تیمۆرا رۆژهلات

رەپúبلجا دەمۆجرáتجا دە تمۆر-لەستە
تیمۆرا رۆژهلات
(ئالا) (نیشان)
سروودا نەتەوی: پáترا
زمانێن فەرمی	تەتوم، پۆرتووگالی
پایتەخت	دل 8°34′بش 125°34′ره
باژارێ مەزن	دل
سیستەما سیاسی	کۆماری
- سەرکۆمار  - سەرەکوەزیر	ژۆسé رامۆس-حۆرتا تاور ماتان رواک
رووەرد  - گشتی  -ئا ڤ (%)	14.874 کم2 کێم
گەلهە  - گشتی (2010)  - بەربەلاڤی	1.066.582 کەس 71،71 کەس/کم2
سەرخوەبوون	- 28'ێ سەرماوەزێ 1975 راڤە کر. - د 20'ێ گولانێ 2002 دە هات ناسین.
دراڤ	دۆلارائا مەریکی (ئوسد)
دەم	ئوتج+9
نیشانائی نتەرنەتێ	.تل
کۆدا تەلەفۆنێ	+610
نەخشا تمۆرا رۆژهلات ب باژاران ڤە

کۆمارا دەمۆکراتیکئا تیمۆرا-لەستە،ئا ن ژی تیمۆرا رۆژهلات، وەلاتەکی ل باشوور رۆژهلاتی ئاسیا ژ گراڤان پێک هاتی یە. ناڤێ دەولەتێ ب فەرمی تمۆر لۆرۆ سا'ە تێ ناڤ کرن،ئە و تێ مانە "وەلاتێ تیمۆرا رۆژ لێ دبەئا ڤا". ب پۆرتووگالی تیمۆر-لەستە ژی تێ مانەیا "رۆژهلات-رۆژهلات". ب یندۆنەزی تمور رۆژهلاتئە ، ب پۆرتووگالی لەستە ژی وەک وێ دیسا رۆژهلاتئە .

ئەردنیگاری

گراڤا تمۆر د کۆمگراڤا مالەزیایێ دەئوو ل سەر گراڤێن سووندا بچووک دە یە. ل باکور رۆژاڤایێ گراڤێ تمۆر دەریا ساوو، ل باکور دەریا باندا، ل باشوور ژی نەڤبارا ئاوسترالیائوو تیمۆر دە دەریا تیمۆر هە یە. تیمۆرا رۆژهلات ل سەر نیڤا رۆژهلاتێ گراڤێ دە یە.

تیمۆرا رۆژهلات د سەدسالا 16'ان دە کۆلۆنییا پۆرتووگالێ بووئوو ئە پێ دەم تیمۆرا پۆرتووگالێ دهات زانین. د 1975'ان دە ئیندۆنەزیا داگر کر. د 1999'ان دە ئون پشت گرت شوندا ئیندۆنەزیا ژێ گەریئوو د 20'ێ گولانێ، 2002'ان دە سەرخوەبوونا خوە دەست خوە خست.

دیرۆک

ئەو تێ باوەر کرن کو تیمۆر ب کۆمگراڤا مالەزیایێ ڤا 40.000 سەلان بەرئی رۆژ ژیانی بوو. دەما کۆلۆنییان دە پۆرتووگالیان د سەدسالا 16'ان دە تیمۆر کرە کۆلۆنیا خوە. دەما شەرێ جیهانی یێ دویەم دە حۆلەندائوو ئاوسترالیانئە و دەرا داگرکرن ژی ل شەرێ شوندا پۆرتووگالیان شندا ساخا تیمۆرێ دەست خوە خست. د 1974'ان دە پۆرتووگالیان دەست ب ڤەکێشاندنا گراڤێ کر، د 28'ێ سەرماوەزا 1975'ان دە ژی تەمام کر.

