ئەلەکتریک

ڤەدانا برووسکانئە لەکتریکئە

ئەلەکتریک (ان کارەبائا ن ژی کەهرەب) تێگها ژۆرین ژ بۆ هەموو دیاردەیێن سەدەمێن وان د بارێنئە لەکتریکیێن راوەستیئا ن بارێن هاتنە لڤینئوو وارێن وانئێ ن کەهرەبارئوو مانیەتیکئە . بارکێشێن بارێن کەهرەبار ەلەکترۆن ب نەیینی، پرۆتۆنئوو ییۆن ب ەرێنی هاتنە بارکرن ن. بارێن وەکهەڤ هەڤئوو دو ددەفیننئوو یێن جهێ هەڤئوو دو دکشینن. ژ بۆ سەدەما هێزێن باندۆرگەورین کەهرەب وەک وزەکێش پر گرینگئە . بارێن کەهرەبێ کانیا وارێ کەهرەبار، بارێن هاتنە لڤین کانیا وارێن مانیەتیک ن. پێلێن کەهرەبار، وەک رۆنی، باندۆرا ل سەر وارێ کەهرەبار نئوو پشتیئا فراندنا وان ژ بارکێشان سەربخوە (وەک فۆتۆن) د مەکان دە دکارن خوە بوەشینن،ئا نگۆ بلڤن، باندۆرگەورینا وان ب بووژە ژی هەیە.

ئەتیمۆلۆژیا ناڤێن "کارەبا"ئوو "ەلەکتریک"

گۆتنا کارەبا ژ گۆتنا کەڤرێ کەهریبان تێ. د یەونانی دە کەهریبان ەلەکترۆنئە .ئە لەکتریک ژی ژئە لەکترۆنێ تێ. یانی ژ رێچوونائە لەکترۆنێئە لەکتریک چێدبە.

دیرۆک

ئەلەکتریک پێشین هاتیە فەهمکرن د چاخێ یەونانێئا نتیکئوو مسرێئا نتیک. ل مسرێ مرۆڤێن لێگەرینێن خوە دەستپێکرنە ب ماسییێنئە لەکتریکێ.ئە و ماسی ژ بۆ پارەزاندنێ خوەئە لەکتریکێ دکارانی. د وەلاتێ یەونانی دە کەهرەبار هات بکارانینئوو ب ویئا واهیئە و هێز رە گۆتن "ەلەکتریک".

پاشێ د سەدسالا 18ان دە زانیار بەنژامن فرانکلنئە لەکتریکێ لێگەراندئوو جەربان چێکر. جەربەکی وی یێ پر زانین "جەربێ بافرۆک"ئا لیکاری کر بۆ داخویاندنێ هەبوونائە لەکتریک.

د داویا سەدسالا 19ئوو 20ی دە، گەلەک زانیاران لێگەرینان چێکر ل سەرئە لەکتریکێ. ب ڤی، ئەندازەیارییێئە لەکتیک هات شخوولاندن. ناڤێ زانیاران کو بئە لەکتیکێ لێگەراندنێئە وە: نکۆلا تەسلائوو گەۆرگە وەستنگهۆوسەئوو تهۆماسئە دسۆنئوو ساموەل مۆرسەئوو وەرنەر ڤۆن سەمەنسئوو ئالەخاندەر گراهام بەللئە .

بارێئە لەکتریک

ئەو هات رند زانین کو بارێنئە لەکتریک بوویەرەکی بناتۆمئێ ئوو ئە نەرژیێئە لەکترۆماگنەتیک ژی پێکانێ. ژ بۆ هەبونائە لەکتریکێ تەڤگەرائە لەکترۆنان هاتیە قەبول کرن. حەگەر جیسمێ نێتارئە لەکترۆن هلددەئە و ب بارێ نەگاتیڤ باردبەئوو دبە جیسمێ نەگاتیڤ. کەنگێ جیسمئە لەکترۆن ددە،ئە و دبە جیسمێ پۆزیتیڤ.

پرتکان ب بارێنئە ینی بارکری بە، ل هەڤ تەهم دکن. پرتکان ب بارێن جودا، ل هەڤ کاش دکن.

پۆتانسیەلائە لەکتریک

د ناڤ زمانێ زانستی دە، پۆتانسیەلئە وە کو پرتک دخوازە بچە ل سەر رێ. درێژیا ڤێ رێ ب پۆتانسیەلا پێوەندارێ. پۆتانسیەل چقاس زەهف ببە، پرتکئە وقاس رێ دچە د ڤالاهیێ دە.

گرێدانێن دەرڤە

• ئەندەزیارێنئە لەکتریک ^{گرێدانائا رشیڤێ 2013-06-11 ل سەر وایباجک ماجهنە}