Wątroba
 |
Ten artykuł od 2010-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Wątroba (grec. ἧπαρ, łac. hepar) – wielofunkcyjny gruczoł obecny u wszystkich kręgowców, a także u niektórych innych zwierząt. Stanowi część układu pokarmowego położoną wewnątrzotrzewnowo. U większości zwierząt dzieli się na dwa płaty. U człowieka jej masa wynosi ok. 1500–1700 g u dorosłego mężczyzny, a u kobiety 1300–1500 g. Masa przyżyciowa jest o 500–800 g wyższa, ze względu na zawartą w niej krew. U świń wątroba osiąga masę 1,2–2 kg, u koni i bydła 4,5–5,5 kg[1].
| iecur | |
 Wątroba owcy: (1) prawy płat, (2) lewy płat, (3) płat ogoniasty, (4) płat czworoboczny, (5) tętnica wątrobowa i żyła wrotna (6) wątrobowe węzły chłonne, (7) pęcherzyk żółciowy | |
| Tętnice |
tętnica wątrobowa właściwa i jej gałęzie prawa i lewa, tętnica pęcherzykowa (od prawej gałęzi) |
|---|---|
| Żyły | |
| Nerwy |
splot wątrobowy (splot międzyzrazikowy) |
| Układ limfatyczny |
węzły wątrobowe |
Położenie
U ludzi znajduje się pod przeponą (łac. diaphragma). Jej większa część jest w prawym podżebrzu. Zajmuje również górne części nadbrzusza i lewego podżebrza, sięgając aż do linii sutkowej. U osoby dorosłej niepowiększona wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem żebrowym, jednak u dzieci może wystawać, a u noworodków zajmuje dużą część jamy brzusznej. Od góry i z przodu graniczy z przeponą, z dołu i z tyłu z jelitami i żołądkiem.
Budowa makroskopowa
W budowie anatomicznej wątroby wyróżnia się dwie powierzchnie:
- przeponową (facies diaphragmatica), która dzieli się na:
- część przednią
- część prawą
- część górną
- część tylną (pole nagie, area nuda) – jedyna z części powierzchni przeponowej, o wyraźnych granicach niepokryta otrzewną
- trzewną (facies visceralis).
Według tradycyjnego podziału można w budowie wątroby wyróżnić 4 płaty:
- prawy (lobus hepatis dexter) – ograniczony na powierzchni przeponowej przyczepem więzadła sierpowatego (ligamentum falciforme hepatis), a na powierzchni otrzewnej bruzdą żyły głównej i dołem pęcherzyka żółciowego
- lewy (lobus hepatis sinister) – ograniczony na powierzchni przeponowej przez przyczep więzadła sierpowatego.
- czworoboczny (lobus quadratus)
- ogoniasty (lobus caudatus).
Podział wątroby na płaty wykazuje zmienność gatunkową. Płat lewy może dzielić się na płat lewy wątroby boczny i lewy wątroby przyśrodkowy; podział ten nie występuje u przeżuwaczy. U konia występuje ten podział, jednakże wcięcie międzypłatowe jest stosunkowo płytkie. Analogicznie na płaty: prawy wątroby boczny i prawy wątroby przyśrodkowy dzielić się może się płat prawy wątroby. Taki podział nie występuje u przeżuwaczy i koni[2]. Kolor wątroby również może być zmienny w zależności od gatunku zwierzęcia[1], jednak na jej barwę wpływa więcej czynników, jak wiek osobnika, skład jego pokarmu, stan odżywienia[2].
Podział wątroby na 4 płaty nie odpowiada rzeczywistej anatomii wątroby, która posiada budowę segmentarną. Gruczoł ten składa się z 2 płatów i 8 segmentów. Granicą między płatami nie jest jednak więzadło sierpowate, ale linia przebiegająca od pęcherzyka żółciowego do żyły głównej dolnej (linia Cantliego). Rzeczywista granica między lewym i prawym płatem przebiega na prawo od więzadła sierpowatego. Każdy płat składa się z czterech segmentów. Podstawą segmentarnego podziału wątroby jest przebieg rozgałęzień żyły wrotnej, którym towarzyszą gałęzie tętnicy wątrobowej i przewodów żółciowych. Segmentem jest część miąższu wątroby zawierająca określoną gałąź żyły wrotnej, tętnicy wątrobowej i przewodu żółciowego. Segmenty i płaty wątroby oddzielone są od siebie przegrodami łącznotkankowymi. Segmentarne i płatowe układy naczyń i przewodów żółciowych nie wykazują na ogół wzajemnych połączeń. Wyjątek stanowią gałęzie żył wątrobowych. Podstawową jednostką anatomiczną wątroby jest zrazik, a czynnościową gronko.