ب پشتگرتیائا مەریکایێ، ژ بۆ تیمۆر نێ کاڤا باندێریا کۆمونیست چینێ، ئیندۆنەزیا د 7'ێ بەرفانبەرا 1975'ان دەئێ ریشا تیمۆرێ کر. د پووشپەرێ 1976'ان دە وەکی ناڤچەیا ئیندۆنەزیا ب ناڤێ تمۆر تمور هات دانە زانین. گەریللایێن تیمۆرا رۆژهلات فالنتل ژ بۆ سەرخوەبوونە د 1975'ان دە هەتا 1999'ان ب ئیندۆنەزیا رە جەنگ کر. دەمائی ندۆنەزیا د تیمۆرا رۆژهلات دە بوو سەر 100.000 کەسان رە مرۆڤ هات کوشتینئا ن ژی د نەخوەشیئوو برچیتیێ دە مر.

پاش د 1999'ان دە پۆرتووگال،ئی ندۆنەزیائوو دیئا ل هەڤ هات شوندا د 30'ێ گەلاوێژا 1999'ان دە ب پشتگرتیا ئون'ێ ل تیمۆرێ رەفەراندووم بوو. گەل ژ بۆ سەرخوەبوونێ دەنگ دا. لێ ژ بۆ نەڤبارائی ندۆنەزیائوو گەریللایێ تیمۆر دە جەنگ دەوام دکر دژوارێن ژ بۆئا شتیێ ژئا لیائو ن'ێ ڤە هات شاندنا تیمۆرا رۆژهلات. 20'ێ گولانا 2002'ان دە دەولەت سەرخەبووئوو د 27' رەزبەرێ دە ژی بووئە نداما ئون'ێ.

گەل

نفووسا تیمۆرا رۆژهلات دۆرا ملیۆنەک کەسئە . گەلێ خوە ب گەلەمپەری مالایۆ-پۆلینەسیان نە، لێ ل تیمۆرا رۆژهلات 15ئە تنیکێن جیاوازی هەنە. مالایۆ-پۆلینەسیانان کۆما هەری مەزن ب 100.000 کەسی تەتون (تەتوم) ن. ل وان شوندا ب 80.000ئی مامباە، ب 63.000ئی توکودەدە، ب 50.000ئی گالۆلی، کەماک، ب 20.000 بایکەنۆ تێن. ل وان بێتر مەلانازی (مەلاناسسه) ژی ب 50.000 بوناک، ب 30.000 فاتالوکو، ب 70.000-100.000 ماکاساە هەنە.

ل تیمۆرا رۆژهلات ب گەلەمپەری زمانێ تەتوم تێئا خافتن. پۆرتووگالی ژی زمانێ فەرمیا ژیئە نجاخ ب %10'ان گەل تێئا خافتن. ل تەتوم بێترئە و 15 زمانان دن ژی، زمانێن نەتەوی تێ ناس کرن; وەتار، اتۆن مەتۆ، بەکاس، بوناک، فاتالوکو، گالۆل، هابون، دالاکا، کاوامنا، کەماک، ماکوڤا، ماکالەرۆ، ماکاساە، مامبائوو تۆکۆدەدە.

ئۆل

گەلێ تیمۆرا رۆژهلات ب %95'ان گەل خرستیان ن. ل وان ژی %92'ان خوە کاتۆلیک، %3'ان خوە ژی پرۆتەستان ن. ل خرستیانیێ بێتر مسلمان (%5)، هندووئوو بوودی ژی هێنە.

دراڤ

دراڤا تیمۆرا رۆژهلاتئۆ جاخا 2000'ی دە دۆلارائا مەریکی یە. ب دۆلارائا مەریکی ڤە د 2003'ان دە دراڤا خوە جەنتاڤۆ-مüنزەن ژی تێ بکارانین. لێئە و تەنێ ب پارێ هەسن تێ بکارانین، بانکنۆتا جەنتاڤۆ-مüنزەن تونە.

گرێدانێن دەرڤە

 ل وکمەدا جۆممۆنس مەدیایێن د وارێ تیمۆرا رۆژهلات دە هەنە.

• سیتەیێ فەرمی ^{گرێدانائا رشیڤێ 2019-01-02 ل سەر وایباجک ماجهنە}
• گالەریا وێنان