Jèsus de Nazaret

Jèsus de Nazaret es un Josieu de Galilèa, benlèu nascut entre l'an 7 e l'an 5 AbC.. Aparéis dins lo mitan de Joan Batista abans de s'engatjar, amb unes dels seus discípols, dins una corta carrièra de predicacion itineranta d'un a dos ans e mièg, subretot en Galilèa, en practicant de garisons e exorcismes. Provòca vam e fervor, deserevelhant la mesfisança de las autoritats politicas e religiosas, abans d'èsser arrestat, condamnat e crucificat vèrs l'an 30 a Jerusalèm pendent la fèsta josieva de la Pasca, jos l'administracion del prefècte Ponç Pilat.

L'anòncia de sa resurreccion pels seus discípols, qu'o reconeisson coma lo messias o Crist e transmeton son istòria e los seus ensenhaments, fa naícer lo Cristianisme. Pels crestians, Jèsus Crist es lo filh de Dieu, lo Messias anonciat dins l'Ancian Testament e enviat als òmes per los salvar. Dins l’islam, Jèsus se sona Îsâ e n'es un profèta màger.

Lo resson de son messatge, transmés per la diferentas Glèisas crestianas, e las interpretacions que faguèt sorgir, influencièt diferentas culturas e civilizacions pendent l'Istòria. Inspirèt una importanta produccion teologica, literària e artistica. Sa naissença es presa coma origina convencionala dels calendièrs julian — dempuèi lo Sègle VI — e gregorian, e lo dimenge, vengut jorn de repaus setmanièr en celebracion de sa resurreccion, adoptat al delà del mond crestian. Aquela importança contrasta amb lo periòde breu de sa predicacion e lo pauc de rèstes istorics subretot conegut mejans la literatura del Novèl Testament.

Etimologia e denominacion

Jèsus, en grèc Ἰησοῦς / Iēsoûs, ven de Yehoshua (ebrieu : יהושע), dins sa forma abreujada Yeshua (ebrieu : ישע). Yeshua significa « Salvador » e Yehoshua es un nom teofòr que significa: « Dieu (YHWH) salva ». La Setanta (redigida en grèc) utiliza tanben lo nom de Iesoûs per designer Josué, luòctenent de Moïses.

« Jèsus » es un prenom corrent dins la Palestina del sègle I: es lo sieisen nom masculin mai frequent de l'epòca. Es per exemple atestat per Jèsus Ben Sira, l'autor del Siracid, per un filh d'Eliezer dins l'Evangèli segon Luc o encara per Barabbas, cap de guèrra liberat per Ponç Pilat dins unas versions de l'Evangèli segon Matieu. L'istorian josieu Flavi Josèp cita mai d'uns prenomenats Jèsus.

Dins lo Novèl Testament, Jèsus es qualificat mais d'un còp en grèc de Ναζωραῖος / Nazōraîos, « Nazorean ». Aquel tèrme es discutit e pòt venir de l'ebrieu nsr que significa « aquel qu'obsèrva [la Lei] » o de nzr, « aquel se consacra [a Dieu] », o encara « rebrot » (d'Israèl). Lo nom de nazorean será utilizat per designat mai tard un un corrent josieu en Palestina que crei en la messianitat de Jèsus. Se trapa a vegadas Ναζαρηνός / Nazarēnós, « Nazarenian » qu'es « l'òme del vilatge de Nazaret », e que, segon de cercaires, fariá referéncia a una naissença dins aquel vilatge. D'autras teorias existisson encara, coma aquela fasent referéncia a son ligam a una ipotetica comunautat de nazirs. Dins los Evangèlis, pas cap d'aquelas denominacions es utilizada pel quita Jèsus o pels seus.

Titulaturas dins lo Nòu Testament

Jèsus es nomenat de multiples biais dins la literatura neotestamentària, cada qualificatiu suggerís una mena que se podèt concébre o considerar pels diferents interlocutors: « Rabbi », o lo tèrme pròche en aramèu « Rabboni », que significa al sègle I lo « mèstre » farisian, al sens « mèstre e filosof » d'un grop farisian ; tanben se trapa « Mèstre » al sens d'« ensenhaire », « Profèta », « Servitor », « Just », « Sant », « Filh de David », ja emplegats per de personnatges de la Bíblia ebraïca, « Grand prèstre », « jutge », « pastre », « Redemptor » o encara « Salvador ». L'evangèli segon Joan conta que la crotz de son execucion èra subremontada d'un titulus que portava l'inscripcion INRI significant « Jèsus lo nazorean, Rei dels Josieus ».

I a sovent l'expression « Filh de l’òme » qu'es atribuida al quita Jèsus pels redactors dels evangèlis. Èra ja presenta dins la literatura ebraïca per significar enfaticament « Òme ». Dins los Evangèlis, aquel nom pòt tanben se comprene en referéncia a la vision del Libre de Danièl ont s’aplica a aquel que se dona lo Reialme.

Sa designacion coma « Crist » (del grèc χριστός / christós, traduccion de l'ebrieu: מָשִׁיחַ - mashia'h, Messias, significant « l’onch [del Senhor] ») que portava un sens politic e religiós fòrt dins l'esperança messianica dins aquel epòca. Del viu, Jèsus interdiguèt al seus discípols de dire a qui que siá qu'èra lo Messias.

Biografia

La biografia de Jèsus de Nazaret es fòrça pauc coneguda. La font màger d'informacions ven dels tèxtes redigits benlèu entre 65 e 110 que serán nomenat « Evangèlis » vèrs 150, tèxtes qu'éran pas detinats a l'Istòria mas a l'ensenhament religiós, e que l'interpretacion del vejaire de la biografia istorica es sovent malaisida: « los Evangèlis remembran de la vida de Jèsus un nombre de scènas e de paraulas que son abans tot de testimònis de fe e que l'istoricitat pòt plan justament far question ».

Quin que siá, los elements biografics son pauc nombroses. Pasmens, se cal dire que la documentacion sus Jèsus es sovent mai rica que per fòrça personatges importants de l'Antiquitat, quitament se una certa unilateralitat de las fonts obliga a une exigéncia de critica literària e istorica.

Lo crosament de diferentas tradicions neotestamentàrias permet de presentar d'elements escampilhats que donan, un còp recampilhats, un apròche biografic mai complet.

Originas

S'admet abitualament que Jèsus es un Josieu galilèu que la familha es eissida de Nazaret lo luòc e la data de sa naissença ne son pas coneguts amb certitud e benlèu jamai o serán, car los recits dels Evangèlis de l'enfança an subretot per registe los teologomèns, los autors biblics avent una tòca doctrinala puslèu qu'un desir istoriografic.

Sus la localitat ont nasquèt Jèsus, los istorians esitan entre lo berç familhal de Nazaret, ont passèt tota sa jovença, lo vilatge de Cafarnaom qu'aparéis dins los evangèlis coma lo centre de sa mission, o alara lo massatge de Corazeïn, que Jèsus sembla fòrça ligat. Dels recits de Luc et Matieu situant cadun la naissença de Jèsus a Betelèm en Judèa los exegètas penson puslèu a una redaccion teologica mai que factuala, Betelèm èra la vila del rei Dàvid de la linhada que lo Messias esperat pels josieus deu venir, segon la profecia de Miquèu.

L'annada de sa naissença tamplan es pas ceneguda precisament. Les datas avançadas pòdon anar de 9 a 2 AbC.. Los evangèlis segon Matieu e segon Luc la situan jol regne d'Erode lo Grand que lo long regne s'acaba en 4 AbC. L'estimacion mai sovent accesptada pels istorians va ara de 7 a 5 AbC.

Paréis paradoxal que Jèsus de Nazaret pòsca aver nascut « abans Jèsus Crist »: l'origina de l'èra comuna deuriá èsser la naissença del Crist. Mas aquel « començament » de l'èra crestiana (l'Anno Domini), que s'impausèt en Euròpa a partir del sègle XI, foguèt fixat segon las òbras del monge Dionís l'Exigú datant del Sègle VI, que sabèm ara èsser erronèas e, pasmens se lo calendièr istoric se presisèt dempuèi, son origina convencionala cambièt.

La naissença de Jèsus (la Nativitat) se festeja tradicionalament lo 25 de decembre, per Nadal, mas aquela data es encara convencionala, es pas un « anniversari ». Seriá estat fixada en Occident latin al sègle IV, benlèu en 354, per correspondre a la fèsta romana del Sol Invictus, celebrada a aquela data la naissença del dieu Mitra, nascut segon la legenda un 25 de decembre; la causida d'aquela fèsta permetava d'assimilar la venguda del Crist — « Solelh de justícia » — a la pujada del solelh après lo solstici d'ivèrn. Abans la Nativitat se festejava lo 6 de genièr e encara l'es per la Glèisa armeniana apostolica, alara que la Glèisa catolica romana i fèsta uèi l’Epifania o « Teofania », lo baptisme de Jèsus dins le Jordan, eveniment que las Glèisas mai ancianas preromanas utilizavan coma acte de « naissença » del Crist. Los Paires de la Glèisa s'oposèron pas a aquel sincretisme al subjècte de la Nativitat, considerant qu'aquela causida calendièra podava pas far d'eretgias teologicas e que confirmava la venguda del Messias anonciat coma l'« astre treslús » e coma lo « solelh de justícia » pels profeta Malaq. Nadal atal se substituiguèt a las celebracions de la fèsta pagana tan aisidament que las referéncias biblicas s'èran desvolpadas per qualificar metaforicament lo Crist recent nascut tota una simbolica de « solelh vertadièr », de « solelh novèl » treslusissent sul mond.

Familha

Jèsus es conegut coma « lo filh de Josèp lo fustièr » e « lo filh de Maria ». Los evangèlis segon Matieu e segon Luc professon una concepcion « per la vertut del Sant Esperit » qu'obrirá mai tard suls debats teologics fòrça disputats dins las comunautats crestianas al subjècte de la virginitat de Maria.

Jèsus es lo primièr nascut d'aquela familha, apartenent a un mitan artesanal pro aisida, ligada a un clan de nazoreans qu'espèran l'apareisson d'un « filh de David » d'esperela. Los evangèlis mencionan l'existéncia de « fraires e sòrres » qu'« apareisson per mostrar que Jèsus a pas res d'extraordinari perque sa familha es plan coneguda ». D'entre los « fraires del senhor », Jaume le Just prendrá una plaça dins la comunautat de Jerusalèm après la desapareission de Jèsus.

La question dels ligams de parentat de Jèsus amb aqueles « fraires » e « sòrres » foguèt e contunha èsser discutida.

