Gebruiker:Benedict Wydooghe/Evoluties in het welzijns- en veiligheidsdenken deel7a
HOOFDSTUK 7: DRIE DOLLE DECENNIA
- 1890-1918
.
Hoofdstuk 7 bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat over het Fin de Siècle. Het tweede deel gaat over de Eerste Wereldoorlog.
.
DEEL I_HET FIN DE SIECLE (1890-1900) & DE BELLE EPOQUE (1901-1414)
.
.
Voor wie naar vaste waarheden en bevestiging zoekt, is geschiedenis geen geschikte plek. De geschiedenis verkeert in een constante staat van zelfonderzoek. Een definitieve historische waarheid bestaat niet. Alleen wie totalitair denkt, beweert haar in pacht te hebben.
— Johan Op de Beeck in: Leopold II, Het hele verhaal.
.
♠ Klik hier voor de PowerPoint die bij deze les hoort.
.
♥ Het fin de siècle kwam reeds hier in de cursus aan bod.
.
In tegenstelling tot het optimisme van de negentiende eeuw waarbij Hegel op de eerste plaats staat, ontstaat in het veiligheidsdenken, in het welzijnswerk en in de algemene cultuur onder intellectuelen een pessimisme in de periode 1890-1914. De dreiging van de eindtijd en de fatale dreiging countert het verlichtingsoptimisme, het positivisme en de industriële, wetenschappelijke ontdekkingen. In kunstenaarsmilieus en onder de intelligentsia rijpt het gevoel dat het optimisme van de Franse Revolutie - dat in de negentiende eeuw gestalte kreeg in het Liberalisme, het Socialisme en het Katholicisme - tot niets leidde en dat de wereld afstevent op een einde der tijden. De roesmiddelen Opium en absint zijn erg populair en de technologische ontwikkelingen hebben allen een keerzijde: kinderen lopen onder auto's, de onzinkbare Titanic haalt de kranten. Dat pessimisme is paradoxaal, want net nu merken sommige Belgische arbeiders een relatieve verbetering van hun levensstandaard. Hun mobiliteit is sinds 1869 toegenomen dankzij goedkopere treinabonnementen, de wet op de openbare onderstand uit 1891 en het algemeen meervoudig stemrecht van 1893 zijn emancipatorische stapjes. Zelfs de oude Friedrich Engels merkt in 1892 (hij is 72), in een nieuw voorwoord van een boek dat hij een halve eeuw eerder schreef, dat 'de herhaaldelijke bezoekingen van cholera, tyfus, pokken en andere epidemieën de Britse bourgeoisie de dwingende noodzaak inscherpten om de steden gezond te maken.'[2] De misstanden van een halve eeuw eerder lijken hem 'opgeheven' of minstens 'onopvallend.' Engels is buitengewoon optimistisch als hij dit schrijft. In Vlaanderen staat een furieuze Adolf Daens te prediken...
.
De initiatieven van priester Adolf Daens (intussen een vijftiger) onderstrepen dat de noden hoog blijven onder de kwetsbare bevolking. Feiten wijzen daarop. In 1892 staken de Franse arbeiders 261 keer en wordt Ellis Island de plek waar alle immigranten de Verenigde Staten binnenkomen. De Europese emigratie is ongezien. Europa lijkt terminaal, als een patiënt die van zijn arts te horen krijgt dat hij slechts enkele dagen te leven heeft. Zo hoeft het niet te verwonderen dat het decadentisme en het symbolisme met de dood van Vincent van Gogh in 1890 zijn intrede doet. Omstreeks dat jaar zet André Antoine (1858-1943) met meer succes dan zijn voorganger Emile Zola het naturalistisch theater op de kaart. In 1887 geeft hij zijn arbeidersbestaan op om theater te maken dat inspiratie vindt bij Zola, Victor Hugo, het positivisme van Auguste Comte en Taines inspirerende lessen in L'Histoire de l'Art. Ook de Paradoxe sur le comédien van de verlichte Denis Diderot is een (paradoxale) inspiratiebron voor het sociale theater waarin Antoine de dagdagelijkse ellende ensceneert.
.
In de Europese architectuur doet de Art Nouveau zijn intrede. De stijl krijgt naar gelang het gebied waarin die zich ontwikkelt een andere naam. Duitsland spreekt over de Jugendstil, Oostenrijk over de Wiener Secession, Italië heeft het over de Liberty, Spanje over de Modernismo. De Glasgow style of de Arts and crafts movement is de benaming van de beweging in Engeland en in de V.S. Het is een reactie op het industriële consumentisme en haar idealen en zet eenvoudig traditioneel vakmanschap centraal. De vroege beweging is te associëren met het estheticisme dat pleit voor 'kunst om de kunst.' Schilderkunst, architectuur en de literatuur hebben genoeg van de romantiek en het classicisme. Het realisme dat na de revolutie van 1848 zijn intrede doet gaat nu over in een naturalisme.
.
