Złoto

Złoto

{{{poprzedni w okresie}}} ← złoto → {{{następny w okresie}}}
{{{poprzedni w grupie}}} ↑ Au ↓ {{{następny w grupie}}} 79 Au
Wygląd
{{{wygląd}}}
[[Plik:{{{1. grafika}}}|120x240px|{{{opis 1. grafiki}}}]] [[Plik:{{{2. grafika}}}|120x240px|{{{opis 2. grafiki}}}]] {{{opis 1. grafiki}}} {{{opis 2. grafiki}}}
[[Plik:{{{3. grafika}}}|240x240px|{{{opis 3. grafiki}}}]] {{{opis 3. grafiki}}}
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	złoto, Au, 79 (łac. {{{nazwa łacińska}}})
Grupa, okres, blok	11, 6, d
Stopień utlenienia	3, 1
Właściwości metaliczne	{{{właściwości metaliczne}}}
Właściwości tlenków	{{{właściwości tlenków}}}
Masa atomowa	196,96655 u
Stan skupienia	stały
Gęstość	19300 kg/m3
Temperatura topnienia	1337.33 °C ({{{tt warunki niestandardowe}}}){{{tt źródło}}}
Temperatura wrzenia	3129 °C ({{{tw warunki niestandardowe}}}){{{tw źródło}}}
Numer CAS	{{{numer CAS}}}Brak numeru CAS
PubChem	{{{PubChem}}}
Właściwości atomowe Promień • atomowy • walencyjny • van der Waalsa 135 (obl. 174) pm 144 pm 166 pm Konfiguracja elektronowa [Xe]4f145d106s1 Zapełnienie powłok {{{zapełnienie powłok}}} (wizualizacja powłok) Elektrony walencyjne {{{elektrony walencyjne}}} Elektroujemność • w skali Paulinga • w skali Allreda {{{elektroujemność w skali Paulinga}}} {{{elektroujemność w skali Allreda}}} Potencjały jonizacyjne I 890,1 kJ/mol II 1980 kJ/mol III 2900 kJ/mol
Właściwości fizyczne Punkt potrójny {{{punkt potrójny}}} Ciepło parowania 334,4 kJ/mol Ciepło topnienia 12,55 kJ/mol Ciśnienie pary nasyconej 2,37×10-4 Pa (1337 K) Rezystywność {{{rezystywność}}} Konduktywność 45,2×106 S/m Ciepło właściwe 128 J/(kg*K) Przewodność cieplna 317 W/(m*K) Układ krystalograficzny {{{układ krystalograficzny}}} Twardość • w skali Mohsa • w skali Brinella {{{twardość w skali Mohsa}}} {{{twardość w skali Brinella}}} Prędkość dźwięku 1740 m/s (293,15 K) Moduł Younga {{{moduł Younga}}} Moduł Kirchhoffa {{{moduł Kirchhoffa}}} Współczynnik sprężystości objętościowej {{{współczynnik sprężystości objętościowej}}} Właściwości magnetyczne {{{właściwości magnetyczne}}} Objętość molowa 10,21×10-6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV p.r. 195Au {syn.} 186,1 dnia w.e. 0,230 195Pt 196Au {syn.} 6,18 dnia w.e. 196Pt 197Au 100% stabilny izotop z 118 neutronami 198Au {syn.} 2,693 dnia β- 1,372 198Hg 199Au {syn.} 3,14 dnia β- 0,453 199Hg
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

{{Pierwiastek infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | właściwości magnetyczne = | poprzedni w grupie = | następny w grupie = | 1. grafika = | 2. grafika = | wygląd = | elektrony walencyjne = | rezystywność = | tk i ck źródło = | twardość w skali Mohsa = | numer CAS = | następny w okresie = | nazwa łacińska = | moduł Kirchhoffa = | tt warunki niestandardowe = | wikisłownik = | opis 2. grafiki = | zapełnienie powłok = | układ krystalograficzny = | opis 3. grafiki = | tw źródło = | elektroujemność w skali Paulinga = | twardość w skali Brinella = | punkt potrójny = | PubChem = | commons = | moduł Younga = | współczynnik sprężystości objętościowej = | poprzedni w okresie = | tw warunki niestandardowe = | właściwości metaliczne = | 3. grafika = | elektroujemność w skali Allreda = | właściwości tlenków = | tt źródło = | opis 1. grafiki = Nieznane pola: "struktura krystaliczna", "poprz. w grupie", "grafika", "opis", "V potencjał jonizacyjny", "e- na poziom energetyczny", "IV potencjał jonizacyjny", "nast. w okresie", "twardość", "elektroujemność Allred", "elektroujemność Pauling", "poprz. w okresie", "VI potencjał jonizacyjny", "własności kwasowe tlenków", "własności metaliczne", "VII potencjał jonizacyjny", "nast. w grupie" oraz "kolor".

