერესებდათ საკითხი, თუ რომელი მეფე იბერიისა იყო თანამედროვე ქრისტესი, ხოლო ეს ინტერესი, კერძოდ, იმითაც იყო გამოწვეული, რომ ქრისტიანული ხანის ავტორებს უნდოდათ დაეკავშირებინათ საქართველოს ისტორიასთან ქრისტეს კვართის ლეგენდა და აღენიშნათ, თუ სახელდობრ რომელი მეფის დროს მოხდა ქრისტეს კვართის საქართველოში მოტანა. ხოლო რაკი არქაულ საისტორიო პირველწყაროში ქრისტიანული ხანის ავტორებს ვერ უპოვიათ სათანადო დასაყრდენი ჩვენება, ამის გამო ზოგი ავტორი ქრისტეს ჯვარცმისა და საქართველოში კვართის მოტანის ამბავს ვარაუდობდა ეღტი მეფის დროს, სხვა კიდევ სხვა მეფის დროს (ლეონტი მროველი ადეროკ I-ის დროს, შატბერდულ-ჭელიშური ნინოს ცხოვრების ავტორი არმაზაერის დროს, ხოლო რაც შეეხება „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ს მატიანეს, აქ კვართის შესახებ თქმულებაში მეფე სრულებითაც არ არის მოხსენებული). სწორედ ეს მერყეობა საშუალო საუკუნეთა ქართველი ავტორებისა მაჩვენებელია იმისა, რომ არქაული ხანის საისტორიო პირველწყაროში არ ყოფილა ქრისტიანობის შესახებ უწყება, და, რასაკვირველი, არც შეიძლებოდა, რამდენადაც ეს პირველწყარო, როგორც ირკვევა, წინა-ქრისტიანული ხანიდან მომდინარეობდა. - ↑ მეფე ფარსმან I-ის მეფობის თარიღი აღნიშნული გვაქვს ტაციტუსისა და დიონ კასიოსის ცნობების მიხედვით.
- ↑ მეფე მირდატ (მითრიდატ) I ფარსმანის-ძე მოიხსენება მცხეთის წარწერაში 75 წლისა (წარწერა შესრულებულია 75 წლის 1 ივლისის შემდეგ).
- ↑ მეფე ქართამ═ფლავიოს-დადე და არმაზელი პიტიახში (თანა-მეფე) ბარაცმან არიან. თანამედროვენი რომის იმპერატორთა ფლავიოსთა სახლიდან (ლეონტი მროველი, მოქცევაჲ ქართლისაჲ და თანამედროვე წარწერა არმაზში აღმოჩენილი ლანგარისა).
- ↑ 8.0 8.1 მეფე ფარსმან (II) და არმაზელი პიტიახში (თანა-მეფე) კაოს (═კაოს პუბლიკი აგრიპა) – ქართულ მატიანეებს გარდა მოიხსენებიან სერაფიტის ძეგლის წარწერაში.
- ↑ მეფე ხსე-ფარნუგ (═ფარნუკ I) მოიხსენება იმავე სერაფიტის ძეგლის წარწერაში.
- ↑ მეფე ფარსმან (III) ბერძნულ-რომაულ საისტორიო წყაროებში მოიხსენება 130-იან წლებში და 130-იან/140-იანი წლების მიჯნაზე, რომის იმპერატორთა ადრიანეს და ანტონინეს დროს (–ცნობები არიანესი, დიონ კასიოსისა, ელიოს სპარტიანესი და იულიოს კაპიტოლინესი).
- ↑ „მეფობდა ღადამი [სამ წელ] და დღე ოც“ (მოქცევაჲ ქართლისაჲ). „დასუეს მეფედ ძე ფარსმან ქუელისა [ღ]ადამი, და იმეფა რა სამ წელ, მოკუდა“ (ლეონტი მროველი).
- ↑ „და დარჩა [მეფესა ღადამს] ძე მისი [ფარსმან IV] წელიწდისა ერთისა ყრმაჲ; და ვიდრე აღიზრდებოდა [ფარსმან IV] მეფობდა მამის-დედა მისი [დედა ღადამისა], ცოლი ფარსმან ქუელისა, რომელსაც ღ ა დ ა ნ ა“ (ლეონტი მროველი).
- ↑ „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ს მატიანეში სახელი უკანასკნელი «წარმართი» მეფისა – მირვანის მამისა – მოყვანილია ფორმით ლ ე ვ („ლევ მამაჲ მირეანისი“). სახელი ლევ, როგორც ირკვევა, არის ვერიანტული სახეობა სახელისა: „რევ“. (ქართული წყაროების ცნობით, მირიანის შვილს ერქვა „რევ“, ე. ი. აქ განმეორებულია სახელი პაპისა – მირიანის მამისა ლევ, იგივე რევ).
