Przejdź do zawartości

Katowickie beboki: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m drobne redakcyjne
Linia 326: Linia 326:
|[[Dąb (Katowice)|Dąb]]; przed wejściem do [[Face2Face Business Campus]] ([[Ulica Żelazna w Katowicach|ul. Żelazna]] 1)
|[[Dąb (Katowice)|Dąb]]; przed wejściem do [[Face2Face Business Campus]] ([[Ulica Żelazna w Katowicach|ul. Żelazna]] 1)
|{{Współrzędne|50°16'01.3"N 19°00'33.2"E}}
|{{Współrzędne|50°16'01.3"N 19°00'33.2"E}}
|[[Plik:Beboki KlachUla i Kneflik 03.jpg|bezramki|120px]]
|''brak''
|<ref name="WK20231108">{{Cytuj stronę |url = https://www.wkatowicach.eu/informacje/w-katowicach/Nowe-beboki-w-Katowicach.-KlachUla-i-Kneflik-to-milosnicy-telefonow-Galeria-zdjec/idn:5058 |tytuł = Nowe beboki w Katowicach. KlachUla i Kneflik to miłośnicy telefonów |autor = Mateusz Terech |data = 2023-11-08 |opublikowany = www.wkatowicach.eu |język = pl |data dostępu = 2024-06-12}}</ref>
|<ref name="WK20231108">{{Cytuj stronę |url = https://www.wkatowicach.eu/informacje/w-katowicach/Nowe-beboki-w-Katowicach.-KlachUla-i-Kneflik-to-milosnicy-telefonow-Galeria-zdjec/idn:5058 |tytuł = Nowe beboki w Katowicach. KlachUla i Kneflik to miłośnicy telefonów |autor = Mateusz Terech |data = 2023-11-08 |opublikowany = www.wkatowicach.eu |język = pl |data dostępu = 2024-06-12}}</ref>
|-
|-

Wersja z 19:53, 17 cze 2024

Katowickie beboki
Ilustracja
Kolaż przedstawiający wybrane figurki beboków: Gretka, Anton, Sztefa i Erwinek, Florka, Michalino, Witosiak oraz Dorka (2024)
Autor

Grzegorz Chudy (projekt), Dariusz Kik, Karolina Piechota (wykonanie)

Rodzaj

rzeźby plenerowe

Data powstania

od 2021

Medium

brąz

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Katowice, Sopot

Katowickie beboki – grupa niewielkich rzeźb plenerowych przedstawiające postaci z ludowych wierzeń – beboki, rozmieszczone w różnych miejscach na terenie Katowic[a]. Powstały one z inicjatywy i według projektu katowickiego artysty Grzegorza Chudego, a pierwsze z nich stanęły w lipcu 2021 roku w Nikiszowcu.

Beboki są porównywane do wrocławskich krasnali czy zielonogórskich bachusików, a pierwsze tego typu figurki w przestrzeni miejskiej Katowic powstały w ramach Szlaku Ślonski Godki 7 września 2017 roku, lecz uległy one wkrótce kradzieży i dewastacji. Figurki beboków autorstwa Grzegorza Chudego stanowią jedną z atrakcji turystycznych miasta Katowice.

Charakterystyka

Katowickie beboki to grupa małych rzeźb plenerowych, które przedstawiają demona z wierzeń słowiańskich – beboka w zróżnicowanych formach i z różnymi atrybutami[1]. Twórcą i pomysłodawcą figurek, której znajdują się w przestrzeni miejskiej Katowic, jest katowicki artysta Grzegorz Chudy[2], którego pracownia znajduje się na terenie Nikiszowca przy ulicy Odrowążów 9/4[3]. Sam autor na swoich rzeźbach przedstawia beboki jako sympatyczne stworki, a pomysł na ich wygląd zaczerpnął z rysunku dla dziecka[1][2].

Beboki są głównie projektowane na zamówienie składane przez przedsiębiorców, lokalne społeczności bądź instytucje[2]. Są one przez nich fundowane samodzielnie bądź też są finansowane m.in. ze zbiórek internetowych, czy też ze sprzedaży „cegiełek”. Najpierw bebok powstaje na papierze jako szkic, następnie jako akwarela, po czym następuje odlew figurki i jej umieszczenie w określonym miejscu. Są one tworzone z brązu w zabrzańskiej pracowni, którą prowadzą Dariusz Kik i Karolina Piechota[4].

Figurki beboków powstają również w formie m.in. magnesów, kartek świątecznych, akwareli, a także jako maskotki wykonywane przez Ewę Kapias ze Stowarzyszenia Rękodzieła „Manufaktura KrysKa Designe”, mającego siedzibę w Nikiszowcu, przy ulicy św. Anny[4][5].

Katowickie beboki stanowią jedną z atrakcji turystycznych Katowic i są porównywane do wrocławskich krasnali[6], czy też do bachusików w Zielonej Górze[7]. Na ich bazie funkcjonuje Katowicki Szlak Beboków, który z założenia ma zachęcać turystów do zwiedzania miasta[8]. Organizatorzy umożliwili m.in. zbieranie stempli, za które jest możliwość otrzymania odznaki łowcy beboków[9].

