Jèsus de Nazaret

Vida publica

Baptisma de Jèsus
evangeliari de l'abadesa Hitda von Meschede, vèrs 1050,
Hessische Landesbibliothek, Darmstadt

La durada del ministèri de Jèsus de Nazaret es pas precisament evocada dins lo Novèl Testament mas explica que debutèt alara que Jèsus fasiá « gaireben trente ans ». Las tradicions crestianas primitivas se partejan al subjècte sus un ministèri d'un an a tres ans, pasmens que de duradas mai importantas son a vegadas avançadas. L'edat de trente ans es probablament convencional, per dire qu'es conegut coma major, e d'autors crestians coma d'Irenèu de Lion considerèron que seriá mai près de l'edat  de cinquante ans que lo ministèri comencèt, edat canonic que Jèsus passèt pas, perque intra pas dins la categoria dels « ancians ». La recerca contemporanèa s'acorda sus un ministèri de gaireben un a dos ans e mièg.

Los ligams citats dins los evangèlis situan son accion de cada costats del lac de Tiberiàs, subretot en Galilèa (que n'èra) e dins la Decapòla, amb de passatges en Fenicia (Tir e Sidon) e en Traconitida (Cesarèa de Felip). Sembla qu'èra a l'epòca considerat coma un abitant de Cafarnom. Tanben anèt Judèa, sovent per ganhar Jerusalèm per las fèstas josièvas; mas se cal notar una  demorança longa en Judèa al començament de sa vida publica, alara qu'èraconsiderat coma un discípol de Joan Batista.

Los païses de populacion josieva de l'epòca èran Galilèa e Judèa, separadas per Samariá que los abitants èran ceondiderats coma non josieus. Jèsus èra percebut coma un estrangièr en Judèa: l'accent dels Galilèus los decelan, e provòca una ostilitat franca dels Judèus (a vegada designat pel tèrme « josieus » alara que los Galilèus son tanben de practicants de la Lei de Moïses).

La cronologia d'aquel periòde de vida publica es plan confusa: los evangèlis sinoptics presenton los episòdis parallèls dins d'òrdres a vegadas diferents, e an pas la meteissa cronologia qu'aquel de Joan, çò qu'empacha d'interpretar lo debanament de l'un o l'autre dels recits coma aquel d'una logica sonque temporala. Pasmens se cosidèra qu'es lo baptisme de Jèsus per Joan Batista que marca l'obertura de son activitat publica.

Joan Batista

Lo Jordan e sas ribas, uèi ara

Vèrs 30 ans, Jèsus se jonh a Joan Batista, un predicator popular dels mitans batistas que denòncia la practica formalista dels mitans sacerdotals qu'es eissit, que presica se desplaçant dins lo desèrt de Judèa, sus las broas del Jordan e que lo Novèl Testament identifica a un « novèl Elias ». Jèsus recep lo baptisme que Joan administra alara pel rescat dels pecats a aqueles que recebon son messatge favorablament, dins un baptisme dins l'aiga viva que prepara al regne messianic e a l'imminéncia del Jutjament divin. Es possible que Jèsus aja estat transitoriament lo discípol del Batiste quand, al començament de sa vida publica, simplament « anoncia lo Reialme de Dieu » coma o fasiá Joan. Mas apareguèron de divergéncias, veire de tensions, entre Jèsus e Joan Batiste, sus lors concepcions respectivas del regne de Dieu, quitament se foguèt de segur als costats de Joan que Jèsus madurèt sa mission. E mai, la comunautat crestiana, que vei lo Batista coma davancièr, conserva lo rite initiatic del baptisme dins sa forma, mas pas pus son sens.

Jèsus s'acompanha de discípols que la tradicion vòl que sián esta dotze, que los primièrs foguèron benlèu recrutats dins los mitans batistas. S'utiliza tanben lo nom d’« apòstols » per los senhalar. Aquel grop de « dotze » discípols causits per Jèsus es sens dobte una creacion pro tardièra, coma o mòstra l'existéncia d'apòstols exteriors a aquel nuclèu. Se dich tanben « Grop dels Dotze »; lo nombre 12 es de segur essencial per comprene lo ròtle d'aqueles discípols constituissent a l'entorn de Jèsus un cercle restrench de granda significacion simbolica: figura la constitucion de l'Israèl biblic. Se lors noms varian segon los libres, los discípols mòstran pasmens una tripla referéncia ebraïca, aramèa e grèga, al cor de la vida dels Galilèus. L'un d'aqueles discípols, Simon dich Pèire o Kefa, recep una importança mai particulara al sen del grop alara que Judàs, qu'es atribuida la « traïson » de Jèsus près de las autoritats, a una responsabilitat atestada de « tresorièr » del grop.

Lo taumaturg e los miracles

Jèsus Crist curant un sord à Decapòli, per Bartholomeus Breenbergh, 1635,
Lovre, París

Jèsus se fa conéisser localament, dins un primièr temps coma medicinaire taumaturg. Dins l'exercici d'aquela activitat, sus que fonda la legitimitat de son ensenhament e qu'atirava las folas a son entorn, se pòt notar de biais operatòris variats, comparant par exemple la garison en tres estapas del cec de Betsaíd, e aquela — a distança e d'una sola paraula — de Bar Timèu a Jerico, o alara aquela que fa per una pregaria intensa e lo june, dins lo cas d'un demon plan restiu.

Aquelas practicas terapeuticas, que lo fondament es d'òrdre religiós perque las malautiás èran vistas coma la sanccion divina dels pescats, èran espandidas dins lo mond grecoroman e d'entre los rabbi josieus que Jèsus torna far a vegadas de gestes terapeutics coneguts. La practica de Jèsus fa pasmens diferéncia pel nombre de miracles contats e dins lo refús per lor autor de se los veire atribuits: Jèsus se presenta coma lo « vector » de Dieu, operant dins lo present las garisons esperadas dins l'encastre escatologic josieu. En mai dels miracles terapeutics, Jèsus practica tanben d'exorcismes, de prodigis, de salvaments o de miracles illustratius de son interpretacion de la lei josieva.

Los evangèlis insistisson sovent mai sus la fisança dels beneficiaris dels miracles que marcan pas lo detalh de las manipulacions. Jèsus presenta los miracles coma una anticipacion de l'accés al bonaur eternal que cada uman a drech, que sián los mai paure. L'evanèili segon Marc conta qu'es aquel poder d'operar de garisons e prodiges qu'auriá estat transmés als seus discípols, puslèu que la capacitat de comunicacion amb la divinitat.

Los tèxtes revelon al subjècte un comportament general de Jèsus fa de bienvolença, portat cap a las gents, subretot aqueles plaçats dins una situacion personala o sociala mespresada e dificila: las femnas, subretot las veusas; los malauts, los leproses, los estrangièrs, los pescaires publics o los collectors de l'impòstes romans. Aquel biais d'èsser, associat a una denonciacion de l'ipocrisia e de tota mena de mensorga, li atirèt d'admirators e tanben provocant l'ostilitat.

Son ensenhament

Sul plan de la morala, l'ensenhament de Jèsus es centrat sus las nocions d'amor del propdan e del perdon, que l'Òme deu obserbar per se conformar als comandaments de Dieu. Aquel ensenhament es donat de biais sintetic dins las Beatituds, e mai desvolopat  dins lo Sermon sus la montanha d'ont son tiradas. Aqueles principis son ja presents dins la religion josieva, mas Jèsus lor dona un ròtle central, e privilegia una interpretacion esperitala de la Loi de Moises al detriment d'una interpretacion literala e formalista que denòncia.

Sermon sus la montnha, Carl Heinrich Bloch, 1877,
Museum of Natural History, Copenaga

Lo messatge de Jèsus sembla contunhar aquel de Joan Batista  s'inscrivant dins la fèbre apocaliptica del mond josieu al sègle I alara qu'unes exegètas preferisson veire Jèsus coma un mèstre de sapiéncia populara, la dimension apocaliptica venent d'una lectura posteriora, jol vejaire de la fe cretiana. Aquel messatge, original e variat, intra malaisidament dins las categorias socioreligosas de per abans establidas. Pasmens se pòt veire de punts de trencaduras amb Joan  Batista: Jèsus es pas un ascèta, presenta un Dieu de gràcia, de jutjament e de l'amor sens tèrme qu'inversa l'exortacion de Joan a la conversion sus fons de colèra divina. Fin finala, Jèsus es aquel « per qui lo jorn ven » quand Joan « anonciava l'alba ».