In het zwaarmoedige Europa gaat de zon vaker onder dan elders. Twijfel, degressie, angststoornissen, zwartgalligheid, spleen... lijken epidemisch. Het pessimisme is hier geen modegril en gaat terug op een eeuwenoude traditie. De publicatie van Edward Gibbons Verval en ondergang van het Romeinse Rijk dat aan de vooravond van de Franse Revolutie verschijnt brengt het onder woorden. De Britse historicus vermijdt het woord 'opkomst' en zoekt gelijkenissen tussen de parallellen tussen het Romeinse keizerrijk en het Ancien Regime. Zelfs Descartes is als eeuwige twijfelaar een inspiratiebron met de twijfel als laatste redmiddel. 'Het kan dat ik me vergis en dat ik koper en glas neem voor goud en diamanten' schrijft hij in zijn Discours de la methode in 1637. Andere inspirators voor het fin de siecle zijn onder meer de dandy's (noem ze de Instagrammers en influencers van vandaag): Thomas Mann's De Buddenbrooks, Edgar Allan Poe's en Charles Baudelaire's verhalen, de gynaecoloog en chirurg Samuel Pozzi.[3] De malaise die de industrie, de wetenschap en de democratie veroorzaken, populariseert het ondergangsdenken met de Revolutie van 1789 als universeel symbool van radicale verandering. De verliezers die de revolutie overleefden, kampten met fantoompijn en een geamputeerde cultuur. François René de Chateaubriand (1768–1848) heeft het er over in zijn Memoires van over het graf uit 1848. Dat pessimisme en decadentisme kenmerkt zich door het streven naar het schone en de nostalgie naar een onbezoedeld verleden enerzijds (de Belle époque) en de omgang, een vermeend tekort aan levenskracht en het daar uit volgend geflirt met de dood anderzijds. In die degeneratiesfeer floreert de pseudowetenschap. Charles Baudelaire (1821-1867) is vol lof over het mesmerisme en Arthur de Gobineau (1816-1882) charmeert Richard Wagner (1813-1883) met het racisme. Deze koortsachtige tijd is op hol geslagen, hectisch, hysterisch en instabiel, vol van schandalen en verder, crises en nationale angst. Ongelijk krijgen de decadenten niet. In 1914 slaat het symbolische noodlot definitief toe. De ontgoocheling, de rusteloosheid en de twijfels vulden een stuwmeer en nu breekt de dam. De welvarende samenleving - waar demografische druk en de brede armoedekloof een bewust in stand gehouden systeemfouten zijn - schiet zichzelf aan flarden als decadentiehoogtepunt. Misschien is het mooi om die periode niet te laten eindigen in de loopgraven maar met de bouw van de de Menenpoort in Ieper (als poort naar het hiernamaals), de IJzertoren in Diksmuide (dat een gigantische soldaten-grafzerk symboliseert) of met het Albertmonument in Nieuwpoort dat de kroon van de overleden vorst voorstelt nadat hij na de oorlog bij de rotsen in Marche-les-Dames aan zijn eind kwam.[4]
.
.
DE EEUW LOOPT TEN EINDE: HET FIN DE SIECLE[bewerken | brontekst bewerken]
♣ Kijk hoe ‘s avonds, als de zon ondergaat, de ene na de andere bloem zich sluit: iets onheilspellends bekruipt je dan, een gevoel van raadselachtige angst voor dit blinde, dromerige, aan de aarde gebonden bestaan. Het stomme bos, de zwijgende velden, die struik en die twijg roeren zich niet; het is de wind die ermee speelt. Alleen de kleine mug is vrij ; zij danst nog in het avondlicht, zij gaat waar ze wil.
.
1890[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Vincent van Gogh pleegt zelfmoord.
.
- Sioux-indianen afgeslacht bij Wounded Knee.
.
- Adolf Daens streeft naar gerechtigheid in Aalst.
.
- Kijken
-
De 27jarige Arthur Conan Doyle schrijft in 1887 'Een studie in rood'. In 1888 verschijnt het in boekvorm. Sherlock Holmes is geïntroduceerd.
-
Mary Jane Kelly, verminkt door J.T.R.
-
Wilhelm II van Duitsland
-
Vincent van Gogh
-
De hoge bie is stilaan uit de mode
-
Rodin, gefotografeerd door Alvin Langdon Coburn in 1908.
-
Burgers van Calais.
-
Emile Claus, schilderend langs de Leie nabij Villa Zonneschijn, Astene
-
Bietenoogst, (1890)
-
Terrace of a Cafe on Montmartre (La Guinguette), 1886
-
Le Moulin de Blute-Fin 1886
-
Le Moulin de la Galette, Montmartre 1886
-
The Hill of Montmartre with Stone Quarry 1886
-
The Hill of Montmartre with Quarry 1886 Van Gogh Museum, Amsterdam (F230)
-
The Hill of Montmartre also View of Montmartre with Windmills 1886
-
Vegetable Gardens in Montmartre: La Butte Montmartre 1887
-
Vegetable Gardens in Montmartre: La Butte Montmartre 1887
-
Vegetable Gardens in Montmartre: La Butte Montmartre 1887
-
Vaas met drie zonnebloemen
(Arles, augustus 1888)
Privécollectie, Verenigde Staten -
Vaas met vijf zonnebloemen
(Arles, augustus 1888)
Vernietigd bij een brand in de Tweede Wereldoorlog op 6 augustus 1945. [1] -
Vaas met twaalf zonnebloemen
(Arles, januari 1889)
Philadelphia Museum of Art, Philadelphia, Verenigde Staten.
.
.
1891[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Start werken aan de Trans-Siberische spoorlijn. Deeltrajecten worden tussen 1896 en 1900 opgeleverd.
.