Gaireben totes los especialistas laïcs, protestants e josieus, amb de cercaires catolics, considèran que Jaume es un filh de Maria e de Josèp, alara que fòrça d'exegètas catolics i veson un « cosin », seguent la lectura tradicionala catolica fondada sus la cresença mai tardièra en la virginitat perpetuala de Maria, çò diguèt Jiròni d'Stridon, primièr Paire de la Glèisa a argumentar contra una frairia e en favor de « cosins », a la fin del sègle IV. L'exegèta catolic John P. Meier contesta aquel dich qu'apareis pas jamai dins la version grèga de l'Ancian Testament ont lo tèrme adelphos marca exclusivament lo ligam fraternal de sang o de drech.

Après la clausura del Novèl Testament, lo roman apocrif nomenat Protevangèli de Jaume, vèrs 180, « ensaj astuciosament » de far de la frairia de Jèsus de « frairastres » e de « sorrastras » nascuts d'un primièr maridatge de Josèp; aquel obratge marca tanben lo començament de la pietat mariala e la doctrina de la virginitat perpetuala de Maria. Aquela opcion prendèt de temps a s'impausar perque Eusèbi de Cesarèa al començament del sègle IV parla encara de « raça del Salvador ».

Enfança

La Presentacion al Temple,
Giovanni Bellini, 1500,
Kunsthistorisches Museum, Viena

L'evangèli segon Luc conta cossí, uèit jorns après sa naissença, foguèt nomenat «Jèsus» e circncís en conforitat amb la lei josieva pendent un episòdi conegut coma la « Presentacion al temple ». L'evangèli segon Matieu expausa un episòdi conegut coma lo « chaple dels Innocents » pendent qu'Eròde, avent paur per son poder, decidís de far tuar totes los primièrs nascuts de son pòble. Los parents de Jèsus fugiguèron amb lor enfant, en Egipte, dins una sequéncia nomenada la « Fugida en Egipte » qu'inspirèt una importanta produccion apocrifa e influencièt la tracion còpta. L'evangèli segon Luc conta encara un incident que, quand fasiá lo dotze ans, los parents cerquèron Jèsus que tornèron trobar en conversacion amb los doctors del Temple de Jerusalèm.

L'ipotèsi d'una joinessa passada dins una comunautat religiosa, benlèu pròcha dels essenians, sovent foguèt evocat e demòra fòrça discutida.

Premièras annadas

Existís gaireben pas cap d'element entre los recits de la naissença de Jèsus e sa vida publica. Aquel manca de detalhs sus l'enfança mena a la composicion de fòrça tèxtes apocrifs coma d'« evangèlis de l'enfança » que s'inspirèron dels elements originals. Aqueles tèxtes, non canonics, participan pasmens de la mitologia crestiena, e donèron una importanta produccion literària e artistica. Son aqueles escrichs que, per exemple, precison lo nom e lo nombre dels « reis magues », o descrivon los parents e la naissença de Maria. Quin que siá, çò qu'es contat, pels evangèlis, de la vida de Jèsus abans lo cmençament de sa vida publica, consistís en fòrça pauc de causas, escampilhadas dins diferents tèxtes canonics.

Lenga

A l'epòca de Jèsus, doas grandas linguas francas se partajavan lo mond grecoroman, se superpausant als parlars locals: lo grèc a l'entorn de Mediterranèa, fins a Roma, e l'aramèu en Siria en Orient. Ambedoas lengas se parlavan en Palestina: l'aramèu en Galilèu e benlèu dins los camps de Judèa. Mas lo grèc ja èra intrat en Judèa dempuèi la còsta e la vilas ellenisticas coma Cesarèa e los josieus ellenistas de la Diaspora avián de sinagogas a Jerusalèm. Atal lo gra d'ellenizacion de Galilèa, tèrra de passatge ont se crosavan de marcands fenicians e grècs, varia segon lo gra d'urbanizacion envisatjat pels cercaires. S'es establit que lo grèc èra la lenga de l'administracion e de l'eleit economic o cultural, unes penson pasmens que la majoritat dels Galilèus la parlavan pas, veire la comprenavan pas.

L'ebrieu èra la lenga sacrada dels josieus, ont se lisiá las Escrituras e se cantava los psalmes. Benlèu èra encara viva dins las familhas ligadas al sacerdòci e als mitans cultes. Per aqueles que comprenavan pas mai l'ebrieu, un « targum » en aramèu podava acompanhar la lectura de las Escrituras.

Atal, lo quita Jèsus parlava benlèu un dialècte aramèu parlat pels païsans de Galilèu mas podavan se servir de l'ebrieu liturgic dins las discussions amb los escribs. Per son usatge del grèc, i a un debat: de cercaires estiman que pas res indica que parlava aquela lenga perque de discípols aurián jogat lo ròtle d'interprètes; mas un nombre creissent d'especialistas estiman que benlèu l'utilisava a vegadas.

Galilèa

Província romana de Judèa al sègle I

A la diferéncia de Judèa que, amb Samaria e Idumèa, constituís una region de rang quasi provincial, Galilèa es pas a l'epòca directament administrada pels Romans mas fa partit de las possessions de l'etnarc Erode Antipas que lo long regne de quarante e tres ans, que s'acaba en 39, cobrís gareben tota la vida de Jèsus. Lo territòri beneficiava d'una relativa autonomia, del moment que lo tribut èra pagat a las autoritats romanas. Las fonts d'una agricultura florissenta i son completadas per d'activitats de pèsca dins lo lac de Tiberiàs que los alentorns fòrça bèls constituisson l'encastre privilegiat de las predicacions de Jèsus. Aquel territòri es enrodat de populacions non josievas, e la frontièra miegjoranala de Galilèa tòca l'inamicala Samaria, çò qu'obliga lo Galilèus a passar per la listra judaïzada que constituiá la val del Jordan per anar de pelegrinatge cap a Jerusalèm.

Los Galilèus, reputats bellicoses, chovins mas coratjoses, son sovent trufats per lor dialècte aramèu que mòstra entre autre la diferéncia culturala entre Judèa e Galilèa, que los abitants mestrejan ni las practicas de la Torah — per exemple al subjècte las ofrendas al Temple —, ni las subtilitats doctrinalas al vejaire dels Judèus, que se mòstran mespresent. Galilèa sembla pas aver comptat d'escòla rabinica a l'epòca de Jèsus que lo ministèri benlèu se desvolopèt fòra de tota influéncia farisiana de naut nivèl. Los Galilèus, educats a la guèrra dempuèi l'enfança, son reputats per èsser valent e lo nòrd montanhós e acidentat constituís un refugi ideal pels fomentators de revòltas, coma lo zelòts; la província es lo teatre dels trebolums pendent mai d'un sègle a partir la segonda mitat del sègle I AbC. Es alara plan possible qu'un predicator de reputacion messianica originari de Galilèa passe per un personatge inquietant a Jerusalèm a vejaire d'aqueles que vòlon salvar las bonas relacions amb l'autoritat romana.

Judaïsme de Palestina

La Palestina del sègle I coneis una granda efervescéncia politicoreligiosa ont se crosan de corrents testimonhant d'una « extraordinària explosion de creativitat reformatritz e purificatritz » dins una societat en presa als capviraments politics e socials: la region coneis a l'epòca fòrça revòltas religiosas de ressson profetic o messianic, que las autoritats romanas percevon mai coma de fenomèns politics ; esitan pas a vegadas a enviar de tropas amb una « insensibilitat devastatritz ». Pasmens, la preséncia del poder roman demora gaireben discrèta e se fa conéisser pas qu'al moment de la reculhida dels impòsts, de la construccion de carrièras o dins la preséncia de fòrças de l'òrdre cantonadas al palais d'Erodes o a la fortalesa d'Antonia.

Lo judaïsme « i es pas tant una religion (…) [qu]'un pòble que la particularitat s'exprimís per de practicas e dels simbòls » mas qu'a pas d'uniformitat dins son expression religiosa e presenta mai d'un ensag d'actualizar las leis mosaïcas e de viure la Torah. De lor costat, a l'epòca, los samaritans constituisson un grop plan distincte del judaïsme.

Formats benlèu dempuèi l'epòca de la Revòlta dels Maccabèus vèrs la mitat del sègle II AbC, tres corrents — o « sèctas » — dominan la vida religiosa al començament de l'èra comuna, que desvolopan al delà de lors posicions religiosas, de posicions politicas: los sadducèus, que los membres son mai sovent eissits de l'aristocracia sacerdotala, partisans dels compromeses amb las poténcias dirigentas per mantenir loe poder; los farisians, corrent nacionalista non violent, pietista, de resson escatologic, amb de prigondas dissensions e que los membres se recrutan al sen de la borgesiá, subretot dins los rengs dels escribs ; fin finala, los essenians — que son pas mencionat pels escrichs neotestamentaris — una forma originala del judaïsme que los membres vivon en comunautat alunhats de Jerusalèm e del Temple, portaires d'un radicalisme escatologic viscut dns l'ascèsi e la puretat rituala.

En mai d'aqueles tres groups, un corrent mai politic, messianic e d'un nacionalisme « exasperat », pròche dels farisians mas presicant un intervencionisme actiu contra l'occupacion estrangièra e admetent d'autre rei pas que Dieu es descrich per Flavi Josèp jol nom de « zelòts » coma la « quatrena filosofia » del judaïsme.

A costat d'aqueles corrents, existís tanben un partit nomenat « erodian » dins lo Novèl testament, compausat d'eleits — benlèu sadducèus — partisans de la politica d'ellenizacion e de la cooperacion amb lo poder roman. De biais general, sembla que lo clergat bas èra puslèu oposat als Romans a la diferéncia del clergat naut.

L'épòca conéis tanben l'emergéncia de corrents messianics e profetics, e, dins aqueles, de grops batistas, benlèu fòrça espandit dins las sisas popularas alunhats de las vilas e que lo predicator mai conegut es Joan Batista.

Vida publica

Baptisma de Jèsus
evangeliari de l'abadesa Hitda von Meschede, vèrs 1050,
Hessische Landesbibliothek, Darmstadt

La durada del ministèri de Jèsus de Nazaret es pas precisament evocada dins lo Novèl Testament mas explica que debutèt alara que Jèsus fasiá « gaireben trente ans ». Las tradicions crestianas primitivas se partejan al subjècte sus un ministèri d'un an a tres ans, pasmens que de duradas mai importantas son a vegadas avançadas. L'edat de trente ans es probablament convencional, per dire qu'es conegut coma major, e d'autors crestians coma d'Irenèu de Lion considerèron que seriá mai près de l'edat  de cinquante ans que lo ministèri comencè, edat canonic que Jèsus passèt pas, perque intra pas dins la categoria dels « ancians ». La recerca contemporanèa s'acorda sus un ministèri de gaireben un a dos ans e mièg.

