Skawina

Skawina

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Rynek w Skawinie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	krakowski
Gmina	Skawina
Aglomeracja	krakowska
Prawa miejskie	1364
Burmistrz	Norbert Rzepisko
Powierzchnia	20,5 km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	24 310 1185,9 os./km²
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	32-050
Tablice rejestracyjne	KRA
Położenie na mapie gminy Skawina Skawina
Położenie na mapie Polski Skawina
Położenie na mapie województwa małopolskiego Skawina
Położenie na mapie powiatu krakowskiego Skawina
49°58′30″N 19°49′42″E
TERC (TERYT)	1206114
SIMC	0951876
Urząd miejski Rynek 1 32-050 Skawina
Strona internetowa
BIP

Skawina – miasto w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. Miasto jest położone nad rzeką Skawinką, kilkanaście kilometrów na południowy zachód od centrum Krakowa. Jest jednym z ośrodków miejskich aglomeracji krakowskiej.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 24 310 mieszkańców, natomiast obszar całej gminy zamieszkuje 43 586 osób. Powierzchnia miasta wynosi 20,50 km².

Było to miasto opactwa benedyktynów tynieckich w powiecie szczyrzyckim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku.

W latach 1975–1998 Skawina należała administracyjnie do województwa krakowskiego.

Położenie

Wschodnia część Skawiny obejmuje Korabniki – dawną wieś służebną dworu krakowskiego. Pozostałością tamtych czasów jest renesansowy, piętrowy dwór-pałac zbudowany w latach 1540–1580 przez Pawła Korytkę.

Powierzchnia miasta wynosi 20,50 km² (1 stycznia 2011).

Skawina leży w dawnej ziemi krakowskiej, stanowiącej część historycznej Małopolski.

Toponimia

Skawina pisana jako Skiwina na mapie Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego – mapa Abrahama Orteliusa z 1603 r.

Nazwa miasta pochodzi od nazwy przepływającej przezeń rzeki. Pierwotnie – w latach 1253–1258 – mówiono o niej „Skauina”, po lokacji miasta utrwaliła się nazwa Skawinka. W języku staropolskim słowo „skać” oznaczało „kręcić się”, „toczyć się”, „skartia” zaś – „kręcenie się”, „toczenie się”. Podobne znaczenie miało prasłowiańskie słowo „szkoti”. Natomiast germańskie „skaulon” oznaczało „poruszać się naprzód” lub „pędzić”. Nazwa odpowiada charakterowi rzeki, która wije się licznymi meandrami i ma wartki nurt wzdłuż całego biegu.

Ochrona środowiska

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Skawina została sklasyfikowana jako dwunaste najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej.

Historia

Ratusz w Skawinie

Stacja kolejowa w Skawinie

• 5000 p.n.e. – na tę datę szacuje się pierwsze ślady osadnictwa odkryte w okolicach Skawiny.
• 1229 – pierwsza wzmianka o Babicach i Pisarach.