- ↑ „მოქცევაჲ ქართლისაჲში“: არს.
- ↑ „მოქცევაჲ ქართლისაჲში“: როკ.
- ↑ „ქართლის ცხოვრებაში“: ქართამ; „მოქცევაჲ ქართლისაჲში“, ალბათ ასომთავრული „რ“-სა და „ძ“-ს აღრევის გამო: ქარრამ. — იხ. მ. ანდრონიკაშვილი, ნარკვევები ირანულ-ქართული ენობრივი ურთიერთობიდან, I, თბ., 1966, გვ. 506. „ქარძამ“ ფორმას უპირატესობა ეძლევა მოსე ხორენელთან ამ სახელის ამ ფორმით ხმარების გამო.
- ↑ 17.0 17.1 სიაში 31-ე და 32-ე №№-ის ქვეშ ჩვენ პირობითად ვათავსებთ იბერიის მეფეთა სიებში უშუალოდ „ორმეფობის“ შემდეგ და მეფე ამაზასპის (№ 34) წინ დასახელებულ ღადამს და ფარსმანს. გამორიცხული არ არის, რომ მეფეთა ეს წყვილი უნდა მოთავსდეს არა აქ, არამედ უშუალოდ „ორმეფობის შემდეგ“ და სიაში ჩვენ მიერ ნავარაუდები ხარვეზის წინ, რომლის შევსებას ვახდენთ ბერძნულ-რომაული წყაროების მიხედვით, ე. ი. №№-ად 18 და 19. ასეთ შემთხვევაში ამ ადგილას მეფეების ხსეფარნუგისა (№ 30) და ამაზასპს (№ 34) შორის უნდა ვივარაუდოთ ხარვეზი ორი-სამი მეფის მოუხსენებლობისა.
- ↑ For the K'artlosids, the theophanic dynasts of pagan Iberia, claiming descent from the eponymous divine primogenitor of the nation, K'art'los, see ibid. 87-8 and n. 120, 91, 92 n. 131; for the title of mamasaxlisi (Dynast) of pre-royal Iberia: 88, 91 n. 128, 115 n. 185.
- ↑ Kartli and Eguri were known in the classical antiquity as Iberia and Colchis respectively.[18]
- ↑ The Royal List (I49) makes Pharnabazus the son of an earlier King of Iberia named Azo. This is a deformation of the data of Leontius concerning Azon, who according to him (18-25) was the ruler of Iberia for Alexander, defeated by Pharnabazus who thereupon became King. Both RL and the Primary History of Iberia (which serves as an introduction to the Conversion of Iberia: Stud. Chr. Cauc. Hist. 23; Med. Georg. Hist. Lit. 150), speak of Azo as 'first King of Iberia' and son of the 'King of Arian-K'art'li,' brought to Iberia by Alexander. For the confusion which produced, and was produced by, this story, see Stud. Chr. Cauc. Hist. 89 n. 124.
- ↑ Apud Eusebius (Sebeos), History of Heraclius, ed. Tiflis (1913) 9; cf. Stud. Chr. Cauc. Hist. 80 n. 101, 306 n. 4.
- ↑ Ibid. 317, cf. 81 n. 103. — This King's name Mirvan was derived from Pehl. MiѲrāpān (Justi, Namenbuch 208 [erroneously: Mitnāpān]), hence, in Latin, Meribanes. Yet in Iberia it became interchangeable with Mirian, derived from Pehl. Mihrān ═ O. P. *MiѲrāna (Justi 214-6); thus Meribanes III (q.v.), so called by Ammianus Marcellinus, was called Mirian in Georgian. — It is possible, however, that the Mihrāns were not one of the Seven Great Houses of Iran before the Sassanid epoch: W. Hening, in Bulletin of the School of Oriental and African Studies 14 (1954) 510.
- ↑ "Iberians" refers specifically to Kartvelians/Georgians.[21]The term Iberia/Iberian would undergo a transformation, its "all-Georgian" reach would be extended by the Bagrationi monarchs and their contemporaries.[22]
- ↑ Appian, Bell, mithr. 103 has the corrupt form "Οτωχοç. Cf. Justi, Namenbuch, 40, 485.
- ↑ იხ. ვესპასიანეს არმაზის სტელა
- ↑ იხ. ფასტი ოსტიენსი
- ↑ The second king of this name (No. 24) is called Aspacuras by Ammianus Marcellinus. Cf. Justi, Namenbuch 46.
- ↑ Named by the dynastic name of Chosroes (K'asre) but also Artašĩr: cf. supra, Pharnabazus I (No. 1) and nn. 41, 80.
- ↑ Ed T'aqaišvili (supra n. 2).
- ↑ Ninth-century addition to the Conversion of Iberia: Stud. Chr. Cauc. Hist. 23.
- ↑ For tne error of RL, see supra n. 94.