- De hoogste kerkelijke autoriteit neemt met de encycliek Rerum Novarum een ‘voorzichtig en diplomatisch’ standpunt in, inzake de sociale kwestie. De paus formuleert voor de arbeidersklasse een sociale leer en benadrukt de waarde van een rechtvaardig loon, het eigendomsrecht en de solidariteit met minder bedeelden. Om dit te bereiken noemt de encycliek tussenkomsten door de overheid, vorming en vakbondswerking. Leo XIII leidt zo de Kerk het industriële tijdperk (dat al een eeuw bezig is) binnen. De encycliek is tegelijk een kritiek tegenover het ongeremde kapitalisme of het economisch liberalisme, het sociaal darwinisme en het socialisme en leidt tot een samenwerking tussen arbeid en kapitaal via vakbonden en corporatisme.
.
- Jean Nicolas Arthur Rimbaud (Charleville, 1854) overlijdt in Marseille. Deze Franse dichter vertegenwoordigde het symbolisme en decadentisme.
.
- Vereenvoudiging Citadel van Luik. Een ring van twaalf forten zal de stad beschermen omwille van de sinds 1870 verder reikende artillerie.
.
- De boeken The Picture of Dorian Gray en Là-bas verschijnen.
.
.
- Gerard Philips, een wereldvreemde technicus prutst de gloeilamp in elkaar in Eindhoven. Zijn flamboyante broer Anton stapt even later in het bedrijf en verkoopt de lampen tot in Rusland.
.
- De cholera-epidemie die dit jaar uitbreekt duurt tot 1895.
.
- Kijken
-
Leo XIII kondigt Rerum Novarum af.
-
Russische gevangenen werken aan de langste spoorweglijn ooit.
-
Citadel Luik, 12de linie.
-
In 1893 verschijnt The Picture of Dorian Gray in een vertaling van Elisabeth Couperus-Baud, de vrouw van Louis Couperus. Die ontving het boek rechtstreeks van Wilde.
-
La Bas, vertaald als Uit de diepte.
.
.
1892[bewerken | brontekst bewerken]
.
- In België krijgen vrouwen een maand bevallingsverlof.
.
- Laatste cholera-epidemie in België.
.
- Rudolf Diesel verkrijgt patent op de dieselmotor.
.
- Eerste wielerrit Luik-Bastenaken-Luik.
.
- Arthur Conan Doyle publiceert The Adventures of Sherlock Holmes en Georges Rodenbach publiceert Bruges-la-Morte als feuilleton in Le Figaro en in Journal de Bruges. Het werk ontpopt zich tot een symbolistisch meesterwerk. Fernand Khnopff verzorgt het titelblad van het boek.
.
- Het Belgisch parlement keurt de 'standaardtijd' goed, bepaald door het observatorium in Ukkel. De stationschef in Brussel-Noord zet de klokken gelijk. Gemeentebesturen die weigeren, krijgen met de rechter te maken. Dat maakt de trein gevaarlijker dan de goddeloze opvattingen van de vrijzinnigen in de verre stad. De trein jaagt God op de loop. De stoomfluikt kondigt de ontkerstening aan. Was God een blinde horlogemaker? De spoorweg verandert voor menigeen het tijds- en plaats gevoel. Dag en nacht zijn niet langer bepalend. Mechanische uurwerken op torens en belforten liepen ongelijk. Het spoor zorgt voor een strenge en exacte tijd. Het uurrooster verdraagt geenspeling. Tussen 1835 en 1892 bestaan de kerkklok en de stationsklok naast elkaar. 'Godsvrezende zielen die zelden buiten het dorp komen, hebben genoeg aan het angelus en de vespers. Wie ergens wil geraken, richt zich beter op de tijd van de spoorweg. [Info controleren met Oculus / en de weerstand van de geestelijken]
.
.
1893[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Belgische burgerwacht maakt doden in Bergen
.
- Het algemeen meervoudig stemrecht voor mannen van 25 jaar vertienvoudigt het aantal kiesgerechtigden.
.
- Nieuw-Zeeland voert het vrouwenstemrecht in als eerste land ter wereld. In België is het wachten tot 1949.
.
.
1894[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Eerste filmvoorstelling door de vergeten gebroeders Skladanovsky in Berlijn.
.
- Daens als lijsttrekker van de Christene Volkspartij in Aalst verkozen tot parlementair.
.
- Abdul Hamid II onderdrukt de Armeniërs.
.
- ♣ Het jungleboek, een verzameling verhalen en gedichten verschijnt. Rudyard Kipling publiceerde ze eerder los in tijdschriften. Een vroege bewerking komt er met Robert Baden-Powell in de begindagen van scouting.
.
.
1895[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Daens ontboden in het Vaticaan met de waarschuwing de politiek te verlaten.
.
- Jean Jaurès klaagt de koloniale oorlogen aan in naam van het imperialisme en zegt 'Het kapitalisme draagt de oorlog in zich zoals de wolk het onweer in zich draagt.' Anderen schamen er zich niet voor dit soort oorlogen te voeren 'om de markten van de wereld open te stellen ten bate van onze handelaars', aldus Douglas Haig.
.
- Uitvinding van de röntgenstralen.
.
- Op 28 december vertonen de broers Lumières hun eerste films in het Salon indien du Grand Café aan de Boulevard des Capucines in Parijs. De filmgeschiedenis beschouwt dit als de eerste betaalde publieke cinema omdat het toestel van de gebroeders Skladanovsky in Berlijn inferieur is aan dat van de Lumières.
.
- Georges Rodenbach publiceert La Vocation en Henri Cassiers illustreert het.
.