Skawina jako miasto graniczne w późnym średniowieczu

• 1364 – decyzją króla Kazimierza Wielkiego na terenie miejscowości: Pisary, Babice Nowe i Babice Stare zostało założone miasto Skawina (akt erekcyjny z dnia 22 maja). W listopadzie tego samego roku wydano akt prawny dotyczący budowy w Skawinie kościoła parafialnego (z przylegającą do niego pierwszą w mieście szkołą) – parcelę pod jego budowę podarował król.
• 1471 – opat tyniecki Maciej Skawinka założył w Skawinie szpital (przytułek dla chorych i ubogich), który funkcjonował z przerwami do końca XIX wieku.
• 1493 – najstarszy widok Skawiny w dziele Hartmanna Schedla Liber cronicarum (Kronika świata) wydanym w Norymberdze – w widoku Krakowa znajduje się fragment, który według prof. J. Mitkowskiego przedstawia Skawinę.
• 1500–1600 – powstały pierwsze cechy skawińskie.
• 1651–52 – w Skawinie miała miejsce wielka zaraza, w ciągu dwóch lat liczba mieszkańców zmniejszyła się o ponad połowę.
• 1655 – spalenie Skawiny przez Szwedów (podczas oblężenia Krakowa), zniszczenie m.in. zamku kazimierzowskiego.
• 1683 – miasto było punktem zbornym husarii polskiej, udającej się pod Wiedeń. Przegląd wojsk na rynku skawińskim przez króla Jana III Sobieskiego.
• 1772 – Skawina znalazła się w granicach zaboru austriackiego.
• 1802 – powstał cmentarz parafialny w Skawinie.
• 1815 – wielki pożar miasta (zniszczeniu uległ kazimierzowski kościół parafialny – odbudowano go dopiero w 1826 r.).
• 1816 – kasata klasztoru tynieckiego – Skawina weszła w skład dóbr cesarskich.
• 1831 – epidemia cholery w Skawinie.
• 1873 – kolejna epidemia cholery (w ciągu pięciu dni umarło 300 mieszkańców).
• 1878 – w Skawinie powstała Ochotnicza Straż Pożarna.
• 1884–86 – budowa linii kolejowej.
• 1886 – początki skawińskiego urzędu pocztowego (dotychczas korespondencja przesyłana była przez stację poczty konnej w Mogilanach).
• 1895 – wybudowano Browar Parowy w Skawinie (prowadził działalność do 1915 r.).
• 1896 – założono gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Skawinie (1904–1906 budowa siedziby „Sokoła” na terenie ruin zamku kazimierzowskiego).
• 1900 – wybudowano rafinerię nafty (zakład ten prowadził produkcję w latach 1922–1932).
• 1909 – powstała skawińska Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa „Rola”.
• 1910 – powstał Związek Niewiast Katolickich w Skawinie pod przewodnictwem Zofii Mrozowickiej
• 1910 – powstała Fabryka Środków Kawowych Henryka Francka i Synów SA.
• 1914 – wymarsz drużyny (ponad 25 osób) skawińskich Sokołów do Legionów (21 sierpnia).
• 1918 – miasto oswobodzono spod panowania austriackiego.
• 1922 – powstał Klub Sportowy „Skawinka”.
• 1939 – rozpoczęto budowę huty aluminium (otwartej w 1954 r.).
• 1942 – wywiezienie skawińskich Żydów do obozu zagłady w Bełżcu (29 sierpnia).
• 1945 – Skawina została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej przez oddziały 60. armii 1 Frontu Ukraińskiego (23 stycznia).
• 1947 – założenie Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Skawinie.
• 1951–1962 – powstało wiele nowych zakładów przemysłowych w Skawinie, m.in. Elektrownia Skawina. Skawina staje się drugim co do wielkości miastem w województwie krakowskim.
• 1980 – oddanie do użytku Hali Widowiskowo-Sportowej w Skawinie.
• 1981 – zamknięcie Wydziału Elektrolizy Huty Aluminium w Skawinie.
• 2000 – honorowe obywatelstwo Miasta Skawina otrzymał bp. Kazimierz Nycz
• 2002 – papież Jan Paweł II podczas kolejnej pielgrzymki po Ojczyźnie zatrzymał się w Skawinie i pobłogosławił miasto, jak również parafie pw. św. Szymona i Judy Tadeusza oraz Miłosierdzia Bożego w Skawinie.
• 2014 – Powstanie parku technologicznego na terenie Skawiny

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Skawiny w 2014 roku.

Gospodarka

Elektrownia Skawina

Największe zakłady przemysłowe:

• Elektrownia Skawina
• „Grana” sp. z o.o. (dawniej Biogran GmbH) – producent rozpuszczalnej kawy zbożowej Inka
• Lajkonik Snacks S.A. – fabryka produkująca między innymi paluszki Lajkonik
• NPA Skawina (Nowoczesne Produkty Aluminiowe Skawina) (dawniej Huta Aluminium Skawina), oddział Grupy Boryszew
• Nicromet – producent stopów aluminiowych
• Valeo – producent podzespołów samochodowych
• Teamtechnik Production Technology
• Bahlsen – producent słodyczy
• Vesuvius – materiały ogniotrwałe
• Frezwid – jeden z najnowocześniejszych zakładów w Europie produkujących frezy i piły
• Ferro S.A. – producent i hurtownik armatury łazienkowej
• Panatoni Europe – magazyny (powstałe po likwidacji Mix Electronics)