Lista beboków

Lista beboków projektu Grzegorza Chudego na terenie Katowic

(stan na 15 czerwca 2024 roku)
Lp. Imię Opis Rok Lokalizacja Współrzędne Zdjęcie Źr.
1 Wincynt Bebok symbolizujący górnika 2021 Janów-Nikiszowiec; pod makietą Nikiszowca przed kościołem św. Anny 50°14′37,0″N 19°04′56,3″E/50,243611 19,082306 [2]
2 Michalino Beboczka trzymająca kubek z kawą 2021 Janów-Nikiszowiec; na parapecie Cafe Byfyj od strony ul. B. Krawczyka 50°14′36,2″N 19°04′51,9″E/50,243389 19,081083 [2]
3-4 Frelka i Miglanc Beboki przedstawione jako postaci wracające z zakupów 2021 Śródmieście; przed głównym wejściem do Galerii Katowickiej (ul. 3 Maja 30) 50°15′33,9″N 19°01′05,3″E/50,259417 19,018139 [10]
5 Kuklok Bebok przedstawiony jako strażak; jego imię nawiązuje do pseudonimu Adama Kusza, jednego ze strażaków OSP Dąbrówka Mała 2022 Dąbrówka Mała; przed budynkiem OSP Dąbrówka Mała (ul. Strzelców Bytomskich 33) 50°16′45,9″N 19°04′05,8″E/50,279417 19,068278 [11]
6 Fazan Bebok przedstawiony jako budowniczy; jego imię pochodzi z etnolektu śląskiego i oznacza bażanta 2022 Kostuchna; na obmurowaniu fontanny na osiedlu Bażantowo (ul. Bażantów) 50°11′59,1″N 18°58′43,4″E/50,199750 18,978722 [12]
7 Bebook Bebok symbolizujący miłośnika literatury 2022 Śródmieście; przy latarni na dziedzińcu Pałacu Młodzieży (ul. Mikołowska 26) 50°15′16,8″N 19°00′41,8″E/50,254667 19,011611 [13]
8 Jorguś Bebok uciekający z „Atelier z akwarelami” – galerii sztuki Grzegorza Chudego 2022 Janów-Nikiszowiec; przy oknie familoka na skrzyżowaniu ul. A. Czechowa i Odrowążów 50°14′29,5″N 19°04′53,5″E/50,241528 19,081528 [14]
9 Mikoś Bebok przedstawiony jako utalentowany piłkarz i uczeń 2022 Załęska Hałda-Brynów; przy wejściu do ZSTiO nr 2 w Katowicach (ul. Mikołowska 131) 50°14′39,3″N 18°59′45,7″E/50,244250 18,996028 [15]
10 Ernest Bebok symbolizujący hokeistę; upamiętnia Marka Polha, zawodnika Naprzodu Janów 2022 Janów-Nikiszowiec; przed wejściem na lodowisko „Jantor” (ul. Z. Nałkowskiej 10) 50°14′42,2″N 19°04′56,6″E/50,245056 19,082389 [16]
11 Bōnclok Bebok trzymający sztućce 2022 Śródmieście; w strefie restauracyjnej Galerii Katowickiej (ul. 3 Maja 30) 50°15′33,5″N 19°01′04,6″E/50,259306 19,017944 [17]
12 Boguć Bebok sprawdzający jakość wyprodukowanej filiżanki 2022 Zawodzie; na parapecie witryny sklepu w Fabryce Porcelany (ul. Porcelanowa 23) 50°15′17,7″N 19°03′44,7″E/50,254917 19,062417 [18]
13 Ferdynand Bebok przedstawiający górnika 2022 Bogucice; w parku Boguckim, w jego środkowej części (ul. Kopalniana) 50°15′49,0″N 19°02′18,3″E/50,263611 19,038417 [19]
14 Florka Beboczka trzymająca w ręku logo Katowic (sygnet w kształcie serca) 2023 Śródmieście; na placu Kwiatowym (Rynek) 50°15′31,8″N 19°01′17,0″E/50,258833 19,021389 [20]
15 Artur Bebok ubrany w luźny kaptur ze sprayem w ręku 2023 Kostuchna; przed galerią Dagma Art na os. Bażantowo (ul. A. Puchały 4/1) 50°11′58,1″N 18°58′47,6″E/50,199472 18,979889 brak [21]
16 Kasia Beboczka jako uczennica nosząca plecak i trzymająca gęsie pióro 2023 Śródmieście; przy wejściu do siedziby III LO im. A. Mickiewicza w Katowicach (ul. A. Mickiewicza 11) 50°15′41,4″N 19°01′04,6″E/50,261500 19,017944 brak [22]
17 Ewald Bebok w roli artysty malującego Giszowiec; jego imię nawiązuje do Ewalda Gawlika, malarza Grupy Janowskiej 2023 Giszowiec; przy wejściu do budynku filii MCK „Szopienice-Giszowiec” (pl. Pod Lipami 1) 50°13′19,1″N 19°04′02,4″E/50,221972 19,067333 [23]
18 Halabardzik Bebok nawiązujący do działalności centrum, przy którym stoi; trzyma w ręku halabardę 2023 Ligota-Panewniki; przy CIM „Bezpieczna Twierdza” (ul. Panewnicka 13) 50°13′31,5″N 18°58′16,8″E/50,225417 18,971333 brak [24]
19 Szperhok Bebok trzymający w ręku klucz, którym otwiera wielką kłódkę 2023 Koszutka; przy wejściu do Śląskiego Centrum Zabezpieczeń (ul. G. Morcinka 11) 50°16′04,5″N 19°01′17,9″E/50,267917 19,021639 [25]
20 Baśka Beboczka z kokardką, trzymająca w ręce nożyczki 2023 Bogucice; przy wejściu do salonu fryzjerskiego (ul. Wrocławska 36) 50°15′58,7″N 19°02′40,2″E/50,266306 19,044500 brak [26]
21 Sajdoczek Bebok w postaci koszykarza; upamiętnia nauczyciela wychowania fizycznego Tadeusza Sajdę 2023 Piotrowice-Ochojec; przed wejściem do SP nr 27 im. W. Szafera (ul. S. Łętowskiego 18) 50°12′16,6″N 18°59′12,0″E/50,204611 18,986667 brak [27]
22 Hercklekotek Bebok przedstawiony jako zaczytany student siedzący na książkach 2023 Śródmieście; przed biblioteką Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (ul. Warszawska 14) 50°15′32,6″N 19°01′32,3″E/50,259056 19,025639 brak [28][29]
23 Statusia Beboczka trzymająca w rękach laptopa; obok niej znajduje się wykres słupkowy 2023 Wełnowiec-Józefowiec; przy siedzibie Urzędu Statystycznego w Katowicach (ul. Owocowa 3) 50°16′37,6″N 19°01′26,3″E/50,277111 19,023972 brak [30]
24 Szwajka Beboczka-podolożka, z założenia mająca przypominać o dbaniu o stopy 2023 Śródmieście; na parapecie gabinetu lekarskiego przy ul. Francuskiej 11/1 50°15′22,0″N 19°01′39,6″E/50,256111 19,027667 brak [31]
25 Rajza Beboczka-turystka mająca na głowie kapelusz, ciągnąca za sobą walizkę podróżną 2023 Śródmieście; przy hotelu Mercure (ul. Młyńska 6) 50°15′30,1″N 19°01′09,2″E/50,258361 19,019222 brak [32]
26 Katewuś Bebok układający klocki, którrych kształt nawiązuje do biurowców .KTW 2023 Koszutka; na skwerze obok biurowców .KTW (al. W. Roździeńskiego 1) 50°15′51,3″N 19°01′36,2″E/50,264250 19,026722 [33]
27-28 Sztefa i Erwinek Dwie figurki nawiązujące do magla w Nikiszowcu; imię drugiego beboka nawiązuje do Erwina Sówki, malarza Grupy Janowskiej 2023 Janów-Nikiszowiec; parapet budynku Działu Etnologii Miasta MHK (ul. Rymarska 4) 50°14′38,8″N 19°04′55,3″E/50,244111 19,082028 [34]
29 Uncjusz Bebok trzymający w rękach złotą monetę 2023 Śródmieście; przed kantorem przy ul. Wawelskiej 50°15′33,7″N 19°01′10,7″E/50,259361 19,019639 brak [35]
