Babia Góra
49°34′24″N 19°31′46″E/49,573333 19,529444
 Babia Góra widziana z Rycerzowej (2007) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość |
1725 m n.p.m. |
| Wybitność |
1075 m |
Położenie na mapie Beskidu Żywieckiego, Małego i Makowskiego  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
| 49°34′24″N 19°31′46″E/49,573333 19,529444
| |
Babia Góra (słow. Babia hora) – masyw górski w Paśmie Babiogórskim należącym do Beskidu Żywieckiego w Beskidach Zachodnich[1] (według słowackiej terminologii są to Oravské Beskydy)<[2]. Najwyższym szczytem jest Diablak (1725 m[3], według Geoportalu 1722,9[4], niem. Teufelspitze, czyli Diabelski Szczyt), często nazywany również Babią Górą, jak cały masyw. Jest najwyższym szczytem Beskidów Zachodnich i poza Tatrami najwyższym szczytem w Polsce, drugim co do wybitności (po Śnieżce). Zaliczany jest do Korony Gór Polski[5].
Pochodzenie nazwy i legendy
Pochodzenie nazwy Babia Góra tłumaczą liczne legendy ludowe. Jedna z nich mówi, że jest to kupa kamieni wysypanych przed chałupą przez babę – olbrzymkę, według innej to kochanka zbójnika, która skamieniała z żalu widząc, jak niosą jej zabitego ukochanego. Według innych legend nazwa góry pochodzi od tego, że w jaskiniach pod tą górą zbójnicy ukrywali swoje branki. Nazwa może też mieć powiązanie z niektórymi znaczeniami słowa baba (rodzaj ciasta lub kamienny posąg kultowy)[5].
Wysokość i wybitność masywu Babiej Góry sprawiła, że w XIX w. nadano jej nazwę Królowej Beskidów, z powodu bardzo zmiennej pogody nazywana też była Matką Niepogód lub Kapryśnicą, a ostatnio mieszkańcy Orawy nazywają ją także Orawską Świętą Górą[5].
Topografia
Masyw Babiej Góry rozciąga się od Przełęczy Jałowieckiej Północnej po przełęcz Krowiarki. Wyróżniają się w nim dwa wybitne wierzchołki; Diablak i Mała Babia Góra (1517 m), ale w głównej grani topografowie wyróżniają jeszcze wiele pomniejszych wierzchołków, grzbietów i przełęczy. W kierunku od zachodu na wschód są to[5]:
- Jałowcowy Garb (1017 m),
- Przełęcz Jałowiecka Południowa (993 m),
- Mała Babia Góra (inaczej zwana Cylem, 1517 m),
- Niższy Cyl (ok. 1490 m),
- przełęcz Brona (1408 m),
- Złotnica,
- Kościółki (1620 m),
- Lodowa Przełęcz (1606 m),
- Pośredni Grzbiet,
- Diablak (1725 m),
- Siodło Bończy,
- Gówniak (inaczej Wołowe Skały, 1617 m),
- Kępa (1521 m),
- Sokolica (1367 m).
Granią masywu biegnie Wielki Europejski Dział Wodny, a jej częścią zachodnią po Diablaka granica polsko-słowacka. Północne stoki masywu Babiej Góry ograniczone są przez dwa potoki: Jałowiecki Potok spływający spod Jałowieckich Przełęczy (Północnej i Południowej) oraz potok Jaworzynka spływający spod przełęczy Krowiarki. Łączą się one we wsi Zawoja w tzw. Widłach, tworząc rzekę Skawicę. Całe północne stoki masywu znajdują się w obrębie polskiej miejscowości Zawoja[4]. Od strony południowej i wschodniej sytuacja jest bardziej skomplikowana. Tam masyw Babiej Góry ciągnie się od Półgórzanki na zachodzie po potoki Syhlec i Zubrzyca na wschodzie, a od dolnej części masywu aż po Czarną Orawę i Jezioro Orawskie ciągną się trzy niskie i długie grzbiety należące do Działów Orawskich: Dział Rabczycki, Dział Lipnicki i Dział Zubrzycki[5]. Od tej strony stoki Babiej Góry należą do dwóch słowackich miejscowości – Orawska Półgóra i Rabczyce oraz czterech polskich: Lipnica Wielka, Kiczory, Lipnica Mała i Zubrzyca Górna[4].