Es l'anòncia del « Reialme de Dieu » que constituís lo còr de sa predicacion en de tèrmes que, se fan resson a la demora dels Josieus qu'esperan la venguda d’un Messias que restaurará l’independéncia d’Israèl, desplaçon aquel esper: lo Reialme de Dieu segon Jèsus inaugura lo novèl rapòrt amb Dieu que se prepara e intervenir dins lo mond per lo governar directament.

Sa doctrina paréis sul còp segura e originala. Son ensenhament es subretot conegut mejans los Evangèlis, que ne fan lo recit, e los comentaris que serán fach dins lo rèste del Novèl Testament. Son ensenhament e son accion mòstran una plan bona coneissença dels tèxtes religioses e de la lei josieva. Utiliza dos metòdes tipics dels doctors de la Lei, los seus contemporanèus: lo comentari dels tèxtes canonics e l'usatge de meshalim o « Parabòlas » que fa lo mecanisme preferit de sa pedagogia. Per aquel usatge de la parabòla, Jèsus daissa sovent l'auditor liure de las seunas reaccions, lo prenent pas de front.

Mas ne tractica pas mens un ensenhament d'autoritat que trenca amb los ensenhaments dels escribas, que se reclaman totjorn, eles, de l'autoritat d'una font. Jèsus es pasmens respectuós de la Lei de Moïses e, se la proximitat de Jèsus amb los pescaires o d'episòdis coma son afirmacion que los besonhs de l'òme prevalon sus la prescripcion del sabbat podavan espantar los pioses de son temps, « se pòt pas dire que Jèsus aja violat las leis de puretat caras als farisians », al contrari dels seus discípols que condamna pasmens pas.

Son accion provòca des reaccions fòrtas e contrastadas. I a a l'encòp de testimònis sus de grandas folas que lo seguisson e lo cercan, mostrant un indenegable succés popular, e d'autres lo mostrant vivent dins una quasiclandestinitat al mitan de populacions ostilas.

Arrestacion, procés e execucion

Pasmens qu'aquí se situa lo còr de cadun dels quatre Evangèlis, Es plan de los accordar sul recit de la « Passion », es a dire son procés e son execucion per crucificament. Lor recit es bastit dins una optica d’« accompliment de las Escrituras » puslèu que de reportatge suls eveniments.

Arrestacion

Jèsus foguèt arrestat alara que demorava a Jerusalèm per festejar Pessa'h (la « Pasca » josieva). Aquel darrièr demora a Jerusalèm se debana dins un ambiant fòrça clandestin, ont los discíples escambian de senhals de reconeissença per preparar lo repai endacòm amagat. Lo contraste amb l'ambiant entosiaste de l'intrada trionfala de Jèsus à Jerusalèm (celebrar lo dimenge dels Rams) es flagrant, çò que suggerís qu'aquelas doas pujadas cap a Jerusalèm se faguèron pas lo meteis an.

L'estudi dels evangèlis permet pas una lectura plan clara de las causas e de l'istoric d'aquel revirament d'opinion. I a dins los evengèlis la traça de l'esperença messianica d'una partida de la populacion, en cerca d'un Messias politic, liberator del jo dels Romans. Aquela esperença se trapa dins lo qualificatiu donat a Simon lo zelòt e a Judàs Iscariòt e dins l'activitat de predicaires e revoltats josieus pretendent èsses messias a l'epòca, coma Judàs lo Galilèu, Teudàs o Joan de Gischala. Jèsus belèu decebèt aquela esperença rebutant l'accion sul terren politic.

Pasmens, se Jèsus contesta pas radicalament lo poder roman, refusant de s'embarrar dins un encastre estrictament « nacionalista », manifesta pas mai d'inclinason cap a las grandas familhas sacerdotalas pròchas d'aquel.

Lo revirament d'opinion se manifestèt d'em primièr en Judèa, puèi dins son país en Galilèu. Sembla que lo senhal de la repression siá bengut dels mitans sacerdotals conservators de Jerusalèm, sovent assimilats als sadducèuss, inquiets de l'impacte de son ensenhament obèrt sus la Torà e dels efièchs de l'entosiasme popular que provoquèt sul fragil modus vivendi amb l'occupant roman. Aparéis versemblable qu'es l'escandal qu'aquel òme, descrich coma « doç » pels evangèlis seguents, provòca al Temple de Jerusalèm un pauc abans la Pasca de 30 dins l'episòdi dich dels « marcands del temple », que podèt precipitar son arrestadion.

Fin finala, l'abans velha de la fèsta josieva de la Pessa'h, Jèsus pren un darrièr repai amb los seus discípols dins un ambiant pascala, dins un episòdi nomenat tradicionalament la « Cèna », ont fa explicitament mencion de sa mòrt venenta que liga al novelum definitiu de l'Alliança. Los crestians de totas tendéncias considèran qu'institua d'esperel le sacrament de l'« Eucaristia ». A la seguida d'aquel darrièr repai, Jèsus es arrestat al jardin de Getsemani, per la denonciacion de son discípols Judàs, sens que lo motiu siá plan clar.

Jèsus se trapa alara confrontat als tres poders superposats de la Palestina: lo poder roman, lo poder del tetrarc de Galilèa e Perèa e lo poder dels grands prèstres del temple-Estat de Jerusalèm.

Procés e execucion

Lo Crist sul camin del Calvari, Maestro di Trognano, fin del sègle XV, Castello Sforzesco, Milan

Articles detalhats: Passion del Crist, Ponç Pilat e tombèl de Jèsus.

Las modalitats del procés de Jèsus son deconcertantas se se referam a çò que coneissèm del drech de l'epòca: pas cap de reconstitucion dels fachs o de las proceduras conegudas resitís a l'examèn segon los evangèlis, qu'expausan un doble procés, donc una dobla motivacion, religiosa pels Josieus, politic pels Romans. La question d'aquel procés, totjorn obèrta, es encara mai dificil que foguèt escurcida, pel temps e l'antisemitisme entre autre, d'enjòcs politics e religioses multiples.

Lo raconte dels evangèlis es dificil a seguir dins de composicions que semblon aver èsser escrich a l'intencion dels Romans, quitament s'unes detalhs denotan de tradicions localas. Jèsus es arrestat de nuèch per la polícia del Temple, als òrdres de las autoritats religiosas esperant benlèu far passar lo cas del Nazarèu abans la Pasca. Es d'en primièr menat a çò de l'ancian grand prèstre Anan, puèi, a l'albe, debans una cort de justícia, que los evangèlis nomenan Sanedrin, debans lo « sobeiran sacrificator » Caíf, abans de comparéisser debans lo prefècte roman Ponç Pilat, que l'envia, el, cap a Eròdes Antipas abans de l'interrogar a son torn. Çò que dona de confrontacions ont Jèsus o se cala, o paréis mostrar lo caractèr relatiu del poder dels seus interlocutors per sa libertat de paraula dins de scènas plan cargadas simbolicament.

La Crucifixion, Evangèlis de Rabula, 586, Bibliotèca Medicoelaurentina

Al tèrme d'una procedura judiciària romana de « cognitio extra ordinem », Jèsus es fin finala condamnat per Ponç Pilat e que los evangèlis merman la responsabilitat benlèu dins una optica missionària, tornant interpretant tota la personalitat d'un procuror « crentós donc crudèl » de sofrir lo suplici roman del crucificament, al motiu politic de rebellion. Après que foguèt flagellat, es trufat e estigmatizat dins los quartièrs dels soldats romans, vestits d'una clamida qu'evòca la porpre reiala, cofada d'una corona trenada d'espinas e dotat d'una cana evocant l'escèptre dins una mesa en scèna visant a trufar lo « Rei dels josieus ». Son execucion se faguèt un divendre, velha del Chabbat, sus una crotz susmontada d'un titulus derisòri portant l'inscripcion « Jèsus leo Nazorèu, Rei dels Jusieus », qu'instruisís sul motiu de la condamnacion pel drech roman. Après i aver transportat sa crotz, es crucificat al luòc dich « Golgota », a l'exterior de Jerusalèm, amb dos « sacamands », sens que se sapiá se s'agís de panaires o de sedicioses, en preséncia d'unas femnas — mas en l'abséncia dels seus discípols.