Los ligams citats dins los evangèlis situan son accion de cada costats del lac de Tiberiàs, subretot en Galilèa (que n'èra) e dins la Decapòla, amb de passatges en Fenicia (Tir e Sidon) e en Traconitida (Cesarèa de Felip). Sembla qu'èra a l'epòca considerat coma un abitant de Cafarnom. Tanben anèt Judèa, sovent per ganhar Jerusalèm per las fèstas josièvass; mas se cal notar una  demorança longa en Judèa al començament de sa vida publica, alara qu'èraconsiderat coma un discípol de Joan Batista.

Los païses de populacion josieva de l'epòca èran Galilèa e Judèa, separadas per Samariá que los abitants èran ceondiderats coma non josieus. Jèsus èra percebut coma un estrangièr en Judèa: l'accent dels Galilèus los decelan, e provòca una ostilitat franca dels Judèus (a vegada designat pel tèrme « josieus » alara que los Galilèus son tanben de practicants de la Lei de Moïses).

La cronologia d'aquel periòde de vida publica es plan confusa: los evangèlis sinoptics presenton los episòdis parallèls dins d'òrdres a vegadas diferents, e an pas la meteissa cronologia qu'aquel de Joan, çò qu'empacha d'interpretar lo debanament de l'un o l'autre dels recits coma aquel d'una logica sonque temporala. Pasmens se cosidèra qu'es lo baptisme de Jèsus per Joan Batista que marca l'obertura de son activitat publica.

Joan Batista

Lo Jordan e sas ribas, uèi ara

Vèrs 30 ans, Jèsus se jonh a Joan Batista, un predicator popular dels mitans batistas que denòncia la practica formalista dels mitans sacerdotals qu'es eissit, que presica se desplaçant dins lo desèrt de Judèa, sus las broas del Jordan e que lo Novèl Testament identifica a un « novèl Elias ». Jèsus recep lo baptisme que Joan administra alara pel rescat dels pecats a aqueles que recebon son messatge favorablament, dins un baptisme dins l'aiga viva que prepara al regne messianic e a l'imminéncia del Jutjament divin. Es possible que Jèsus aja estat transitoriament lo discípol del Batiste quand, al començament de sa vida publica, simplament « anoncia lo Reialme de Dieu » coma o fasiá Joan. Mas apareguèron de divergéncias, veire de tensions, entre Jèsus e Joan Batiste, sus lors concepcions respectivas del regne de Dieu, quitament se foguèt de segur als costats de Joan que Jèsus madurèt sa mission. E mai, la comunautat crestiana, que vei lo Batista coma davancièr, conserva lo rite initiatic del baptisme dins sa forma, mas pas pus son sens.

Jèsus s'acompanha de discípols que la tradicion vòl que sián esta dotze, que los primièrs foguèron benlèu recrutats dins los mitans batistas. S'utiliza tanben lo nom d’« apòstols » per los senhalar. Aquel grop de « dotze » discípols causits per Jèsus es sens dobte una creacion pro tardièra, coma o mòstra l'existéncia d'apòstols exteriors a aquel nuclèu. Se dich tanben « Grop dels Dotze »; lo nombre 12 es  de segur essencial per comprene lo ròtle d'aqueles discípols constituissent a l'entorn de Jèsus un cercle restrench de granda significacion simbolica: figura la constitucion de l'Israèl biblic. Se lors noms varian segon los libres, los discípols mòstran pasmens una tripla referéncia ebraïca, aramèa e grèga, al cor de la vida dels Galilèus. L'un d'aqueles discípols, Simon dich Pèire o Kefa, recep una importança mai particulara al sen del grop alara que Judàs, qu'es atribuida la « traïson » de Jèsus près de las autoritats, a una responsabilitat atestada de « tresorièr » del grop.

Lo taumaturg e los miracles

Jèsus Crist curant un sord à Decapòli, per Bartholomeus Breenbergh, 1635,
Lovre, París

Jèsus se fa coneisser localament, dins un primièr temps coma medicinaire taumaturg. Dins l'exercici d'aquela activitat, sus que fonda la legitimitat de son ensenhament e qu'atirava las folas a son entorn, se pòt notar de biais operatòris variats, comparant par exemple la garison en tres estapas del cec de Betsaíd, e aquela — a distança e d'una sola paraula — de Bar Timèu a Jerico, o alara aquela que fa per una pregaria intensa e lo june, dins lo cas d'un demon plan restiu.

Aquelas practicas terapeuticas, que lo fondament es d'òrdre religiós perque las malautiás èran vista coma la sanccion divina dels pescats, èran espandidas dins lo mond grecoroman e d'entre los rabbi josieus que Jèsus torna far a vegadas de gestes terapeutics coneguts. La practica de Jèsus fa pasmens diferéncia pel nombre de miracles contats e dins lo refús per lor autor de se los veire atribuits: Jèsus se presenta coma lo « vector » de Dieu, operant dins lo present las garisons esperadas dins l'encastre escatologic josieu. En mai dels miracles terapeutics, Jèsus practica tanben d'exorcismes, de prodigis, de salvaments o de miracles illustratius de son interpretacion de la lei josieva.

Los evangèlis insistisson sovent mai sus fisança des beneficiaris dels miracles que marcan pas lo detalh de las manipulacions. Jèsus presenta los miracles coma una anticipacion de l'accés al bonaur eternal que cada uman a drech, que sián los mai paure. L'evanèili segon Marc conta qu'es aquel poder d'operar de garisons e prodiges qu'auriá estat transmés als seus discípols, puslèu que la capacitat de comunicacion amb la divinitat.

Los tèxtes revelon al subjècte un comportament general de Jèsus fa de bienvolença, portat cap a las gents, subretot aqueles plaçats dins una situacion personala o sociala mespresada e dificila: las femnas, subretot las veusas; los malauts, los leproses, los estrangièrs, los pescaires publics o los collectors de l'impòstes romans. Aquel biais d'èsser, associat a una denonciacion de l'ipocrisia e de tota mena de mensorga, li atirèt d'admirators e tanben provocant l'ostilitat.

Son ensenhament

Sul plan de la morala, l'ensenhament de Jèsus es centrat sus las nocions d'amor del propdan e del perdon, que l'Òme deu obserbar per se conformar als comandaments de Dieu. Aquel enseinhament es donat de biais sintetic dins las Beatituds, e mai desvolopat  dins lo Sermon sus la montanha d'ont son tiradas. Aqueles principis son ja presents dins la religion josieva, mas Jèsus lor dona un ròtle central, e privilegia una interpretacion esperitala de la Loi de Moises al detriment d'una interpretacion literala e formalista que denòncia.

Sermon sus la montnha, Carl Heinrich Bloch, 1877,
Museum of Natural History, Copenaga

Lo messatge de Jèsus sembla contunhar aquel de Joan Batista  s'inscrivant dins la fèbre apocaliptica del mond josieu al sègle I alara qu'unes exegètas preferisson veire Jèsus coma un mèstre de sapiéncia populara, la dimension apocaliptica venent d'una lectura posteriora, jol vejaire de la fe cretiana. Aquel messatge, original e variat, intra malaisidament dins las categorias socioreligosas de per abans establidas. Pasmens se pòt veire de punts de trencaduras amb Joan  Batista: Jèsus es pas un ascèta, presenta un Dieu de gràcia, de jutjament e de l'amor sens tèrme qu'inversa l'exortacion de Joan a la conversion sus fons de colèra divina. Fin finala, Jèsus es aquel « per qui lo jorn ven » quand Joan « anonciava l'alba ».

Es l'anòncia del « Reialme de Dieu » que constituís lo còr de sa predicacion en de tèrmes que, se fan resson a la demora dels Josieus qu'esperan la venguda d’un Messias que restaurará l’independéncia d’Israèl, desplaçon aquel esper: lo Reialme de Dieu segon Jèsus inaugura lo novèl rapòrt amb Dieu que se prepara e intervenir dins lo mond per lo governar directament.

Sa doctrina paréis sul còp segura e originala. Son ensenhament es subretot conegut mejans los Evangèlis, que ne fan lo recit, e los comentaris que serán fach dins lo rèste del Novèl Testament. Son ensenhament e son accion mòstran una plan bona coneissença dels tèxtes religioses e de la lei josieva. Utiliza dos metòdes tipics dels doctors de la Lei, los seus contemporanèus: lo comentari dels tèxtes canonics e l'usatge de meshalim o « Parabòlas » que fa lo mecanisme preferit de sa pedagogia. Per aquel usatge de la parabòla, Jèsus daissa sovent l'auditor liure de las seunas reaccions, lo prenent pas de front.

Mas ne tractica pas mens un ensenhament d'autoritat que trenca amb los ensenhaments dels escribas, que se reclaman totjorn, eles, de l'autoritat d'una font. Jèsus es pasmens respectuós de la Lei de Moïses e, se la proximitat de Jèsus amb los pescaires o d'episòdis coma son afirmacion que los besonhs de l'òme prevalon sus la prescripcion del sabbat podavan espantar los pioses de son temps, « se pòt pas dire que Jèsus aja violat las leis de puretat caras als farisians », al contrari dels seus discípols que condamna pasmens pas.

Son accion provòca des reaccions fòrtas e contrastadas. I a a l'encòp la de testimònis sus de grandas folas que lo seguisson e le cercan, mostrant un indenegable succés popular, e d'autres lo mostrant vivent dins una quasiclandestinitat al mitan de populacions ostilas.

Arrestacion, procés e execucion

Pasmens qu'es aquó lo còr de cadun dels quatre Evangièis, es plan dificil de los acordar sul recit de la « Passion », es a dire son procés e son execucion per crucificament. Lor recit es basit dins una optica del « compliment de las Escrituras » puslèu que d'un reportatge suls eveniments.

Arrestacion

Jèsus es arrestat alara que demorava a Jerusalèm per celebrar la fèsta de Pessa'h (la « Pasca » josieva). Aquel darrièr sejorn a Jerusalèm se debana dins un ambiant fòrça clandestin, ont los discípols escambian de senhals de reconeissença per preparar lo repai dins un luòc amagat. Lo contraste amb l'ambiant entosiaste de l'intrada trionfala de Jèsus a Jerusalèm (celebrada lo dimenge dels Rams) est flagrant, çò que suggerís qu'aquela doas pojadas cap a Jerusalèm se faguèron pas lo meteis an.

L'estudi dels evangèlis permet pas una lectura fòrça clara de las causas e de l'istoric d'aquel cambiament d'opinion. I a de traça dins los evangèlis de la demora messianica d'una partida de la populacion, qu'espera un Messias politic, liberator de jo dels Romans. Aquela espera se trapa dins lo qualificatiu donat a Simon lo zelòt e a Judès Escariòt e dins l'activitat de predicators e revoltats josieus pretendent a la messianitat a aquel epòca, coma Judàs lo Galilèu, Teudàs o Joan de Gischala. Jèsus podèt aver decebre aquel esper refusant l'accion sul terren politic.