Bryłki złota

Złoto (Au, łac. aurum) – pierwiastek chemiczny, metal przejściowy, o liczbie atomowej 79. Złoto występuje w skorupie ziemskiej w ilości 1,1·10^-3 ppm. Występuje ono w przyrodzie w stanie rodzimym. Jest symbolem bogactwa.

Właściwości

• Rysa: żółta, połyskliwa
• Przełam: haczykowaty
• Łupliwość: brak
• Połysk: silny metaliczny

• Stosunkowo rzadko tworzy kryształy o pokroju sześcianów, ośmiościanów lub dwunastościanów rombowych.
• Zazwyczaj wykazuje pokrój płytkowy, blaszkowy, prętowy, włosowy.
• Występuje w skupieniach zbitych, włóknistych, pierzastych, blaszkowych.
• Tworzy też dendryty, druty oraz drobny pył (tzw.”złota mąka”).
• Niekiedy tworzy grudki a także sporej wielkości bryły – samorodki.
• Jest izostrukturalne ze srebrem i miedzią rodzimą.
• Jest kowalne, giętkie, strugalne, nieprzezroczyste, ciągliwe (z 1 g Au można uzyskać drucik o dł. 160 m).
• Jest bardzo dobrym przewodnikiem ciepła i elektryczności.

Złoto jest odporne na działanie czynników atmosferycznych i prawie wszystkich kwasów. Roztwarza się w wodzie królewskiej, w kwasie solnym w obecności ozonu oraz w gorącym kwasie selenowym:

2Au + 6H₂SeO₄ → Au₂(SeO₄)₃ + 3H₂SeO₃ + 3H₂O

Złoto jest roztwarzane także w zasadowych roztworach cyjanków (w obecności utleniaczy, np. tlenu) tworząc kompleksy cyjanozłocianowe:

4 Au + 8 KCN + O₂ + 2 H₂O → 4 K[Au(CN)₂] + 4 KOH

Proces ten wykorzystywany jest do wydobywania złota ze złóż.

Ponadto złoto rozpuszcza się w rtęci tworząc amalgamat złota.

Złoto, podobnie jak wszystkie ciężkie pierwiastki, tworzy się przy wybuchu supernowej.

Złoto wykazuje również właściwości antybakteryjne. W medycynie domowej używa się go do leczenia jęczmieni, które pociera się złotą obrączką lub pierścionkiem.

Mieszaniny złota

Często zawiera izostrukturalne domieszki:

• srebra – elektrum;
• rtęci – amalgamat złota;
• miedzi – cuproauryt;
• palladu – porpezyt;
• rodu – rhodyt;
• itru – irauryt;
• platyny – złoto platynowe;
• bizmutu – maldonit.

Wydobycie

Występowanie

Tworzy dwa podstawowe typy złóż:

• złoża pierwotne – związane z wysokotemperaturowymi żyłami hydrotermalnymi, przecinającymi skały wylewne, z żylami kwarcowymi i skałami metamorficznymi. Bywa spotykane z kwarcem, pirytem, chalkopirytem, galeną, sfalerytem, barytem, fluorytem, srebrem rodzimym
• złoża wtórne – związane ze skałami okruchowymi, powstałymi wskutek niszczenia wcześniejszych złóż pierwotnych. Znajdowane jest w aluwialnych piaskach i żwirach a także w piaskowcach i zlepieńcach.

Miejsca występowania:

• na świecie:
  • Południowa Afryka – okolice Johannesburga (zasoby oceniane na około 70 tys. ton)
  • Rosja – Ałdan, Kołyma, Ural
  • Australia – Kalgoorlie
  • Chiny
  • Stany Zjednoczone
  • Kanada
  • Indonezja - Grasberg, Ertsberg

• w Polsce:
  • Dolny Śląsk (dorzecza rzek: Izery, Kwisy, Bobru) – przyjmuje się, że na tym terenie wydobyto w latach 1175-1240 około 50 ton złota
  • okolice Złotego Stoku - szacuje się, iż na tym terenie wydobyto ok. 16 ton złota
  • okolice Złotoryi
  • okolice Bolesławca

Rozpad beta rtęci

W 1950 roku dokonana została synteza izotopu złota ¹⁹⁷Au z izotopu rtęci ¹⁹⁷Hg. Ten izotop rtęci jest bardzo rzadki, bo stanowi jedynie 0,146% rtęci naturalnej. Jednak poprzez naświetlanie neutronami rtęci powstawał ten bardzo nietrwały nuklid. On natomiast w przemianie β⁺ przekształcił się w trwały nuklid złota.