Jèsus moriguèt versemblablament dins la vespra del jorn de la « parascèva », jorn de la preparacion de la fèsta de Pessa'h}} lo 14 Nissan, çò que correspond, segon lo calendièr ebrieu usual, per la majoritat dels cercaires, al divendre 7 d'abril de 30 o lo divendre 3 d'abril de 33. Mas d'autras datas son prepausadas, pas cap essent plan satisfasenta, las tradicions sinoptics e joanic essent sus aquel punt inconciliables. Quin que siá, sa mòrt se passèt pendnet las festas de la Pessah, pendent que Pilat èra prefècte de Judèa, donc après 26 e abans 37. Es sebelit abans la sortida de la primièra estela, sueguent la prescripcion de la lei judèa.

Resurreccion

Article detalhat: Resurreccion (cristianisme).

Anastasis, representacion simbolica de la Resurreccion,
sarcofag roman, vèrs 350, Musèu del Vatican

La mòrt de Jèsus es seguida d'un episòdi que ten de la sola fei mas que n'apareis pas mens a l'istòria de las religions pels efièchs incalculablas que los produchs: l'episòdi de la Resurreccion.

Cal considerar l'anóncia de la resurreccion de Jèsus coma l'element màjor de la fondacion de çò que vendrá una novèla religion. Aquel episòdi fondamental es descrich dins pas cap d'evangèli canonic. Mejans unas scènas que presentan una granda diversitat segon los evangèlis, los tèxtes presentan lo còp fach: l'espantament de las femnas que descobrisson lo tombèl void, puèi l'aparéisson del « Ressuscitat » a vegadas en Galilèa, a vegadas a l'entorn de Jerusalèm o endacòm mai, enviant a vegadas en mission, a vegadas donant l'« Esperit » als discípols o encara partejant lor repai.

Se pòt constatar tres constentas de recits canonics: la resurreccion es inesperada inattendue alara qu'aviá estat profetizada per Jèsus mai d'un còp e que de parallèls avián estat establits amb l'Ancian Testament per l'aviar, es pas descricha vertadierament, es accessibla sonque als cresents. L'eveniment pasmens nega pas la mòrt perque Jèsus ressuscita sonque lo tresen jorn après sa crucifixion; s'agís mai del passatge cap a una vida que s'acaba pas, que se plaça dins l'eternitat e ont lo temps a pas de presa. L'eveniment, dins un recit que conéis pas de tèrme « resurrection », es contat dins un lengatge fabregat per la fei josieva dins l'apocaliptica que respond pas a une ància de la subrevida dels coses: lo tombèl obèrt respond a la promesa de Dieu de « tornar quilhar los mòrts » a la fin dels temps que se concretiza ja per Jèsus.

Lo sol recit de la resurreccion que nos siávengut figura dins l'evangèli de Pèire, un document pro semblable als sinoptics, que menciona precisament l'episòdi que los testimònis son los gardas a l'intrada del tombèl: dos èsser angelics penetran dins lo tombèl abans de ne sortir sostenent lo Senhor encara trantalhant mas grandit per la Resurreccion. Las sentinelas se ne corrisson per prevenir Pilat alara que las femnas descobrissent lo tombèl void son informadas de la resurreccion per un òme jove.

Armilla
amb la Resurreccion. Esmatl sus coire daurat, region renomosana, vèrs 1170-1180, Lovre

Eritatge e posteritat

Crist Pantocrator. Icòna de la glèisa de la transfiguracion, sègle XVIII,
glèisa de la Transfiguracion, Kizhi

Istòria de las religions

Sul plan de la religion, Jèsus jamai cerquèt a se separar del judaïsme, e los seus discípols foguèron, d'en primièr, coma una sècta josieva entre autras. La separacion del cristianisme d'amb lo judaïsme es progressiva e pòt èsser legida en partida coma una consequéncia de la crisi d'identitat que passa lo judaïsme dels sègle I e II, que se realiza entre autre amb de revòltas contra Roma que n'èra la « sècta dels nazarèus », e que provòca la desaparéisson de gaireben totes los corrents del judaïsme après la destruccion del Temple en 70. La diversitat de las practicas josievas se reduson al sol neofarisianisme, es alara qu'èsser josiue ven « viure en conformitat ambl'ensenhament dels savis farisians », çò que ven incompatible amb l'observança de las interpretacions de l'ensenhament de Jèsus, coma aquela d'Ignaci d'Antiòquia.

Atal, los debats que fan mòure los partisans de Jèsus pendent de decenniás après sa mòrt, entre autre per saber fins ont la Lei deu impausar la circoncision, donan de responsas que van pauc a pauc venir normativas dins las generacions seguentas, fins a far aparéisser dins lo mond antic, en mai dels josieus e dels grècs, una « tresena raça » que vendrán los crestians.

Segon l'escòla tradicionala e quitament dins l'apologetica recenta, la separacion d'amb lo judaïsme auriá començat amb las primièras dissensions aparegudas pendent una reünion descricha dins los Actes dels Apòstols, que foguèt mai tard nomenat lo « primièr concili de Jerusalèm », qu'admet l'adesion dels non josieus sens los circoncire, e escarta de fach l'aplicacion literala de las leis de Moïses al mens pels proselitas. L'istòria de la separacion se reünís a l'entorn de dos pòls segon que l'istoriografia es eissida segon l'escòla: l'escòla europèa considèra qu'es causa facha amb la Birkat haMinim que seriá escricha en 135; l'escòla de anglosfèra remarca que fòrça ceremonias son encara comunas dins unas regions (subretot en Orient, mas a vegadas en Occident) fins al sègle V, es a dire quand lo periòde dels concilis cristologics comença.

Lo cristianisme coneisserá una creissença importanta dins fòrça brancas, fins a ne far la religion mai importanta en nombre de fidèls pel mond al sègle XXI.

Fonts sus la vida de Jèsus

Las fonts de la vida de Jèsus logtemps se basèron sus de documents literaris produchs pel quita cristianisme. Dessenhar l'istòria de Jèsus seguèt de longas seguent l'esquèma prepausat pels tèxtes canonics del Novèl Testament, per la Tradicion e per de passatges apocrifs que constituisson la tradicionala « istòria santa », que foguèt la norma pendent de sègles, grandament e espectacularament contunhat e magnificat per l'iconografia crestiana. Mas los autors dels Evangèlis canonics avián pas per objècte de liurar una documentacion de caractèr istoric a la posteritat mas de segur un testimòni de fe.

La necessitat d'un apròche istoric e racional de Jèsus apareguèt al sègle XVIII amb Hermann Samuel Reimarus que volgava «liurar Jèsus del dògma crestian» per «tornar trobar lo Josieu de Palestina» e «lo tornar a l'istòria». Al sègle XIX, foguèron fòrça los autors per escriure una « vida de Jèsus » per tòca de far una reconstitucion istorica, coma aquela, celèbra, d’Ernest Renan ont l'imaginacion remplaçava sovent lo silenci de las fonts.

De mitològs pensèron resòlvre las dificultats encontradas per l'istorian explicant los Evangèlis coma un mite solar o un drama sacrat sonque simbolic dins una dralha que ten alara mai de l'analisi. Se l'existéncia de Jèsus es pas pus discutida sonque per d'autors fòra del mitan academic especialista, la natura d'aquela existéncia demora, ela, encara debatuda jos diferents aspèctes.

Los tèxtes constituisson de segur de fonts d'estudi valables a condition de las sometre a la critica. L’estudi dels primièrs temps del cristianisme, l'exegèsi de la Bíblia e dels autres tèxtes coma los apocrifs, constituisson a l'ora d'ara una disciplina ont contribuisson en comun de cercaires e d'universitaris, religioses e laics, quinas que sián lors conviccions e lor apartenéncia religiosa. Gaireben totas las publicacions actualas tractant de la naissença del cristianisme puntan, en mai d'una melhora interdisciplinaritat, l'important enriquiment de la documentacion que las descobèrtas arqueologicas e las novèlas fonts documentàrias permetèron dempuèi lo mitan del sègle XX, subretot dempuèi los ans 1990.

Fonts crestianas

Las fonts canonicas

Papir 37,
extrach de l'evangèli segon Matieu, vèrs 250, University of Michigan

Lo Novèl Testament dins son entièr es la font mai complèta que dispausam al subjècte la vida e de l'ensenhament de Jéèsus.