Infrastruktura

• Przez Skawinę przebiega droga DK44, która jest także obwodnicą Skawiny oraz zaczyna swój bieg droga DW953.
• W centrum Skawiny znajduje się dworzec kolejowy Skawina przy linii kolejowej 94 Kraków Płaszów-Oświęcim oraz na dworcu zaczyna swój bieg linia 97 Skawina-Żywiec.
• W zachodniej części miasta na linii kolejowej 94 znajdują się stacje kolejowe Skawina Zachodnia oraz Podbory Skawińskie.
• We wschodniej części miasta znajduje się przystanek kolejowy Skawina Jagielnia.

Kultura

Obiekt sportowy zespołu piłkarskiego TKS Skawinka

Hala widowiskowo-sportowa

Basen

Pałacyk „Sokół” znajdujący się w skawińskim parku

Centrum Kultury i Sportu

Istnieje od 1992 r. jako samorządowa instytucja kultury; jest specyficzną placówką tego typu w kraju i jedyną w województwie małopolskim. Celem działalności Centrum jest wspieranie amatorskiego ruchu artystycznego i działalności sportowej, ale w sposób profesjonalny, za pomocą odpowiednio przygotowanej do tego kadry. Centrum było gospodarzem min.: ogólnopolskiej inauguracji Dni Olimpijczyka w 1993 r.; co roku aktywnie przyczynia się do organizowania w Skawinie Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, organizuje Mistrzostwa Polski Zawodowych Par Tanecznych oraz Mistrzostwa Okręgu Małopolskiego w Tańcu Towarzyskim; było gospodarzem Mistrzostw Polski Samochodów Zdalnie Sterowanych; współorganizowało Konkurs Kapel, Śpiewaków i Gawędziarzy Ludowych „Wstążka Krakowska” organizuje doroczne Dni Skawiny.

Przy Centrum działają sekcje i grupy artystyczne: tańca towarzyskiego, tańca nowoczesnego, rytmiki, kółko teatralne, kółko plastyczne, studio piosenki oraz nauka gry na gitarze. Centrum prowadzi też amatorskie sekcje sportowe oraz gimnastykę korekcyjną dla dzieci. Na wysokim poziomie jest też tenis stołowy (Druga Liga Państwowa Kobiet) oraz brydż sportowy (mają na swoim koncie medale na Mistrzostwach Europy Juniorów Młodszych oraz Mistrzostwach Świata Młodzieży Szkolnej). W ramach Centrum działa również pracownia modelarska. Od powstania w 1958 r. opiekuje się nią Józef Małysa. Pracownia organizuje corocznie szereg imprez gromadzących miłośników modelarstwa z całej Polski: Wiosenne Zawody Latawców, Okręgowe Zawody Modeli Pływających, Mistrzostwa LOK, Wojewódzkie Zawody Latawców i w końcu Mistrzostwa Polski Modeli Kartonowych. Modelarstwo to zajęcie wymagające wiele cierpliwości, gromadzące wielbicieli w różnym wieku. Zawody modelarskie są niezwykle barwne i widowiskowe.

Oprócz siedziby przy ul. Żwirki i Wigury 11 (przy basenie „Camena”) oraz pałacyku „Sokół” przy ul. Mickiewicza 7 dysponują ofiarowanym miastu w darowiźnie ośrodkiem kulturalno-rekreacyjnym „Gubałówka” (ul. Dębca) oraz halą widowiskowo-sportową (ul. Konstytucji 3 Maja 4). Przy Centrum działa kino „Piast”.

W pałacyku „Sokół” mieści się również siedziba galerii „Pałacyk” wystawiającej prace z różnych dziedzin twórczości plastycznej: prace olejne, grafikę, fotografię, rzemiosło artystyczne twórców profesjonalnych oraz amatorów, zarówno gości, jak i mieszkańców gminy Skawina. Galeria jest też otwarta dla młodzieży z Liceum Ogólnokształcącego w Skawinie i przyszłych adeptów sztuk plastycznych z liceów w Krakowie i Nowym Wiśniczu.