¹⁹⁷Hg → ¹⁹⁷Au + e⁺ + v_e

Metoda ta nie ma żadnego zastosowania, ponieważ złotom otrzymane w ten sposób jest tysiące razy droższe niż naturalne.

Kopalnie

Złoto jest wydobywane w kopalniach głębinowych w strefie zimnej tj. Rosja, USA, RPA oraz w kopalniach odkrywkowych w strefie gorącej: Afryka, Azja południowo-wschodnia, Ameryka Południowa dodatkowo pojawia się jako domieszka w wydobyciu innych surowców jednakże ilość wydobytego w ten sposób złota jest stosunkowo niewielka. Szacuje się, że dotychczas wydobyto ok. 150 tysięcy ton złota. Ilość złota w morskiej wodzie i osadach ocenia się na 10 miliardów ton.

Zastosowanie

• jest powszechnie wykorzystywane w jubilerstwie do wyrobu biżuterii,
• do wyrobu procesorów
• do wyrobu przedmiotów ozdobnych, sakralnych i użytkowych (największym wyrobem z czystego złota jest sarkofag Tutenchamona – 110 kg)
• należy do poszukiwanych i bardzo cenionych kamieni kolekcjonerskich (największy samorodek znaleziono w Chile w 1951 r. – 153 kg; w Australii znaleziono samorodki o masach: 68 kg, 71 kg, 85 kg, 92 kg)
• stanowiło podstawę systemów monetarnych; używane jest do wyrobu monet
• ma zastosowanie w elektronice (do wyrobu złączy)
• do "złocenia" innych metali
• produkcji specjalnego szkła
• jest składnikiem szlachetnych stopów
• ma zastosowanie w medycynie i w stomatologii (korony, mosty, wkłady koronowo - korzeniowe)
• jako złoto płatkowe w technikach pozłotniczych

Związki złota są stosowane jako środek leczniczy w reumatoidalnym zapaleniu stawów (podawane domięśniowo). Hamują one proliferację limfocytów, uwalnianie enzymów lizosomalnych oraz produkcję reaktywnych form tlenu w makrofagach, a także produkcję interelukiny-1. Działaniem ubocznym mogą być: fotosensytywne wysypki, zaburzenia żołądkowe oraz uszkodzenie nerek. Izotop ¹⁹⁸Au (czas połowicznego rozpadu – 2,7 dnia) jest używany w terapii niektórych nowotworów, a także w innych chorobach.

Złoto w gospodarce

Cena uncji złota w latach 1968–2007. Linia niebieska - cena rzeczywista; linia czerwona - cena w przeliczeniu na wartość nabywczą dolara w 2006 roku.

Ceny 1 uncji złota w PLN od 1993 roku. (Źródło: http://uncja.com/)

Złoto od tysięcy lat posiadało olbrzymią wartość, a wraz z rozwojem cywilizacji doceniono jego użyteczność w systemie monetarnym. Według konserwatywnej i libertariańskiej ekonomii obecność złota (lub innego rzadkiego i niepodrabialnego materiału) nie ma wymiaru tylko czysto użytkowego, gdyż z czasem monety złote zostały zastąpione banknotami wypieranymi obecnie przez pieniądz elektroniczny. Złoto ma stanowić zabezpieczenie realnej wartości papierowego pieniądza. Do najważniejszych zalet takiej roli złota konserwatyści zaliczają:

• Żadna władza nie może złota dodrukować czy zmienić poprzez naciski polityczne jego kursu. Ma to zapewnić stabilność gospodarki opartej na zabezpieczeniu w złocie.
• Od tysięcy lat jego podaż jest stała (ok. 1-2% w skali roku), kształtowana czynnikami niepolitycznymi. Stanowiło w tym czasie czynnik porządkujący i stabilizujący ekonomię.
• Jest trwałą, niemal niezniszczalną i akceptowalną w każdej epoce i miejscu formą kapitału.

W handlu podstawową jednostką złota jest uncja trojańska (jubilerska), czyli 31,1035 grama. Nazwa trojańska nie pochodzi od Troi, ale od miasta Troyes w północnowschodniej Francji, w średniowieczu ważnego ośrodka handlowego.

Cenę złota ustala pięć największych instytucji handlujących tym kruszcem. Obecnie są to: ScotiaMocatta, Barclays Capital, Deutsche Bank, HSBC i Société Générale.

Zobacz też

• gorączka złota
• sztabka złota
• próba złota
• białe złoto
• niebieskie złoto
• czerwone złoto
• "złoto głupców"
• Harmony Gold - największe przedsiębiorstwo wydobywające złoto

Bibliografia

1. Stanisława Hejwowska, Ryszard Marcinkowski, Chemia 1, Wydawnictwo Pedagogiczne Operon Sp. zo.o.