Przez wnękę wątroby (inaczej nazywaną wrotami wątroby) przechodzi tętnica wątrobowa właściwa, żyła wrotna wątroby oraz przewód żółciowy. Następnie wnikając do wnętrza narządu, dzielą się kolejno na: tętnicę wątrobową międzypłacikową, żyłę wątrobową międzypłacikową oraz przewód żółciowy międzypłacikowy. Te trzy struktury odnajdujemy w tkance łącznej międzypłacikowej, określając je nazwą triady wątrobowej. Wnikając do płacika, dzielą się na tętnicę wątrobową śródpłacikową, żyłę wątrobową śródpłacikową oraz przewód żółciowy śródpłacikowy.
Budowa mikroskopowa
W budowie wątroby można wyróżnić łącznotkankowy zrąb (stroma) oraz miąższ (parenchyma) który tworzą podstawowe jednostki strukturalno-czynnościowe wątroby – hepatocyty[3]. Hepatocyty układają się następnie w blaszki (płytki, beleczki) wątrobowe oplecione naczyniami krwionośnymi i przewodami żółciowymi śródpłacikowymi. Beleczki odchodzą promieniście od żyły centralnej, która natomiast znajduje się wewnątrz płacika anatomicznego. Zrazik anatomiczny powstaje poprzez wnikanie do wnętrza wątroby tkanki łącznej wiotkiej, z której zbudowana jest torebka wątroby, otaczająca narząd.
Kolejną jednostką strukturalno-czynnościową jest zrazik czynnościowy. Zawarty jest on między trzema żyłami środkowymi, znajdującymi się wewnątrz zrazika anatomicznego.
Następnym elementem strukturalno-czynnościowym jest gronko wątrobowe zawarte pomiędzy dwoma zrazikami anatomicznymi. Możemy mówić o gronku wątrobowym gdy pomiędzy dwoma zrazikami anatomicznymi przebiega żyła międzyzrazikowa.
Unaczynienie
Krew do wątroby doprowadzana jest na dwa sposoby:
- Żyła wrotna wątroby (układ wrotny) – płynie nią odtlenowana krew (tzw. krew czynnościowa) ze śledziony, żołądka i jelit, jest bogata w składniki odżywcze i sole mineralne, które wątroba przechwytuje i przetwarza.
- Tętnicą wątrobową właściwą doprowadzającą krew bogatą w tlen (tzw. krew odżywcza).
Warto jednak zauważyć, że pomimo iż żyła wrotna zawiera odtlenowaną krew więcej tlenu jest dostarczone właśnie przez żyłę wrotną, a nie tętnicę wątrobową – ze względu na stosunek ilości dostarczanej krwi (3:1). Zależność tę ilustruje tabela:
| Naczynie | % krwi wpływającej[3] | % dostarczonego tlenu[3] | Stopień natlenowania i skład doprowadzanej krwi |
|---|---|---|---|
| Żyła wrotna wątroby | 75 | 70 | odtlenowana, bogata w składniki odżywcze i sole mineralne |
| Tętnica wątrobowa | 25 | 30 | natlenowana |
Krew żylna i tętnicza mieszają się w naczyniu włosowatym[4]. Odprowadzana jest natomiast trzema żyłami wątrobowymi poprzez żyłę główną dolną do prawego przedsionka serca.
Unerwienie
Nerwy wątroby pochodzą z układu współczulnego i włókien przywspółczulnych nerwu błędnego; do błony surowiczej wątroby dochodzą gałązki czuciowe prawego nerwu przeponowego.
Regeneracja wątroby
Wątroba ma duże zdolności regeneracyjne. Obecnie przeprowadza się zabiegi polegające na usunięciu jednego z płatów wątroby (jako materiału do przeszczepu bądź z przyczyn leczniczych). Usunięty płat zostaje zregenerowany. Jednak zbyt duże i powtarzające się uszkodzenia (przyczyną mogą być substancje hepatotoksyczne lub wirusy) prowadzą do zaburzeń w regeneracji, w wyniku czego zostaje zniszczona architektura narządu, zwłóknienie tkanki, a co za tym idzie – dochodzi do utraty funkcji (marskość wątroby).