- ↑ RL makes Tiridates a brother of Aspacures II/Bakur and predecessor of Aspacures III/Varaz-Bakur. Τιριδάτης ═ Iranoid Tĩrdāt, Arm. Trdat (Justi, Namenbuch 326-7); it is odd that the Georgian (very rare) name should begin with an aspirate t'.
- ↑ RL calls him 'sister's son' of Tiridates and makes him succeed a spurious King Bakur son of Tiridates (60).
- ↑ For this source, written in 443-451, see Stud. Chr. Cauc. Hist. 17.
- ↑ For the fifth-century Lazarus, see ibid. 17.
- ↑ The opening part of J, dealing with Vaxtang I and his three predecessors, appears to belong to an anonymous chronicler from Ujfarma being merely incorporated in J: ibid. 258.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ „ძველი ქართული მატიანე «მოქცევაჲ ქართლისაჲ» და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“: III, „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ს დაზიანებული ადგილების აღდგენისათვის. გვ. 509, 510
- ↑ „ძველი ქართული მატიანე «მოქცევაჲ ქართლისაჲ» და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“. გვ. 505
- ↑ 3.0 3.1 სერგი გორგაძე „საქართველოს ისტორია“, დამატება: I. უმთავრესი თარიღები და ფაქტები. ა) უუძველესი ისტორიიდან, ბ) ძველი ისტორიიდან. გვ. 83, 84. მოკლე სისტემატიური კურსი მოზრდილთათვის. ქუთაისი, 1915 წ.
- ↑ „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“, შატბერდისეული ვერსია: [თავი ა~], გვ. 1–5.
- ↑ ვახუშტი „საქართველოს ისტორია“, გამოცემა დ. გ. ქართველიშვილისა. განმარტებული და შევსებული ახლად შეძენილის არხეოლოგიურისა და ისტორიულის ცნობებით დ. ზ. ბაქრაძის მიერ. ნაწილი პირველი ძველი საქართველოს საზოგადო ქარტიით. ტფილისი, 1885. გვ. 37–105.
- ↑ თეიმურაზ ბატონიშვილი „ისტორია დაწყებითგან ივერიისა, ესე იგი გიორგიისა, რომელ არს სრულიად საქართველოჲსა“ ქმნილი საქართველოს მეათცამეტის მეფის გიორგის ძის თეიმურაზისაგან სტამბასა შინა სამეცნიერო აკადემიისასა 1848 წელსა. „წელთა აღრიცხვანი. მეფენი თუ რომელი რომელსა წელსა გამეფდეს“. გვ. 210–220.
- ↑ სერგი გორგაძე „საქართველოს ისტორია“, დამატება: II. არმაზ-მცხეთის მეფეები. გვ. 84. მოკლე სისტემატიური კურსი მოზრდილთათვის. ქუთაისი, 1915 წ.
- ↑ პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე «მოქცევაჲ ქართლისაჲ» და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“. XI. ქრონოლოგიური ნუსხა იბერიის მეფეთა, III საუკუნიდან ჩვენს ერამდე – ვიდრე IV საუკუნემდე ჩვენი წელთაღრიცხვისა. გვ. 559–562.
- ↑ გორგაძე სერგი, „საქართველოს ისტორია“ III. საქართველოს ცხოვრება და თავგადასავალი 1–3 საუკუნეში ქრ. შემდეგ. : მოკლე სისტემატიური კურსი მოზრდილთათვის, ტ. I, ქუთაისი, 1915. — გვ. 56.
- ↑ მოქცევაჲ ქართლისაჲ, შატბერდისეული ვერსია: [თავი ა~]. გვ. 2.
- ↑ „ძველი ქართული მატიანე «მოქცევაჲ ქართლისაჲ» და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“: IV. შედარება „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ს მეფეთა სიისა ლეონტი მროველის თხზულების მეფეთა სიასთან გვ. 520, 521.
- ↑ სანიკიძე, გუბაზ, სანიკიძე, ლევან, „უბის ისტორია“, ნაწილი I, 1. იბერია-ქართლის მეფენი, თბილისი: „სამშობლო“, 1992. — გვ. 3–15.
- ↑ გიორგი მელიქიშვილი „ქართლის (იბერიის) მეფეთა სიებში არსებული ხარვეზის შესახებ“. გვერდები: 54–63. 1978-3 - მაცნე - ისტორიის სერია.
- ↑ Toumanoff, Cyrill (1969) „Chronology of the Early Kings of Iberia“ Traditio, Vol. 25, pp. 1–33.
- ↑ The Georgian Chronicle. Translated from Classical Armenian by Robert Bedrosian. This work is in the public domain. It may be copied and distributed freely. Sources of the Armenian Tradition (Long Branch, New Jersey, 1991)
- ↑ მარი ბროსე „საქართველოს ისტორია“; ნაწილი პირველი, გვერდები: 44, 45.