- Kijken
-
1895
-
1898
-
1898
-
Ca. 1900
-
Vroege 20ste eeuw
-
1901
-
1901
-
1901-1910
.
.
1896[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Wet op het werkplaatsreglement.
.
- Amsterdam en Rotterdam telefoneren met Hamburg.
.
- Alfred Nobel overlijdt en schenkt 32 miljoen Zweedse kronen aan vrede, letterkunde, geneeskunde, natuurkunde en scheikunde.
.
- Leopold II pareert de kritiek op zijn machtsmisbruik in Congo met een onderzoekscommissie en smoort alle kritiek. Zo kan de koning twee jaar later de wereldtentoonstelling in Tervuren organiseren.[6]
.
- De natuurkundige Antoine Henri Becquerel ontdekt toevallig de radioactiviteit. De eenheid becquerel is naar hem genoemd.
.
- Otto Lilienthal maakt een vlucht met een zweefvliegtuig. Hij werkt sinds 1874 aan het toestel. In Lichterfelde bij Berlijn, zijn woonplaats, legt hij een heuvel van vijftien meter hoog aan met een hangar. Van hieruit maakt hij ontelbare testvluchten, waardoor de heuvel een bezienswaardigheid wordt. Nu is deze omgeving het Otto Lilienthal-park met op de top zijn herdenkingsmonument. De gebroeders Orville en Wilbur Wright gebruiken zijn kennis en maken vluchten in deze zweefvliegtuigen. Daarna plaatsen ze er een motor in en op 17 december 1903 demonstreren ze de eerste geslaagde motorvlucht.
.
- Napoleon Sarony overlijdt en laat een indrukwekkende fotocollectie achter.
.
- Eerste filmvoorstelling in België in de Brusselse Sint-Hubertusgalerij met L'Arroseur arrosé en L'arrivée d'un train en gare de La Ciotat. Klik hier om de laatste film te bekijken.
.
- Richard Strauss componeert Also sprach Zarathustra, een symfonisch gedicht geïnspireerd door de Friedrich Nietzsches gelijknamige filosofische roman uit 1885. De opening werd eind jaren zestig beroemd als de filmmuziek van 2001: A Space Odyssey van Stanley Kubrick.
.
- ♣ Stichting van het Vlaamse Werk van den Akker en den Haard - de volkstuinenkoepel - naar Frans voorbeeld de Ligue du Coin de Terre et du Foyer. Dit initiatief komt er van de katholieken met de gewezen eerste minister Auguste Beernaert als voorzitter. De volkstuin is een typisch katholieke tuin. Het houdt de arbeider weg van het verderfelijke stadsleven: alcoholisme, moreel verval, familiaal geweld. Het ledenaantal piekt tijdens de wereldoorlog: 180.000 in 1918. Als vanaf de jaren 1920 leden met een eigen tuin welkom zijn kent de vereniging een piek met 400.000 leden in 1943.
.
.
1897[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Oprichting van de Wiener Secession. Na een studiereis in Italië gaat de jonge Josef Hoffmann werken bij het architectenbureau van zijn leermeester Otto Wagner (1841-1918). Wagner is niet zomaar docent: hij is keizerlijke adviseur stadsplanning en in die jaren realiseert zijn bureau de Wiener Stadtbahn. De oorspronkelijke plannen van de Stadtbahn dateren van 1848. In 1894 start Wagner de bouw van de lijn rond het centrum. In 1898 opent de lijn. Ter vergelijking: de Londense metro uit 1863 (de eerste metro ter wereld) is dan dertig jaar oud. Parijs volgt Wenen in 1900, Berlijn in 1902, New York in 1904 en Brussel… in 1976. Veel stations en bruggen van Wagner zijn nog intact.
.
- Meisje van Yde gevonden.
.
- Oscar Wilde uit de gevangenis.
.
- In Brussel opent (het eerste?) warenhuis, l'innovation zijn deuren.
.
- Bram Stoker schrijft Dracula.
.
- Op de wereldtentoonstelling opent Leopold II het Paleis der Koloniën. Met deze tento wil hij de publieke opinie over Congo bijsturen en het kolonialisme rechtvaardigen. 270 'wilden' reizen per schip naar Tervuren om er traditionele gebruiken na te spelen en met prauwen te varen. Zeven Congolezen overleven hun Belgische avontuur niet, de winterkou is hen fataal. Ze liggen begraven in Tervuren.
.
- Louis Hughes publiceert zijn biografie en is lovend over het eten in de tuin: de BBQ: Hoee zwaar het afgelopen jaar is, doet er niet toe. De barbeque doet vergeten. Wie op de dag eerst straffen krijgt, berust want het feest volgt.[7]
.
.
1898[bewerken | brontekst bewerken]
.
- De symbolisten Georges Rodenbach en Felicien Rops overlijden. Rops heeft contacten bij de symbolistische dichters en illustreert ‘’Les épaves’’, een selectie uit Charles Baudelaires Les Fleurs du mal.
.