Teatr Tańca „IKA”

Istniejący od 1992 r. zespół tańca nowoczesnego prowadzony przez instruktorkę tańca Monikę Fliszewską. W ciągu 8 lat istnienia IKA zaprezentowała dwadzieścia układów tanecznych występując podczas imprez wojewódzkich, ogólnopolskich, a także za granicą (Hurth). Zespół był trzykrotnie wyróżniany do udziału w Konińskim Festiwalu Piosenki i Tańca. Za układ „Amadeusz” prezentowany podczas Ogólnopolskiego Konkursu „Odkrywamy talenty” w ramach Festiwalu „Tęczowy Music Box” zespołowi przyznano „Brązową Półnutkę”. W 2000 r. zespół otrzymał aż trzy pierwsze nagrody na:

• Małopolskim Festiwalu Dziecięcych Form Tanecznych i Muzycznych Skawina 2000,
• Międzywojewódzkich Spotkaniach Tanecznych Olkusz 2000,
• VI Ogólnopolskich Konfrontacjach Zespołów Tanecznych Małopolskich 2000.

Folklor

Na wyjątkowość skawińskiego folkloru, poza skrzętnie kultywowanymi obrzędami, składa się oryginalny strój ludowy. Zachowało się niewiele zdjęć i eksponatów pozwalających na jego całkowitą identyfikację. W miarę dokładny opis tego stroju można odnaleźć w dziele Oskara Kolberga z 1871 r. pt. „Lud”. Podaje on tam, że Skawinianki okręcały głowę długim płótnem, które puszczało się na ramiona, gorset miały jasnoniebieski, spódnicę zieloną obszytą na dole taśmami, fartuch w różnych kolorach, a szal (tzw. rantuch) uzupełniał całość stroju. Mężczyźni natomiast sposobem ubierania byli najbardziej zbliżeni do włościan. Nosili granatowe kapoty, haftowane kaftany zwykle zielonego koloru, czapki obszyte wąskim barankiem (czarnym lub popielatym) i nie opasywali się pasami. Po klęsce powstania styczniowego rozpowszechnił się wśród skawińskich kobiet specjalny strój żałobny, mający odzwierciedlać smutek i żałobę. Skawina była ośrodkiem hafciarskim – zachowały się jeszcze gdzieniegdzie elementy tam wykonanych strojów ludowych. W Muzeum Etnograficznym w Krakowie można z kolei podziwiać słynne niegdyś skawińskie meble, a zwłaszcza pięknie malowane skrzynie.

Zwyczaje i obrzędy skawińskie

Dzięki długoletniej działalności archiwistycznej Towarzystwa Przyjaciół Skawiny zachowało się wiele przekazów dotyczących nieznanych już być może skawińskich zwyczajów i obrzędów. Gdy kończył się np. karnawał i nadchodziły dni zapustne, mający poczucie humoru Skawinianie przebierali się za Żydów, Cyganów, kramarzy, kominiarzy, mężczyźni za kobiety, a kobiety za mężczyzn. Przebierańcy chodzili po domach, gdzie śpiewali żartobliwe piosenki i recytowali zabawne wierszyki, a gospodarze częstowali przybyłych żywnością (czasami nawet i wódką...). W czasie zapustów „chodził” też po Skawinie tzw. „Kantek”. Była to kukła ze słomy, okryta płaszczem, pod którym chował się parobek. Z „Kantkiem” chodzono po domach, gdzie żartowano i śpiewano każąc „Kantkowi” wyczyniać rozmaite sztuczki. Podobno od postaci owego „Kantka” wzięło się przezwisko nadane Skawinianom przez mieszkańców okolicznych wiosek. Chcąc im dokuczyć mówili: „Ty skawiński kojtku!...” Zapustne obrzędy były bardzo popularne jeszcze pod koniec XIX w.