Wysokość względna Babiej Góry wynosi dla stoków południowych 900 metrów, a dla północnych 1100 metrów i jest największą poza Tatrami w Polsce. Babia Góra przewyższa otaczające ją szczyty o około 200–600 metrów[6][7]. Cechuje ją również duża izolacja (duża odległość od innych gór porównywalnej lub większej wysokości)[8].
Geologia i rzeźba terenu
Beskidy, w tym również Babia Góra, uległy wypiętrzeniu w trzeciorzędzie, na obszarze pierwotnie zajmowanym przez Prakarpaty. Babia Góra zbudowana jest z fliszu piaskowcowo-łupkowego o dużej miąższości, o wyraźnym podziale na warstwy podmagurskie (piaskowce, łupki i margle powierzchniowe w dolnych partiach masywu) i magurskie (piaskowce o miąższości do 750 m). W skałach masywu odkryto liczne skamieniałości – głównie fauny numulitowej[9].
Epoka lodowa zapanowała w Karpatach przed 600 tys.lat. Powstały wówczas lodowce, których ślady (kary i jeziora polodowcowe) zachowały się jedynie w Tatrach i Karkonoszach. Jeśli występowały w masywie babiogórskim, ich działalność została zatarta przez erozję okresu holocenu[9]. Największe znaczenie miały tu ruchy masowe, szczególnie intensywne na północnych stokach masywu. Ich pozostałością są liczne, różnej wielkości osuwiska oraz występujące w ich strefach jeziorka osuwiskowe, takie jak: Mokry Stawek (największy), Zimny Stawek, Mały i Duży Orawski Stawek, Czarne Oko, Marków Stawek, Mały Stawek, Mułowy Stawek oraz okresowy Suchy Stawek[10].
Północne, skaliste stoki charakteryzują się wyjątkowo dużym nachyleniem (do 70°), południowe są znacznie łagodniejsze. Partie wierzchołkowe pokrywa największe w całych polskich Beskidach Zachodnich rumowisko skalne[11].
W masywie Babiej Góry zinwentaryzowano 24 jaskinie o łącznej długości 414,2 m. Większość dużych obiektów zlokalizowanych jest na południowych stokach masywu. Najdłuższą z nich jest zlokalizowana właśnie na południowym stoku Babiej Góry, już po polskiej stronie granicy, Dymiąca Piwnica o rozbudowanej sieci korytarzy, długości 86,5 m i deniwelacji 10,5 m. Nagromadzenie największych, stosunkowo głębokich (do 16 m) obiektów jaskiniowych zinwentaryzowano w rowach i szczelinach przygrzbietowych na południowych stokach Cylu. Największą z tych jaskiń jest Jaskinia w Małej Babiej Górze I o długości korytarzy 58,5 m[12].
Przyroda
Z rzadkich w Polsce gatunków roślin występują m.in. tojad morawski, wyblin jednolistny, rogownica alpejska, okrzyn jeleni, zimoziół północny, turzyca pchla, tocja alpejska[13].
W 1954 w masywie Babiej Góry (wraz ze szczytem Diablak) utworzono Babiogórski Park Narodowy. W uznaniu niezwykłych walorów przyrodniczych Babiogórski Park Narodowy został wpisany w 1977 przez UNESCO na listę światowych rezerwatów biosfery[14].
Historia
Dawniej na licznych polanach wytworzonych w lasach Babiej Góry wypasano owce, zaś w najwyższych, naturalnie bezleśnych partiach (w piętrze halnym) – woły. Dla powiększenia pastwisk wycięto znaczne ilości kosodrzewiny. Po utworzeniu parku narodowego wypasu zakazano, a wiele polan zarosło lasem. Kosodrzewina odnowiła się i zajmuje znaczne obszary. Obecnie wypasa się owce jeszcze tylko na polanie Liniarka i Hali Śmietanowej Lipnickiej, nad Czarną Orawą w Lipnicy Wielkiej oraz w słowackim Bobrowie[5].