30 Harmonia Beboczka stojąca na równoważni 2023 Szopienice-Burowiec; przy Centrum Psychiatrii w Katowicach (ul. J. Korczaka 27) 50°16′17,7″N 19°05′03,6″E/50,271583 19,084333 brak [36]
31 Francik Bebok trzymający w dłoni wróbla, co stanowi nawiązanie do św. Franciszka z Asyżu 2023 Ligota-Panewniki; na osiedlu Franciszkańskim (skwer przy ul. Książęcej 35) 50°13′50,1″N 18°57′50,8″E/50,230583 18,964111 [37]
32 Wituś Bebok ubrany w tarczę i beret wojskowy, nawiązujący do profilu edukacyjnego szkoły 2023 Osiedle Witosa; wewnątrz budynku XV LO im. rtm. W. Pileckiego (ul. Obroki 87) 50°15′58,7″N 18°57′55,3″E/50,266306 18,965361 brak [38]
33 Gretka Beboczka siedząca na huśtawce 2023 Janów-Nikiszowiec; w oknie pracowni KrysKa Designe (ul. św. Anny 11) 50°14′31,9″N 19°04′51,9″E/50,242194 19,081083 [39]
34-35 KlachUla i Kneflik Dwie figurki; KlachUla trzyma tradycyjny telefon, a Kneflik smartfon 2023 Dąb; przed wejściem do Face2Face Business Campus (ul. Żelazna 1) 50°16′01,3″N 19°00′33,2″E/50,267028 19,009222 [40]
36 Pelagia Beboczka ubrana w zimowy ubiór, trzymająca przed sobą kaloryfer 2023 Bogucice; przy budynku firmy Dalkia (ul. ks. F. Ścigały 14) 50°15′54,7″N 19°02′22,6″E/50,265194 19,039611 brak [41]
37 Majster Bebok trzymający litery „Z”, „D” i „Z” 2023 Śródmieście; przy wejściu do Zakładu Doskonalenia Zawodowego (ul. Z. Krasińskiego 2) 50°15′20,3″N 19°01′51,9″E/50,255639 19,031083 brak [42]
38 Hasik Bebok stojący na śmieciarce 2023 Śródmieście; przy bazie MPGK (ul. Bankowa 10) 50°15′35,4″N 19°01′42,3″E/50,259833 19,028417 brak [43]
39 Jurek Bebok upamiętniający himalaistę Jerzego Kukuczkę, absolwenta szkoły; postać ta wspina się po elewacji budynku 2023 Bogucice; wisi na elewacji SP nr 13 im. św. Barbary (ul. W. Wróblewskiego 42-44) 50°16′06,9″N 19°02′29,1″E/50,268583 19,041417 [44]
40 Antenek Bebok w roli reportera trzymającego w dłoni mikrofon 2023 Śródmieście; przy wejściu do siedziby Polskiego Radia Katowice (ul. J. Ligonia 29) 50°15′11,4″N 19°01′16,6″E/50,253167 19,021278 brak [45]
41 Dochtorka Cila Bebok w roli pediatry 2023 Brynów-Osiedle Zgrzebnioka; w recepcji kliniki Bluemed Clinic (ul. św. Huberta 6) 50°13′45,2″N 18°59′49,7″E/50,229222 18,997139 brak [46]
42 Anton Bebok w roli urzędnika; jego imię nawiązuje od Antona Uthemanna 2023 Szopienice-Burowiec; przed d. ratuszem gminy Szopienice (ul. Wiosny Ludów 24) 50°15′43,7″N 19°05′56,6″E/50,262139 19,099056 [46]
43-44 Staś i Hela Para beboków w roli uczniów; Staś wręcza swojej towarzyszce Heli kwiat maku 2024 Koszutka; przed budynkiem IV LO im. gen. S. Maczka (ul. Katowicka 54) 50°16′10,3″N 19°01′45,2″E/50,269528 19,029222 brak [47]
45 Gajerek Bebok ubrany w elegancki garnitur 2024 Koszutka; na parapecie okna sklepu odzieżowego (ul. G. Morcinka 23) 50°16′06,1″N 19°01′11,0″E/50,268361 19,019722 brak [48]
46 Dentruś Bebok w roli dentysty 2024 Wełnowiec-Józefowiec; w klinice stomatologicznej Dentrum (ul. ks. P. Ściegiennego 49) 50°16′38,2″N 19°00′31,3″E/50,277278 19,008694 brak [35]
47 Konopiusz Bebok w czapeczce z gazety trzymający przy sobie pędzel 2024 Śródmieście; przed wejściem do gmachu II LO im. M. Konopnickiej (ul. B. Głowackiego 6) 50°15′06,9″N 19°00′38,5″E/50,251917 19,010694 brak [49]
48 Zefel Bebok posiadający przy sobie narzędzia i gadżety 2024 Śródmieście; przy Cechu Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorczości (ul. A. Mickiewicza 32) 50°15′45,0″N 19°00′53,7″E/50,262500 19,014917 brak [50]
49 Akademikus Bebok ubrany z togę i biret, trzymający w ręku berło rektorskie 2024 Piotrowice-Ochojec; przy budynku Akademii Górnośląskiej (ul. Harcerzy Września 1939 3) 50°12′44,2″N 18°58′37,9″E/50,212278 18,977194 [51]
50 Szpilok Bebok w roli gracza; w ręku trzyma pada do gier, a na głowie ma słuchawki z mikrofonem 2024 Śródmieście; w patio kompleksu Global Office Park (ul. Zabrska 17-19) 50°15′48,3″N 19°00′43,5″E/50,263417 19,012083 brak [52]
51 Stawik Bebok w roli wędkarza, łowiącego ze stawów 2024 Osiedle Paderewskiego-Muchowiec; przed galerią handlową 3 Stawy (ul. gen. K. Pułaskiego 60) 50°15′48,3″N 19°00′43,5″E/50,263417 19,012083 brak [35][29]
52 Bazyl Bebok jako pizzerman, trzymający pizzę oraz łopatę do pieca 2024 Bogucice; przy pizzerii (ul. Katowicka 38) 50°14′36,9″N 19°02′11,1″E/50,243583 19,036417 brak [53]
53 Doradziejka Beboczka trzymająca w jednej rączce zbiór przepisów podatkowych, a w drugiej parasolkę 2024 Koszutka; na fontannie (pl. Grunwaldzki) 50°16′06,1″N 19°01′19,0″E/50,268361 19,021944 [7]
54 Taryfiorz Bebok siedziący w samochodzie 2024 Piotrowice-Ochojec; przy siedzibie firmy transportowej (ul. Zbożowa 42b) 50°12′47,6″N 18°58′39,7″E/50,213222 18,977694 [29][54]
55 Lusia Beboczka nosząca imię Łucji Staniczek, propagatorki górnoślaskiej kultury 2024 Piotrowice-Ochojec; przy Miejskim Przedszkolu nr 93 (ul. S. Łętowskiego 24) 50°12′17,7″N 18°59′14,0″E/50,204917 18,987222 brak [35][29]
56 Karlik Bebok trzymający w ręku żeleźniok (piecyk) 2024 Osiedle Witosa; przy Szkole Podstawowej nr 33 im. S. Ligonia (ul. Witosa 23) 50°15′35,6″N 18°58′21,1″E/50,259889 18,972528 [29][55]
57 Tauzenik Bebok trzymający w rękach dużą kukurydzę, stanowiąc nawiązanie do pobliskiego kompleksu wysokościowców 2024 Osiedle Tysiąclecia; na skwerze (ul. Zawiszy Czarnego 8) 50°16′48,9″N 18°58′40,9″E/50,280250 18,978028 [56]
58 Szerlok Bebok w roli detektywa 2024 Śródmieście; przy wejściu do gmachu Wydziału Prawa i Administracji UŚ (ul. Bankowa 11b) 50°15′37,8″N 19°01′55,9″E/50,260500 19,032194 brak [35][29]
59 Witosiak Bebok układający postać z kasztanów 2024 Osiedle Witosa; na pl. św. Herberta 50°15′33,9″N 18°58′08,1″E/50,259417 18,968917 [29][57]
60 Dorka Beboczka stojąca z tytą; jej imię nawiązuje do prof. Doroty Simonides, która była absolwentką szkoły 2024 Janów-Nikiszowiec; przy budynku Szkoły Podstawowej nr 53 (pl. Wyzwolenia 18) 50°14′35,9″N 19°05′01,2″E/50,243306 19,083667 [58]