- César Ritz laat een herenhuis aan het Place Vendôme 15 in Parijs verbouwen tot het Hôtel Ritz. Op 1 juni openen de deuren. Bart Van Loo beschrijft hoe in de keukens van deze nieuwe luxehotels de 'industriële revolutie' haar intrede doet. Er 'heerst een draconische discipline. (...) Het is immers de gewoonte dat de gefortuneerde gasten 's ochtends hun menu samenstellen, op basis van een voorstel van de staf weliswaar, maar met de mogelijkheid om alternatieven te vragen. De machine zet zich in werking, en 's avonds worden op anderhalf uur tijd soms vijfhonderd mensen bediend. Nieuw is dat niemand eigenlijk nog verantwoordelijk is voor één gerecht, maar dat alles netjes verdeeld wordt.' De werkwijze is grotendeels geïntroduceerd door Auguste Escoffier die samen met César Rits wereldberoemd wordt. Na het Ritz in Parijs volgen vestigingen in New York, Montréal, Boedapest en vele andere wereldsteden. Ze geven de Franse gastronomie wereldfaam.[8]
.
.
1899[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Draadloze telegrafie van Marconi tussen Engeland en Frankrijk.
.
- Old England, een pril warenhuis is een art-nouveaugebouw aan de Hofberg in Brussel opent zijn deuren.
.
- In Amsterdam opent de allereerste sociale school haar deuren: De Karthuizer.
.
- Alfons de Ridder wordt op zijn zeventiende van school gestuurd wegens wangedrag en gaat werken als loopjongen in de Antwerpse haven. Kort daarna behaalt hij in het Hoger Handelsinstituut zijn licentie Handels- en Consulaire Wetenschappen. Deze man schopt het tot een grootse Vlaamse schrijver: Willem Elschot.
.
.
- Kijken
-
César Ritz
-
Poster Cinematographe Lumiere
-
Mark Twain in 1895
-
Evelyn Nesbit in 1901
-
Lillie Langtry in 1882
-
Oscar Wilde No. 18 (1882), onderwerp van de copyright-zaak
-
Oscar Wilde in 1882
-
Mary Anderson, als Parthenia, 1883
-
Adah Menken rond 1870
-
Geboortehuis Pierre De Geyter, Kanunnikstraat in Gent
-
Vliegtocht van Otto Lilienthal
-
Fliegeberg met het Lilienthal-monument
-
Wereldtentoonstelling Brussel 1897
-
Wereldtentoonstelling Brussel
-
Graven van zeven Congolezen
-
La sortie du bourgeois, door Jean Béraud in 1889
-
Het warenhuis Old England in 1899 gebouwd als uitbreiding van het warenhuis.
-
Pierre Quillard is in zijn symbolistisch manifest neerbuigend over het naturalisme van André Antoine.
-
Marinetti
-
Voynich Manuscript
-
New York, Central Station
-
Burgerwachten in 1902
-
Benz-velo
-
Een slachtoffer van Jack the Ripper
-
Sylvester H. Ropers stoommobiel, 1870
-
2 juni 1896
-
Horseless Car, 1899
-
Stoomwagen, 1903
-
Bridgeport, 1903
-
Taft Motor Car, 1909
-
Emile Verhaeren (1855-1916)
-
Emile Verhaeren
-
Félicien Rops (1833-1898)
-
De incantatie in La Boverie
-
De verzoeking van de Heilige Antonius
-
Pornokratès (1878)
-
Gravure van Félicien Rops, Le Diable au Corps (1865)
-
De prostitutie en de waanzin beheersen de wereld - Koninklijke Bibliotheek van België
-
Satan semant (1882)
-
À un dîner d'athées (1882)
-
De dame met de ledenpop (1885)
-
De dood op het bal - Kröller-Müller Museum
-
In de coulissen (1878-1880)
-
La Spinge (De sfinx), collectie Koning Boudewijnstichting.
-
Charles Baudelaire, (1821-1867), 46 jaar.
-
Constantin Meunier (1831-1905).
-
Edgar Allan Poe (1809-1849).
-
Sigmund Freud (1856-1936)
-
Fernand Khnopff (1858-1921)
-
Georges Rodenbach (1855-1898)
-
Gustav Klimt (1862-1918)
-
Johan Huizinga (1872-1945)
-
Joe English (schilder) (1882-1918)
-
Joris-Karl Huysmans (1848-1907)
-
Joséphin Péladan (1858-1918)
-
Leon Spilliaert (1881-1946)
-
Maurice Maeterlinck (1862-1949)
-
Oscar Wilde (1854-1900)
-
Stéphane Mallarmé (1842-1898)
-
Thomas Mann (1875-1955)
-
Luna Park kreeg zijn naam naar een attractie die mensen naar de maan bracht.
-
Surf Avenue, Coney Island, 1906.
-
Irving Underhill (American, 1872-1960). Waterfront.
-
De ijsvogels, 1891
-
Koeien wadend door de Leie, 1899
-
Zonnegloed, 1905
-
Lichtweerkaatsing 's morgens op de Theems, 1918
-
Villa Zonneschijn met Claus' graf
.
.
.
.
.
EEN NIEUWE EEUW[bewerken | brontekst bewerken]
In de voetsporen van Geert Mak[bewerken | brontekst bewerken]
In 1999 vertrekt Geert Mak uit Amsterdam. Achter hem aan sleept hij een koffer met een zware laptop en een gsm, de Encyclopaedia Britannica en kilo's boeken. In opdracht van het NRC Handelsblad zal hij dagelijks een stukje plegen over de laatste dagen van het millennium. Een eindinspectie noemt hij het zelf, met als hamvraag: 'Hoe is het gesteld met het continent aan het slot van de twintigste eeuw?' Het wordt een historische reis in de sporen van de geschiedenis, lezen we op de achterflap van het boek ‘In Europa, Reizen door de twintigste eeuw.’ In 2004 verscheen dit reisverslag in een boekwerk van meer dan twaalfhonderd bladzijden. De getuigenis vertelt wat het verleden met ons, nu nog doet. 'Het gaat over verscheurdheid en onwetendheid, over historie en angst, over armoede en hoop, over alles wat ons nieuwe Europa scheidt en bindt.' De afleveringen zijn uitleenbaar in de schoolbibliotheek en de hyperlinks naar de afleveringen zijn in de tekst opgenomen. Wie wil, kan deze podcasts beluisteren. Mak vertelt er de essentie en hoe zijn project tot stand kwam.
