Przejdź do zawartości

Pomnik Żołnierzy Radzieckich w Katowicach

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pomnik Żołnierzy Radzieckich
w Katowicach
Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej; Pomnik Wdzięczności Żołnierzom Armii Radzieckiej
Ilustracja
Rzeźba pomnika od frontu (2022)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Miejsce

rzeźba: cmentarz żołnierzy sowieckich w parku im. T. Kościuszki; cokół: pl. Wolności

Typ obiektu

rzeźba na cokole
(przed 2014)

Projektant

Stanisław Marcinów

Materiał

brąz i piaskowiec

Całkowita wysokość

ok. 10 m

Data odsłonięcia

1947 lub 1949

Data likwidacji

14 maja 2014
(demontaż rzeźby)

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „pomnik Armii Radzieckiej”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „pomnik Armii Radzieckiej”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „pomnik Armii Radzieckiej”
Ziemia50°14′24,9″N 19°00′12,9″E/50,240250 19,003583

Pomnik Żołnierzy Radzieckich w Katowicachpomnik w Katowicach, odsłonięty w 1947 bądź 1949 roku, pierwotnie składający się z rzeźby przedstawiającej żołnierzy Armii Czerwonej na cokole znajdującym się na placu Wolności w dzielnicy Śródmieście. W 2014 roku rzeźba została zdemontowana z pomnika i przeniesiona na cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej w parku T. Kościuszki. Autorem pomnika był Stanisław Marcinów.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Pomnik Wdzięczności Żołnierzom Armii Radzieckiej w 2007 roku

Pomysł powstania obelisku ku czci żołnierzy radzieckich w Katowicach pojawił się w 1945 roku, już dwa dni po zajęciu miasta przez wojska Armii Czerwonej[1]. Miał upamiętnić 300. czerwonoarmistów z 59. Armii i 4. Samodzielnego Korpusu Pancernego gwardii 1 Frontu Ukraińskiego, którzy polegli podczas zajmowania Katowic[2]. 19 lutego 1945 roku został zawiązany Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika ku Czci Armii Czerwonej, w skład którego weszli: pełnomocnik Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej na województwo śląskie gen. Aleksander Zawadzki, wojewoda śląski płk Jerzy Ziętek, przedstawiciel Armii Czerwonej ppłk Niezurin oraz ordynariusz archidiecezji katowickiej bp Stanisław Adamski[3]. Prace nad jego wykonaniem zlecono Pawłowi Stellerowi, a został on odsłonięty 23 lutego 1945 roku[4]. Obelisk ten był zwieńczony czerwoną gwiazdą[5], a na cokole był wykuty sierp i młot. Cała budowla miała 8 metrów wysokości. Komunistyczna propaganda wskazywała mieszkańców i miasto Katowice jako fundatorów pomnika[6].

Wkrótce zdecydowano o budowie nowego monumentu autorstwa Stanisława Marcinowa[4]. Do rzeźby jako modele służyli studenci katowickiego Oddziału Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, a jednym z nich był Ernest Marek – późniejszy grafik Panoramy[7]. Pomnik odsłonięto 27 stycznia 1947 roku[5][8] bądź pod koniec 1949 roku[9].

Od lat 90. XX wieku toczyła się dyskusja nad dalszym losem pomnika[4], a w tym też czasie usunięto z niego napis[1].

Cokół pomnika w 2022 roku

Koncepcja przeniesienia pomnika konsultowana była ze stroną rosyjską za pośrednictwem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[10]. W grudniu 2000 roku na demontaż pomnika wyraziła zgodę Ambasada Federacji Rosyjskiej[11], a o porozumieniu poinformował w 2001 roku Andrzej Przewoźnik – sekretarz generalny Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[12]. Rada Miejska Katowic 21 grudnia 2000 roku podjęła uchwałę o przeniesieniu pomnika na Cmentarz Żołnierzy Armii Czerwonej w parku T. Kościuszki[13].

Wykonania powyższej uchwały domagały się przede wszystkim środowiska prawicowe, organizując co jakiś czas protesty przeciwko obecności pomnika w przestrzeni publicznej[10], a o przeniesieniu pomnika dopiero po 14 latach od uchwały argumentowano dwoma powodami: zagospodarowaniem w budżecie miasta funduszy na te prace oraz trwającym w tym czasie remontem placu Wolności, w momencie którego plac był wyłączony z ruchu[14]. Rzeźbę z pomnika zdemontowano 14 maja 2014 roku[1][7], a po renowacji w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych ustawiono ją w uzgodnionym miejscu[4]. Całkowity kosz związany z renowacją rzeźby i jej przeniesieniem na cmentarz w parku T. Kościuszki wyniósł około 70 tys. złotych[14].