Los Evangèlis segon Matthieu, Marc e Luc, que contan l'istòria de Jèsus ont un vejaire gaireben semblable, son dichs « sinoptics ». L'evangèli segon Jean mòstra una autra cristologia, nomenada « joanica ». Lo primièr dels evangèlis que foguèt redigit sembla èsser aquel segon Marc. Las partidas comunas a Matieu e a Luc dependon benlèu, segon unes cercaires, d'un document mai ancian, mas perdut, nomenat « Font Q ». Dins lor estat actual, los evangèlis datan versemblablament d'entre 65 e 110. Son lo fruch d'un long procés de recuèlh de paraulas e lor agençament es organizat al biais d'una « Vida » (une Vita) a l'antica, qu'est pas una biografia.

Los Actes dels Apòstols, versemblablament redigits per Luc vèrs l'an 80, traçan los començaments de las primièras « comunautats crestianas » a partir de la Pentacòsta que, dins segon Luc, pòdon desenhar la « Glèisa universala ». Contan lo començament de la difusion de çò qu'es alara l'« escur corrent del judaïsme », dins unas partidas de l'Empèri roman, dins un vejaire centrifug a contra corrent de l'escatologia josièva centrada sus Jerusalèm.

Las epistòlas de Paul, ont se trapa lo passatge que constituís la mencion mai anciana del cristianisme concernant la mòrt e la resurreccion de Jèsus, sèt autres Epistòlas, dichas « catolicas », es a dire, alara, adreçada a totan las comunautats crestianas e l'Apocalipsi forman un corpus que testimònia de la reflexion dels primièrs discípols sus Jèsus. Lor redaccion pren place entre 50 e 65 mas balhan sonque pauc d'entresenhes sus la vida de Jèsus.

Autras fonts cretianas

Papir Egerton 2
un evangèli apocrif d'autor desconegurt, entre 100 e 150, British Museum, Londres

Los agrafa, mòt significant « causas non escrichas », son de paraulas de Jèsus que se trapan pas dins los tèxtes canonics. Unas poirián èsser autenticas. Venon de variantas dels Evangèlis, dels papirs d'Oxyrhynque, de tèxtes apocrifs del Novèl Testament coma l'Evangèli segon Thomas, que las escavacions de Nag Hammadi sortiguèron una traduccion complèta en còpte e que l'atribucion a l'apòstol Tomas foguèt rebutada pels cercaires. Lo Papir Egerton 2 publicat pel primièr còp en 1935, compausat de 4 fragments, contat de fachs e de paraulas a aprochar de l'Evangèli segon Joan.

Los apocrifs (del grèc απόκρυφος / apókryphos, « amagat ») son plan diferent dins lor estils e lor contengut: recits de l'enfança (Protevangèli de Jaume), recuèlh de logia (Evangèli segon Tomas), davalada als Infèrns (Actes de Pilat), arangas, recits de miracles, eca. La critica textuala daissa pasmens aparéisser una fiabilitat documentària plan superiora els tèxtes del Novèl Testament

Los escrichs dels Paires apostolics (Didaquè, Epistòla de Clement de Roma, las Letras d'Ignaci d'Antiòquia, Letras de Policarp d'Esmirne, Letra de Barnabèu, Letra a Diognèta, Fragments de Papiàs d'Ierapolis, Lo Pastor d'Ermàs) que los autors, pasmens se vivián a la fin del sègle I, an pas de ligams dirèctes amb la generacion apostolica. Arriba que d'autres Paires de la Glèisa coma Eusèbi de Cesarèa o Giròni d'Estridon de citar de fragments d'evangèlis apocrifs, mai sovent per ne contestar la valor (Evangèlis dels Ebrieus, dels Ebionitas, dels Egipcians, dels Nazôrèus…)

Fonts non crestianas

Pels autors josieus

Flavi Josèp

Existís pas cap d'acte oficial de las autoritats romanas al subjècte de Jèsus. Lo primièr cronicaire qu'evòca Jèsus vèrs 94 es Flavi Josèp, roman d'origina josieva nascut en 39. Son testimòni menciona, dins sas Antiquitats judaïcas, Jèsus per dos còps. Es evocat al subjècte de la lapidacion de Jaume de Jerusalèm, descrich coma « lo fraire de Jèsus nomenat Crist ». Un passatge fòrça mai desvolopat consacrat al quita Jèsus, conegut jol nom latin de Testimonium flavianum, lo descrich coma « un òme excepcional, [que] complissiá de causas prodigiosas […] e se ganha fòrça de mond d'entre los josieus… », puèi menciona la resurreccion, l'admiracion e la fe dels seus discípols evocant una linhada de « crestians » que contunha a l'epòca de Josèp. L'autenticitat d'aquel passatge fa encara l'objècte de debat, gaireben totes los comentators envisatjant ara qu'aquel ce passatge, en son estat actual, foguèt tocat per de mans crestianas, çò qu'exclusís pas que Josèp aja redigit una notícia sul Jèsus, benlèu mens entosiaste.

Lo patriarca de Constantinòble Fotios, grand erudit del sègle IX, segnala espantat que ne figura pas cap de mencion de Jèsus dins l’Istòria dels josieus, tèxte del sègle I ara desaparegut de Just de Tiberiada, un istorian josieu rival de Flavi Josèp que lo critica severament dins son Autobiografia.

Lo Talmud

Un vintenat d'allusions possiblas a Jèsus existisson dins le Talmud mas totjorn de biais anecdotic e a vegada jos un autre nom e son pas anterioras al sègle III. Se fa referéncia a un cert Ieshu qu'auriá menat lo pòble sus de vias maridas e foguèt condamnat a mòrt per mascaria puèi pendut la velha de Pascas a Lod. Sa sècta auriá subreviscut a sa mòrt de decennias veire de sègles segon lo Talmud.

Dempuèi l'Edat Mejana, s'encontra un Ieshu o Ieshu Anotsri (« lo Nazarèu ») dins los Toledot Yeshu, escrich entre lo sègle IV e VI e que rebat la version josieva dels eveniments descrichs dins los Evangèlis. Los istorians pensan mai sovent que s'agís d'una parodia d'un Evangèli perdut, pasmens se sembla al mens parcialament venir de fonts josievas anticas parlant de Ieshu.

Dins lo Talmud i a un Ieshu e lo personatge foguèt sovent identificat coma identic a Jèsus. Mas, dins lo Talmud, Ieshu representariá mai d'una personas vivent a d'epòcas diferentas (es a dire un sègle abans e un sègle après Jèsus) e d'indicis podent daissar pensar que lo Ieshu del Talmud e lo Jèsus dels Evangilis an pas de rapòrt entre eles. Al contrari, Joseph Klausner pensa fisable la comparason del Ieshu del Talmud amb lo personatge de Jèsus.

Lo tèxte mai interessant es dins lo Talmud de Babilònia e pòrta una tradicion del « penjament » d'Ieshu (o Ieshu Anotsri dins las edicions mai tardièras) la velha de la Pasca dins un encastre estrictament josiueu e tanben li es atribuit cinc discípols: Mattai, Naqi, Netser, Boni e Todà.

Se cal notar que segon los Toledot Ieshu e tanben que segon lo principal narratiu al subjècte d'Ieshu dins lo Talmud, aquel darrièr viviá un sègle abans l'èra crestiana. Per pauc de comentators josieus tradicionals coma Rabbenou Tam, Nahmanide, o mai recentament Adin Steinsaltz, foguèt aquel Ieshu que donèt lo personatge istoric ont se bastiguèt mai tard la figura de Jèsus.

Soven tse fa allusion a Ben Stada, coma essent eissit de l'union adultèra de Miriam e d'un soldat roman nomenat Pandera (de veire tanben Cèls). Lo tèxte de Tossafot sus Shabbat 104, datant de l'Edat Mejana , escarta aquela legenda: « Aquel Ben Stada èra pas Jèsus de Nazaret, perque disèm aquí que Ben Stada viviá a l'epòca de Paphos ben Yehudah, el meteis vivent del temps de Rabbi Akiva » es a dire un sègle mai tard.

Tèxtes pagans grècs e latins

Dins una letra a l'emperaire Trajan en 111 o 112, Plini lo Jove explica los resultats d'una enquèsta qu'aviá menat suls crestians de Bitinia a la seguida d'accusacions venguda fins a el, e explica que trapa pas grand causa a lor reprochar. Plini parla pasmens pas de Jèsus de Nazaret e ne menciona lo « Crist » sonque per explicar que los seus adèptes de Bitinia s'amassan per li cantar d'imnes « coma a un dieu ».