- ↑ Rapp (2016) location: 6323
- ↑ Rapp (2016) location: 702
- ↑ პრეზუმფცია. CIVIL ენციკლოპედიური ლექსიკონი, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.
- ↑ The Georgian Chronicles: 30—14
- ↑ Rapp (2016) location: 686
- ↑ Rapp (2016) location: 665
- ↑ The Georgian Chronicles: 32—8
- ↑ The Georgian Chronicles: 33—17
- ↑ Rayfield, p. 32
- ↑ Rayfield, p. 34
- ↑ The Georgian Chronicles: 62—8
- ↑ Rapp (2016) location: 7131—7140
- ↑ The Georgian Chronicles: 139—5
- ↑ Rapp (2016) location: 9500
- ↑ „ქართლის ცხოვრება“. ტომი I – ს. ყაუხჩიშვილის რედაქციით. ჯუანშერი „ცხოვრება ვახტანგ გორგასლისა“. 1955 წელი. ბ. აქა ვახტანგისი და ბაყათარ ოვსის ომი და მოკლვა ბაყათარისა ვახტანგისგან.
- ↑ The Georgian Chronicles: 216—13
| № | პორტრეტი | სახელი | მოღვაწეობის დასაწყისი | მოღვაწეობის დასასრული | ტიტული |
|---|---|---|---|---|---|
 |
წმინდა ნინო იოანე I (თანამოღვაწე) |
5 აგვისტო, 314 318 |
329 326 |
განმანათლებელი მთავარეპისკოპოსი | |
| სწორედ ამ დროს მოვიდა წმინდა ნინო მცხეთაში ქრისტეს სახარების საქადაგებლად დასაბამიდან 4263, ბერძნულით 5822, ქრისტესით 314, ქართულით 66 [წელს], აგვისტოს მე-5 დღეს.[2] ხოლო მეფე მივიდა ნინოს ქოჩთან (ეკლიანი ბუჩქნარი), ჩამოვიდა ცხენიდან და თაყვანი სცა ნინოს ვაზის ჯვარს. და აღიარეს ქრისტე – ღმერთი ჩვენი მან და მისმა ერმა დასაბამიდან 4266, ბერძნულით 5825, ქართულით 69, ქრისტესით 317 [წელს].[3] მათი [სასულიერო პირთა] მოსვლისთანავე მეფე, დედოფალი და ყოველი ივერიელი მათი ხელით მოინათლნენ მტკვარში, ხოლო ფეროზი და მისი ხალხი, ასევე ებრაელები და კავკასიელები – არა. ეს მოხდა ქრისტეშობიდან 318 წელს, ქართულით 70-ში.[4] ამის შემდგომ ეპისკოპოსმა იოანემ შესწირა უსისხლო მსხვერპლი და აზიარა წმინდა ნინო, და წმინდანმა შეავედრა თავისი სული ზეცის მეუფეს ქრისტეშობიდან 329, ქართულით 81 [წელს].[5] | |||||
| 325–335 წწ. – „პირველი სვეტიცხოვლის“ აგება. | |||||
მცხეთის არქიეპისკოპოსები (326–467)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
| № | პორტრეტი | სახელი | მმართველობის დასაწყისი | მმართველობის დასასრული | ტიტული |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | იოანე (იოვანე) I | 326 | 363 | მთავარეპისკოპოსი | |
| 2 | იაკობ | 363 | 375 | მთავარეპისკოპოსი | |
| 3 | იობ სომეხი | 375 | 390 | მთავარეპისკოპოსი. სომეხთა ნერსე კათოლიკოზის ყოფილი დიაკონი. | |
| 4 | ელია | 390 | 400 | მთავარეპისკოპოსი | |
| 5 | სვიმონ (სჳმონ) I | 400 | 410 | მთავარეპისკოპოსი | |
| 6 | მოსე | 410 | 425 | მთავარეპისკოპოსი | |
| 7 | იონა | 425 | 429 | მთავარეპისკოპოსი | |
| 8 | იერემია | 429 | 433 | მთავარეპისკოპოსი | |
| 9 | გრიგოლ I | 433 | 434 | მთავარეპისკოპოსი | |
| 10 | ბასილი (ვასილ) I | 434 | 436 | მთავარეპისკოპოსი | |
| 11 | გლონოქორი (მობიდანი) | 436 | 448 | მთავარეპისკოპოსი ნათესავით სპარსი | |
| 12 | იოველ I | 448 | 452 | მთავარეპისკოპოსი | |
| 13 | მიქაელ I | 452 | 467 | მთავარეპისკოპოსი ვახტანგ გორგასალს კბილები რომ ჩაამტვრევია. |
ქართლის (ბერძ. Ιβηρία) კათოლიკოს-არქიეპისკოპოსები (467–1010)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]| № | პორტრეტი | სახელი | მმართველობის დასაწყისი | მმართველობის დასასრული | ტიტული |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  |
პეტრე I | 467 | 474 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი |
| 470–480 წწ. – „სვეტიცხოვლის მეორე“ აღმშენებლობა. | |||||
| 2 |  |
სამოელ I | 474 | 502 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი |
| 3 | გაბრიელ I | 502 | 510 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 4 | თავფაჩაგ (თავფეჩაღ) I | 510 | 516 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 5 | ჩირმაგი-ჩიღირმანე | 516 | 523 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 6 | საბა I | 523 | 532 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი. დიდებულ ქართველის შვილი, არჩეული მცხეთაში პირველად. | |