W 1995 roku gminy po polskiej i słowackiej stronie Babiej Góry utworzyły Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich, którego celem jest zachowanie ludowej kultury, folkloru i tradycji tego obszaru i mieszkających tu Babiogórców (Górali Babiogórskich), a także rozwój turystyki pod Babią Górą.
Turystyka
Szlaki
Piesze szlaki turystyczne[3]:
Główny Szlak Beskidzki: Markowe Szczawiny – przełęcz Brona – Babia Góra – Sokolica – Przełęcz Lipnicka
- z Markowych Szczawin 1:30 h (↓ 1:10 h), z przełęczy Brona 1 h (↓ 0:45 h)
- z przełęczy Krowiarki 2:30 h (↓ 1:30 h), z Sokolicy 1:30 h (↓ 1 h)
Przełęcz Jałowiecka – Mała Babia Góra – przełęcz Brona – Babia Góra – Stańcowa Polana – Kiczory
- z Przełęczy Jałowieckiej Północnej 2:25 h (↓ 2 h), z Małej Babiej Góry 1:15 h (↓ 1:10 h)
- z Kiczor 3:40 h (↓ 3:10 h), ze Stańcowej 2:30 h (↓ 2 h)
Markowe Szczawiny – Perć Akademików – Babia Góra – Chata Slaná voda (Słowacja)
- z Markowych Szczawin 1:15 h (↓ 0:45 h)
- z Chaty Slaná voda 3:25 h (↓ 3:10 h)
- z Orawskiej Półgóry 3:30 h (↓ 3:15 h), z Chaty Slaná voda 3 h (↓ 2:45 h)
Szlaki prowadzą na szczyt również od strony słowackiej – to właśnie z Orawskiej Półgóry poprowadzono na szczyt w 1894 r. pierwszy znakowany szlak turystyczny, wytyczył go Beskidenverein (wówczas szlak był w granicach Węgier). Rok później BV poprowadził szlaki od strony polskiej (wówczas galicyjskiej) – były to jedne z pierwszych szlaków w polskich Beskidach Zachodnich[10].
Południowymi stokami masywu biegnie droga zwana Pańskim Chodnikiem (także Pańską Ścieżką lub Rajsztagiem, z niem. Reich – państwo, Steg – ścieżka). Była ona jednym ze starych szlaków komunikacyjnych pod Babią Górą, łączącym Zubrzycę z Półgórą (słowacka Polhora). Wybudowana została przez austriacką administrację leśną, a rozbudowana po I wojnie światowej przez Wojsko Polskie jako główny dojazd do Lipnicy Wielkiej Przywarówki. Droga terenowa łączy Śmietanową, Stachurówkę, Nad Wykrotami, Wykroty, Parking Polana Stańcówka, przecina granicę ze Słowacją (Stańcowe Siodło) i biegnie dalej przez Prírodný Prameň – Roveň, Chatę Slaná Voda (Słona Woda) do Polhory i nadaje się do wycieczek kolarskich[15].
W 1906 doszło do pierwszego wejścia narciarskiego na szczyt – dokonało tego sześciu członków Beskidenverein z Zabrza. Dwa lata później wyczyn ten powtórzyli Polacy – oba wejścia były od strony galicyjskiej (polskiej)[10].
Najwyższy wierzchołek, Diablak, odznacza się wybitnymi walorami widokowymi. Roztacza się z niego panorama na wszystkie strony, obejmująca Beskid Żywiecki, Śląski, Mały, Makowski, Wyspowy, Gorce, Kotlinę Orawsko-Nowotarską, Tatry oraz góry Słowacji[5].