Funkcje
Wątroba człowieka realizuje szereg funkcji, które można podzielić na:
- syntezę
- syntetyzuje czynniki krzepnięcia krwi[potrzebny przypis]
- wytwarza i wydziela żółć[5][6] (do 1,5 litra na dobę), która emulguje tłuszcze i powtórnie wykorzystuje zużytą sól żółciową
- produkuje i magazynuje[potrzebny przypis] niektóre białka osocza krwi[5] (np. albumina, protrombina, fibrynogen)
- wytwarza polisacharyd – heparynę,
- wytwarza i magazynuje enzymy
- syntetyzuje cholesterol i trójglicerydy
- syntetyzuje IGF-1
- syntetyzuje angiotensynogen
- metabolizm
- przekształca puryny w kwas moczowy
- węglowodany przekształca w łatwo przyswajalną dla organizmu glukozę, a jej nadmiar w glikogen lub w tłuszcze (które magazynuje)
- aminokwasy metabolizuje w glukozę na drodze glukoneogenezy[7]
- rozkłada zużyte erytrocyty.
- magazynowanie
Jednym z zadań wątroby jest filtracja krwi:
- neutralizuje toksyny[1] (np. alkohol i inne używki, a także niektóre leki) – głównie barbiturany
- toksyczny amoniak przekształca w mocznik[1] (cykl ornitynowy)
- sprzęga metabolity wielu substancji chemicznych (takich jak bilirubina, sterydy, leki) z kwasem glukuronowym.
Poza tym wątroba:
- buforuje poziom glukozy we krwi
- produkuje ciepło[1], bierze udział w termoregulacji (krew wypływa cieplejsza o 1 °C)
- zachowuje w organizmie substancje nadające się do ponownego wykorzystania, zbędne – wydala
- u płodu pełni funkcję krwiotwórczą (erytrocyty).
Podsumowując, wątroba spełnia cztery funkcje:
- detoksykacyjną
- metaboliczną
- filtracyjną
- magazynującą.
Choroby
Wątroba ze względu na pełnioną w organizmie rolę jest stale narażona na różnego typu uszkodzenia:
- zatrucia
- alkohol
- pasożyty (np. motylica wątrobowa)
- infekcje wirusowe (np. WZW typu A, B, C, cytomegalia) i bakteryjne.
Istnieją też zaburzenia wrodzone (zespół Gilberta, niedrożności wewnątrzwątrobowe, hemochromatoza). Te i inne problemy z wątrobą prowadzą do różnych rodzajów komplikacji: niewydolności wątroby, marskości wątroby, raka, pourazowych ropni i żółtaczki.
Choroby wątroby są jednymi z najczęstszych schorzeń i stanowią poważny problem społeczny. Większość osób ze schorzeniami wątroby nie jest w ogóle świadoma choroby, aż do bardzo zaawansowanego stadium.
Zobacz też
- wątróbka po bawarsku – potrawa z wątroby wieprzowej
- wątroba z Piacenzy – zabytek w formie wykonanego z brązu modelu wątroby owcy
Przypisy
- ↑ a b c d e praca zbiorowa: Zootechniczny słownik encyklopedyczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1965, s. 646.
- ↑ a b Helena Przespolewska, Henryk Kobryń, Tomasz Szara & Bartłomiej J. Bartyzel: Podstawy anatomii zwierząt domowych. Warszawa: PWN, 2014, s. 90-93. ISBN 978-83-62815-22-7.
- ↑ a b c Wojciech. Sawicki: Histologia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2005, s. 430–431. ISBN 83-200-3127-3.
- ↑ Tadeusz Krzymowski, Jadwiga Przała: Fizjologia zwierząt: podręcznik dla studentów wydziałów medycyny weterynaryjnej, wydziałów biologii i hodowli zwierząt akademii rolniczych i uniwersytetów: praca zbiorowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005, s. 379–382. ISBN 83-09-01792-8.
- ↑ a b William Ganong: Fizjologia. Joanna Lewin Kowalik (redakcja naukowa tłumaczenia). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007, s. 485. ISBN 978-83-200-3326-7.
- ↑ Tadeusz Krzymowski, Jadwiga Przała: Fizjologia zwierząt: podręcznik dla studentów wydziałów medycyny weterynaryjnej, wydziałów biologii i hodowli zwierząt akademii rolniczych i uniwersytetów: praca zbiorowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005, s. 485. ISBN 83-09-01792-8.
- ↑ praca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Maćkowiak i Anny Michalak: Biologia: jedność i różnorodność. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2008, s. 304. ISBN 978-83-7446-134-4.