Lista beboków projektu Grzegorza Chudego poza Katowicami

(stan na 15 czerwca 2024 roku)
Lp. Imię Opis Rok Lokalizacja Współrzędne Zdjęcie Źr.
1 Kuracjuszka Beboczka, która wybrała się nad polskie morze 2023 Sopot; przy Sopotorium (ul. Bitwy pod Płowcami 52) 54°26′02,3″N 18°34′44,8″E/54,433972 18,579111 brak [59][29]

Lista figurek pochodzących ze Szlaku Ślonski Godki

(stan na 15 czerwca 2024 roku)
Nazwa Opis Data Lokalizacja Współrzędne Zdjęcie Źr.
Bebok Przedstawia beboka z górnośląskich wierzeń 2017 Koszutka; na schodach pomiędzy Spodkiem a MCK (pl. Sławika i Antalla 1) 50°15′56,3″N 19°01′34,2″E/50,265639 19,026167 [60]
Skarbnik Przedstawia demona słowiańskiego – Skarbnika 2017 Śródmieście; przy fontannie przed DH „Skarbek” (ul. A. Mickiewicza 4) 50°15′35,2″N 19°01′16,5″E/50,259778 19,021250 [60]
Drach Przedstawia smoka 2018 Chorzów; w okolicach wejścia do Legendii (pl. Atrakcji 1) 50°16′23,0″N 18°59′28,5″E/50,273056 18,991250 [61]

Historia

Szlak Ślonski Godki

Pozostałości figurki Połednicy ze Szlaku Ślonski Godki, znajdujące się w pobliżu siedziby NOSPR-u (2024)