| 7 | ევლავი | 532 | 544 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 8 | სამოელ II | 544 | 553 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 9 | მაკარი | 553 | 569 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 10 | სვიმეონ II | 569 | 575 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 11 | სამოელ III | 575 | 582 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 12 | სამოელ IV | 582 | 591 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 13 | ბართლომე | 591 | 595 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 14 | კირიონ I | 595 | 610 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი. ამის დროს გამწვავდა ქართველ-სომეხთა ეკლესიების ურთიერთობა. | |
| 15 | იოანე II | 610 | 619 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 16 | ბაბილა | 619 | 629 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი. ააგო კათოლიკოზთა მეტოქედ ანჩისხატის ტაძარი. | |
| 17 | თაბორი | 629 | 634 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 18 | სამოელ V | 634 | 640 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 19 | ევნონი | 640 | 649 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 20 | თავფეჩაღ II | 649 | 664 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 21 | ევლალე | 664 | 668 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 22 | იოველ II | 668 | 670 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 23 | სამოელ VI | 670 | 677 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 24 | გიორგი I | 677 | 678 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 25 | კირიონ II | 678 | 683 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 26 | იზიდ-ბოზიდი | 683 | 685 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 27 | თეოდორე (თეოდოსე) I | 685 | 689 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 28 | პეტრე (სვიმეონი) II | 689 | 720 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი. თავფეჩაგ II-დან ამ პეტრემდე კათოლიკოზები ცოლოსანნი ყოფილან. | |
| 29 | თალალე | 720 | 731 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 30 | მამაი | 731 | 744 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 31 | იოანე III | 744 | 760 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი. ანტიოქიაში უკანასკნელად ნაკურთხი. | |
| 32 | გრიგოლ II | 760 | 767 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 33 | სარმეანე | 767 | 774 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 34 | მიქელ II (მიქაელ) | 774 | 780 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 35 | სამოელ VII | 780 | 790 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი. წმ. აბოს ცხოვრების აღწერის ინიციატორი. | |
| 36 | კირილე I | 791 | 802 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 37 | გრიგოლ III | 802 | 814 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 38 | სამოელ VIII | 814 | 826 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 39 | გიორგი II | 826 | 838 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 40 | გაბრიელ II | 838 | 850 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 41 | ილარიონ I | 850 | 860 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 42 | არსენ I | 860 | 887 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 43 | ევსუქი | 887 | 900 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 44 | კლემენტოსი | 900 | 914 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 45 | ბასილ II | 914 | 930 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 46 | მიქელ III | 930 | 944 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 47 | დავით I | 944 | 955 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 48 | არსენ II | 955 | 980 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი. აღმწერელი ქართველ წმინდანთა ცხოვრებისა. | |
| 49 | ოქროპირ (იოანე) I | 980 | 1001 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
| 50 | სვიმეონ III | 1001 | 1001 | კათოლიკოს-მთავარეპისკოპოსი | |
სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქები (1010–1811)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურები და მათი წინამორბედები გაერთიანებული საქართველოს სამეფოში ატარებდნენ სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ტიტულს 1010 წლიდან, გარდა 1811-დან 1917 წლამდე პერიოდისა, როდესაც ეკლესია იყო დაქვემდებარებული რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას, რუსეთის კოლონიალური პოლიტიკის ფარგლებში.
საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურისადმი მიმართვის მიმდინარე სტილი შემდეგნაირია:
| “ | უწმიდესი და უნეტარესი, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი, მთავარეპისკოპოსი მცხეთა-თბილისისა და მიტროპოლიტი ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის. | ” |
| № | პორტრეტი | სახელი | მმართველობის დასაწყისი | მმართველობის დასასრული | ტიტული |
|---|---|---|---|---|---|
| 1010–1029 წწ. – სვეტიცხოვლის „მესამე აღმშენებლობა“. ხუროთმოძღვარი არსუკისძე. | |||||
| 1 |  |
მელქისედეკ I | 1001 1039 |
1030 1045 |
კათოლიკოს-პატრიარქი. აღმშენებელი „სვეტიცხოველისა“. |
| 2 | ოქროპირ (იოანე) II | 1031 1045 |
1039 1049 |
კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 3 | ექვთიმე I | 1049 | 1055 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 4 | გიორგი III (ტაოელი) | 1055 | 1065 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 5 | გაბრიელ III (საფარელი) | 1065 | 1080 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 6 | დიმიტრი | 1080 | 1090 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 7 | ბასილ III (კარიჭისძე) | 1090 | 1100 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 8 | იოანე IV (საფარელი) | 1100 | 1142 | კათოლიკოს-პატრიარქი. თავმჯდომარე რუის-ურბნისის კრებისა (1103). | |
| 9 | სვიმონ IV (გულაბერისძე) | 1142 | 1146 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 10 | საბა II | 1146 | 1150 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 11 | ნიკოლოზ I (გულაბერისძე), ძმისწული სვიმეონისა | 1150 | 1178 | კათოლიკოს-პატრიარქი. აღმწერელი სვეტიცხოვლის სვინაქსარისა. | |
| 12 | მიქელ IV (მირეანისძე) | 1178 | 1186 | კათოლიკოს-პატრიარქი. მეფედ მაკურთხეველი თამარისა. | |
| 13 | თეოდორე II | 1186 | 1206 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 14 | ბასილ IV | 1206 | 1208 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 15 | იოანე V | 1208 | 1210 | კათოლიკოს-პატრიარქი. „ანგელოსთა სწორი“. | |
| 16 | ეპიფანე | 1210 | 1220 | კათოლიკოს-პატრიარქი. აღმშენებელი „სვეტიცხოველისა“. | |
| 17 | ექვთიმე II | 1220 | 1222 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 18 | არსენ III | 1222 | 1225 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 19 | გიორგი IV | 1225 | 1230 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 20 | არსენ IV (ბულმაისიმისძე) | 1230 | 1240 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 21 | ნიკოლოზ II | 1240 | 1280 | კათოლიკოს-პატრიარქი. თანამედროვე დიმიტრი თავდადებულისა.. | |
| 22 | აბრაამ I | 1280 | 1310 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 23 | ექვთიმე III | 1310 | 1325 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 24 | მიქელ V | 1325 | 1330 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 25 | ბასილი V | 1330 | 1350 | კათოლიკოს-პატრიარქი. თანამედროვე გიორგი ბრწყინვალისა.. | |
| 26 | დოროთეოზ I | 1350 | 1356 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 27 | შიო I | 1356 | 1364 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 28 | ნიკოლოზ III | 1364 | 1380 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 29 | გიორგი V | 1380 | 1399 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 30 | ელიოზი (გობირახისძე) | 1399 | 1411 | კათოლიკოს-პატრიარქი. მოწამე თემურ-ლენგის შემოსევათა. | |
| 31 | მიქელ VI | 1411 | 1426 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 32 | დავით II (ბაგრატიონი), მეფე ალექსანდრე I დიდის ძე | 1426 | 1428 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 33 | თეოდორე III | 1428 | 1435 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 1431 წ. – სვეტიცხოველის „ახლადშენების“ დასასრული და კურთხევა. | |||||
| 34 | დავით III (გობელაძე) | 1435 | 1439 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 35 | შიო II | 1439 | 1443 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 37 | დავით IV | 1443 1466 |
1459 1479 |
კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 36 | მარკოზი | 1460 | 1466 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 38 | ევაგრე | 1480 1500 |
1492 1503 |
კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 39 | აბრაამ II აბალაკი | 1492 | 1497 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 40 | ეფრემ I | 1497 | 1500 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 41 | დოროთეოზ II | 1503 1511 |