Vèrs 116, dins las Annalas, l'istorian roman Tacit conta cossí l'emperaraire Neron, accusat d'aver causat l'incendi que damatjèt Roma en 64, s'evertua a trobar los incendiaris, accusa aqueles que « la fola » romana nomenan crestians ((la)christiani), sectators de « Crist, que, jos Tibèri, fuguèt liurat al supplici pel procurator Ponç Pilat», e ne en far suppliciar fòrça.

Las Vidas dels dotze Cesars de Sueton, escrichas vèrs 120, comptan de mencions d'activitats dels crestians e mencionan, dins la Vida de Claudi un Chrestos, que mai sovent es admés que designa Jèsus Crist}} que, segon Sueton, incompletament informat, auriá estat present a Roma pendent los trebolums de 49-50 dins de la comunautat josieva de Roma, contra que Claudi promulga un edicte d'expulsion.

Una letra d'un esctoïcian nomenat Mara bar Serapion, adreçada en siriac a son filh, parla d'un « savi rei » executat pels seus - los Josieus - coma Socrates e Pitagoras, dins çò qu'es acceptat coma una allusion a Jèsus de Nazaret. Se la recerca s'accòrda per lo datar d'après 73, la datacion del document es plan debatuda, podent anar fins a l'alba del sègle V, amb una majoritat de cercaires clinant per una redaccion pendnet lo sègle II. Lo document dona d'informacions, quin que siá, mai sul cristianisme que sus Jèsus alara que son implicacion dels Josieus es, pel melhor, dobtosa e s'inscriu dins una demonstracion mai generala.

L'escrivan satiric Lucian d'Esamosata, dins la segonda partida del sègle II, fa une allusion al suplici de Jèsus, sens lo nomenar, dins La Mòrt de Peregrinos.

Jèsus dins las religions e culturas non crestianas

Jèsus dins lo judaïsme

A la seguida de las guèrras judeoromanas e d'autras catastròfas dels sègles I e II, lo judaïsme vei la disparicion de gaireben totes los seus corrents, levat lo judaïsme rabbinic, pròche del farisianisme sens ne prene l'apocaliptica, fondat sul respècte exclusiu de la Lei. Lo procés se faguèt pendnet de decennias, que fixèt las Escrituras ebraïcas, que serán utilizada de sègles mai tard pels protestants, e las pregarias sinagogalas qu'une que conten la condamnacion dels sectaris, los « minims », d'entre eles i a los « nazorèus ».

Se lo cristianisme dels primièrs temps podava passar per un corrent novèl acceptable del judaïsme, lèu pausèt de lo problèma de l'adesion de plen drech de membres pagans sens na far d'en primièr de Josieus. La question se pausa al moment de la creacion de la Torà rituala, aquela dels 613 comandaments, e, al subjècte dels membres non josieus, lo problèma pren encara mai de pes suls aspèctes de règla de puretat rituala e los mejans de « reconciliacion ». La messianitat, pasmens se joguèt un cert ròtle pendnet la condamnacion de Jèsus, es pas alara determinanta de l'autodeterminacion josieva d'aquel epòca perque de corrents del judaïsme, coma los sadducèus, anavan fins a renonciar a aquela esperança.

Lo judaïsme, la religion del quita Jèsus, a pas ara de punt de vista especific o particular sul Jèsus e fòrça pauc de tèxtes dins lo judaïsme se referisson directament o parlan de Jèsus. En efièch, un dels principi mai importants de la fe josieva, es la cresença en un Dieu e sonque un Dieu, sens pas cap intermediari. La Trinitat crestiana i es compresa coma una cresença en Jèsus coma una Divinitat, partida de Divinitat o filh de Dieu, qu'es d'aquel fach incompatible amb lo judaïsme e en trencadura amb l'ebraïsme que lo precedava.« Per un Josieu, pasmens, quina que siá forma de shituf (cresença en d'autres dieus en mai del Dieu d'Israèl) equival a una idolatria al sens plen del tèrme. Es pas possible per un Josieu d'acceptar Jèsus coma una divinitat, un mediateor o un salvador (messias), o quitament coma un profèta, sens traïr lo judaïsme. ». « Los Josieus rebutèron las revendicacions que Jèsus respond a la profecias messianicas de la Bíblia ebraïca, e tanben las revendicacions dogmaticas al seu subjècte emesa pels paires de la glèisa, es a dire qu'es nascut d'una verge, qu'es lo filh de Dieu, que fa petit d'una Trinitat divina e que ressuscitèt après sa mòrt. Pendent dos mila ans, un vòt central del cristianisme foguèt d'èsser un objècte de desir dels Josieus, que la conversion auriá mostrat lor acceptacion del fach que Jèsus complís la lor profecia biblica. »

Per aquela rason, las questions sus aquel subjècte, coma las quistas del Jèsus istoric e los autres subjèctes de sa vida son tanben considerats coma fòra del prepaus dins le judaïsme.

L'escatologia josièva considèra que la venguda duel Messias vendrá amb una seria d'eveniments especifics que encara passèron pas, coma lo retorn dels Josieu en Tèrra d'Israèl, la construccion del Tresen temple de Jerusalèm, une èra de patz.

Jèsus dins l'islam

Miniatura persana representant Jèsus pendent lo Sermon sus la montanha

Article detalhat: Îsâ.

L'Alcoran parla de Jèsus jos lo nom d’`Îsâ, personatge indissociable dins los tèxtes coranics de sa maire Mariam (« Maria »). Es tanben designat jol nom de al-Masïh `Îsâ ibn Maryam presentat amb aquela coma modèls de seguir.

Jèsus fa partit dels profètas dich « familha d''Imran » amb sa maire, son cosin Iaià (Joan Baptista) e lo paire d'aquel darrièr Zacarias. La fe populara musulmana balha una granda importança a Jèsus e Maria alara que Jèsus, virat cap a la beutat del mond, apareis endacòm mai sovent amb son cousin Joan, ascèta radical, amb qui forma una mena de « bessonatge espirital permanent ».

L'insisténcia marcada sus la filiacion a Maria es un clar rebut de la filiacion divina de Jèsus; pasmens, la tradicion musulmana mòstra lo caractèr miraculós de sa naissença virginala sens paire conegut, Josèp - absent del tèxte coranic - essent considerat per la tradicion coma un cosin de Maria. Dins l'Alcoran, Jèsus es de fach creat pel kun ^e, l'« imperatiu divin », e concebut per un rûh de Dieu, buf divin intemporal enviat a Maria, lo meteis buf qu'anima Adam e transmet la revelacion a Maomet ^et.

L'Alcoran partetja amb los apocrifs crestians fòrça scènas de vida de Maria e d’enfança de Jèsus: ofrenda de Maria, vida de Maria al Temple, presa en carga de Maria, nativitat jos un palmièr, Jèsus parla al berç, anima d'aucèls en argil.

Dins l'Alcoran, Jèsus aparéis coma un profèta, annonciator de Maomet, que presica l monoteïsme pur, complís de miracles, fa de garisons, ressuscita los mòrts e conéis los secrets del còr. Jèsus confirma la Torà, que ne merma las prescripcions legalas, alara que son « Escritura », contenguda dins l’Injil, es presentada coma « una guidança e una lutz » que los crestians aurián negligida. Ibn Arabi li balha lo titre de « sàgel de la santetat », « lo mai grand testimòni per lo còr », alara que Maomet es lo « sàgel dels profètas », « lo testimòni mai grand per la lenga ». Sa predicacion près dels josieus seriá estat un fracas e es seguit solament pels seus apòstols. Los josieus aurián alara volgut lo punir lo crucificant mas Dieu o permetèt pas e li auriá alara substituit un sosia abans de le rampelar a el. Pasmens la fin terrèstra de Jéèsus demora escura, pas cap de passatge significant clarament çò que se passèt.

La representacion de Jèsus dins l'Alcoran li balha tanben una dimension escatologica: son retorn sus tèrra, coma musulman, es lo signe de la fin del mond e del Jutjament darrièr alara que fòrça de hadits lo presentan coma lo companh màger del Mahdi, Salvador de la fin dels temps.

fin finala, i a dins l'Alcoran quatre negacions categoricas al subjècte de Jèsus, per paur d'associacionisme (shirk): es ni Dieu, ni son filh, ni lo tresen d'una triada tampauc foguèt crucificat perque seriá estat « indigne » d'un profèta de son « importança ».