Se Jèsus contesta pas radicalament lo poder roman, refusant de s'embarrar dins un encastre estrictament « nacionalista », tampauc manifesta pas d'inclinason per las grandas familhas sacerdotalas pròcha d'aquel.

Lo cambiament d'opinion se manifestèt d'en primièr en Judèa, puèi dins lo seus païs en Galilèa. Sembla que lo signe de la repression siá vengut dels mitans sacerdotals conservators de Jerusalèm, sovent assimilats als sadducèus, inquièts de l'impacte de son ensenhament obèrt sus la Torà e dels efièchs de l'entosiasme popular que provocava sul fragil modus vivendi amb l'ocupant roman. Aparéis tanben versemblable qu'es l'escandal qu'aquel òme, descriu coma « doç » pels evangèlis ulteriors, provòca al Temple de Jerusalèm un pauc abans la Pasca de 30 dins l'episòdi dich dels « mecands del temple », que podèt precipitar son arrestacion.

Fin finala, dos jorns abans de la fèsta josieva de la Pessa'h, Jèsus pren un darrièr repai amb los seus discípols dins un ambiant pascal, dins un episòdi nomenat tradicionalament la « Cèna », pendent que fa explicitament mencion a sa mòrt venenta que liga renovèlament definitiu de l'Aliança. Los crestians de totas tendencias considèran qu'atal instituís lo sagrament de l'« Eucaristia ». Après aquel darrièr repai, Jèsus es arrestat al jardin de Getsemaní, per la denonciacion de son discípol Judàs, sens que lo motu siá plan clar.

Jèsus es alara confrontat a tres poders superpausats en Palestina: lo poder roman, lo poder del tetrarca de Galilèu e de Perèu e lo poder dels grands prèstres del temple Estat de Jerusalèm.

Procés e execucion

Lo Crist sul camin del Calvari, Maestro di Trognano, fin del sègle XV, Castello Sforzesco, Milan

Las modalitats del procés de Jèsus son desconcertantas se se referissèm a çò conegut del drech de l'epòca: pas cap de reconstitucion dels fachs o de las proceduras conegudas resistís a l'examèn d'empuèi los evangèlis, qu'expausan a un doble procés, donc una dobla motivacion, religiosa pels josiues, politica pels Romans. La question d'aquel procés, totjorn obèrta, es encara mai dificil que foguèt escurcida, amb lo temps e l'antisemitisme per exemple, e multiples enjòcs politics e religioses.

Lo raconta dels evangèlis es dificil de seguir dins de composicions que semblon aver èsser escrichas a destinacion dels Romans, quitament se de detalhs denotan de tradicions localas. Jèsus es arrestat la nuèch per la polícia del Temple, jols òrdres de las autoritats religiosas esperant benlèu liquidar lo cas del Nazarèu abans la Pasca. Es d'en primièr menat a çò de l'ancian grand prèstre Anân, puièi, a l'alba, debans una cort de justícia, que los evangèlis nomenan Sanedrin, dabans lo « sobeiran sacrificator » Caifàs, abans de comparéisser dabant lo prefècte roman Ponç Pilat, que el l'envia, a çò Erodes Antipàs abans de l'interrogar d'esperel. Aquò fa de confrontacions ont Jèsus se cala, o mòstra lo caractèr relatiu del poder dels seus interlocutors par sa libertat de paraula dins d'scènas fòrça cargadas simbolicament.

La Crucifixion, Evangèlis de Rabula, 586, Bibliotèca Mediceolaurentina

A la fin d'una procedura judiciària romana — abituala en província — de « cognitio extra ordinem », Jèsus es fin finala condamnat ear Ponç Pilat — benlèu trebolat a subir lo suplici roman del crucificament, al motiu politic de rebellion. Après que foguèt flagellat, escarnit e estigmatizat dins los quartièrs dels soldats romans, vestit d'una clamida qu'evòca la porpra reiala, cofat d'una corona trenada d'espinas e munit d'una cana avocant lo sceptre dins una mesa en scèna que se vòl trufar del « Rei dels josieus ». Son execucion se passèt divendre, velha del Chabbat, sus una crotz subremontada d'un titulus derisòri portant l'inscripcion « Jèsus lo Nazorèu, Rei dels Josieus », qu'instrusís sul motiu de la condamnacion pel drech roman. Après i aver transportat sa crotz, foguèt crucificat al luòc « Golgotà », fòra Jerusalèm, amb dos sacrimands, sens que se sapia se s'agís de panaires o de sedicioses, en preséncia d'unes femnas — mas en l'abséncia dels seus discípols.

Jèsus morrís versemblablament dins la vèspre del jorn de la « parasceva » — jorn de la preparacion de la fèsta de Pessa'h — lo 14 Nissan, çò que correspond, dins lo calendièr ebrieu usual, per la majoritat dels cercaires, al divendre del 7 d'abril de 30 o al divendre del 3 d'abril de 33. Mas d'autres datas son prepausadas, cap d'acuna essent satisfasenta, las tradicions sinopticas e joanica essent sus aquel punt inconciliables. Quin que siá, sa mòrt se debanèt pendent las fèstasde la Pessah, alara que Pilat èra lo prefècte de Judèa, donc après 26 e abans 37. Foguèt sebelit abans la sortida de la primièra estèla, segon la prescripcion de la lei judèa.

Resurreccion

Anastasis, representacion simbolica de la Resurreccion,
sarcofag roman, vèrs 350, Musèu del Vatican

La mòrt de Jèsus es seguida d'un episòdi que ten que per de la sola fe mas que pasmens aparten a l'istòria de las religions pels efièch incalculables que produduèt: l'episòdi de la Resurreccion.

Cal considerar l'anòncia de la resurreccion de Jèsus coma l'element màger de la fondacion de çò que vendrá una religion novèla. Aquel episòdi fondamental es descrich dins pas cap d'evangèli canonic. Mejans unas scènas que presenton una fòrta diversitat segon los evangèlis, los tèxtes presentan lo còp fach: l'espantament de las femnas que descobrissson lo tombèl void, puèi l'apareisson del « Ressuscitat » a vegadas en Galilèa, o alara a l'entorn de Jerusalèm o endacòm mai, de còps qu'i a enviant en mission, balhant l'« Esperit » als discípols o partejant lor repai.

Se pòt constatar tres constantas dels recits canonics: la resurreccion es inesperada alara que foguèt profetizada mai d'un cóp per Jèsus e que de parallèls avian estat establits amb l'Ancian Testament per l'anonciar, es pas descricha d'esperela, e es accessibla sonque als cresents. L'eveniment denega pas la mòrt car Jèsus ressuscita lo tresen jorn après sa crucifixion; s'agís mai del passatge a una vida que s'acaba pas, que se plaçe dins l'eternitat e ont lo temps a pas de presa. L'eveniment, dins un recit que conéis pas de tèrme « resurreccion », es contat dins un langatge fabregat per la fe josièva dins l'apocaliptica ont respond pas a una ància de la subrevida dels còs: lo tombèl obèrt respond a la promessa de Dieu de « relevar los mòrts » a la fin dels temps que se reliza ja per Jèsus.

Lo sol recit de la resurreccion que parvenguèt figura dins l'evangèli de Pèire, un document gaireben semblable als sinoptics, que menciona de biais precís l'episode que los testimòni son los gardas de faccion a l'intrada del tombèl: dos èsser angelics penetran dins lo tombèl abans de ne sortir sostant lo Senhor encara trantalhant mas grandit per la Resurreccion. Las sentinelas se ne corrisson per prevenir Pilat alara que las femnas descobrissent lo tombèl void son informadas de la resurreccion per un òme jove.

Armille
amb la Resurreccion. Esmalt sus coivre daurat, region renomosana, vèrs 1170-1180, Lovre

Eritatge e posteritat

Crist Pantocrator. Icòna de la glèisa de la transfiguracion, sègle XVIII,
glèisa de la Transfiguracion, Kizhi

Istòria de las religions

Sul plan de la religion, Jèsus jamai cerquèt a se separar del judaïsme, e los seus discípols foguèron dins un primièr temps considerats coma una sècta josieusa coma d'autras. La separacion del cristianisme d'amb lo judaïsme es progressiva e pòt s'analizar coma una consequéncia de la crisi d'identitat que passa lo judaïsme als sègles I e II e, que se realiza entre autres per de revòltas contra Roma que prengava pas partida la « sècta dels nazarèus », e que provòca la desapareisson de gaireben totes los corrents del judaïsme a la seguida de la destruccion del Temple en 70. La diversitat de las practicas josievas se redusent sonque al neofarisianisme, es alara qu'èsser josieu ven a dire « viure en conformitat amb l'ensenhament dels savis farisians », çò que torna incompatible amb l'observança de las interpretacions de l'ensenhament de Jèsus, coma aquela d'Ignasi d'Antiòquia.

Alara, los debats que brandís los partisans de Jèsus pendent de decenniás après sa mòrt, coma de saber fins ont devon seguir la Lei o imausar la circoncision, bonan de responsas que van pauc a pauc venir normativas dins las generacions venentas, fins a far aparéisser dins lo mond antic, entre los josieus e los grècs, una « tresena raça » que vendrán los crestians.

Segon l'escòla tradicionala e quitament dins l'apologetica recenta, la separacion d'amb lo judaïsme auriá començat dempuèi las primièras dissensions aparegudas pendent una reünion decricha dins los Actes dels Apòstols, que será nomenada lo « primièr concili de Jerusalèm », reünion qu'admet l'adesion dels non josieus sens los circoncire, e escarta de fach l'aplicacion literala de las leis de Moises al mens pels proselitas. L'istòria de la separacion se realiza a l'entorn de dos pòls segon que l'istoriografia es eissida de l'una o l'autra escòla: l'escòla europèa considèra que se seriá passar amb la Birkat haMinim que seriá escricha en 135; l'escòla anglosfèra remarca que fòrça ceremonias son encara comunas dins unas regions (subretot en Orient, mas a vegadas en Occident) fins al sègle V, es a dire quand lo periòde dels concilis cristologics es engatjat.

Lo cristianisme coneisserá una creissença fòrta dins sas multiplas brancas, fins a ne far la religion mai importanta en nombre de fidèls pel mond al sègle XXI.

