Jump to content

प्राचीन भारताची रूपरेषा

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून

खाली प्राचीन भारताच्या रूपरेषेसंदर्भात थोडक्यात माहिती दिली आहे:

प्राचीन भारत - पूर्व एेतिहासिक काळापासून, मध्यवर्ती भारताच्या सुरुवातीपर्यंतचा भारत. हा काळ साधारणपणे, गुप्त साम्राजाच्या अंतापर्यंत समजला जातो.

प्राचीन भारताचा भूगोल

[संपादन]

प्राचीन भारतात आजचे भारत, पाकिस्तान, अफगाणिस्तान (काही भाग), बांग्लादेश, नेपाळ, भूतान व ब्रह्मदेश या देशांचा समावेश होता.

प्राचीन भारताचा सामान्य इतिहास

[संपादन]

भारतीय इतिहासाचे कालावधीकरण

[संपादन]

सविस्तर कालावधीकरण खालील प्रमाणे आहे :

  • भारतीय पूर्व-इतिहास,सिंधु संस्कृतीचा काळ (१७५० ख्रिस्तापूर्वी)
  • लोह काळ व वैदिक काळ( १७५० - ६०० ख्रिस्तापूर्वी)
  • 'दुसरे शहरीकरण' (६०० - २०० ख्रिस्तापूर्वी)
  • शास्त्रीय काळ (२०० ख्रिस्तपूर्व - १२०० ख्रिस्तानंतर); जैन व बौद्ध धर्म. 'शास्त्रीय काळ' हा १०० ते १००० ख्रिस्तपूर्व आहे व तो 'शास्त्रीय हिंदु' धर्म फुलण्याच्या काळासोबत जुळतो. तसेच ह्या काळात, महायान - बौद्ध धर्माचा उदय व अस्त होतो.
  • मायकल्सच्या मते हा काळ, ५०० शास्त्रीय - २०० शास्त्रीय : हा "संन्यासी सुधारणा"चा काळ आहे. तसेच २०० ख्रिस्तपूर्वी - ११०० ख्रिस्तानंतर हा शास्त्रीय हिंदू धर्माचा काळ आहे, कारण ह्या काळात वैदिक धर्माचे हिंदू धर्मात रूपांतर झाले.
  • म्युएस हा बदलाचा काळ बराच मोठा म्हणून अोळखतो. तो ८०० ख्रिस्तपूर्वी - २०० ख्रिस्तपूर्वी या काळाला शास्त्रीय काळ म्हणतो. म्युएसच्यानुसार, हिंदू धर्माच्या काही ठळक गोष्टी, जसे कर्म, पुनर्जन्म, 'वैयक्तिक बोध व रूपांतर', ज्या वैदिक काळात नव्हत्या, त्या या काळात जन्माला आल्या.
  • पूर्व शास्त्रीय काळ ( २०० ख्रिस्तपूर्वी - ३२० ख्रिस्तानंतर)
  • "सुवर्ण काळ" (गुप्त साम्राज्य) (३२० - ६५० ख्रिस्तानंतर)
  • नवशास्त्रीय काळ (६५० - १२०० ख्रिस्तानंतर)
  • मध्यकाळ(१२०० - १५०० ख्रिस्तानंतर)
  • पूर्व आधुनिक काळ (१५०० - १८५०)
  • आधुनिक काळ (ब्रिटिश राज व स्वातंत्र्य) (१८५० पासून)

भारताचा पूर्वेतिहास

[संपादन]
  • नियतकालिक भारत
    • भिर्रांना संस्कृती (७५७० - ६२०० ख्रिस्तपूर्वी)
    • मेह्रगड संस्कृती(७००० - २५०० ख्रिस्तपूर्वी)
  • कांस्य काळ
  • सिंध दरी संस्कृती (३३०० - १३०० ख्रिस्तपूर्वी)
  • आहार - बनस संस्कृती (३००० - १५०० ख्रिस्तपूर्वी)

लोहकाळ (१२०० - २७२ ख्रिस्तपूर्वी)