Pierwsze małe rzeźby plenerowe w przestrzeni Katowic powstały w ramach Szlaku Ślonski Godki[62]. Miały one tworzyć niewielkie figurki rozmieszczone w centrum miasta (na podobieństwo wrocławskich krasnali), symbolizujące słowo bądź postać wywodzące się z górnośląskiej tradycji. Celem szlaku było zachęcenie ludzi do odkrywania lokalnej tradycji i kultury, a w poszukiwaniu figurek pomóc miały specjalne ogólnodostępne mapki. Projekt powstał w wyniku współpracy osób związanych z imprezą Ogrody Przedsiębiorczości i z katowickim Urzędem Miasta[60]. Szlak obejmował następujące postaci: Skarbnik, Utopek, Heksa (czarownica), Połednica, Bebok, Strziga, Geld (przedstawiała postać Karla Godulli), Maszkieciorz (postać lubiąca słodycze) i Drach (smok)[61].

Działalność Szlaku Ślonski Godki zainaugurowano w ramach 152. urodzin Katowic 7 września 2017 roku przy Teatrze Ateneum[60][63]. Funkcjonował on tylko przez jeden dzień – 8 września odkryto, że większość figurek uległa dewastacji. Zostały one zniszczone lub ukradzione, co spowodowało konieczność zamknięcia szlaku poprzez usunięcie figurek, które ocalały. Początkowo miasto zamierzało odnowić szlak poprzez zastąpienie starych figurek nowymi, wytworzonymi z materiałów wytrzymałych na dewastację[63].

26 kwietnia 2018 roku ukradziona została figurka Geld, a przetrwała ona na szlaku tylko dwa dni[64]. W czerwcu policjanci odzyskali figurkę Połednica, którą ukradziono pod koniec maja z placu Sławika i Antalla[65]. 31 sierpnia odsłonięto kolejną figurkę na Szlaku Ślonski Godki – Drach, przedstawiająca smoka. Stanęła ona na terenie Chorzowa, przed Legendią[61].

We wrześniu 2018 roku ze względu na ciągłe dewastacje i kradzieże rzeźb (z dziewięciu figurek w tym czasie zostały tylko cztery – Drach, Skarbnik, Heksa i Bebok) zdecydowano, że nie wrócą już one na szlak w dotychczasowej postaci. Pojawiła się koncepcja zmiany formy szlaku – zamiast figurek miały pojawić się ich cyfrowe odpowiedniki – znaczniki, które miały stać w miejscach, gdzie poprzednio stały rzeźby. Postaci miały się wyświetlać na ekranie telefonu po pobraniu specjalnej aplikacji i wczytaniu kodu ze znacznika[66][67].

Beboki projektu Grzegorza Chudego

Szablony przedstawiające beboki na oknie pracowni artystycznej przy ulicy św. Anny w Katowicach (2024)

Pomysł na figurki przedstawiające beboki zrodził się w głowie katowickiego artysty Grzegorza Chudego w 2018 roku[68]. Początkowo w formie rysunku dla dziecka, po czym zaczął on malować akwarele przedstawiające legendarne istoty[2]. Pierwsza książka o bebokach jego autorstwa powstała w 2019 roku i opowiadała o ich życiu w Nikiszowcu[69].

W późniejszym czasie przyszedł pomysł, by zrobić figurki, które stałyby się ozdobą Nikiszowca. Do atelier Chudego zawitali Dariusz Kik i Karolina Piechota, którzy stwierdzili, że są w stanie odlać figurkę beboka z brązu i ją umiejscowić[2]. Pierwsza z nich stanęła na chwilę w Nikiszowcu już w styczniu 2021 roku[70], a dwoma pierwszymi stałymi figurkami były Michalino i Wincynt, które zostały postawione na terenie zabytkowego osiedla w lipcu tego samego roku[2].

29 września 2021 roku odsłonięte zostały pierwsze beoboki poza Nikiszowcem. Wówczas to przed Galerią Katowicką odsłonięto dwie nowe figurki o imionach Frelka i Miglanc. Ich imiona wyłoniono w internetowym konkursie z wielu propozycji mieszkańców Katowic. Odbyła się wówczas uroczystość celebrująca ich postawienie, w której uczestniczyła dyrektorka Galerii Katowickiej Joanna Bagińska, artysta Grzegorz Chudy oraz prezydent Katowic Marcin Krupa[10].

1 czerwca 2022 roku odsłonięty został bebok Bebook. Pojawił się on tam w wyniku akcji „Zróbmy beboka”, którą zorganizowano na prośbę uczniów Społecznej Szkoły Podstawowej nr 1 STO w Katowicach. Po wizycie w atelier Chudego zapragnęli oni umieścić własnego beboka przed budynkiem szkoły[13].

29 września 2022 roku w Galerii Katowickiej obchodzony był Dzień Beboków. Wówczas postawiono tam figurkę Bōncloka, którego imię wybrali mieszkańcy Katowic, podobnie jak w przypadku rzeźb znajdujących się przed wejściem do galerii[71]. Tego samego dnia na scenie Teatru Korez odbyła się premiera spektaklu Teatru Trip pn. Beboki. Propozycja jego powstania przyszła ze strony Chudego, a inspiracją były jego akwarele[72][73].

19 października 2022 roku na terenie Fabryki Porcelany miało miejsce odsłonięcie beboka Bogucia, a uroczystość ta związana była z jubileuszem Fundacji Giesche. Imię dla beboka wybrano w internetowym konkursie[18]. 4 grudnia tego samego roku w parku Boguckim stanęła kolejna figurka beboka – górnika Ferdynanda zmierzającego na szychtę do kopalni „Ferdynand” (później „Katowice”). W sfinansowanie figurki zaangażowali się licznie mieszkańcy Bogucic, kupując ozdobne magnesy zaprojektowane specjalnie na tę okoliczność i uczestnicząc w aukcji internetowej celem zakupienia akwareli przedstawiającej beboki. Z okazji odsłonięcia beboka zorganizowano w parku festyn pod hasłem „Barbórka z Bebokiem” oraz specjalny bieg[19][74]. Katowickie beboki pod koniec 2022 roku znalazły się w teledysku do utworu Co to jest za dźwiynk, które miało być zaproszeniem do ich odkrywania[75].