Fin finala, dempuèi lo començament del sègle XX, una minoritat musulmana sincretista demorant dins los monts del Paquistan, los Ahmadis, voan a Jèsus un culte tot coma als sants de l'islam a l'entorn d'un tombèl que dich èsser aquel de Iuz Asaf identificat a Jèsus. Lo luòc de culte es situat a Srinagar. Aquel corrent desvelopa una cristologia particuliara que Jèsus es un profèta de Dieu que seri áestat despenjat de la crotz en estat de comà e non pas mòrt e, un còp curat, seriá vengut acabar sa vie al Paquistan fins a far 120 ans. Aquela doctrina es aquela de l'« estavaniment ».

Representacion artistica

Esculptura de marbre paleocerestiana del Bon Pastor, vèrs 300. Musèu del Vatican

Los autors dels evangèlis, eissits d'un contèxte judaïc mai sovent reticent pels imatges per paur d'idolatria, semblan considerar que las paraulas de Jèsus son mai importantas que son apparéncia e donan pas cap de descripcion d'aquel.

L'art crestian nais pas d'esperel e trapa sas originas dins l'art pagan e politeista, en l'imaginari que los pintres e esculptors antics posavan. Los paires de la Glèisa, eles, contestavan lo quite art amb de tèrmes pro durs e se reclamavan de l'Ancian Testament que condamae radicalament l'iconografia. Clement d'Alexandria fa la tièra, vèrs 200, d'elements que pòdon prene un sens crestian suls sàgels o anels, coma lo peisson, un simbòl crestian que lo tèrme grèc (Modèl:Grèc ἰχθύς / Ichthus) èes un acronime dels noms de Jèsus.

Se al començament del sègle IV lo concili d'Elvira enebís encara los imatges pintas suls parets de las glèisas, l'art crestian èra ja al vam, dins una tòca pròcha de l'apologetica.

L'evolucion del vejaire de la representacion del Crist se transforma al primièr tèrç del sègle II e una iconografia cristica aparéis pauc a pauc dins las catacombas e suls sarcofags. Las representacions demoran pasmens raras en cmparason de las figuras de l'Ancian Testament, coma Moïses o Jonàs, e Jèsus es presentat dins un pichon nombre de scènas: son baptisma, de miracles o garisons, l'entrevista amb la Samaritana… Son accion de taumaturg es sovent mostrat dins aquel primièr vam iconografic que lo presenta tanben a vegada del mitan dels seus discípols coma los filosofs grècs.

Bust de Jèsus. Pintura murala dins las catacombas de Commodilla, fin del sègle IV

Aquel Jèsus de las primièras representacions es sovent bèl, juvenil, veire seduisent, quitament se son visatge es sovent banal, se diferenciant guaire de l'iconografia abituala del panteon grecoroman, a contra corrent de las descripcions dels Paires de la Glèisa que lo presentan coma quin que siá, veire laid o pitadós. Es sovent presentat jos la forma del « Bon Pastor » dins un imatge que procedís d'un Ermès « criofòr », de metre e parallèl amb Orfèu, un autre « bon pastor », imatge que se multipliquèt sls primièrs sarcofags cretians e sus las vòltas de las ipogèas. Ermas descriu per exemple Jèsus al sègle II coma « un òme de cara majestuosa, de costume de pastre, cobèrt d'una aus de cabra blanca, une biaça sus l'espatla e un bordon a la man ».

Lo cristianisme venent pauc a pauc la religion oficiala de l'Empèri a partir del sègle IV, l'iconografia se libèra del modèl grecoroman, entre autre influenciat pels debats cristologics que caracterizan lo periòde. Es dins lo darrièr tèrç del sègle que comença a paréisser la dimension divina, la « poténcia cosmica », del Crist dins las representacions fins alara puslèu marcadas per l'aspècte protector e garrissor del personatge.

Christ Pantocrator, sègle VI, Monastèri de Santa Catarina, mont Sinai, Egipte.

A aquel epòca, Jèsus es encara mai sovent presentat coma un efèb glabre o encara jos la forma d'un dròlle que correspond a une denominacion abituala del Crist a l'epòca (« pais », del grèc παις, l'« enfant »); e foguèt sonqu'a partir de la fin del sègle IV qu'es presentat mai vièlh e barbut, jos l'inspiracion del modèl del filosof ensenhant de l'Antiquitat. Aqueles dos tipes diferents de representacions coexistiguèron pendent près de dos sègles mai.

A partir del sègle V, es lo caractèr divin que constituará la dimension principala de las representacions, insistissent sul precèpte del Credo de Nicèu sus l'egalitat del Paire e del Filh e tradusent l'estructuracion per la ierarquizacion e lo dògme, dins un imatge de la « glòria de Dieu » que dominará l'art crestian fins a l'art gotic. L'aspècte uman contunhèt pasmens mejans las icònas, alara que gaireben totas foguèron destruidas pendnet la crisi iconoclasta, que perseguís dins l'art bizantin que faguèt la sintèsi entre los aspèctes umans, idealizat en filosof ensenhant, e divin, legitimat dempuèi lo concili de Nicèu II en 787.

Las tradicionalas representacions de la Verge a l'Enfant posan elas lors originas dins las representacions de la divesa d'origina egipciana Isis alachant Arpocrat, l'Òrus enfant.

Art occidental

La Glèisa catolica autorisant las representacions del Crist, aquel foguèt l'objècte de fòrça figuracions jos forma de retrachs, de quadres metent en scèna sa vida, d'esculturas, de gravuras, de veirals, eca. Dins l'art occidental, lo personatge de Jèsus es de segur aquel que faguèt l'objècte del mai grand nombre de representacions. Una de las figuracions mai correntas es aquela del Crist en crotz, al moment de sa Passion. Totas aquelas representacions relèvan de la creacion artistica, pas cap d'imatge contemporanèa del Crist nos pervenguèt. Qualques imatges aqueiropoïatas (« non facha de man d'òme »), dins una cristianizacion de la tradicion pagana dels « imatges casut del cèl »}} pretendent presentar lo visatge « vertadièr » de Jèsus. Malgrat la diversitat dels artistas e dels epòcas, an totas unes trachs comuns. De fach, las representacions de Jèsus obesisssent a de canons artistics precises, basats sus la tradicion e la mai ancianas representacions conegudas: Jèsus es presentat coma un òme de raça blanca, de talha mejana, puslèu prim, de tint mat e de cbèls bruns, longs; serà mai tard representat amb una barba.

La tèsta es sovent enrodada d'un cercle luminós o daurat, nomenat aureòla, attribut corrent figurant la santetat d'un personatge. Quand s'aplica a Jèsus, aquela aureòla es sovent marcada convencionalament d'una crotz (mai sovent roge), que permet de l'identificar sens ambiguïtat.

L'expression dels uèlhs es l'objècte d'una atencion particuliara dels artistas. Tanben, la posicion de las mans a sovent un sens religiós. La Glèisa catolica avent exprimit lo vòt que la vida de Jèsus pòsca èsser compresa per totes, es pas rare de trobar en Africa de figuracions du Crist en òme de raça negra, o en Sudamerica de representacions de sa vida amb de vestits locals. Aquel fenomèn es ancian, perque los artistas de la Renaissença representavan ja Jèsus amb de personatges vestits segon lo vam de lor sègle.

Fra Angelico, Despenjament de la Crotz (Fra Angelico), vèrs 1440,
Musèe di San Marco, Florença

A l'Edat Mejana, las representacions visualas avián una foncion educativa: en metent en scèna la vida de Jèsus Crist, se difusava la cultura crestiana a de personas savent mai sivent pas legir, e n'avent pas accés als libres, etanben lo libres sants coma la Bíblia. Es çò qu'es a l'origina del betlèm, tradicion encara viva dins los mitans crestians. Tanben, tota glèisa catolica es dotada d'un camin de crotz (en latin Via Crucis) que figura en 14 estapas, nomenadas « estacions », los diferents moments de la Passion del Crist, dempuèi sa condamnacion fins a sa mesa al tombèl. Los ostals catolics, las pèças principalas e las cambras essent dotadas d'un Crist en crotz, mai sovent penjat sus la paret al dessús del lièch o de l'accés a la sala.

Art oriental

Los ortodòxes acceptan la representacion del Crist en doas dimensions. La representacion mai correnta es aquela de las icònas.