.
♠ In Europa, PODCAST HOOFDSTUK 1: 1900-1914
.
1900[bewerken | brontekst bewerken]
♠ BEELDFRAGMENT HET BEGIN VAN EEN EEUW, 1900.
.
♥ SFEERBEELD NEW YORK OMSTREEKS 1900.
.
- Eerste zeppelinvlucht.
.
- Oprichting Labourpartij in Londen.
.
- Wet op de arbeidsovereenkomst voor werklieden.
.
- De eerste Michelingids verschijnt. Net zoals de komst van de trein heeft ook de uitvinding en de verkoop van auto's culinaire gevolgen. In Frankrijk zijn ongeveer 2.400 auto's. Voor hun bestuurders en hun meereizend publiek is de gids een praktische wegwijzer met kaarten, routes, adressen, stadsplannen. Voorlopig zijn het adressen van dokters en garages die erin zijn opgenomen. Op de adressen van restaurants en toeristische info is het nog wachten.[10]
.
- Oscar Wilde overlijdt.
.
- Léon Spilliaert bezoekt de Wereldtentoonstelling in Parijs en ontdekt het werk van Jan Toorop, Giovanni Segantini, Ferdinand Hodler, Gustav Klimt, Aubrey Beardsley en Walter Crane.
.
.
1901[bewerken | brontekst bewerken]
.
.
- August De Winne schrijft de reportage Door Arm Vlaanderen voor het Franstalige, socialistische dagblad Le Peuple. Het verscheen in boekvorm in 1902: A travers les Flandres
.
- Koningin Victoria overlijdt. Haar overlijden is een kantelgebeurtenis voor de Engelse bourgeoisie; het einde van een tijdperk.
.
- Draadloze telegrafie van Marconi tussen Engeland en de V.S.
.
.
1902[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Aanslag op Leopold II door Gennaro Rubino.
.
- Burgerwacht maakt doden in Leuven.
.
- Cuba onafhankelijk van de V.S.
.
.
1903: het jaar van de snelheid bereidt het futurisme voor[bewerken | brontekst bewerken]
.
- AUTO: Henry Ford (°1863-+1947) richt in Detroit de Ford Motor Company op. Hij gaat enkele keren failliet vooraleer hij wereldfaam maakt. In 1904 rijdt Henry Ford in zijn (zelf gemaakte) race-auto op het bevroren ijs van het meer van St. Clair (Detroit) en haalt een wereldrecord van 147 kilometer per uur.
.
- FIETS: Eerste Ronde van Frankrijk.
.
- VLIEGTUIG: De gebroeders Orville en Wilbur Wright maken gebruik van zweefvliegkennis uit Duitsland en besluiten er een motor in te plaatsen. Op 17 december demonstreren ze de eerste geslaagde motorvlucht.
.
- De Wet op de arbeidsongevallen in België verplicht de werkgevers een verzekering af te sluiten voor ongevallen bij hun werknemers.
.
- Cyriel Buysse schrijft Het gezin van Paemel, een contrast met al het bovenstaande.
.
- Nu hij op pensioen is schrijft Auguste Escoffier Le Guide culinaire - de bijbel der kookboeken - met meer dan 5.000 recepten.
.
.
1904[bewerken | brontekst bewerken]
.
- De Duitse generaal Lothar von Trotha arriveert in Duits-Zuidwest-Afrika om de opstand van de Herero en de Hottentotten de kop in te drukken.
.
- Caïro barst uit zijn voegen. Omdat Edouard Empain - de bouwer van de metro in Parijs - er niet in slaagt controle te krijgen over de stadsuitbreiding en het vervoersnet, richt hij die beide zelf op: hij bouwt tien kilometer ten noordoosten van Caïro de satellietstad Heliopolis in de Egyptische woestijn. Zijn vervoersnet, de Cairo Electric Railway en Heliopolis Oases Company zorgt ervoor dat er in de jaren twintig er twintigduizend mensen wonen: ambtenaren uit de middenklasse bewonen er villa's en gezinswoningen zijn verbonden door groenstroken en brede lanen. Elke godsdienst heeft er zijn gebedshuis, er is een golfbaan, een pretpark en een hippodroom. Voor zijn eigen gebruik laat Empain Villa Hindoue bouwen. Die is geïnspireerd op de tempel van Angkor Wat met slangen, olifanten, apen en hindoeïstische figuren. De bouw, onder leiding van de architect Alexandre Marcel duurt minder dan een decennium.
.
- In Letchworth bij Londen realiseren Raymond Unwin en Barry Parker de eerste tuinstad. De tuinstad is een antwoord op de verloedering van de industriële sloppenwijk. Ebenezer Howard (1850-1928), een Brits journalist publiceerde in 1902 het boek Garden Cities of To-Morrow en ligt aan de basis van dit nieuw soort steden.
.
.
1905[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Einstein publiceert de relativiteitstheorie.
.