Istnieje zwyczaj, związany z Niedzielą Palmową, noszenia do kościoła specjalnie w tym celu przygotowanych palm: w Skawinie były one robione z gałązek kwiatowych trzcinnika lancetowatego oraz z leszczynowych grubych prętów. Po niedzielnej mszy chłopcy z poszczególnych wiosek spod Skawiny dzielili się, a następnie rozpoczynały się... bójki przy pomocy palm pomiędzy poszczególnymi grupami. Palmy miały do metra długości, szczególnie unikano tych z dużą ilością leszczynowych kijów. W następującą po Niedzieli Palmowej środę z poświęconych już palm robiono krzyżyki, które gospodarze wbijali na polach w każdy obsiany kawałek ziemi. Miało to chronić zbiory przed gradobiciem oraz innymi klęskami. Ostatni krzyżyk przybijano do drzwi domu. Kije z palemek były również wykorzystywane w lany poniedziałek, kiedy to chłopcy chodzili z tzw. „buckami”, czyli właśnie tymi kijami. Chodzili do poszczególnych domów i rzucali kije na ziemię. W zamian za to gospodarz ofiarowywał im drobny poczęstunek.

Wielkim wydarzeniem w życiu Skawiny oraz okolicznych wsi był odpust w Tyńcu (święto Piotra i Pawła) – dniu 29 czerwca. Liczne były kramy z zabawkami, piernikami „całuskami”, młodzież bawiła się na karuzelach. Po mszy świętej hucznie bawiono się, było picie piwa, jedzenie lisieckiej kiełbasy i golkowickich kukiełek. Zwyczaj ten, powstały w XIX w., przetrwał aż do lat 30. XX w. Jesienią, w czasie kopania ziemniaków i „brania” lnu, odbywały się tzw. „tłuki”, polegające na tym, że zamożniejsi gospodarze zapraszali ze wsi kilkanaście albo i więcej osób i wspólnymi siłami wykonywano zaplanowane prace. Być może len był uprawiany przez mieszczan w XIX w. nie tylko dla korzyści, a właśnie jako pretekst do wspólnego spędzania długich i chłodnych jesiennych wieczorów. Dzisiaj kontynuacją dawnych obrzędów pozostają jedynie dożynki, organizowane co roku w innej wsi. W ich trakcie przeprowadzane są np. wybory miss Krakowianki przedszkolaków czy też występy zespołów folklorystycznych.

Sport

Klub Skawinka Skawina został założony w 1922 roku. Największy sukces klubu to gra w III lidze w sezonach 1978/79 oraz 2002/03. Obecnie klub gra w małopolskiej IV lidze.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół św. app Szymona i Judy Tadeusza

Kościół pw. Ofiarowania NMP

Kościół Miłosierdzia Bożego

Kościół rzymskokatolicki

Większość mieszkańców Skawiny stanowią wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego.

• Parafia św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Skawinie (Kościół Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza)
• Parafia Miłosierdzia Bożego w Skawinie-Ogrodach (Kościół Miłosierdzia Bożego z lat 1982–1995. Ośrodek duszpasterski utworzono w 1979 roku. 14 kwietnia 2007 r. został konsekrowany.)
• Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (przez mieszkańców nazywany ''małym kościółkiem'')
• Kościół Krzyża Świętego (nieistniejący drewniany kościół, mieścił się przy drodze do Krakowa i Sidziny w dzielnicy Podlipki)

W 2009 w dzielnicy Korabniki otwarto pierwszy w Polsce dom zakonny Zgromadzenia Sług Miłości – Księży Guanellianów. Mieści się tam kaplica w której odprawiane są Msze święte. Zakon prowadzi również Dom Dziecka.

Kościół Zielonoświątkowy

• zbór Syloe. Kościół z lat 1987–1996. Mieści się w centrum miasta przy ul. Okrężnej 5.

Świadkowie Jehowy

• zbór Skawina–Południe,
• zbór Skawina–Północ z Salą Królestwa

Judaizm

Synagoga Chewra Thilim. Położona na rogu ulic Babetty, Kazimierza Wielkiego oraz Estery. Zbudowana w 1894 roku. Zniszczona podczas II wojny światowej. Budynek pozostał, pełni funkcje usługowe.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Thetford Anglia
• Roztoky Czechy
• Hürth Niemcy
• Turčianske Teplice Słowacja
• Civitanova Marche Włochy
• Przemyślany Ukraina
• Holešov

Linki zewnętrzne

• Obecne dzielnice Skawiny "Babice stare i nowe" w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online).
• Skawina, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 662 .
• Strona internetowa miasta Skawiny
• Skawina w dokumencie archiwalnym