1510 1516 |
კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 42 | დიონოსი (დიონისე) | 1510 | 1511 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 43 | ბასილ VI | 1517 | 1528 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 44 | მალაქია | 1528 | 1538 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 45 | მელქისედეკ II (ბაგრატიონი), მეფე კონსტანტინე II-ის ძე | 1538 | 1541 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 46 | გერმანე | 1541 | 1547 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 47 | სვიმეონ V | 1547 | 1550 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 48 | ზებედე I | 1550 | 1557 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 49 | დომენტი I | 1557 | 1562 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 50 | ნიკოლოზ IV (ბარათაშვილი) | 1562 | 1584 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 51 |  |
ნიკოლოზ V (ბაგრატიონი), კახეთის მეფის ლევანის ძე | 1584 | 1591 | კათოლიკოს-პატრიარქი |
| 52 | დოროთეოზ III | 1592 | 1599 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 53 | დომენტი II | 1599 | 1603 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 54 | ზებედე II | 1603 | 1610 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 55 | იოანე VI (ავალიშვილი) | 1610 | 1613 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 56 | ქრისტეფორე I | 1613 | 1622 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 57 |  |
ზაქარია (ჯორჯაძე) | 1623 | 1630 | კათოლიკოს-პატრიარქი |
| 58 |   |
ევდემოზ I (დიასამიძე) | 1630 | 1638 | კათოლიკოს-პატრიარქი. როსტომ მეფემ კლდიდან გადააგდებინა, რათა ხარ მუსულმანობის წინააღმდეგიო. |
| 59 | ქრისტეფორე II (ურდუებეგისძე–ურდუბეგიშვილი ამილახორი) | 1638 | 1660 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 60 | დომენტი III (ბაგრატიონი), ქაიხოსრო მუხრანბატონის ძე, მეფე ვახტანგ V-ის ბიძაშვილი | 1660 | 1675 | კათოლიკოს-პატრიარქი. განაახლა ანჩისხატი, აღუშენა სამრეკლო და ჭალიდან ჩამოასვენა ანჩის ხატი, – პირიღვთისა. | |
| 61 | ნიკოლოზ VI (მაღალაძე) | 1675 | 1676 | კათოლიკოს-პატრიარქი. (მოადგილე კათოლიკოზისა), წინარეხის „მაღაალანთ“ ეკლესიის განმაახლებელი. | |
| 62 | ნიკოლოზ VII (ამილახორი) | 1676 1691 |
1687 1695 |
კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 63 | იოანე VII (დიასამიძე) | 1687 1696 |
1691 1700 |
კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 64 | ევდემოზ II (დიასამიძე) | 1700 | 1703 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 65 |   |
დომენტი IV (დამიანე ლევანის ძე ბაგრატიონი), მეფე ვახტანგ VI-ის ძმა | 1704 1739 |
1725 1741 |
კათოლიკოს-პატრიარქი. გაძევებული იყო ოსმალეთში, აღწერა საქართველოს ისტორია და წმიდანთა ცხოვრებანი. |
| 66 | ბესარიონი (ორბელიანი) | 1725 | 1737 | კათოლიკოს-პატრიარქი. „გრდემლის“ ავტორი. | |
| 67 | კირილე II (ციციშვილი) | 1737 | 1739 | კათოლიკოს-პატრიარქი | |
| 68 | ნიკოლოზ VIII (ხერხეულიძე) | 1742 | 1744 | კათოლიკოს-პატრიარქი. მოკლა ტარიელ თაზიშვილმა. | |
| 69 |  |
ანტონ I (თეიმურაზ ბაგრატიონი), მეფე იესეს ძე | 1744 1764 |
1755 1788 |
კათოლიკოს-პატრიარქი |
| 70 |  |
იოსებ I (ჯანდიერი) | 1755 | 1764 | კათოლიკოს-პატრიარქი |
| იოსები (ბაგრატიონი) | 1755 | 1764 | კათოლიკოს-პატრიარქი | ||
| 71 |  |
ანტონ II (ბაგრატიონი), ქართლ-კახეთის მეფის ერეკლე II-ის ძე | 1788 | 1811 | კათოლიკოს-პატრიარქი. გარდაიცვალა 1828 წელს ნიჟნი–ნოვგოროდში. |
| 1811 წ. – რუსული საიმპერიო ხელისუფლება აუქმებს საქართველოს ეკლესიის მრავალსაუკუნოვან ავტოკეფალიას და უმორჩილებს მას რუსეთის უმაღლეს სინოდს. კათოლიკოსი ანტონ II ნიჟნინოვგოროდს გადაასახლეს. ამიერიდან ქართულ ეკლესიას განაგებენ რუსი ეკზარხოსები. | |||||
| № | პორტრეტი | სახელი | მმართველობის დასაწყისი | მმართველობის დასასრული | ტიტული |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  |
ვარლაამი (ერისთავი) | 8 ივლისი, 1811 | 14 მაისი, 1817 | საქართველოს ეგზარქოსი, მიტროპოლიტი. |
| 2 |  |
თეოფილაქტე (რუსანოვი) | 14 მაისი, 1817 | 19 ივლისი, 1821 | საქართველოს ეგზარქოსი, მიტროპოლიტი. |
| 3 |  |
იონა (ვასილევსკი) | 1 ოქტომბერი, 1821 | 5 მარტი, 1832 | საქართველოს ეგზარქოსი, მიტროპოლიტი. |
| 4 |  |
მოსე (ბოგდანოვ-პლატონოვი) | 12 მარტი, 1832 | 13 ივლისი, 1834 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 5 |  |
ევგენი (ბაჟანოვი) | 1 სექტემბერი, 1834 | 12 ნოემბერი, 1844 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 6 |  |