Schroniska
Pierwszy obiekt, służący jako schronienie dla odwiedzających Babią Górę, powstał na jej szczycie już w 1806 r. Był to prosty, drewniany schron zbudowany w związku z wizytą na Babiej Górze arcyksięcia Józefa Habsburga, palatyna Węgier. Funkcjonował krótko, zniszczyła go wichura. Stał prawdopodobnie w miejscu, w którym dzisiaj wznosi się pomnik z 1876 r.[10]
W połowie stulecia stanął schron turystyczny „Losertówka”. Powstał w 1852 z inicjatywy hr. Filipa Saint Genois – właściciela dóbr makowskich, Zawoi i Babiej Góry. Nazwę zawdzięcza Józefowi Loserthowi, naczelnikowi ówczesnego obwodu wadowickiego. Schron na planie kwadratu o boku 4 metrów zbudowany był z miejscowego kamienia, przykryty spadzistym dachem krytym gontem. Miał niezamykane otwory okienne i otwór wejściowy. Brak zamykanych okien i drzwi sprawił, że schron po kilku latach padł ofiarą burz oraz porywistych wiatrów[16].
Pierwsze schroniska pojawiły się na początku XX wieku[5]:
- Schronisko turystyczne na Babiej Górze – istniejące w latach 1905–1949[16],
- Schronisko PTTK Markowe Szczawiny – pierwsze polskie schronisko w Beskidach Zachodnich[16],
- Chata Slaná voda (Słowacja).
Wypadki
Wyższe partie masywu znane są z bardzo zmiennej i kapryśnej pogody, która była wśród turystów i narciarzy przyczyną wielu zabłądzeń i wypadków, w tym śmiertelnych. Latem szczególnie niebezpieczne są gwałtowne burze na jej szczycie, zimą – śnieżne huragany, w niektórych partiach szlaków turystycznych istnieje zagrożenie lawinowe, a na odkrytych szczytach i przełęczach często wieją silne wiatry. Nad bezpieczeństwem turystów i narciarzy czuwa placówka GOPR w Schronisku na Markowych Szczawinach[5].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Jerzy Kondracki. Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN,1998, ISBN 83-01-12479-2.
- ↑ Turystyczna mapa Słowacji [online] [dostęp 2020-09-30].
- ↑ a b Beskid Śląski i Żywiecki. Mapa 1:50 000. Kraków: Wyd. „Compass”, 2011, ISBN 978-83-7605-084-3.
- ↑ a b c Geoportal2 | iMap [online], mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2019-01-27].
- ↑ a b c d e f g h i Stanisław Figiel, Piotr Krzywda. Beskid Żywiecki: przewodnik. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2006, ISBN 83-89188-59-7
- ↑ Babia Góra – formy osuwiskowe] [online] [dostęp 2021-05-21].
- ↑ Koniecznie trzeba wybrać się na Babią Górę [online] [dostęp 2021-05-21].
- ↑ Babia Góra [online] [dostęp 2021-05-21].
- ↑ a b Władysław Szafer (red.). Babiogórski Park Narodowy. Kraków: Polska Akademia Nauk – Zakład Ochrony Przyrody, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963.
- ↑ a b c d Władysław Midowicz. Mała Encyklopedia Babiogórska. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 1992, s. 52–53, ISBN 83-85557-04-0.
- ↑ Mieczysław Klimaszewski. Osobliwości skalne w Beskidach Zachodnich. Wierchy, nr 17, 1947.
- ↑ Paweł Franczak, Michał Zatorski, Krzysztof Buczek, Wojciech J. Gubała, Marek Górnik, Karolina Listwan-Franczak, Tomasz Mleczek, Czesław Szura: Inwentaryzacja, waloryzacja i geoochrona jaskiń w Paśmie Babiogórskim i Przedbabiogórskim [w:] Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii, t. IV, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków 2016, s. 85 – 116
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa. Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Kazimierz Zabierowski (red.) Park narodowy na Babiej Górze. Przyroda i człowiek. Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, ISBN 83-01-04137-4.
- ↑ Wokół Babiej Góry [online] [dostęp 2021-05-21].
- ↑ a b c Tomasz Biesik. Schroniska górskie dawniej i dziś. Beskid Żywiecki. Bielsko-Biała: Wyd. „Logos” Agnieszka Korzec-Biesik, 2013, ISBN 978-83-925599-4-8.
Linki zewnętrzne
- Babia Góra, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 66.
