Tomasz Apostoł

Święty
Tomasz Apostoł

apostoł męczennik
Niedowiarstwo św. Tomasza, obraz Duccio di Buoninsegna z 1308-11 r.
Data i miejsce śmierci	ok. 66 lub 67 Kalamina (Indie)
Czczony przez	kościoły chrześcijańskie
Wspomnienie	3 lipcaZFRR 21 grudniaNFRR 19 października i 13 lipca
Atrybuty	pion architekta
Patron	Indii i Portugalii; inżynierów, architektów, budowniczych, cieśli, geodetów, kamieniarzy, murarzy, stolarzy, małżeństw oraz teologów

Tomasz Apostoł, gr. Didymus i aram. tôma ['bliźniak'], cs. Apostoł Foma – postać biblijna, jeden z 12 apostołów Chrystusa, męczennik chrześcijański, święty Kościoła katolickiego, anglikańskiego, luterańskiego, ormiańskiego, koptyjskiego, syryjskiego i prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.

Imię i pochodzenie

Apokryfy opisujące życie Tomasza jako jedne z pięciu wielkich apokryfów stanowią dzieło wyjątkowe. Zostały napisane po grecku albo syryjsku i zachowały się obydwie wersje. Najprawdopodobniej oryginałem jest wersja syryjska. Według nich Tomasz poniósł męczeńską śmierć w Kalaminie w Indiach, zabity mieczem lub lancą. Jego grób znajduje się pod ołtarzem w katedrze w Madrasie w pobliżu Zatoki Bengalskiej. Jego ciało w nieznanych okolicznościach przewieziono w III wieku do Edessy (obecnie turecka Şanlıurfa) w Azji Mniejszej. Powstał tam prężny ośrodek jego kultu oraz powstała bogata literatura o nim. Tomaszowi przypisuje się autorstwo gnostyckiej Ewangelii Tomasza.

Kult

Dzień obchodów

Kościół katolicki:

• Nadzwyczajna Forma Rytu Rzymskiego: 21 grudnia, święto 2 klasy,
• Zwyczajna Forma Rytu Rzymskiego: 3 lipca, święto.

Przeniesienie relikwii wspominane jest 9 maja.

W Kościele anglikańskim obchody przypadają 3 lipca lub 21 grudnia razem z luterańskim Kościołem.

Cerkiew prawosławna wspomina apostoła Tomasza przede wszystkim w 1. niedzielę po święcie Zmartwychwstania Pańskiego, oraz:

• 6/19 października, tj. 19 października według kalendarza gregoriańskiego,
• 20 czerwca/3 lipca, tj. 3 lipca (przeniesienie relikwii),
• 30 czerwca/13 lipca, tj. 13 lipca (Sobór dwunastu apostołów).

Kościoły Wschodu, z uwagi na liturgię według kalendarza juliańskiego, wspominają św. Tomasza:

• Kościół ormiański:
  • 3/16 lipca, tj. 16 lipca, również Kościół syryjski,
  • 22 sierpnia/4 września, tj. 4 września,
  • 6/19 października, tj. 19 października (odkrycie szczątków),
• Kościół koptyjski - 21 maja według obowiązującego kalendarza gregoriańskiego.

Patronat

Święty Tomasz uważany jest za patrona Indii i Portugalii, architektów, budowniczych, cieśli, geodetów, kamieniarzy, murarzy, stolarzy, małżeństw i teologów.

Jest adresatem modlitw wiernych w chwilach zwątpień.

Ikonografia

W ikonografii do wczesnego średniowiecza na Zachodzie i do XVIII wieku na Wschodzie apostoł przedstawiany był wyłącznie jako młodzieniec bez zarostu, odziany w tunikę i płaszcz, z sandałami na nogach. Później zaczął pojawiać się jako starszy mężczyzna z brodą. Wyobrażany jest zawsze z księgą lub zwojem. Często pojawiającym się motywem jest wątek „niewiernego” Tomasza, gdy dotyka palcami ran na ciele Zmartwychwstałego.

W sztuce zachodniej atrybutami są: kątownica lub pion architekta. (nawiązanie do jego legendarnej działalności jako budowniczego, który miał wznieść pałac niebieski dla indyjskiego króla), kielich, miecz, serce, włócznia (którą go przeszyto).

Tomasz w malarstwie

Św. Tomasz Apostoł w herbie Zamościa.

Tomasz Apostoł jest postacią bardzo popularną w malarstwie. Jest przedstawiany z węgielnicą w ręku jako budowniczy, lub ekierką albo kątownicą budowniczego pałacu Gundafora. Niekiedy bywa malowany z mieczem i lancą jako narzędziami jego męczeńskiej śmierci. Jego zarost jest krótki, suknia biało-zielona, płaszcz jasnoniebieski. Do XIII wieku jego ikonografia była w zasadzie niezróżnicowana. Z powodu jego żywiołowości jest przedstawiany jako człowiek młody, co zresztą zaleca podręcznik malarstwa ikonowego z Athosu. Dość często jest przedstawiany wraz z innymi apostołami w scenach zbiorowych. Najczęściej wykorzystywano scenę przedstawiającą jego nieufność, którą można zobaczyć na mozaikach z VI wieku w Sant'Apollinare Nuovo w Rawennie.

W kulturze

Grecki pisarz Angelos Terzakis poświęcił mu sztukę Tomasz mający dwie dusze (1962).

Zobacz też

• kult świętych
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci prawosławni
• święty Tomasz - inne postaci święte o tym imieniu

Bibliografia

• Święty Tomasz Apostoł - materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 28.06.2010]
• ap. Tomasz na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)
• Thomas, dni obchodów - Ökumenisches Heiligenlexikon (niem.)

Linki zewnętrzne

• Saint Thomas. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).