Po przeniesieniu rzeźby z placu Wolności powstały pomysły przywrócenia istniejącego w latach międzywojennych pomnika Nieznanego Powstańca Śląskiego, a także budowy nowych, w tym m.in. ofiar Tragedii Górnośląskiej czy prezydenta USA Ronalda Reagana[1].

W nocy z 26 na 27 lutego 2022 roku stojąca w parku T. Kościuszki rzeźba pomnika żołnierzy radzieckich oraz mogiły zostały zdewastowane przez nieznanych sprawców – z naniesionych na nich haseł wynikało to, że była to reakcja na inwazję Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku[15].

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Pomnik Żołnierzy Radzieckich (oficjalnie pomnik Wdzięczności Żołnierzom Armii Radzieckiej[16][17][18][13] bądź pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej[11][10][19][14][8]) autorstwa Stanisława Marcinowa[20] pierwotnie składał się z rzeźby przedstawiającej dwóch żołnierzy Armii Czerwonej umieszczonych na cokole, pod którym widniał napis: Wyzwolicielom Armii Czerwonej – Polacy. 27 stycznia 1945 roku[4]. Rzeźba pomnika wykonana jest z brązu, a cokół z piaskowca. Pierwotna wysokość pomnika wynosiła około 10 m[8].

Od 2014 roku rzeźba pomnika znajduje się na cmentarzu żołnierzy radzieckich w parku T. Kościuszki w katowickiej dzielnicy Brynów część wschodnia-Osiedle Zgrzebnioka, natomiast cokół pomnika pozostał na placu Wolności w Śródmieściu Katowic[4][21].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d Bulsa 2018 ↓, s. 276.
  2. Czarnecka 2015 ↓, s. 178-179.
  3. Czarnecka 2015 ↓, s. 181.
  4. a b c d e f Bulsa i Szmatloch 2019 ↓, s. 108.
  5. a b Bulsa 2018 ↓, s. 275.
  6. Czarnecka 2015 ↓, s. 181–182.
  7. a b Tomasz Borówka: Pusty cokół. Pomniki na placu Wolności w Katowicach nie miały szczęścia. 24kato.pl, 2022-02-07. [dostęp 2023-10-15].
  8. a b c Paweł Giergoń: Katowice - Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej. sztuka.net, 2008. [dostęp 2023-10-15].
  9. Czarnecka 2015 ↓, s. 182.
  10. a b c Z placu Wolności w Katowicach zniknął pomnik żołnierzy radzieckich. dzieje.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-10-15].
  11. a b Ignatius: Wyzwolenie Placu Wolności w Katowicach!. salon24.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-10-15].
  12. Justyna Przybytek: Katowice: Los pomnika Wdzięczności Armii Radzieckiej niepewny już... 11 lat. dziennikzachodni.pl, 2011-12-12. [dostęp 2023-10-15].
  13. a b Uchwała Nr XXXI/409/00 RADY MIEJSKIEJ KATOWIC z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie zmiany lokalizacji POMNIKA WDZIĘCZNOŚCI ŻOŁNIERZOM ARMII RADZIECKIEJ na Placu Wolności w Katowicach, bip.katowice.eu, Katowice, 21 grudnia 2000, s. 1 [dostęp 2023-10-15].
  14. a b c Usunęli pomnik Armii Radzieckiej z centrum Katowic. tvn24.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-10-15].
  15. Karolina Mianecka: Katowice. Zdewastowano pomnik Armii Czerwonej i mogiły żołnierzy. "Głupota w połączeniu z nienawiścią". wiadomosci.gazeta.pl, 2022-03-01. [dostęp 2023-10-15].
  16. Pomnik Żołnierzy Radzieckich w Katowicach zdemontowany. dziennikzachodni.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-10-15].
  17. Nie chcą Pomnika Wdzięczności Żołnierzom Armii Radzieckiej w Katowicach. portalsamorzadowy.pl, 2014-01-24. [dostęp 2023-10-15].
  18. Zdemontowano pomnik Żołnierzy Radzieckich w Katowicach. wmeritum.pl, 2014-05-15. [dostęp 2023-10-15].
  19. Dorota Stabik; Monika Krasińska: Kontrowersyjny pomnik zdemontowany. radio.katowice.pl, 2014-05-14. [dostęp 2023-10-15].
  20. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 78.
  21. Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2023-10-15].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]