- Invoering van de zesdaagse werkweek. Dat zondag de rustdag is, heeft veel te maken met het katholieke landsbestuur.
.
- Wet op de arbeidsongevallen.
.
In mijn omgang met werklieden heb ik inzicht gekregen en ondervinding kunnen opdoen over hun leven en bestaan, hun uithoudingsvermogen en werklust bewonderd ’t geen voor mij een echte openbaring heten mocht. Elke ochtend kwamen die kerels van een uur ver, en te zes uur aan op het werk, en toen hadden ze meestal een paar uur op hun eigen akker bezig geweest. Ze wrochten zonder verpozen tot de middag en van één uur tot ’s avonds acht. Dan hadden ze weer de lange weg af te leggen naar huis, waar ze altijd nog een of ander karwei te kalefateren hadden bij mensen uit de gebuurte; werk ten ontijde, zoals ze dat noemden. Als dagloon verdienden de metsers toen 30 centiemen per uur en de dienders 25 centiemen. Daarmede moesten ze hun gezin onderhouden.
— Stijn Streuvels, Ingooigem I, 1904-1914
.
.
1906[bewerken | brontekst bewerken]
.
♠ BEELDFRAGMENT BERLIJN-WENEN, 1906.
.
- De aardbeving met een geschatte magnitude 7,8 op de schaal van Richter vernietigt San Francisco. Er zijn 3.000 doden en 225.000 tot 300.000 daklozen.
.
.
1907[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Joris-Karl Huysmans overlijdt.
.
- Op 17 april stromen op Ellis Island 12.000 gelukszoekers toe, nooit eerder was hun aantal zo groot. In dit jaar pogen een miljoen Europeanen de Verenigde Staten binnen te komen.
.
- In november maakt Paul Cornu de eerste helikoptervlucht. Cornu (1881-1944) was een Franse handelaar in rijwielen. Tussen haakjes, de gebroeders Wright, de vliegtuigpioniers waren eveneens fietsenmakers.
.
.
1908[bewerken | brontekst bewerken]
.
.
- Het succes van Henri Farman in Frankrijk rijkt over de grenzen. De Aero-Club des Flandres en Auguste de Breyne besluiten om Farman naar Gent te brengen om er zijn vliegkunst te tonen. Tussen 25 mei tot 2 juni 1908 onderneemt Farman vluchten met en zonder passagier op grote hoogte (1471 meter) en op lage hoogtes (ongeveer 7 meter). Zo is Gent de pionier der geslaagde vluchten. Daar waar Farman zijn demonstraties hield, is een straat naar hem genoemd.
.
.
.
1909[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Koning Leopold II van België tekent op zijn sterfbed de wet op persoonlijke dienstplicht.
.
- De Ligue des amis de la forêt de Soignes wil het Zoniënwoud beschermen. De invloedrijke vereniging construeert een beeld van het Zonieënwoud dat een tegengewicht vormt voor de oprukkende stad, een landschap met een botanische meerwaarde en een rijk historisch, cultureel en economisch potentieel.
.
- Philips start de bouw van haar lichttoren in Eindhoven. Huisarchitect Dirk Roosenburg (opa van Rem Koolhaas) ontwerpt de toren die nu een hotel is. De lichttoren test lampen op hun gebruiksduur en is de hele nacht en dag door een lichtbaken.
.
.
- Kijken
-
Albert I volgt zijn oom, Leopold II op en blijft op de troon tot zijn val in Marche-les-Dames in 1934.
-
Een affiche van Henri Farman.
-
Paul Cornu en zijn helicopter.
.
.
EEN NIEUW DECENNIUM[bewerken | brontekst bewerken]
1910[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Naast de gevangenis van Sint-Gillis komt die van Vorst.
.
.
- Oprichting van de Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon om het 'landelijk en stedelijk schoon' te behouden.
.
.
1911[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Eugene Burton Ely landt met een dubbeldekker op een scheepsdek en het Belgische leger start een vliegschool in Brasschaat.
.
- Wet tot het behoud van de schoonheid der landschappen.
.
- Virginie Loveling publiceert Een revolverschot.
.
- Maurice Maeterlinck, een oud leerling van het Sint-Barbaracollege in Gent, wint de nobelprijs voor literatuur.
.
- Heliopolis is klaar. In 1904 besliste baron Empain tot de bouw van deze glamoureuze en mondaine stad vol brede lanen, luxehotels, villa's, paleizen... er is een renbaan, een pretpark en een golfterrein.
.
- ♣ Frances Burnet publiceert het kinderboek De geheime tuin. Twee ongelukkige kinderen vinden de sleutel van een geheime en vergrendelde rozentuin. Daar bloeien ze letterlijk open in de lente van hun leven.
.
.
1912[bewerken | brontekst bewerken]
.
- De ramp met de Titanic (schip, 1912) zorgt voor diverse maatregelen die dit soort rampen moet vermijden; Oprichting van de afdeling Landschappen van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen; Jean Massart publiceert zijn Pour la protection de la Nature en Belgique. Het is een vroeg pleidooi voor natuurbescherming. Eerder schreef hij over 'Les aspects de la végétation en Belgique', een didactische platenverzameling die botanisch België aan een breed publiek voorstelt.
.
- Pools-Amerikaanse boekhandelaar Wilfrid M. Voynich krijgt een mysterieus document in handen, sindsdien het Voynichmanuscript genoemd. Het is een geïllustreerd handschrift met een onbegrepen inhoud uit de 15e eeuw. Het is tot op heden niet ontcijferd en wordt bewaard door de Universiteit van Yale.