Fonts sus la vida de Jèsus

Las fonts sus la vida de Jèsus se basèron longtemps sus de documents literaris produchs pel quita cristianisme. Dessenhar l'istòria de Jèsus seguissiá atal la trama prepausada pels tèxtes canonics del Novèl Testament, per la Tradicion e unes passatges apocrifs aquela « istòria santa », foguèt la norma pendent de sègles, grandament e espectacularament ressonat e magnificat per l'iconografia crestiana. Mas los autors dels Evangèlis canonics avián pas per tòca de balhar una documentacion de caractèr istoric per la posteritat mas de segur un testimòni de fe.

La necessitat d'un apròche istoric e racional de Jèsus apareguèt al segle XVIII amb Hermann Samuel Reimarus que volgava « desfar Jèsus au dògma crestian » per « tornar trobar lo Josieu de Palestina » e « lo rendre a l'istòria ». Al sègle XIX, èran fòrça los autor d'escriure una « vida de Jèsus » al vejaire d'una reconstitucion istorica, coma aquela, celèbra, d’Ernest Renan en França ont l'imaginacion parlava al la plaça del silenci de las fonts.

De mitològs pensavan resòlvre las dificultats encontradas per l'istorian explicant los Evangèlis coma un mite solar o un drama sacrat sonque simbolic dins un procediment qu'utiliza pas mai l'analisi. Se l'existéncia de Jèsus es pas pus discutada levat per unes autors fòra del mitan academic especialista, la natura d'aquela existéncia demora, ela, plan discutada jos diferents aspèctes.

Los tèxtes constituisson de segur de fonts d'estudi valablas a condicion de las sometre a la critica. L’estudi dels primièrs temps del cristianisme, l'exegèsi de la Bíblia e d'autres tèxtes coma los apocrifs, constituisson al 'ora d'ara una disciplina que contribuisson ensems de cercaires e d'universitaris, religioses e laïcs, quina que siá lors conviccions e lor apartenéncia religiosa. gaireben totes las publicacions actualas tractan de la naissença del cristianisme puntavan, en mai d'una melhora interdisciplinaritat, l'important enriquiment de la documentacion que las descobèrtas arqueologicas e las fonts novèlas documentàrias permetèron dempuèi lo mitan del sègle XX, subretot dempuèi los ans 1990.

Fonts crestianas

Las fonts canonicas

Papir 37,
extrach de l'evangèli segon Matieu, vèrs 250, Universitat de Michigan

Lo Novèl Testament dins son entièr es la font mai complèta que dispausam al subjècte la vida e l'ensenhament de Jèsus.

Los Evangèlis segon Matieu, Marc e Luc, que contan l'istòria de Jèsus d'un vejaire pro semblable, son dich « sinoptics ». L'evangèli segon Joan relèva el d'una autra cristologia, nomenada «joanica ». Lo primièr dels evangèlis que foguèt redigit sembla èsser aquel segon Marc. Las partidas comunas a Matieu e a Luc dependon benlèu, segon de cercaires, d'un document mai ancian, mas perdut, nomenat « font Q ». Dins lor estat actual, los evangèlis datan versemblablament d'entre 65 e 110. Son lo resultat d'un long procés de reculhida de paraulas e lor agençament es organizat al biais d'una « Vida » (una Vita) a l'antic, qu'es pas una biografia.

Los Actes dels Apòstols, versemblablament redigits per Luc a l'entorn de l'an 80, contan los començament de las primièras « comunautas crestianas » a partir de la Pentecosta que, dins segon Luc, pòdon prefigurar l'« Glèisa universala ». Contan lo començament de l'espandiment de çò qu'es un « escur corrent del judaïsme », dins unas partidas de l'Empèri roman, dins vejaire centrifug anant contra l'escatologia josièva centrada sus Jerusalèm.

Las Epistòlas de Paul, ont se trapa lo passatge que constituís la mencion la mai anciana del cristianisme al subjècte de la mòrt e la resurreccion de Jèsus, set autras Epistòlas, dichas « catolicas » — es a dire, alara, adreçat e totas las comunautats crestianas — e l'Apocalipsi forman un còs que testimònia de la reflexion dels primièrs discípols sus Jèsus. Lor redaccion se situa entre 50 e 65 mas donan pauc d'informacions sus la vida de Jèsus.

Autras fonts crestianas

Papir Egerton 2
un evangèli apocrif d'autor desconegut, entre 100 e 150, British Museum, Londres

Las agrafas, mot significant « causa non escrichas », son de paraulas de Jèsus que son pas dins los tèxtes canonics. Unas poirián èsser autenticas. Venon de variantas dels Evangèlis, dels papirs d'Oxrinc, de textes apocrifs du Novèl Testament coma l'Evangèli segon Tomàs, que se trobèt dins la escavacions de Nag Hammadi n'es una traduccion complèta en còpte e que l'atribucion a l'apòstol Tomàs es rebutada pels cercaires. Lo Papir Egerton 2 publicat pel primièt còp en 1935, compausat de 4 fragments, conta de fach e de paraulas pròche de l'Evangèli segon Joan.

Los apocrifs (del grèc απόκρυφος / apókryphos, « amagat ») son plan diferents dins lor estil e lor contengut: recits de l'enfança (Protevangèli de Jaume), recuelh de logia (Evangèli segon Tomàs), davalada als Enfèrns (Actes de Pilat), arengas, recits de miracles, ecz. La critica textuala daissa pasmens aparéisser una fisança documentària plan superiora dels tèxtes del Novèl Testament

Los escrichs dels Paires apostolics (Didakè, Epistòla de Clement de Roma, las Letras d'Ignasi d'Antiòquia, Letras de Policarp de Smirna, Letra de Barnabèu, Letra a Diognet, Fragments de Papiàs d'Ierapòlis, Lo Pastor d'Ermàs) que los autors, pasmens se vivon a la fin del sègle I, an pas de ligams dirèctes amb la generacion apostolica. D'autres Paires de la glèisa coma Eusèbi de Cesarèa o Jeròni d'Estridon citan des fragments d'evangèlis apocrifs, mai sovent per ne contestar la valor (Evangèlis dels Ebrieus, dels Ebionits, dels Egipcians, dels Nazoreans…)

Fonts non crestianas

Pels autors josieus

Flavi Josèp

Existís pas cap d'acte oficial de las autoritats romanas al subjècte de Jèsus. Lo primièr cronicaire qu'evòca Jèsus vèrs 94 es Flavi Josèp, roman d'origina josièva nascut en 39. Son testimòni menciona, dins las Antiquitats judaïcas, Jèsus per dos còps. Es evocat al subjècte de la lapidacion de Jaume de Jerusalèm, descrich coma « lo fraire de Jèsus nomenat Crist ». Un passatge fòrça mai desvolopat consacrat al quita Jèsus, conegut jol nom de Testimonium flavianum, lo decrich coma « un òme excepcional, [que] complissiá de causas prodigiosas […] e se ganhèt fòrça del mond d'ente los josieus… », puèi menciona la resureccion, l'admiracion e la fe dels seus discípols evocant una linhada de « chrétiens » que se perpetua a l'epòca de Josèp. L'autenticitat d'aquel passatge fa encara debat, fòrça comentators envisatjan ara qu'aquel passatge, dins son estat actual, foguèt modificat per de mans crestianas, çòqu'empacha pas que Josèp aja redigit una notícia sus Jèsus, benlèu mens entosiasta.

Lo patriarca de Constantinòble Fotios, grand erudit del sègle IX, mòstra sa surpresa que se fa pas cap de mencion de Jèsus dins l’Istòria dels josieus, tèxte del sègle I ara desaparegut de Just de Tiberiàs, un istorian jusieu rival de Flavi Josèp que lo critica plan dins son Autobiografia.

Lo Talmud

Un vintenat d'allusions possiblas a Jèsus existisson dins lo Talmud mas totjorn de biais anecdotic e a vegada jos un autre nom e son pas anteriors al sègle III. Fa referéncia a un cert Yeshu qu'auriá menat lo pòble dins de malas vias e foguèt condamnat a mòrt per mascariá puèi penjat la velha de Pascas a Lod. Sa sècta auriá subreviscut a sa mòrt de decennias veire de sègles sgeon lo Talmud.

Dempuèi l'Edat Mejana, s'encontra un Yeshu o Yeshu Hanotsri (« lo Nazarèu ») dins las Toledot Yeshu, escrichas entre lo sègle IV e VI e que rebaton la version josieva dels eveniments decrichs dins los Evangèlis. Los istorians penson mai sovent que s'agís d'una parodia d'un Evangèli perdut, alara que sembla al mens en partida venir de fonts josièva anticas al subjècte de Yeshu.

Dins lo Talmud i a un Yeshu e lo personatge es sovent identifica coma identic a Jèsus. Mas, dins le Talmud, Yeshu fariá referéncia a mai d'una personas vivent a d'epòcas diferentas (entre aute un sègle abans e un siègle après Jèsus) e d'indicis podent daissar pensar que lo Yeshu del Talmud e lo Jèsus dels  Evangèlis an pas de rapòrt entre eles. Al contrari, Joseph Klausner pensa fisable lo raprochament del Yeshu del Talmud amb lo personatge de Jèsus.

Lo tèxte mai interessant se trapa dins lo Talmud de Babilònia e conta una tradicion de la « penjament » de Yeshu (o Yeshu Hanotsri dins las edicions mai tardièra) la velha de la Pasca dins un encastre estrictament josieu e li atribuís cinc discípols: Mattai, Naqi, Netser, Boni e Todah.

Cal notar que segon las Toledot Yeshu, Yeshu vivá un sègle abans l'èra crestiana. Per fòrça comentators josieus tradicionals coma Rabbenou Tam, Nahmanide, o mai recentament Adin Steinsaltz, es aquel Yeshu que foguèt lo personatge istorix sus que constituiguèt mai tard la figura de Jèsus.

Sovent se fa allusion a Ben Stada, coma essent eissit de l'union adultèra de Miriam e d'un soldat roman nomenat Pandera (de vejaire Celse). Lo tèxte de Tossafot sus Shabbat 104, datant de l'Edar Mejana, denega aquela legenda: « Aquel Ben Stada èra pas Jèsus de Nazareth, perque disèm aicí que Ben Stada viviá a l'epòca de Paphos ben Yehudah, deperel vivent del temps de Rabbi Akiva » es a dire un sègle mai tard.

Tèxtes pagans grècs e latins

Dins una letra a l'emperaire Trajan en 111 o 112, Plini lo Jove explica los resultats d'una enquèsta qu'aviá menat sus de crestians de Bitinia a la seguida d'accusacions venguda fins a el, e explica que tròba gaireben res a los reprochar. Plini parla pasmens pas de Jèsus de Nazaret e menciona pas lo « Crist » que per explicar que los seus adèptes de Bitinia se reunissián per li cantar d'imnes « coma a un dieu ».