W połowie stycznia 2023 roku odsłonięto figurkę beboka na katowickim Rynku, który trzyma w rękach serce w kształcie logo Katowic[20]. 30 maja 2023 roku przed wejściem do gmachu III Liceum Ogólnokształcącego im. A. Mickiewicza w Katowicach odsłonięto beboczkę Kasię[22]. W czerwcu 2023 roku w Giszowcu przed wejściem do giszowieckiej filii Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec” stanął bebok Ewald, a został on odsłonięty w ramach obchodów Giszowieckiego Dnia Dziecka[23]. Jeszcze w tym samym miesiącu, pod koniec czerwca własną figurkę zyskał Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. Stanęła ona przed Biblioteką Główną ŚUM-u przy ulicy Warszawskiej. Beboka odsłonił rektor uczelni prof. Tomasz Szczepański[28].

W sierpniu 2023 roku osłonięto pierwszą poza Katowicami figurkę beboka. Umieszczono ją w Sopocie przy Sopotorium i była to beboczka Kuracjuszka[59].

11 września 2023 roku nastąpiło uroczyste otwarcie skweru przy biurowcach .KTW w postaci podium ze schodami, na którym odsłonięto kolejnego katowickiego beboka – Katewusia[33]. 2 października tego samego roku przy wejściu do Działu Etnologii Muzeum Historii Katowic na ulicy Rymarskiej 4 stanął kolejny nikiszowiecki bebok – dwie figurki Sztefa i Erwinek. Drugi z nich nawiązuje do Erwina Sówki – malarza prymitywisty z Grupy Janowskiej, a Sztefa upamiętnia mieszkankę Nikiszowca, która korzystała z nikiszowieckiego magla[34]. Na początku listopada 2023 roku przed Centrum Psychiatrii w Katowicach im. Krzysztofa Czumy stanęła beboczka Harmonia, która z założenia ma przypominać o konieczności zachowania psychicznej równowagi. Figurka ta powstała z inicjatywy psycholożki Joanny Czuma-Sitek[36]. Z okazji 96. urodzin katowickiej rozgłośni Polskiego Radia 4 grudnia 2023 roku przed siedzibą Radia Katowice w obecności marszałka województwa śląskiego Jakuba Chełstowskiego i prezydenta Katowic Marcina Krupy został odsłonięty bebok Antenek[45].

13 marca 2024 roku przy II Liceum Ogólnokształcącym im. M. Konopnickiej w Katowicach z udziałem prezydenta Krupy i artysty Chudego (jednocześnie absolwenta tejże szkoły) odsłonięto beboka Konopiusza[49]. Kilka dni później, 22 marca przed głównym wejściem do Akademii Górnośląskiej im. W. Korfantego w Katowicach odbyła się uroczystość odsłonięcia beboka Akademikus[51].

25 kwietnia 2024 roku podczas debaty sejmowej nad ustawą uznaniu języka śląskiego jako język regionalny posłanka na Sejm RP Ewa Kołodziej z Koalicji Obywatelskiej pojawiła się na mównicy z maskotkami beboków – Trudki i Alojza. Mówiła m.in., że takie beboki można spotkać w różnych miejscach regionu[76][77].

9 maja 2024 roku na Koszutce uroczyście odsłonięto figurę beboczki Doradziejki, która została umieszczona na placu Grunwaldzkim. Jej fundatorem był Śląski Oddział Krajowej Izby Doradców Podatkowych[7]. 31 maja tego samego roku odsłonięto pierwszego beboka na osiedlu Tysiąclecia – był nim Tauzenik. Stanął on na skwerze przy ulicy Zawiszy Czarnego 8[56].