ისიდორე (ნიკოლსკი) | 12 ნოემბერი, 1844 | 1 მარტი, 1858 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 7 |  |
ევსევი (ილინსკი) | 1 მარტი, 1858 | 8 დეკემბერი, 1877 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 8 |  |
იოანიკე (რუდნევი) | 8 დეკემბერი, 1877 | 27 ივნისი, 1882 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 9 |  |
პავლე (ლებედევი) | 16 ივლისი, 1882 | 29 სექტემბერი, 1887 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 10 |  |
პალადი (რაევი) | 29 სექტემბერი, 1887 | 18 ოქტომბერი, 1892 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 11 |  |
ვლადიმერი (ბოგოიავლენსკი) | 18 ოქტომბერი, 1892 | 21 თებერვალი, 1898 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 12 |  |
ფლავიანე (გოროდეცკი) | 21 თებერვალი, 1898 | 10 ნოემბერი, 1901 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 13 |  |
ალექსი I (ოპოცკი) | 10 ნოემბერი, 1901 | 1 ივლისი, 1905 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 14 |  |
ნიკოლოზი (ნალიმოვი) | 1 ივლისი, 1905 | 9 ივნისი, 1906 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 15 |  |
ნიკონი (სოფიისკი) | 9 ივნისი, 1906 | 28 მაისი, 1908 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 16 |  |
ინოკენტი (ბელიაევი) | 7 დეკემბერი, 1909 | 9 სექტემბერი, 1913 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 17 |  |
ალექსი II (მოლჩანოვი) | 4 ოქტომბერი, 1913 | 20 მაისი, 1914 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 18 |  |
პიტირიმე (ოკნოვი) | 26 ივნისი, 1914 | 23 ნოემბერი, 1915 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 19 |  |
პლატონი (როჟდესტვენსკი) | 5 დეკემბერი, 1915 | 13 აგვისტო, 1917 | საქართველოს ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
კავკასიის ეგზარქოსები (1917–1920)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
| № | პორტრეტი | სახელი | მმართველობის დასაწყისი | მმართველობის დასასრული | ტიტული |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | |
პლატონი (როჟდესტვენსკი) | 13 აგვისტო, 1917 | 22 თებერვალი, 1918 | კავკასიის ეგზარქოსი, არქიეპისკოპოსი. |
| 2 |  |
კირილ (სმირნოვი) | 1 აპრილი, 1918 | 8 აპრილი, 1920 | კავკასიის ეგზარქოსი, მიტროპოლიტი. |
სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქები (1917 წლიდან)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
| № | პორტრეტი | სახელი | მმართველობის დასაწყისი | მმართველობის დასასრული | ტიტული |
|---|---|---|---|---|---|
| 72 |  |
კირიონ III (საძაგლიშვილი) | 1 ოქტომბერი, 1917 | 26 ივნისი, 1918 | სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი |
| 73 |  |
ლეონიდე (ოქროპირიძე) | 28 ნოემბერი, 1918 | 11 ივნისი, 1921 | სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი |
| 74 |  |
ამბროსი (ხელაია) | 14 ოქტომბერი, 1921 | 29 მარტი, 1927 | სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი |
| 75 |  |
ქრისტეფორე III (ციცქიშვილი) | 21 ივნისი, 1927 | 10 იანვარი, 1932 | სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი |
| 76 |  |
კალისტრატე (ცინცაძე) | 21 ივნისი, 1932 | 3 თებერვალი, 1952 | სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი |
| 77 |  |
მელქისედეკ III (ფხალაძე) | 5 აპრილი, 1952 | 10 იანვარი, 1960 | სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი |
| 78 |  |
ეფრემ II (სიდამონიძე) | 21 თებერვალი, 1960 | 7 აპრილი, 1972 | სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი |
| 79 |  |
დავით V (დევდარიანი) | 1 ივლისი, 1972 | 9 ნოემბერი, 1977 | სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი |
| 80 |  |
ილია II (ღუდუშაური-შიოლაშვილი) | 25 დეკემბერი, 1977 | მოქმედი | სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი |
იხილეთ აგრეთვე
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- როინ მეტრეველი (2010). საქართველოს მეფეები და პატრიარქები. საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა: გამომცემლობა „არტანუჯი“.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ ტიბურიუმი
- ↑ ვახუშტი ბატონიშვილი „ქართლის ცხოვრება“: ნინოს მიერ კერპების შემუსვრა, გვერდი 60.
- ↑ ვახუშტი ბატონიშვილი „ქართლის ცხოვრება“: ნანა დედოფლის განკურნება, გვერდი 70.
- ↑ ვახუშტი ბატონიშვილი „ქართლის ცხოვრება“: ქართველების მონათვლა, გვერდი 72.
- ↑ ვახუშტი ბატონიშვილი „ქართლის ცხოვრება“: ჯვრის აღმართვის შესახებ, გვერდი 75.