Vèrs 116, dins sos Annals, l'istorian roman Tacit conta cossí l'emperaire Neron, accusat d'aver causat l'incendi que devastèt Roma en 64, s'estudia per trobar d'incendiaris, accusa aqueles que « la fola » romana nomena crestians (christiani), sectators de « Crist, que, jos Tibèri, fuguèt liurat al supplici pel procurator Ponç Pilat», e ne faguèt suplicia fòrça.

Las Vidas dels dotze Cesars de Sueton, escrichas vèrs 120, contenon de mencions a las activitats dels crestians e mencionan, dins la Vida de Claudi un Chrestos — qu'es mai sovent admés que designa Jèsus Crist que, segon Sueton, incompletament informat, seriá estat present a Roma pendent los trebolums de 49-50 al sen de la comunautat josieva de Roma, contra que Claudi promulga un edicte d'expulsion.

Una letra d'un estoïcian nomenat Mara bar Serapion, adressada en siriac à son filh, parla d'un « savi rei » executat pels seus - los Josieus - coma de Socrates e Pitagoràs, dins çò que s'admés coma une allusion a Jèsus de Nazaret. Se la recerca s'acorda pel datar d'après 73, la datacion es fòrça disutada, podent anar fins l'alba del sègle V, amb una majoritat de cercaires clinant per une redaccion dins lo sègle II. Lo document informa, quin que siá, mai sul cristianisme que sus Jèsus alara que son implicacion dels Josieus es, pel melhor, dobtosa e s'inscrich dins una demonstracion mai generala.

L'escrivan satiric Lucian de Samosata, dins la segonda partida del sègle II, fa una allusion al suplici de Jèsus, sens lo nomenat, dins La Mòrt de Peregrinos.

Jèsus dins las religions e culturas non crestianas

Jèsus dins lo judaïsme

A la seguida de las guèrras judeoromanas e de las autras catastròfas dels sègles I e II, lo judaïsme vei la despareisson de gaireben totes sos corrents, levat lo judaïsme rabbinic, pròche del farisianisme sens tornar sus l'apocaliptica, fondat sul respècte exclusiu a la Lei. Lo procés prendrá de decenniás, que fixará las Escrituras ebraïcas — que tornará de sègles mai tard pels protestants — e las pregarias sinagogalas qu'una conten la condemnacion dels sectaris, los « minims », que los « nazorèus ».

Se lo cristianisme dels primièrs temps podava passar per un novèl corrent acceptable del judaïsme, se pausèt lèu lo problèma de l'adesion de plen drech de membres pagans sens ne fat d'en primièr de Josieus. La question se pausa al moment de la creacion de la Torah rituala, aquela dels 613 comandaments, e, al subjècte dels membres non josieu, lo problèma prend mai de pes al subjècte dels aspèctes de règla de puretat rituala e los mejans de « reconciliacion ». La messianitat, quitament se joguèt un ròtle pendent la condamnacion de Jèsus, es pas alara determinanta de l'autodeterminacion josieva d'aquel epòca perque de corrents del judaïsme, coma los sadducèus, anavan fins a renonciar a aquel esper.

Lo judaïsme, la religion del quita Jèsus, a ara pas de vejaire especific sus Jèsus e fòrça pauc de tèxtes dins lo judaïsme se referisson directament o parlan del. En efièch, un dels principis màger de la fe josieva, es la cresença en un Dieu e un Dieu sol, sens pas cap d'intermediari. La Trinitat crestiana es vista coma una cresença en Jèsus coma Divinitat, partida de Divinitat o filh de Dieu, çò qu'es incompatible amb lo judaïsme e en trencadura amb l'ebraïsme que lo precedava.« Per un Josieu, pasmens, quina que siá forma de shituf (cresença en d'autres dieus en mai del Dieu d'Israèl) equival a una idolatriá dins lo sens plen del tèrme. Est pas possible per un Josieu d'acceptar Jèsus coma una divinitat, un mediator o un salvador (messias), o quitament coma un profèta, sens traïr lo judaïsme. ». « Los Josieus rebutèron las revendicacions que Jèsus respond a las profecias messianicas de la Bíblia ebraïca, tot coma las revendicacions dogmaticas sus el donadas pels paires de la Glèisa, es a dire que nasquèt d'una verge, qu'es lo filh de Dieu, que fa partit d'una Trinitat divina e que ressuscitèt après sa mòrt. Pendent dos mila ans, un vòt central del cristianisme foguèt un objècte de desir dels quita josieus, que la conversion auriá mostrat lor acceptacion del fach que Jèsus compiariá la lor profecia biblica. »

Per aquela rason, las questions ligadas, coma l'existéncia istorica de Jèsus e los autres tèmas al subjècte de sa vida son tanben considerats coma fòra de propaus dins lo judaïsme.

L'escatologia josieva considèra que la venguda du Messias serà associada amb una seria d'eveniments especifics que son pas encara arribats, coma lo retorn dels Josieus en Tèrra d'Israèl, la reconstruccion del Temple, una èra de patz.

Jèsus dins l'islam

Miniatura persana representant Jèsus pendent lo Sermon sus la montanha

L'Alcoran parla de Jèsus jol nom d’`Îsâ, personatge indissociable dans los tèxtes coranics de sa maire Maryam (« Maria »). Es tanben sovent designat jol nom d'al-Masïh `Îsâ ibn Maryam presentat amb aquela coma de modèls de seguir.

Jèsus fa partit dels profètas dichs « familha d' 'Îmran » amb sa maire, son cosin Yahyâ (Joan Batista) e lp paire d'aquel Zacaria. La fe populara musulmana dona una granda importança a Jèsus e Maria alara que Jèsus, virat cap a la beutat del mond, apareis endacòm mai sovent amb son cosin Joan, ascèta radical, amb que forma una mena de « bessonatge esperital de contunh ».

L'insistança marcada sus la filiacion a Maria es un clar rebut de la filiacion divina de Jèsus; pasmens, la tradicion musulmana mòstra lo caractèr miraculós de sa naissença verginala sens paire conegut, Josèp - absent del tèxte coranic - essent considerat per la tradicion coma un cosin de Maria. Dins l'Alcoran, Jèsus es creat pel kun ^e, l'« imperatiu divin », e conegut per un rûh de Dieu, buf divin intemporal enviat a Maria, lo meteis buf qu'anima Adam e transmet la revelacion a Maomet ^e.

L'Alcoran partatja amb los apocrifs crestians fòrça scènas de vida de Maria e d’enfança de Jèsus: ofrenda de Maria, vida de Maria al Temple, presa en carga de Maria, nativitat en dejós d'un palmièr, Jèsus parla al berç, anima d'aucèls en argila.

Dins l'Alcoran, Jèsus aparéis coma un profèta, annonciator de Maomet, que presica lo monoteïsme pur, complís de miracles, fa de garisons, ressuscita los mòrts e conéis los secrets del còr. Jèsus confirma la Torà, que merma las prescripcions legalas, alara que son « Escritura », contenguda dins l’Injil, es presentada coma « una guidança e una lutz » que los crestians aurián negligida. Ibn Arabi li balha lo títol de « sagèl de la santetat », « lo testimòni màger pel còr », alara que Maomet es lo « sagèl dels profètas », « lo testimòni màger per la lenga ». Sa predicacion als josieus seriá estat un fracas e foguèt seguit dels sols apòstols. Los josieus aurián alara volgut lo punir lo crucificant mas Dieu auriá pas permés aquò e li auriá alara substituit per un sosia abans de lo far tornar cap a el. Mas la fin terrèstra de Jèsus demora escura, pas cap de passatge mòstra clarament çò que venguèt.

La representacion de Jèsus dins l'Alcoran li conferís tanben una dimension escatologica: son retorn sus tèrra, coma musulman, es lo signe de la fin del mond e del Jutjament darrièr alara que fòrça hadiths lo presenton coma lo companh màger del Mahdi, Salvador de la fin dels temps.

Fin finala, i a dins l'Alcoran quatre negacions categoricas al subjècte de Jèsus, per paur d'associacionisme (shirk): es ni Dieu, ni son filh, ni lo tresen d'una triada nimai foguèt crucificat perque aquò seriá « indigne » d'un profèta de son « importança ».

E, dempuèi lo començament del sègle XX, una minoritat musulmana sincretista vivent dins los mots del Paquistan, los Ahmadis, voant a Jèsus un cult exactament coma als sants de l'islam a l'entorn d'un tombèl qe dich èsser aquel d'Yuz Asaf identificat a Jèsus. Lo luòc de culte es situat a Srinagar. Aquel corrent desvolopa una cristologia particulara que Jèsus es un profèta de Dieu qu'auriá estat depenjat de la crotz dins un estat de comà e non pas mòrt e, un còp curat, seriá vengut acabar sa vida al Paquistan fins a 120 ans. Aquela doctrina es aquela de l'« estavaniment ».

Representacion artistica

Escultura de marbre paleocrestiana del Bon Pasteur, vèrs 300. Musèu del Vatican

Los autors dels evangèlis, eissits d'un contèxte judaïc mai sovent reticent contra los imatges per paur d'idolatria, semblan considerar que las paraulas de Jèsus son mai importantas que son aparéncia e fan pas cap de descripcion d'aquel.

L'art crestian ven pas d'esperel e tròba sas originas dins l'art pagan e politeïsta, que los pintres e  escultors posan dins aquel imagina. Los paires de la Glèisa, eles, contestavan lo quita art dins de tèrmes gaireben durs e se reclamavan de l'Ancian Testament que condamna radicalament l'iconografia. Clement d'Alexandria tièra pasmens, vèrs 200, d'elements que pòdon prene un sens crestian suls sàgels o las bagas, coma lo peisson, un simbòl crestian que lo tèrme grèc (ἰχθύς / Ichthus) es un acronime dels noms de Jèsus.

Se al començament del sègle IV lo concili d'Elvira enebís encara los imatges pintas sus las parets de las glèisas, l'art crestian pasmens ja venguèt al vam, dins una tòca qu'a a veire amb l'apologetica.

L'evolucion de la representacion del Crist se transforma al primièr tèrç del sègle II e una iconografia cristica aparéis pauc a pauc dins las catacombas e suls sarcofags. Las representacions demorant pasmens rares al benefici de figuras de l'Ancian Testament, coma Moïses o Jonàs, e Jèsus es presentat sonque dins d'esaças scènas: lo baptisme, los miracles o garisons, l'entrevista amb la Samaritana… Son action de taumaturg es sovent mostrada dins aquel primièr vam iconografic que lo presenta tanben a vegada al mitan dels seus discípols al biais dels filosòfs grècs.