.
- Kijken
.
.
1913[bewerken | brontekst bewerken]
.
- Oprichting van de Commissie er Verfraaiing van het Landleven.
.
- ♣ Den Haag telt 270 volkstuinen, Rotterdam 243, Schiedam 128 en Leiden 114. In Nederland staat de teller op 2153. Het bestuur van de Haagsche Volkstuinen nodigt bestuurders van volkstuincomplexen uit om over de toekomst te spreken. Resultaat hiervan was het rapport ‘Over de stand der volkstuinen in Nederland’ dat een onderscheid maakt tussen arbeiderstuinen (bedoeld om in voedsel te voorzien) en volkstuinen (voor frisse lucht, zon en vrijetijd). Beide tuintypes moeten de armste groepen ondersteunen.
.
- Opening van het vredespaleis in Den Haag, gebouwd met de centen van Andrew Carnegie en de architectuur van Louis Cordonnier. De inrichting is afkomstig uit diverse landen: Italië leverde marmer, Indonesië hout, Bohemen de luchters van glas en kristal, de Zwitsers leverden de klok in de toren...
.
- België telt na acht decennia negenduizend kilometer spoor, buurtspoorwegen inbegrepen. Meer dan honderdduizend Belgen werken in de sector en in New York opent het grootste treinstation ter wereld, het Grand Central Station. Het functioneert sinds 1871 en telt nu 44 perrons en 67 sporen. Na de oorlog daalt de omzet in het spoorvervoer, het wegvervoer neemt het over. Henry Ford neemt in 1913 de lopende band in gebruik. Zijn 'Fordisme' baseert zich op het Taylorisme met extra's: 1. de lopende band; 2. het ambassadeurschap van de werknemers en 3. de hogere lonen die de arbeiders in staat stellen een auto te kopen wat tot extra productiviteit leidt. Deze arbeidsrationalisering vindt zijn oorsprong in Chicago. Daar verschijnen eind negentiende eeuw gigantische abattoirs in de vleesverwerking. Vee uit de Midwest voedt de snelgroeiende natie. De nazi's vonden er eveneens inspiratie. Isaac Bashevis Singer (1903-1991) legt als Amerikaanse Jood een verband tussen de vernietigingskampen en de slachthuizen.[12]
.
- Wereldtentoonstelling van Gent, 'la Ville de Flore', aldus A. Buyssens in zijn biografische verhandeling uit 1913 over de Gentse plantenkweker Louis Van Houte.
.
- In het Théâtre des Champs-Élysées veroorzaakt Le Sacre du Printemps van de Ballets Russes en 25-jarige Igor Stravinsky een schandaal. Het Parijse publiek fluit en joelt, slingert beledigingen en bedreigingen naar het podium. Het thema weerspiegelt het einde van het Fin de Siecle: een uitverkoren jonge maagd danst zich dood als offer en is de culturele 'aankondiging' van de Eerste Wereldoorlog.[13]
.
- Pygmalion (toneelstuk) van George Bernard Shaw gaat in première, het is het spiegelbeeld van Narcissus waarmee het Fin de Siecle begon.
.
.
- ↑ Dat heeft te maken met een stof die veel bloemen afscheiden: Indool, gebruikt bij het maken van parfums. In kleine concentraties vinden de meeste mensen dit een prettige geur, in hoge hoeveelheden is het weerzinwekkend en doet het denken aan stront of balsemvloeistof die de houdbaarheid van het dode lichaam verlengen.
- ↑ Geciteerd in RICHARD SENNETT, Stadsleven, p. 36.
- ↑ JULIAN BARNES, vertaald door Ronald Vlek. De man in de rode mantel. Atlas, 2019.
- ↑ COR HERMANS. De uitgewiste horizon. Europa’s obsessie met cultureel verval 1835-1914, Boom, 2023.
- ↑ OSWALD SPENGLER, vertaald door Mark Wildschut. De ondergang van het avondland. Schets van een morfologie van de wereldgeschiedenis, deel II, Boom, Amsterdam, 2017, p. 9.
- ↑ LUDO DE WITTE. Nieuw imperialisme, oud kolonialisme, heroplevend negationisme. Tekst zonder referenties.
- ↑ HARRY STALKNECHT. Een kleine geschiedenis van alledaagse dingen. (...) p. 16;
- ↑ BART VAN LOO. Frankrijktrilogie. Reizen, eten, vrijen, Bezige Bij, Antwerpen, 2011, p. 490.
- ↑ PETER SCHNEIDER. Berlijn. Biografie van een nieuwe stad, Contact, Antwerpen, 2014, p. 105-113.
- ↑ BART VAN LOO. Frankrijktrilogie. Reizen, eten, vrijen, Bezige Bij, Antwerpen, 2011, p. 495.
- ↑ RICHARD SENNETT, vertaald door Maarten van der Werf. Stadsleven. Een visie op de metropool van de toekomst, Meulenhof, Amsterdam, 2018, p. 111.
- ↑ TON LEMAIRE. Onder dieren. Voor een diervriendelijker wereld, Ambo|Anthos, Amsterdam, 2017, p.360.
- ↑ JAY WINTER BLANE BAGGETT, vertaald door E. Verschuuren en E. Drenth. 1914-1918. De Grote Oorlog en de vorming van de 20ste eeuw, Standaard, Antwerpen, 1997, p. 23.