Tomaszów Lubelski

{{{nazwa}}}
{{{nazwa oryginalna}}}
	[[Plik:{{{zdjęcie}}}\|240x240px\|alt=Ilustracja\|{{{opis zdjęcia}}}]]; {{{opis zdjęcia}}}
	[[Plik:{{{flaga}}}\| 100x130px\| alt=Flaga]]
[[Herb {{{dopełniacz nazwy}}}\|Herb]]	[[Flaga {{{dopełniacz nazwy}}}\|Flaga]]
Państwo	{{{państwo}}}
Zarządzający	Burmistrz
Powierzchnia	13,29 km²
Wysokość	270 - 290 m n.p.m.
Populacja (2007); • liczba ludności; • gęstość	; {{{liczba ludności}}}; {{{gęstość zaludnienia}}} os./km²
Nr kierunkowy	{{{numer kierunkowy}}}
Kod pocztowy	{{{kod pocztowy}}}
Tablice rejestracyjne	{{{tablice rejestracyjne}}}
	Położenie na mapie brak Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} \| mapa/core \| wariant = {{{państwo}}} }} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|type:landmark}
	[[commons:{{{commons}}}\|Multimedia w Wikimedia Commons]]
	Strona internetowa

Tomaszów Lubelski to miasto i gmina w województwie lubelskim, w powiecie tomaszowskim przy granicy z Ukrainą. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa zamojskiego. Leży na Roztoczu Środkowym, nad Sołokiją.

Według danych z 30 czerwca 2007Szablon:ŹródłoPL, miasto miało 20 222 mieszkańców.

Przemysł środków transportu, spożywczy (przetwórstwo owoców i warzyw).

Węzeł dróg wojewódzkich nr: oraz a także drogi krajowej nr . Miasto jest dobrą bazą wypadową na Roztocze.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002Szablon:ŹródłoPL, Tomaszów Lubelski ma obszar 13,33 km², w tym:

użytki rolne: 48%
użytki leśne: 9%

Miasto stanowi 0,9% powierzchni powiatu.

Historia^[1]

Początki miejscowości Tomaszów Lubelski

Początki miejscowości sięgają pierwszych lat XVII w., kiedy to z inicjatywy kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamojskiego powstała nad rzeką Sołokiją osada zwana – od herbu Zamojskich – Jelitowem. W 1613 została przemianowana na Tomaszów. Jej dalszemu rozwojowi sprzyjało korzystne położenie na szlaku handlowym łączącym centrum kraju z południowo-wschodnimi kresami.

W 1621 osada uzyskała od Tomasza Zamojskiego prawa miejskie, co zostało zatwierdzone przez króla Zygmunta III Wazę, który nadał też miastu ważny wówczas przywilej: prawo składowania soli. Od tamtej pory nastąpił szybki rozwój miasta, które ok. 1630 miało już prawie 4 tys. mieszkańców i kilka cechów rzemieślniczych.

Rozwój został zahamowany w połowie XVII w. na skutek wojen ze Szwedami i z wojskami Chmielnickiego a panujące wówczas epidemie przetrzebiły mieszkańców miasta. Walki o sukcesję po zmarłym w 1665 III ordynacie zamojskim Janie pogorszyły tylko sytuację; w 1676 starosta jasielski Tomasz Brodecki splądrował miasto.

W II połowie XVIII w., w wyniku rozbiorów, Tomaszów znalazł się pod jurysdykcją austriacką. Miasto zastało w dużej mierze zniszczone na skutek pożaru, który wybuchł w 1775. Pod koniec XVIII w. Andrzej Zamojski i jego syn Aleksander próbowali poprawić ekonomiczną kondycję dóbr ordynacji zamojskiej. W l. 1794-1830 w Tomaszowie istniała znana wytwórnia fajansów. W czasie, gdy trwały wojny napoleońskie, miasto znalazło się na pewien czas w obszarze Księstwa Warszawskiego, a po kongresie wiedeńskim – w Królestwie Kongresowym.

Czasy zaborów i powstań w Tomaszowie Lubelskim

W XIX w. podczas powstania listopadowego w Tomaszowie formowano pułk ochotniczy pod nazwą "Złota Chorągiew Wolności" a w czasie powstania styczniowego miasto było siedzibą terenowych władz powstańczych, tzw. Tomaszowskiego Rządu Wolności.

20 stycznia 1863 r. Polacy w ramach powstania styczniowego zajęli ważny strategicznie Tomaszów. Cztery dni później wkroczył do miasta płk. Emanow.

Krwawy dzień w Tomaszowie Ordynackim i rzeź mieszkańców dokonana została przez rosyjski oddział Emanowa 5 lutego 1863 roku.

W dniu 19 lutego 1863 roku przeprowadzono ekshumację ofiar rosyjskiej rzezi. Komisja stwierdziła, że w poniosło śmierć 23 mieszkańców Tomaszowa, zastrzelonych z broni palnej, zarąbanych szablami, zakłutych bagnetami,a niektóre z ofiar miały odcięte palce u rąk podczas rabunku pierścieni przez Kozaków. Zginął także dr Żelkowski, którego ciało zabójcy wrzucili do płonącego domu oraz Żydówka, Ruchla Malarzowa, zmarła w wyniku odniesionych ran.

Od 1866 Tomaszów nie był już miastem należącym do ordynacji. W 1867 został siedzibą władz powiatowych.