Bust de Jèsus. Pintura murala dins las catacombas de Commodilla, fin del sègle IV

Lo Jèsus de las primièras representacions es sovent bèl, jovenet, veire sedusent — quitament se son visatge es sovent « banal », se diferencian pas gaire de l'iconografia abituala del panteon grecoroman — contra las descripcions dels Paires de la Glèisa que lo presenton coma ordinari, veire laid o deplorable. Es sovent representat jos forma del « Bon Pastor » dins un imatge que ven d'un Ermès « criofòr », a plaçar al costat Orfèu, un autre « bon pastor », imatge que se multipliquèt suls primièrs sarcofags crestians e sus las vòltas dels ipogèus. Ermas desciu per exemple Jèsus al sègle II coma « un òme de cara majestuosa, en costuma de pastor, cobèrt d'un aus de cabra blanca, una biaça sus l'espatla e un bordon a la man ».

Lo cristianisme venent pauc a pauc la religion oficiala de l'Empèri a partir del sègle IV, l'iconografia s'esta liberar del modèl grecoroman, entre autre influenciat pels debats cristologics que caracterizan aquel periòde. Es dins aquel darrièr tèrç del sègle comença a aparéisser la dimension divina — la « poténcia cosmica » — del Crist dins las representacions fins alara marcadas per l'aspècte protector e garissor del personatge.

Crist Pantocrator, sègle VI, Monastère Santa Catarina del Sinai, Egipte.

A l'epòca, Jèsus es encara mai sovent representat coma un efèb glabre o encara jos la forma d'un enfant que correspond al nom abitual del Crist a l'epòca (« pais », del grèc παις, l'« enfant »); foguèt sonque a la fin del sègle IV qu'es presentat mai vièlh e barbut, al biais del filosof ensenhant de l'Antiquitat. Aqueles dos tipes distinctes de representacions coexistirán pendent près de dos sègles mai.

A partir del sègle V, es lo caractèr divin que venguèt la dimension màger de las presentacions, insistissent sus la prescripcion de Credo de Nicèu sus l'egalitat del Paire e del Filh e tradusent l'estructuracion per l'ierarquizacion e lo dògme, dins un imatge de la « glòria de Dieu » que dominará l'art crestian fins a l'art gotic. L'aspècte uman contunhèt amb las icònas, pasmens se gaireben totas foguèron destruïdas pendent la crisi iconoclasta, se perlongant dins l'art bizantin que fa la sintèsi entre los aspèctes umans — idealizat en filosof ensenhant — e divin, legitimat dempuèi lo concili de Nicèa II en 787.

Las tradicionalas reprentacions de la Verge amb l'Enfant posan elas dins lors originas dins las representacions de la divesa d'origina egipciana Isis alachant Harpocrat, l'Her enfant.

Art occidental

La Glèisa catolica autorisant las representacions du Crist, foguèt l'objècte dins d'incalculable de figuracions jos forma de retrachs, de scènas sa vida, d'esculpturas, de gravaduras, de veirals, eca. Dins l'art occidental, lo personatge de Jèsus es de segur aquel que faguèt l'objècte d'un mai grand nombre de representacions. Una de las figuracions ami correntas es aquela del Crist en crotz, al moment de sa Passion. Totas aquelas representacions son de creacions artisticas, pas cap d'imatge contemporanèa al Crist nos parvenguèt. Unes imatges aqueiropoietas (« non fachas de man d'òme ») — dins una cristianizacion de la tradicion pagana d'« imatges casudas del cèl » — pretendon representar la cara « vertadièra » de Jèsus. Malgrat la diversitat dels artistas e d'epòcas, an totas de traches comuns. De fach, las representacions de Jèsus obedisson a de canons artistics precises, basats sus la tradicion e sus la representacions mai ancianas conegudas: Jèsus es presentat coma un òme de raça blanca, de talha mejana, puslèu prim, de tint mat e de pel brun, longs; será mai tard presentat amb una barba.

Lo cap es sovent enrodat d'un cercle luminós o daurat, nomenat aureòla, atribut corrent figurant la santetat d'un personatge. Quand s'aplica a Jèsus, aqula aureòla es sovent marcada convencionalament d'una crotz (mai sovent roja), que permet de l'identificar sens ambiguïtat.

L'expression dels uèlhs es l'objècte d'una atencion particuliara dels artistas. Quitament, la posicion de las mans a sovent una significacion religiosa. La Glèisa catolica avent exprimit lo vòt que la vida de Jèsus pòsca èsser compresa per totes, es pas rar de trobar en Africa des figuracions del Crist en òme de raça negra, o en Sudamerica de representacions de sa vida amb de vestits locals. Aquel fenomèn es ancian, perque ja los artistas de la Renaissença presentavan Jèsus amb de personatges vestits a la mòda de lor sègle.

Fra Angelico, Despejament de la Crotz, vèrs 1440,
Museo di San Marco, Florença

A l'Edat Mejana, las representacions visualas avián una foncion educativa: en metent en scèna la vida de Jèsus Crist, se difusava la cultura crestiana a de personas sabent mai sovent pas legir, e avent pas accés als libres, e tanben als libres sants coma la Bíblia. Aquò es l'origina del betlèm de Nadal, tradicion encara viva dins los mitans crestians. Quitament, tota glèisa catolica es dotada d'un camin de crotz (en latin Via Crucis) que figura en 14 estapas, nomenadas « estacions », los diferents moments de la Passion del crist, dempuèi sa condamnacion fins a sa mesa al tombèl. Tradicionalament dins los ostals dels catolics i a dins las pèças principalas un Crist en crotz, sovent penjat a la paret en dessús del lièch o de l'accés a la sala.

Art oriental

Los ortodòxes accepton la representacion del Crist en doas dimensions. La representacion mai correnta es aquela de las icònas.

Al sègle VIII, jol vam dels Arabs a l'Èst e dels Bulgars a l'Oèst, de mesuras foguèron presas dins l'Empèri roman d'Orient contra los imatges e estatuas de las glèisas per tòca d'unificar l'empèri darrièr lo sol crisme, provocant la crisi iconoclasta que durèt mai d'un sègle. A la fin de las guèrras iconoclastas, dins lo cristianisme orientalse desvolopèt un art especific, l'icòna, basada sus una gramatica pincturala fòrça organizada. Aquels imatges son sacrats, l'esperit del o dels personatges presentats es censat « abitar » la representacion. L'iconograf — lo pintre d'icòna — se prepara a l'encòp per un aprendissatge teologic e per una ascèsi, mai sovent lo june e la praguièra.

Las icònas son anonimes fins al sègle XV.

Al cinema

• 1916 : Intolerance de David Wark Griffith.
• 1953 : The Robe d'Henry Koster amb Richard Burton (un tribun Roman encargat de crucificar lo Crist es prigondament tocat per el e se convertís a la fe crestiana. Reculhís la santa Tunica del Crist al pé de la crotz e se jonh als aòstols per evangelizar l'Empèri roman).
• 1959 : Ben Hur de William Wyler amb Charlton Heston (lo film se debana dins la Judèa dels ans 19 – 30 ApC. e tracta d'un josieu, Juda Ben Hur, que perd sa familha, sos bens e sa libertat a causa de l'occupant roman e decidís de se venjar; encontra lo Crist unes còps e assistís a la Crucifixion).
• 1961 : King of Kings de Nicholas Ray amb Jeffrey Hunter, Robert Ryan.
• 1964 : Il Vangelo secondo Matteo de Pier Paolo Pasolini.
• 1965 : L'Istòria mai granda jamai contada de George Stevens.
• 1973 : Jèsus Crist Superstar, comedia musicala de Norman Jewison.
• 1976 : Il Messia de Roberto Rossellini.
• 1977 : Jèsus de Nazaret de Franco Zeffirelli, un fulheton televizat de 6 h 16 min realizat sus comanda del papa Pau VI.
• 1979 : Jèsus o Lo Film Jèsus de Peter Sykes e John Krisch.
• 1979 : Monty Python : La Vida de Brian de Terry Jones ; film comic inspirat de la vida de Jèsus; lo personatge central, un Galilèu del sègle I nomenat Brian, es pres per error per un Messias, e atal adorat per la fola; lo film se trufa de la credulitat populara, d'èsser seguidors de las folas, e de las supersticions religiosas.
• 1988 : La Darrièra Tentacion del Crist de Martin Scorsese (una adaptacion del roman Nikos Katzantakis).
• 1995 : Marie de Nazareth de Jean Delannoy (Un film que conta la vida de Jèsus e Maria).
• 2004 : The Passion of the Christ de Mel Gibson (las 12 darrièras oras de la vida del Crist).
• 2006 : The Nativity Story de Catherine Hardwicke.
• 2014 : Son of God de Christopher Spencer.

Comedia musicala

• 1971 : Jesus Christ Superstar, opéra-rock

Relicas

Staurotèca bizantina del començament del sègle IX contenent de troces de la « Crotz Vertadièra »,
Metropolitan Museum of Art, Nòva York

Jèsus de Nazaret que, pels crestians, ressussitèt dins sa carn, podèt aver daissat de trças de sa vida materialas que pòdon èsser consideradas coma de relicas per de cresents, seguent de tradicions mai ancianas: a l'epòca paleocrestiana, se mostravan als pelegrins que fasián lo viatge de la Tèrra Santa diferentas relicas veterotestamentçrias coma la verge d'Aaron que, segon l'Epistòla als Ebrieus, èra servada dins l'arca de l'Alliança dins lo sant dels sants del Temple de Jérusalem.

Lo culte de las relicas relativas a la vida e la Passion de Jèsus comencèt vèrs 325, amb la tradicion de l'excavacion del tombèl rebondit de Jèsus sus l'òrdre de l'emperaire Constantin. La decobèrta legendària de la « Crotz vertadièra », que la tradicion atribuèt en seguida a l'imperatitz Elena, maire de Constantin, es benlèu contemporanèa d'aquela escavacion e un complèxe d'edificis cultuals de devocions es lèu bastit per aculhir los pelegrins. Aquela descobèrta sembla aver agut un grand resson e, a partir dels sègles V e VI, los pelegrins mai clèbres vòlon obtenir de rèstes d'objècte que se trapan depuèi aquel epòca en Occident. En 680, lo pelegrin Arculfe atesta que visquèt a Jérusalèm, dins l’Anastasis — primièra glèisa de la Resurreccion — expausada una seriá de relica: lo plat de la Cèna, l'esponga e la lança que percèt lo constat de Jèsus pendent la Crucifixion, e tanben susari avent cobèrt la cara de Jèsus al tombèl.