Al sègle VIII, jol vam dels Arabs a l'Èst e dels Bulgaras a l'Oèst, de mesuras foguèron presas dins l'Empèri Bizantin contra los imatges e las estatuas que pòplavan las glèisas per tòca d'unificar l'empèri amb lo sol crisme, provocant la crisi iconoclasta que durèt mai d'un sègle. Après la fin de las guèrras iconoclastas, lo cristianisme oriental desvolopa un art especific, l'icòna, basada sus una gramatica picturala plan organizada. Aqueles imatges son sagrats, l'esperit del o dels personatges representas es censat « abitar » la representacion. L'iconograf, lo pintre d'icòna, se prepara a l'encòp per un apprendissatge teologic e per una ascèsi, mai sovent lo june e la pregaria.

Los icònas son anonimas el sègle XV.

Au cinéma

• 1916: Intolerance : Love's Struggle Throughout the Ages de David Wark Griffith.
• 1953: The Robe de Henry Koster amb Richard Burton (un tribun Roman encargat de crucificar lo Crist es prigondament tocat per el e se convertís a la fe crestiana. Culhís la santa Tunica del Crist al pé de la crotz e se jonh als apòstols per evangelizar l'Empèri roman).
• 1959: Ben Hur de William Wyler amb Charlton Heston (lo film se debana en Judèa dels ans 19 – 30 ApC. e met en scèna un josieu, Judàs Ben Hur, que perd sa familha, los seus bens e sa libertat a causa de l'occupant roman e decidís de se venjar; encontra lo Crist mai d'un còps e assistís a sa Crucifixion).
• 1961: King of Kings de Nicholas Ray amb Jeffrey Hunter, Robert Ryan.
• 1964: Il Vangelo secondo Matteo de Pier Paolo Pasolini.
• 1965: The Greatest Story Ever Told de George Stevens.
• 1973: Jesus Christ Superstar, comedia musicala de Norman Jewison.
• 1976: Il Messia de Roberto Rossellini.
• 1977: Jesus of Nazaret de Franco Zeffirelli, un fulheton televizat de 6 h 16 min comanda del papa Pau VI.
• 1979: Jesus de Peter Sykes e John Krisch.
• 1979: Monty Python's Life of Brian de Terry Jones; film comic inspirat de la vida de Jèsus; lo personatge central, un Galilè del sègle I nomenat Brian, es prés per un Messias, e adorat atal per la fola; lo film se trufa de la credulitat populara, de las folas "seguisseiras", e de las supersticions religiosas.
• 1988: The Last Temptation of Christ de Martin Scorsese (una adaptacion del roman La Darrièra Temptacion del Crist de Nikos Katzantakis).
• 1995: Marie de Nazareth de Jean Delannoy (Un film que conta la vida de Jèsus e de Maria).
• 2004: The Passion of the Christ de Mel Gibson (las 12 darrièras oras de la vida del Crist).
• 2006: The Nativity Story de Catherine Hardwicke.
• 2014: Son of God de Christopher Spencer.

Comedia musicala

• 1971: Jesus Christ Superstar, opera ròck

Relicas

Estaurotèca bizantina del començament del sègle IX contenent de fragments de la « Crotz Vertadièra »,
Metropolitan Museum of Art, Nòva York

Jèsus de Nazaret que, pels crestians, es ressuscitat amb son envelopa de carn, pasmens podèt daissar de rèstes de sa vida materiala que pòdon èsser considerats coma des relicas per de cresents, seguent de tradicions mai ancianas: a l'epòca paleocrestiana ja, se mostrava als pelegrins que fasián lo viatge cap a la Tèrra Santa diferentas relicas veterotestamentàrias coma la verge d'Aaron que, segon l'Epistòla als Ebrieus, seriá estat servada dins l'arca de l'Alliança dins lo sant dels sants del Temple de Jerusalèm.

Tombèl de Jèsus segon lo paire Louis-Hugues Vincent (1912).

Lo culte de las relicas relativas a la vida e la Passion de Jèsus comencèt vèrs 325, amb la tradicion de l'excavacion del tombèls enclapat de Jèsus sus l'òrdre de l'emperaire Constantin. La descobèrta legendària de la « Crotz vertadièra », que la tradicion attribuèt en seguida a l'imperatritz Elena, maire de Constantin, es benlèu contemporanèa d'aquelas escavacions e un complèxe d'edificis cultuals de devocions es lèu bastit per aculhir los pelegrins. Aquela descobèrta sembla aver agut un grand resson e, a partir dels sègles V e VI, los pelegrins mai celèbres afluisson per obtenir de fragments d'objèctes que se trapa a partir d'aquela epòca en Occident. En 680, lo pelegrin Arculf atesta qu'aviá vecut a Jérusalèm, dins l’Anastasis, primièra glèisa de la Resurreccion, expausada una seria de relicas: lo plat de la Cèna, l'esponga e la lança que trauquèt lo costat de Jèsus pendent la Crucifixion, e tanben un susari avent cobèrt lo visatge de Jèsus al tombèl.

Lo desvelopament del culte de las relicas contunha pendent lo periòde carolingian per aténher, après las Crosadas, son apogèu a l'Edat Mejana, relèva d'una « espiritualitat del veire e del tocar » qu'ensag d'intrar en contacte amb la santetat que son portaires los « testinònis » materials de la vida de Jèsus, testimòni materials que tendon alara a se multiplicar e s'escampilhar, après aver estat centralizats dins un primièr temps a Constantinòble, per Euròpa. Vengudas signe, veire enjòc, de poder e de legitimitat, van lèu far l'objècte, coma lo mòstra Peter Brown, d'un intens comerci; d'autres autors tanben mostrèron lo vam d'aquel comerci segon un trajècte Orient cap a Occident a partir de las Croisadas.

Se las relicas avent per subjècte Jèsus son innombrablas, se las pòdon classificar en categorias: al delà de los « ipsissima loca », « los quita luòcs » ont auriá podut evoluar Jèsus, se pòt notar los instruments de la Passion (coma la corona d'espinas, l'esponga, la lança que trauquèt lo seu costat, eca), las relicas corporalas ligadas a la vida publica de Jèsus (calici utilizat pendent de la Cèna) o tanben a son enfança (sang, sandalas, dents de lach…), e los lincòls e susaris. Cal notar que fòrça relicas son rebutadas per las autoritats religiosas e que los exceses de lors cultes an ensacòm mai sovent fa l'objècte de debats e de contestacions.

Annèxes

Bibliografia

Obratge d'istorians generalistas

• (fr) {{{títol}}}.  ;
• (fr)Geza Vermes, Dictionnaire des contemporains de Jésus, Bayard, 2008 ;
• (fr)Les premiers temps de l'Église, présenté par Marie-Françoise Baslez, éd. Gallimard/Le monde de la Bible, 2004 ;
• (fr)Pierre Gibert et Christophe Theobald (dir.), Le cas Jésus Christ. Exégètes, historiens et théologiens en confrontation, éd. Bayard, 2002 ;
• (fr)Dictionnaire encyclopédique de la Bible, éd. Brépols, 1960, mise à jour 2002 ;
• (fr)Aux origines du christianisme, présenté par Pierre Geoltrain, éd. Gallimard/Le Monde de la Bible, 2000 ;
• (fr)La Bible, Écrits intertestamentaires, Écrits apocryphes chrétiens, coll. « La Pléiade », éd. Gallimard, 1987 ;

