Pergi ke kandungan

Enggang tebang mentua

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
(Dilencongkan daripada Rhinoplax)

Enggang tebang mentua
Jantan belum matang
CITES Appendix I (CITES)[2]
Pengelasan saintifik e
Domain: Eukaryota
Alam: Animalia
Filum: Chordata
Kelas: Aves
Order: Bucerotiformes
Keluarga: Bucerotidae
Genus: Rhinoplax
Gloger, 1841
Spesies:
R. vigil
Nama binomial
Rhinoplax vigil
Pennant, 1781
Sinonim

Buceros vigil Forster, 1781

Enggang tebang mentua (Rhinoplax vigil) atau enggang gading ialah spesies enggang dalam keluarga Bucerotidae. Ia ditemui di Semenanjung Tanah Melayu, Sumatera, Borneo, Thailand, dan Myanmar. Culanya menyumbang kira-kira 11% daripada beratnya yang berjumlah 3 kg. Tidak seperti enggang lain, culanya hampir pepejal, dan digunakan dalam pertempuran kepala-kepala dalam kalangan jantan.[3] Adalah menjadi kepercayaan dalam kalangan Punan Bah bahawa seekor enggang tebang mentua besar menjaga sungai antara hidup dan mati.[4]

Pemerihalan

[sunting | sunting sumber]
Borneo Rainforest Lodge - Lembah Danum, Sabah, Malaysia

Buluannya kebanyakan kehitaman, kecuali perut dan kakinya putih dan ekornya putih berjalur hitam berhampiran hujung setiap bulu. Ekornya panjang dan dua bulu ekor tengah jauh lebih panjang daripada yang lain, menjadikan jumlah panjangnya lebih besar daripada mana-mana spesies enggang lain. Panjang badannya ialah 110–120 cm (43–47 in), tidak mengira bulu ekor, yang meningkatkan panjangnya 50 cm (20 in) lagi. Seekor jantan mempunyai berat 3.1 kg (6.8 lb) manakala dua betina berpurata kira-kira 2.7 kg (6.0 lb). Walaupun kadangkala dianggap sebagai enggang Asia terbesar, berat badannya kelihatan sama dengan enggang papan (dan jauh lebih rendah daripada enggang tanah di Afrika).[5][6]

Ia mempunyai tompok tekak yang terdedah dan berkedut, biru pucat hingga kehijauan pada betina dan merah pada jantan. Culanya bermula dari pangkal paruh separuh jalan ke hujung, di mana ia berakhir secara tiba-tiba. Cula dan paruh berwarna kuning; rembesan merah kelenjar selisik meliputi sisi dan atas cula dan pangkal paruh, tetapi selalunya meninggalkan hujung hadapan cula dan separuh distal kuning paruh. Tidak seperti enggang lain, culanya adalah pepejal, dan tengkoraknya termasuklah cula dan paruh boleh membentuk 10 peratus daripada beratnya.

Seruannya ialah satu tubian bunyi siut seperi takur yang kuat dan berselang-seli, kadangkala berdua nada dan lebih daripada dua puluh empat kali bilangannya, yang secara beransur-ansur memecut hingga memuncak dengan tawa seperti gelak.

Painting of a helmeted hornbill in flight
Lukisan jantan matang, boleh dicam mengikut bentuk culanya dan bahagian tekak yang merah

Ia kebanyakannya memakan buah ara. Ia membiak setahun sekali, menghasilkan seekor anak. Induk dan anak tinggal di dalam rongga pokok yang terlitup selama lima bulan pertama kehidupan anaknya. Jantan berebut wilayah dalam penerbangan, merempuh satu sama lain dengan culanya.[7] Pertemuan sedemikian dipanggil "pertombakan udara". Betina menemani jantan semasa pendekatan dalam pertombakan udara tetapi melencong ke arah bertentangan semasa perlanggaran.[8]

Selepas tekanan pemburuan yang berterusan dan kehilangan habitat, statusnya telah diubahkan daripada Hampir Terancam menjadi Terancam Genting dalam Senarai Merah Spesies Terancam IUCN pada tahun 2015. Ia disenaraikan dalam Lampiran I CITES. Menurut kumpulan pemuliharaan TRAFFIC, 2,170 cula telah dirampas hanya dalam tempoh tiga tahun di China dan Indonesia sahaja.[9] Terdapat kurang daripada 100 burung yang tinggal di hutan Thai. Sekurang-kurangnya 546 bahagian enggang, kebanyakannya cula daripada enggang tebang mentua, telah disiarkan untuk dijual di Facebook Thai dalam tempoh lima tahun lalu. Peniaga akan membayar penduduk kampung 5,000-6,000 baht (AS$165–200) untuk kepala seekor enggang. Harga dua kali ganda atau tiga kali ganda di bandar dan meningkat secara eksponen apabila dijual di luar negara.[10]

Cula gading

[sunting | sunting sumber]
Hiasan tali pinggang Jepun abad ke-19 dalam gading enggang, menunjukkan pewarnaan kelenjar selisik semulajadi

Culanya ialah sumber gading enggang, bahan ukiran yang berharga. Orang asli juga menggunakan bulu ekor tengah untuk menghiasi jubah menari dan hiasan kepala. Dari segi sejarah, culanya juga digunakan oleh pengukir di China dan Jepun.[11][12]

  1. ^ BirdLife International (2020). "Rhinoplax vigil". Senarai Merah Spesies Terancam IUCN. 2020: e.T22682464A184587039. doi:10.2305/IUCN.UK.2020-3.RLTS.T22682464A184587039.en. Dicapai pada 19 November 2021.
  2. ^ "Appendices | CITES". cites.org. Dicapai pada 2022-01-14.
  3. ^ "The bird that's more valuable than ivory". Magazine. BBC News. 12 October 2015. Dicapai pada 19 October 2015.
  4. ^ [1] Diarkibkan Februari 4, 2012, di Wayback Machine
  5. ^ "Helmeted hornbill videos, photos and facts – Rhinoplax vigil". arkive.org. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-04-16. Dicapai pada 2012-05-03.
  6. ^ Dunning, John B. Jr., penyunting (2008). CRC Handbook of Avian Body Masses (ed. 2nd). CRC Press. ISBN 978-1-4200-6444-5.
  7. ^ Bale, Rachael (September 2018). "Poached for Its Horn, This Rare Bird Struggles to Survive". National Geographic. Dicapai pada 20 April 2020.
  8. ^ Kinnaird, Margaret; Hadiprakarsa, Yokyok; Thiensongrusamee, Preeda (2003). "Aerial jousting by Helmeted Hornbills Rhinoplax vigil: Observations from Indonesia and Thailand". Ibis. 145 (3): 506–508. doi:10.1046/j.1474-919X.2003.00188.x.
  9. ^ "Helmeted Hornbills - Species we work with at TRAFFIC". www.traffic.org (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2019-01-10.
  10. ^ Sivasomboon, Busaba (11 October 2019). "Better protection sought for Thailand's helmeted hornbill". Minneapolis Star Tribune. Associated Press. Dicapai pada 12 October 2019.
  11. ^ BBC Magazine (12 Oct 2015). "The bird that's more valuable than ivory". BBC. Dicapai pada 13 Oct 2015.
  12. ^ Cammann, Schuyler V. R. (1950). "The story of hornbill ivory". Museum Bulletin (Penn Museum). 15 (4): 19–47.

Bacaan lanjut

[sunting | sunting sumber]