I wojna światowa w Tomaszowie Lubelskim

W 1915, podczas I wojny światowej, w okolicach Tomaszowa doszło do bitwy wojsk rosyjskich z austriackimi. Po odzyskaniu niepodległości i wojnie polsko-bolszewickiej miasto odwiedził marszałek Józef Piłsudski. Nastąpił rozwój gospodarczy i kulturalny miasta, rozbudowano szpital, powstały hale targowe, budynek sejmiku powiatowego i gimnazjum. Wychodziła lokalna gazeta samorządowa "Ziemia Tomaszowska".

II wojna światowa w Tomaszowie Lubelskim

7 września 1939, tuż po rozpoczęciu II wojny światowej miasto poniosło znaczne straty w wyniku niemieckiego bombardowania. W dniach 17–20 września 1939 zjednoczone armie "Kraków" i "Lublin" pod dowództwem gen. Tadeusza Piskora stoczyły pod Tomaszowem bitwę z wojskami niemieckimi zakończoną kapitulacją sił polskich. Spóźniona odsiecz wojsk dowodzonych przez gen. Stefana Dąb-Biernackiego także skapitulowała 27 września a miasto znalazło się pod długotrwałą okupacją niemiecką, podczas której wymordowano prawie połowę mieszkańców. W tym okresie tomaszowianie brali udział w walkach z Niemcami, zarówno w otwartych bitwach (pod Wojdą w 1942, pod Zaborecznem w 1943) jak i w działaniach partyzanckich. 21 lipca 1944 po zaciętych walkach, w których brało także udział zgrupowanie AK dowodzone przez płk Wilhelma Szczepankiewicza, miasto zostało zajęte przez oddziały 23. Armii Gwardii I Frontu Ukraińskiego. W latach 1944–1965 w Tomaszowie funkcjonowało więzienie NKWD i UB nazywane "Smoczą Jamą".

Po wojnie miasto odbudowano, a w latach 60. i 80. XX w. rozbudowywano.

Demografia

Państwowa Szkoła Muzyczna, dawniej Straż Pożarna

Dane z 30 czerwca 2004 Szablon:ŹródłoPL:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	20 261	100	10 609	52,4	9652	47,6
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1520		795,9		724,1

Według danych z roku 2002Szablon:ŹródłoPL, średni dochód na mieszkańca wynosił 1367 zł.

Tomaszowscy "Żołnierze wyklęci" AK/WiN

Jan Leonowicz ps. "Burta" Dowódca Oddziału AK/WiN w rejonie Tomaszowa Lubelskiego
Stefan Kobos ps. "Wrzos", ostatni komendant Samodzielnego Obwodu WiN Tomaszów Lubelski

Związani z Tomaszowem Lubelskim

Dorota Gardias-Skóra - prezenterka TVN
Mariusz Grad - poseł na Sejm, PO
ks.Franciszek Greniuk- polski duchowny katolicki
ks.Tadeusz Guz - filozof
Michał Karwan - polski piłkarz, zawodnik 1. ligi
Kazimierz Kubiszyn - lekarz, społecznik, malarz, poeta
Marcin Krawczyk - aktor
Jerzy Lewczyński - artysta fotografik
Stanisław Obirek - teolog, historyk, dziennikarz, pedagog
Joanna Pacuła - aktorka, gwiazda Hollywood
Leon Pinsker - lekarz, syjonistyczny pionier i aktywista, założyciel Chowewej Syjon
bp Jan Śrutwa - historyk Kościoła
Jan Świtka - prawnik
Marek Zub - trener piłkarski
Wojciech Żukowski - poseł na Sejm, PiS
Stanisław Majdański - poseł na Sejm X kadencji, senator IV kadencji

Atrakcje turystyczne

Plik:Tomaszów Lubelski Cerkiew2.jpg

Ołtarz w tomaszowskiej cerkwi

W Tomaszowie znajduje się zachowany zabytkowy układ urbanistyczny.

Ponadto warto zobaczyć tu cenny, drewniany kościół parafialny pw. Zwiastowania NMP z 1627 r., przebudowany w 1727 r.

Jest to jeden z najcenniejszych zabytków budownictwa drewnianego w Polsce. W ołtarzu umieszczony jest cudowny obraz Matki Bożej Szkaplerznej, przy kościele zachowała się także zrębowa dzwonnica z przełomu XVIII i XIX wieku. Pozostałe to:

Cerkiew prawosławna św. Mikołaja
Plebania z połowy XIX w.
Muzeum Regionalne im. Janusza Petera
Cmentarz żydowski
Rezerwat przyrody "Piekiełko"

Kościoły i związki wyznaniowe

Katolicyzm

Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa - ul. Lwowska
Parafia pw. Zwiastowania NMP - ul. Królewska
Parafia pw. Św. Józefa - ul. Paderewskiego

Prawosławie

Cerkiew św. Mikołaja - ul. Starocerkiewna

Protestantyzm

Kościół Zielonoświątkowy - Zbór w Tomaszowie Lubelskim

Inne

Świecki Ruch Misyjny "Epifania" - zbór w Tomaszowie Lubelskim, ul. 29-go Listopada.

Sport

TKS Tomasovia Tomaszów Lubelski - siatkówka kobiet
Tomasovia Tomaszów Lubelski - Piłka nożna mężczyzn

Kultura

Od 2006 roku odbywa się corocznie konwent fantastyczny Kreskon. Jest on organizowanym przez młodych fanów fantastyki (stowarzyszonych w Tomaszowskim Klubie Fantastyki "Szept Wschodu") spotkaniem ludzi o podobnych zainteresowaniach, na którym przewidzianych jest wiele atrakcji - spotkania z autorami, konkursy, prelekcje, dyskusje i inne.

Zobacz też

Sąsiednie gminy