Istorians e exegètas biblistas

• (fr) {{{títol}}}.  ;
• (fr) {{{títol}}}. ISBN 978-2-204-08695-0.  ;
• (fr) {{{títol}}}. ISBN 978-2227476691. 
• (fr)Daniel Marguerat, Elian Cuvilier, Sylvie Barnay, Simon Mimouni et alii, Jésus, compléments d'enquête, éd. Bayard-Centurion/Le Monde de la Bible, 2007 ;
• (fr) {{{títol}}}. ISBN 978-2221106143. 
• (fr) Gerd Theissen, Le mouvement de Jésus. Histoire sociale d'une révolution des valeurs, traduch de l'alemand per Joseph Hoffmann, éd. Cerf, 2006 ;
• (fr)Raymond E. Brown p.s.s., La mort du Messie, Encyclopédie de la Passion du Christ. De Gethsémani au tombeau. Un commentaire des récits de la Passion dans les quatre Évangiles, préface par Daniel Marguerat, traduch de l'anglés per Jacques Mignon, ed. Bayard, 2005, recension ;
• (fr)David Flusser et R. Steven Notley, Jésus, traduch de l'anglés per G.-R. Veyret, ed. L'Éclat, 2005 ; extrachs en linha ;
• (fr)John Paul Meier, Un certain juif : Jésus. Les données de l'histoire
  • tome I : Les sources, les origines, les dates, éd. Cerf, 2004 ;
  • tome II : La parole et les gestes, éd Cerf, 2005 ;
  • tome III : Attachements, affrontements, ruptures, éd Cerf, 2005 ;
  • tome IV : La Loi et l'amour, éd. Cerf, 2009 ;
• (fr)François Bovon, Les derniers jours de Jésus, éd. Labor et Fides, 2004 ;
• (fr)Michel Quesnel, Jésus, l'homme et le fils de Dieu, éd. Flammarion, 2004 ;
• (fr)Étienne Nodet, Histoire de Jésus ? Nécessité et limites d'une enquête, éd. du Cerf, 2003, présentation en ligne ;
• (fr)Daniel Marguerat, E. Norelli, J.-M. Poffet, Jésus de Nazareth, nouvelles approches d'une énigme, Labor et Fides/le Monde de la Bible, 2003 ;
• (fr)Peter J. Thomson, Jésus et les auteurs du Nouveau Testament dans leur relation au judaïsme, traduit de l'anglais par Joseph Duponcheele, éd. Cerf, 2003 ;
• (fr) Geza Vermes, Enquête sur l'identité de Jésus. Nouvelles interprétations, Bayard, 2003 ;
• (fr)Lucette Valensi, La fuite en Égypte. Histoires d'Orient et d'Occident. Essai d'histoire comparée, éd. Seuil, 2002, recension en ligne ;
• (fr)Étienne Nodet, o.p., Le fils de Dieu, Procès de Jésus et Évangiles, éd. du Cerf, 2002, présentation en ligne ;
• (fr)Alain Marchadour (dir.), Que sait-on de Jésus de Nazareth ?, Bayard, 2001
• (fr)Laurent Guyénot, Jésus et Jean-Baptiste. Enquête historique sur une rencontre légendaire, éd. Exergue, 1999 ;
• (fr)Jacques Schlosser, Jésus de Nazareth, éd. Noesis, 1999 ;
• Hugues Cousin et Jean-Pierre Lémonon, Le monde où vivait Jésus, éd. Cerf, 1998 ;
• (fr)Gerd Theissen, L'ombre du Galiléen, éd. Cerf, 1998 ;
• (fr)Charles Perrot, Jésus, éd. P.u.f, coll. « Que Sais-je ? » n°3300, 1998 ;
• (fr)Charles Perrot, Jésus, Christ et Seigneur des premiers chrétiens, éd. Desclée de Brouwer, Paris, 1997 ;
• (fr)Gerd Theissen, Histoire sociale du christianisme primitif. Jésus, Paul, Jean, traduit de l'allemand par Ira Jaillet et A.-L. Finck, éd. labor et Fides/Le Monde de la Bible, 1996, extraits en ligne
• (fr)Xavier Tilliette, Le Christ des philosophes. Du Maître de sagesse au divin Témoin, Culture et Vérité, Namur, 1993
• (fr)Xavier Tilliette, Jésus romantique, Desclée-Mame, 2002 ;
• (fr)Pierre-Antoine Bernheim, Jacques, frère de Jésus, éd. Noésis, 1996 ;
• (fr)Raymond E. Brown, Jésus dans les quatre Évangiles, Cerf, 1996 ;
• (en) John Dominic Crossan, The historical Jesus, The life of a Mediterranean Jewish Peasant, éd. Harper Collins, 1991 ;
• (fr)Charles Perrot, Jésus et l'histoire, éd. Desclée de Brouwer, 1979 ;
• (fr)Geza Vermes, Jésus le Juif, Desclée, 1978 ;
• (fr)Michel Benoît, Dieu malgré lui, éd. Robert Laffont, 2001 ;

Teologians e exégètas canonistas

• (fr)Rudolf Bultmann, Jésus. Mythologie et démythologisation (1926 et 1958), trad. fr. éd. Seuil, 1968 ;
• (fr)Charles-Harold Dodd, Le Fondateur du christianisme, éd. Seuil, 1972 ;
• (fr)Joseph Ratzinger, (Beneset XVI), Jésus de Nazareth :
  • tome 1 : Du baptême dans le Jourdain à la Transfiguration, Flammarion, 2007 ;
  • tome 2 : De Nazareth à Jérusalem, Monaco-Paris, Le Rocher, 2011, ISBN 978-2-268-07079-7 ;
  • tome 3 : L’Enfance de Jésus, Paris, Flammarion, 2012, ISBN 978-2-081-29577-3 ;
• Joseph Ratzinger, Jésus-Christ expliqué par le pape, Parole et Silence, 2011, ISBN 9782845739864 ;

Revistas

• (fr)Que sait-on de Jésus ?, revue Le Monde de la Bible, hors-série printemps 2009, éd. Bayard ;
• (fr)Christologie et histoire de Jésus, revue Recherches de science religieuse, tome 97, mars 2009 ;
• (fr)Jésus, revue Le Point, coll. Les grandes biographies, hors série Modèl:Numéro1, janvier 2009 ;
• (fr)Jean-Pierre Lémonon, Jésus de Nazareth. Prophète et Sage, éd. Cerf, coll. Cahiers Évangile Modèl:Numéro119, 2002 ;
• (fr)Jésus au regard de l'Histoire, revue Les dossiers d'Archéologie Modèl:Numéro249, décembre 1999-janvier 2000 ;

Ensags

• (fr)Jean-Christian Petitfils, Jésus, Fayard, 2011 ;
• (fr)Christiane Rancé, Jésus, Gallimard, 2008 ;
• (fr)Thimothy Freke et Peter Gandy, Les Mystères de Jésus, éd. Alethéïa, 2007 ;
• (fr)Gérard Mordillat et Jérôme Prieur, Corpus christi, Enquête sur l'écriture des évangiles, Mille et une nuits, 1998 ; Jésus contre Jésus, Seuil, 2000 ; Jésus illustre et inconnu, Desclée de Brouwer, 2001 ; Jésus après Jésus, Seuil, 2004 ;
• (fr)Marie Vidal, Un juif nommé Jésus, éd. Albin Michel, 2000 ;
• (fr)Manuel de Diéguez, Jésus, éd. Fayard, 1985 ;

Obratges ancians

• (fr)Blaise Pascal, Abrégé de la vie de Jésus-Christ, publié par P. Faugère, éd. Andrieux, 1846 (tèxte inedit trobat « recentament », coma se pòt legir sus la pagina de títol, es a dire un pauc abans 1846), en linha
• (fr)Ernest Renan, Vie de Jésus, éd. Michel Lévy frères, 1863 ;
• (fr)Albert Schweitzer, Le secret historique de la vie de Jésus, éd. Albin Michel, 1967 (éd. orig. all. 1913) ;
• (fr)Charles Guignebert, Jésus, éd. Albin Michel, 1933, (reed 1969) ;
• (fr)Claude Tresmontant, L'Enseignement de Ieschoua de Nazareth, éd. Seuil, 1963, ;
• (fr)Jésus, recueil de la collection « Omnibus » (Presses de la Cité, 1999) comprenent lo tèxte integral de quatre obratge:
  • Pascal, Abrégé de la vie de Jésus,
  • Ernest Renan, Vie de Jésus,
  • Edmond Fleg, Jésus raconté par le Juif errant,
  • François Mauriac, La Vie de Jésus.

Istòria de l'art

• (fr) Nissan N. Perez, Revelation - Representations of Christ in Photography, éd. Merrell, 2003 ;
• (fr) François Boespflug, Jean-Michel Spieser, Christian Heck, Valérie Da Costa, Le Christ dans l'art. Des catacombes au XXe siècle, éd. Bayard/Le monde de la Bible, 2000 ;
• (fr)Dominique Ponnau, Figures de Dieu, ed. Textuel, 1999 ;
• (fr)Jean Paris La fuite en Égypte, ed. Le Regard, 1998 ;
• (fr)Jérôme Cottin, Jésus-Christ en écriture d'images; éd. Labor et Fides, 1990, extrach en linha

Notas

Versets

Articles connèxes

Autres apròche de Jèsus

• Jesus Crist
• Îsâ
• Quistas del Jèsus istoric
• Tèsa mitista
• Cristologia non crestiana
• Jèsus Crist (Shingō)

Articles sus las fonts

• Apocrifs biblics
• Bíblia
• Exegèsi biblica
• Testimonium flavianum

Autres articles

• Cristologia
• Pròches de Jèsus
• Messias
• Cristianisme ancian
• Trinitat crestiana
• Unitarisme