Uwagi

  1. Dodatkowo jedna z figurek znajduje się w Sopocie.

Przypisy

  1. a b Grzegorz Chudy: Beboki. grzegorzchudy.pl. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  2. a b c d e f g h Grzegorz Chudy: Beboki na Nikiszu. grzegorzchudy.pl, 2021-07-25. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  3. Grzegorz Chudy: Kontakt. grzegorzchudy.pl. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  4. a b Mateusz Terech: Skąd się biorą beboki? Wszystko o tym, jak przygarnąć katowickiego straszka. www.wkatowicach.eu, 2023-10-22. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  5. Fundacja Moje Państwo, Stowarzyszenie Rękodzieła „Manufaktura KrysKa Designe” [online], rejestr.io [dostęp 2024-06-13] (pol.).
  6. Katarzyna Pachelska: Nowy Bebok pojawił się w Katowicach. Nazwano go Fazan, czyli bażant po śląsku. www.24kato.pl, 2022-06-23. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  7. a b c Beboczka Doradziejka zamieszkała na placu Grunwaldzkim w Katowicach. tvs.pl, 2024-05-11. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  8. Nowa atrakcja turystyczna w polskim mieście. Zabawa dla całych rodzin. turystyka.wp.pl, 2024-02-15. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  9. Katarzyna Pachelska: 44 figurki beboków są już w Katowicach. Można zostać łowcą beboków i zbierać specjalne pieczątki. www.24kato.pl, 2024-02-14. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  10. a b Magdalena Świerczek, Beboki dotarły pod Galerię Katowicką. Oto początek Szlaku Beboków [online], mojekatowice.pl, 1 października 2021 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  11. Kamil Zatoński, Kuklok, czyli nowy Bebok w Katowicach! Wiemy, dlaczego tak go nazwano [online], www.wkatowicach.eu, 21 marca 2022 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  12. Wioletta Baborska, Kolejny Bebok w Katowicach ma swoje imię! Bebok Budowniczy to Fazan [online], mojekatowice.pl, 23 czerwca 2022 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  13. a b Monika Jaracz-Świerczyńska, Bebok-uczeń zadomowił się na dziedzińcu Pałacu Młodzieży. Rodzina katowickich beboków się powiększa [online], katowice.naszemiasto.pl, 1 czerwca 2022 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  14. Mateusz Terech: Bebok w cwitrze i bombelmycy. Katowiczanie ubierają śląskie straszaki na zimę. www.wkatowicach.eu, 2022-11-22. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  15. Kamil Zatoński, Nowy bebok w Katowicach. Gryfny, mōndry i wysportowany! [online], www.wkatowicach.eu, 6 października 2022 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  16. Olga Krzyżyk, Bebok hokeista w Katowicach. Ernest stoi przed lodowiskiem Jantor w Janowie-Nikiszowcu [online], www.wkatowicach.eu, 26 września 2022 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  17. Galeria Katowicka, Wpadnij do Katowickiej przywitać kolejnego beboka w mieście! [online], galeriakatowicka.eu, 28 września 2022 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  18. a b Kamil Zatoński, Boguć z filiżanką! Bebok w Fabryce Porcelany oficjalnie odsłonięty [online], www.wkatowicach.eu, 19 października 2022 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  19. a b Szymon Karpe, Kolejny Bebok na mapie Katowic! Ferdynand w Parku Bogucickim już czuwa nad mieszkańcami [online], katowice.naszemiasto.pl, 7 grudnia 2022 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  20. a b Renata Cius-Rassek: Beboki już nie straszą! W Katowicach jest ich coraz więcej na ulicach. www.fakt.pl, 2023-01-22. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  21. Mateusz Terech: Ma na imię Artur i próbuje coś zmalować. Poznajcie nowego katowickiego beboka!. www.wkatowicach.eu, 2023-05-12. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  22. a b Mateusz Czajka: Kasia – nowy bebok stanął w Katowicach. To „uczennica” III LO im. Adama Mickiewicza. Na Giszowcu pojawi się jeszcze jeden. dziennikzachodni.pl, 2023-06-01. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  23. a b Mateusz Terech: Bebok Ewald został mieszkańcem Giszowca. Powstała też mapa beboków w Katowicach. www.wkatowicach.eu, 2023-06-03. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  24. Halabardzik – kolejny bebok w Katowicach. www.rmf24.pl, 2023-06-13. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  25. Kacper Jurkiewicz: Bebok na Koszutce. Powitajcie Szperhoka!. www.wkatowicach.eu, 2023-06-15. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  26. Olga Krzyżyk: Bebok Baśka- Fryzjerka wita się z mieszkańcami Bogucic! Figurka stanie przy ul. Wrocławskiej 36 w Katowicach. www.wkatowicach.eu, 2023-06-10. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  27. Mateusz Terech: Bebok koszykarz w Piotrowicach! Sajdoczek wita uczniów Szkoły Podstawowej nr 27. www.wkatowicach.eu, 2023-06-22. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  28. a b Ten bebok to pilny student. Katowice mają już 22 figurki słynnego upiorka. www.fakt.pl, 2023-06-28. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  29. a b c d e f g h Beboki z Katowic: LISTA BEBOKÓW – dlo tych, kerzy chcōm je trefić i sie ich niy lynkajōm!. www.facebook.com, 2022-09-11. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  30. Mateusz Terech: Statusia już pracuje! Nowy bebok przed Urzędem Statystycznym w Katowicach. www.wkatowicach.eu, 2023-07-13. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  31. Mateusz Terech; Kamil Zatoński: Nowa beboczka na ulicy Francuskiej uroczyście zaprezentowana światu!. www.wkatowicach.eu, 2023-09-09. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  32. Mateusz Terech: Beboczka turystka zawitała do Katowic! Zobaczcie najnowszego stworka przy Hotelu Mercure. www.wkatowicach.eu, 2023-09-01. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  33. a b Katarzyna Pachelska: Katowice. Nowy skwer miejski powstał przy kompleksie czarnych biurowców .KTW. Skwer ma swojego Beboka. www.24kato.pl, 2023-09-11. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  34. a b Patryk Osadnik: Nowe Beboki na Nikiszowcu. Poznajcie Sztefę i małego Erwina. Skąd wzięły się te imiona?. www.24kato.pl, 2023-10-05. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  35. a b c d e Poznajemy... Nie takie straszne Beboki z Katowic. www.frantkiwedrowniczki.pl, 2023-05-25. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  36. a b Mateusz Terech; Kamil Zatoński: Beboczka Harmonia w Katowicach. Ma wyjątkowe zadanie!. www.wkatowicach.eu, 2023-11-03. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  37. Kolejny Bebok pojawił się w Katowicach. silesia24.pl, 2023-11-01. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  38. XV Liceum Ogólnokształcące im. rtm. Witolda Pileckiego w Katowicach: Aktualności. Listopad 2023. 15lokatowice.edupage.org. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  39. Jakub Dyl: Nowy Bebok z Nikisza! Gretka zaprasza do Kryska Designe. www.wkatowicach.eu, 2023-11-02. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  40. Mateusz Terech: Nowe beboki w Katowicach. KlachUla i Kneflik to miłośnicy telefonów. www.wkatowicach.eu, 2023-11-08. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  41. Mateusz Terech: Beboczka z kaloryferem w Bogucicach. Nowa figurka już gotowa!. www.wkatowicach.eu, 2023-11-13. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  42. Nowy Bebok w Katowicach: stoi przed budynkiem głównym Zakładu Doskonalenia Zawodowego. Jest sympatyczny i trzyma w łapkach litery. katowice.naszemiasto.pl, 2023-11-20. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  43. Katarzyna Pachelska: Nowy bebok w Katowicach. Tym razem jedzie na... śmieciarce! Spotkacie go przy Gminnym Punkcie Zbiórki Odpadów przy ul. Bankowej 10. www.24kato.pl, 2023-11-16. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  44. Mateusz Terech: Mateusz Terech. www.wkatowicach.eu, 2023-08-09. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  45. a b Bebok na urodziny Radia Katowice. www.slaskie.pl, 2023-12-04. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  46. a b Mateusz Terech: Dwa nowe beboki w Katowicach. Zamieszkały w Szopienicach i Brynowie. www.wkatowicach.eu, 2023-12-28. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  47. Mateusz Terech: Poznajcie Stasia i Helę. Swoich beboków doczekał się katowicki „Maczek”. www.wkatowicach.eu, 2024-02-14. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  48. Mateusz Terech: Bebok w ancugu! Nowa figurka na katowickiej Koszutce przed salonem Poszetka. www.wkatowicach.eu, 2024-02-29. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  49. a b Mateusz Terech: Katowicka „Konopa” ma swojego beboka. Stworek Konopiusz będzie towarzyszyć uczniom II Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach. www.wkatowicach.eu, 2024-03-13. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  50. Kacper Jurkiewicz; Mateusz Terech: Zefel – to bebok fachman! Można go spotkać przed budynkiem Cechu Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorczości w Katowicach. www.wkatowicach.eu, 2024-03-19. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  51. a b Akademia Górnośląska im. Wojciecha Korfantego w Katowicach: Katowice zyskały nowego Beboka! Uroczyste odsłonięcie Beboka w Akademii Górnośląskiej. www.gwsh.pl. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  52. Kacper Jurkiewicz: Nowy bebok odsłonięty w ramach KeywordsCon. Poznajcie Szpiloka. www.wkatowicach.eu, 2024-04-13. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  53. Jakub Dyl: Bebok Bazyl zamieszkał w Bogucicach! Katowicki stworek zaprasza na pizzę. www.wkatowicach.eu, 2024-04-26. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  54. Evelstar - Partner Bolt Uber FreeNow Glovo: Kochani.... www.facebook.com, 2024-05-21. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  55. Szkoła Podstawowa nr 33 w Katowicach: OD DZISIAJ WSZYSTKICH UCZNIÓW NASZEJ SZKOŁY WITA BEBOK KARLIK. www.facebook.com, 2024-05-28. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  56. a b Weronika Magdziarz: Bebok „Tauzenik” zamieszkał na osiedlu Tysiąclecia. katowice.tvp.pl, 2024-05-31. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  57. Dni Osiedla Witosa 2024 już za nami. osiedlewitosa.katowice.pl, 2024-06-09. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  58. Beboki z Katowic, Oto Dorka [online], www.facebook.com, 13 czerwca 2024 [dostęp 2024-06-13] (pol.).
  59. a b Kamil Zatoński: Katowice w Sopocie! Przed Wami Beboczka „Kuracjuszka”. www.wkatowicach.eu, 2023-08-12. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  60. a b c d Katowice: ruszył turystyczny Szlak Ślonski Godki [online], nettg.pl, 8 września 2017 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  61. a b c Olga Krzyżyk, Szlak Ślońskiej Godki coraz większy. Dołączyła do niego figurka Dracha z Legendii [online], Chorzów Nasze Miasto, 1 września 2018 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  62. Katowicki Szlak Ślonski Godki. katowice.slaskie.travel, 2017-09-07. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  63. a b Łukasz Klimaniec, Wandale zniszczyli figurki na Szlaku Ślonski Godki [online], katowice.naszemiasto.pl, 8 września 2017 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  64. Paweł Pawlik, Kolejna kradzież na Szlaku Ślonski Godki [online], wiadomosci.onet.pl, 27 kwietnia 2018 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  65. Katowice: Odzyskano figurkę skradzioną ze szlaku „godki ślonskiej”. katowice.naszemiasto.pl, 2018-06-22. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  66. Krzysztof Chmielewski, Szlak Śląskiej Godki ino w wersji cyfrowej? [online], mojekatowice.pl, 7 września 2018 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  67. Łukasz Kądziołka, Skradzione figurki nie wrócą na Szlak Ślonski Godki – Katowice24 [online], katowice24.info, 4 września 2018 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  68. Beboki zawładnęły Katowicami! Nowe stworki pojawiły się pod Galerią Katowicką. tvs.pl, 2021-09-29. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  69. Dorota Niećko: Dziś dzień Beboków! Ich twórca mówi, skąd pomysł. tvs.pl, 2023-09-29. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  70. Czy beboki powrócą na ulice Katowic? Pierwszy już się do nas uśmiecha. katowicedzis.pl, 2021-01-26. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  71. Wiktoria Kurczab, Jest nowy bebok w Katowicach! Imię dla śląskiego stworka w Galerii Katowickiej wymyślą mieszkańcy [online], katowice.naszemiasto.pl, 30 września 2022 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  72. Magdalena Grabowska: Katowice. Spektakl Beboki już jutro! Słynne miejskie stworki ożyją na scenie Teatru Korez. dziennikzachodni.pl, 2022-09-28. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  73. Teatr Korez: Beboki. teatrkorez.pl. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  74. Mateusz Terech, Nowy bebok w Katowicach! Poznajmy Ferdynanda z Parku Boguckiego. To była „Barbórka z Bebokiem” [online], www.wkatowicach.eu, 4 grudnia 2022 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  75. Mateusz Terech: Beboki z Katowic wystąpiły w teledysku. Są też bohaterami spektaklu w Teatrze Korez. www.wkatowicach.eu, 2022-12-19. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  76. Szymon Karpe: Sejm debatuje o języku śląskim. Wtem na mównicę wchodzi Ewa Kołodziej i... przedstawia beboki. www.slazag.pl, 2024-04-25. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).
  77. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej: Wypowiedzi na posiedzeniach Sejmu. Posiedzenie nr 10 w dniu 24-04-2024 (1. dzień obrad). www.sejm.gov.pl, 2024-04-24. [dostęp 2024-06-12]. (pol.).