[संपादन]
  • भारतातील लोहकाळ (१२००  – २७२ ख्रिस्तपूर्वी)
    • वैदिक संस्कृती(१५०० – ५०० ख्रिस्तपूर्वी)
      • काळा व लाल वस्तुकाळ (१३०० - १००० ख्रिस्तपूर्वी) (१२०० - ६०० ख्रिस्तपूर्वी)
      • उत्तर काळे वस्तुकाळ (७०० – २०० ख्रिस्तपूर्वी)
    • भारतीय लोहकाळ राज्ये (७०० - ३०० ख्रिस्तपूर्वी)
    • पांड्य साम्राज्य (६०० ख्रिस्तपूर्वी - १६५० ख्रिस्तानंतर)
  • दुसरे शहरीकरण
  • नंद साम्राज्य (ख्रिस्तपूर्वी ४२५–३२५ )
  • मौर्य साम्राज्य (ख्रिस्तपूर्वी ३२१ - १८४ )
  • संगम काळ (३०० ख्रिस्तपूर्वी - ३०० ख्रिस्तानंतर)
  • पांड्य साम्राज्य (ख्रिस्तपूर्वी ६०० ते १६५० ख्रिस्तानंतर)
  • चेरा साम्राज्य (ख्रिस्तपूर्वी ३०० ते ११०२ ख्रिस्तानंतर)
  • चोल साम्राज्य (३०० ख्रिस्तपूर्वी - १२७९ ख्रिस्तानंतर)
  • पल्लव साम्राज्य (२५० ख्रिस्तपूर्वी - ८०० ख्रिस्तानंतर)
  • महा-मेघ-वाहन साम्राज्य (२५० ख्रिस्तपूर्वी - ५वे शतक ख्रिस्तानंतर)
  • सातवाहन साम्राज्य (२३० ख्रिस्तपूर्वी - २२० ख्रिस्तानंतर)
  • भारतीय - सायथी साम्राज्य(२०० ख्रिस्तपूर्वी - ४०० ख्रिस्तानंतर)
  • कुनिंदा साम्राज्य (३रे शतक ख्रिस्तपूर्वी - ४थे शतक ख्रिस्तानंतर)
  • शुंग साम्राज्य (१८५ - ७३ ख्रिस्तपूर्वी)
  • भारतीय - ग्रीक साम्राज्य (१८० ख्रिस्तपूर्वी - १० ख्रिस्तानंतर)
  • कानवा साम्राज्य (७५ - २६ ख्रिस्तपूर्वी)
  • कुशन साम्राज्य (३० - ३७५ ख्रिस्तानंतर)

शास्त्रीय काळ

[संपादन]

मध्य काळ (५०० - १५००)

[संपादन]
  • बदामी चालुक्य (५४७-७४२)
  • राष्ट्रकुट साम्राज्य(७४२–९८२)
  • पूर्व चालुक्य
  • पश्चिम चालुक्य (९८३ - ११८५)
  • चौलुक्य (९४४ - १२४४)
  • कल्याणीचे कालचुरी
  • देवगिरीचे सेऊना यादव
  • होयसळ साम्राज्य (१११४-१३४२)
  • विजयनगर साम्राज्य (१३३६ - १५६५)हंपी

प्राचीन भारतातील संस्कृती

[संपादन]

प्राचीन भारतातील भाषा

[संपादन]
  • वैदिक संस्कृत
  • प्रोटो - द्रविडी
  • लिपी
    • तमील ब्राह्मी
    • पल्लव लिपी
    • गुप्त लिपी

धर्म

[संपादन]
  • हिंदू धर्म
    • विदेशी जमाती
    • एेतिहासिक वैदिक धर्म
      • वेद
      • वैदिक पुराण
      • वैदिक पूजा पाठ
  • बौद्ध धर्म

विज्ञान व तंत्रज्ञान

[संपादन]
  • विज्ञान व तंत्रज्ञान
  • भारतीय मार्शल आर्ट्स
  • प्राचीन भारतीय वैद्यकशास्त्र
    • सिद्ध वैद्यकशास्त्र
    • आयुर्वेद
  • वास्तुकला
    • द्रविडी वास्तुकला
    • मुघल वास्तुकला

प्राचीन भारताशी संबंधित संघटना

[संपादन]

प्राचीन भारतीय प्रदर्शन असलेले संग्रहालय

[संपादन]
  • भारत
    • गोवा राज्य संग्रहालय
    • शासकीय संग्रहालय, बेंगळुरु
    • कुच संग्रहालय
    • राष्ट्रीय संग्रहालय, दिल्ली
    • पटना संग्रहालय
  • यूनाइटेड किंग्डम
    • ब्रिटिश संग्रहालय

बाह्य दुवा

[संपादन]