Lo desvelopament del culte de las relicas que seguís al periòde carolingian —— relèva una « espiritualitat del veire e del tocar » qu'ensaja d'intrar en contacte amb la santetat que son portaires los « testimònis » materials de la vida de Jèsus, testimònis materials que van alara se multiplicar e s'escampilhar — après aver estat centralizats dins un primièr temps a Constantinòble — de pertot per Euròpa. Vengudas signe — veire enjòc — de poder e de legitimitat, farán lèu l'objècte, coma o mòstra Peter Brown, d'un intens comerci; d'autres autres tanben mostrèron lo vam d'aquel comerci segon un trajècte Orient cap a Occident dempuèis las Crosadas.

Se las relicas al subjècte de Jèsus son inombrablas, mas se pòdon classificar en categorias: en mai dels « ipsissima loca » — « los quita luòcs » ont anèt Jèsus — se pòt comptar los instruments de la Passion (coma la corona d'espinas, l'esponga, la lança que percèt lo costat, eca.), las relicas corporalas ligadas a la vida publica de Jèsus (calici utilizat pendent la Cèna) o tanben a son enfança (sang, sandalas, dents de lach…), e los linges funeraris e susaris. Cal notar que fòrça relicas son rebutadas per las autoritats religiosas e que los exceses de lors cultes an sovent fach l'objècte de debats e de contestacions.

Annèxes

Bibliografia

Obratges d'istòria generalistas

•  {{{títol}}}.  ;
• Geza Vermes, Dictionnaire des contemporains de Jésus, Bayard, 2008 ;
• Les premiers temps de l'Église, présenté par Marie-Françoise Baslez, éd. Gallimard/Le monde de la Bible, 2004 ;
• Pierre Gibert et Christophe Theobald (dir.), Le cas Jésus Christ. Exégètes, historiens et théologiens en confrontation, éd. Bayard, 2002 ;
• Dictionnaire encyclopédique de la Bible, éd. Brépols, 1960, mise à jour 2002 ;
• Aux origines du christianisme, présenté par Pierre Geoltrain, éd. Gallimard/Le Monde de la Bible, 2000 ;
• La Bible, Écrits intertestamentaires, Écrits apocryphes chrétiens, coll. « La Pléiade », éd. Gallimard, 1987 ;

Istorians e exegètas biblistas

•  {{{títol}}}.  ;
•  {{{títol}}}. ISBN 978-2-204-08695-0.  ;
•  {{{títol}}}. ISBN 978-2227476691. 
• Daniel Marguerat, Elian Cuvilier, Sylvie Barnay, Simon Mimouni et alii, Jésus, compléments d'enquête, éd. Bayard-Centurion/Le Monde de la Bible, 2007 ;
•  {{{títol}}}. ISBN 978-2221106143. 
• Gerd Theissen, Le mouvement de Jésus. Histoire sociale d'une révolution des valeurs, traduit de l'allemand par Joseph Hoffmann, éd. Cerf, 2006 ;
• Raymond E. Brown p.s.s., La mort du Messie, Encyclopédie de la Passion du Christ. De Gethsémani au tombeau. Un commentaire des récits de la Passion dans les quatre Évangiles, préface par Daniel Marguerat, traduit de l'anglais par Jacques Mignon, éd. Bayard, 2005, recension ;
• David Flusser et R. Steven Notley, Jésus, traduit de l'anglais par G.-R. Veyret, éd. L'Éclat, 2005 ; extraits en ligne ;
• John Paul Meier, Un certain juif : Jésus. Les données de l'histoire
  • tome I : Les sources, les origines, les dates, éd. Cerf, 2004 ;
  • tome II : La parole et les gestes, éd Cerf, 2005 ;
  • tome III : Attachements, affrontements, ruptures, éd Cerf, 2005 ;
  • tome IV : La Loi et l'amour, éd. Cerf, 2009 ;
• François Bovon, Les derniers jours de Jésus, éd. Labor et Fides, 2004 ;
• Michel Quesnel, Jésus, l'homme et le fils de Dieu, éd. Flammarion, 2004 ;
• Étienne Nodet, Histoire de Jésus ? Nécessité et limites d'une enquête, éd. du Cerf, 2003, présentation en ligne ;
• Daniel Marguerat, E. Norelli, J.-M. Poffet, Jésus de Nazareth, nouvelles approches d'une énigme, Labor et Fides/le Monde de la Bible, 2003 ;
• Peter J. Thomson, Jésus et les auteurs du Nouveau Testament dans leur relation au judaïsme, traduit de l'anglais par Joseph Duponcheele, éd. Cerf, 2003 ;
• Geza Vermes, Enquête sur l'identité de Jésus. Nouvelles interprétations, Bayard, 2003 ;
• Lucette Valensi, La fuite en Égypte. Histoires d'Orient et d'Occident. Essai d'histoire comparée, éd. Seuil, 2002, recension en ligne ;
• Étienne Nodet, o.p., Le fils de Dieu, Procès de Jésus et Évangiles, éd. du Cerf, 2002, présentation en ligne ;
• Alain Marchadour (dir.), Que sait-on de Jésus de Nazareth ?, Bayard, 2001
• Laurent Guyénot, Jésus et Jean-Baptiste. Enquête historique sur une rencontre légendaire, éd. Exergue, 1999 ;
• Jacques Schlosser, Jésus de Nazareth, éd. Noesis, 1999 ;
• Hugues Cousin et Jean-Pierre Lémonon, Le monde où vivait Jésus, éd. Cerf, 1998 ;
• Gerd Theissen, L'ombre du Galiléen, éd. Cerf, 1998 ;
• Charles Perrot, Jésus, éd. P.u.f, coll. « Que Sais-je ? » n^o 3300, 1998 ;
• Charles Perrot, Jésus, Christ et Seigneur des premiers chrétiens, éd. Desclée de Brouwer, Paris, 1997 ;
• Gerd Theissen, Histoire sociale du christianisme primitif. Jésus, Paul, Jean, traduit de l'allemand par Ira Jaillet et A.-L. Finck, éd. labor et Fides/Le Monde de la Bible, 1996, extraits en ligne
• Xavier Tilliette, Le Christ des philosophes. Du Maître de sagesse au divin Témoin, Culture et Vérité, Namur, 1993
• Xavier Tilliette, Jésus romantique, Desclée-Mame, 2002 ;
• Pierre-Antoine Bernheim, Jacques, frère de Jésus, éd. Noésis, 1996 ;
• Raymond E. Brown, Jésus dans les quatre Évangiles, Cerf, 1996 ;
• (en) John Dominic Crossan, The historical Jesus, The life of a Mediterranean Jewish Peasant, éd. Harper Collins, 1991 ;
• Charles Perrot, Jésus et l'histoire, éd. Desclée de Brouwer, 1979 ;
• Geza Vermes, Jésus le Juif, Desclée, 1978 ;
• Michel Benoît, Dieu malgré lui, éd. Robert Laffont, 2001 ;

Teologians e exegètas canonistas

• Rudolf Bultmann, Jésus. Mythologie et démythologisation (1926 et 1958), trad. fr. éd. Seuil, 1968 ;
• Charles-Harold Dodd, Le Fondateur du christianisme, éd. Seuil, 1972 ;
• Joseph Ratzinger, (Benoît XVI), Jésus de Nazareth :
  • tome 1 : Du baptême dans le Jourdain à la Transfiguration, Flammarion, 2007 ;
  • tome 2 : De Nazareth à Jérusalem, Monaco-Paris, Le Rocher, 2011, ISBN 978-2-268-07079-7 ;
  • tome 3 : L’Enfance de Jésus, Paris, Flammarion, 2012, ISBN 978-2-081-29577-3 ;
• Joseph Ratzinger, Jésus-Christ expliqué par le pape, Parole et Silence, 2011, ISBN 9782845739864 ;

Revistas

• Que sait-on de Jésus ?, revue Le Monde de la Bible, hors-série printemps 2009, éd. Bayard ;
• Christologie et histoire de Jésus, revue Recherches de science religieuse, tome 97, mars 2009 ;
• Jésus, revue Le Point, coll. Les grandes biographies, hors série n^o 1, janvier 2009 ;
• Jean-Pierre Lémonon, Jésus de Nazareth. Prophète et Sage, éd. Cerf, coll. Cahiers Évangile n^o 119, 2002 ;
• Jésus au regard de l'Histoire, revue Les dossiers d'Archéologie n^o 249, décembre 1999-janvier 2000 ;

Ensags

• Jean-Christian Petitfils, Jésus, Fayard, 2011 ;
• Christiane Rancé, Jésus, Gallimard, 2008 ;
• Thimothy Freke et Peter Gandy, Les Mystères de Jésus, éd. Alethéïa, 2007 ;
• Gérard Mordillat et Jérôme Prieur, Corpus christi, Enquête sur l'écriture des évangiles, Mille et une nuits, 1998 ; Jésus contre Jésus, Seuil, 2000 ; Jésus illustre et inconnu, Desclée de Brouwer, 2001 ; Jésus après Jésus, Seuil, 2004 ;
• Marie Vidal, Un juif nommé Jésus, éd. Albin Michel, 2000 ;
• Manuel de Diéguez, Jésus, éd. Fayard, 1985 ;

Obratges ancians

• Blaise Pascal, Abrégé de la vie de Jésus-Christ, publié par P. Faugère, éd. Andrieux, 1846 (texte inédit retrouvé « récemment », comme on peut lire sur la page de titre, c'est-à-dire un peu avant 1846), ouvrage en ligne
• Ernest Renan, Vie de Jésus, éd. Michel Lévy frères, 1863, Ouvrage en ligne ;
• Albert Schweitzer, Le secret historique de la vie de Jésus, éd. Albin Michel, 1967 (éd. orig. all. 1913) ;
• Charles Guignebert, Jésus, éd. Albin Michel, 1933, (réédition 1969) ;
• Claude Tresmontant, L'Enseignement de Ieschoua de Nazareth, éd. Seuil, 1963, ;
• Jésus, recueil de la collection « Omnibus » (Presses de la Cité, 1999) comprenant le texte intégral de quatre ouvrages :
  • Pascal, Abrégé de la vie de Jésus,
  • Ernest Renan, Vie de Jésus,
  • Edmond Fleg, Jésus raconté par le Juif errant,
  • François Mauriac, La Vie de Jésus.

Istòria de l'art

• Nissan N. Perez, Revelation - Representations of Christ in Photography, éd. Merrell, 2003 ;
• François Boespflug, Jean-Michel Spieser, Christian Heck, Valérie Da Costa, Le Christ dans l'art. Des catacombes au XX^e siècle, éd. Bayard/Le monde de la Bible, 2000 ;
• Dominique Ponnau, Figures de Dieu, éd. Textuel, 1999 ;
• Jean Paris La fuite en Égypte, éd. Le Regard, 1998 ;
• Jérôme Cottin, Jésus-Christ en écriture d'images; éd. Labor et Fides, 1990, extraits en ligne

G