Wikipedysta:Gacopyrz/brudnopis

Hist. księga liturgiczna przeznaczona dla kapłana i/lub biskupa, zawierająca modlitwy przy sprawowaniu Mszy św. i sakramentów.
Do sakramentarzy należą:

1. Sakramentarz Gelazjański. Pochodzi z VIII w. Określenie gelazjański jest jednak niewłaściwe. Papież Gelazy (Gelazjusz I) nie jest bowiem jego autorem. Sakramentarz podaje teksty z VI i VII w., a dzieli się na trzy części: Święta Pańskie i znaczniejsze niedziele (czas od wigilii Bożego Narodzenia do uroczystości Zesłania Ducha Świętego) oraz Msze święceń kapłańskich, konsekracji kościoła, konsekracji dziewic. 2. Święta świętych według miesięcy. 3. Niedziele zwykle „w ciągu roku", modlitwa eucharystyczna, msze wotyw ne oraz inne celebracje. Na szczególne podkreślenie zasługują ryty katechumenatu (3 skrutinia) włączone w okres Wielkiego Postu oraz podawanie 2 lub 3 modlitw na początku formularza. Sakramentarz powstał w środowisku rzymskim lub francuskim, był wielokrotnie przepisywany i uzupełniany stając się podstawą dla licznych zachowanych egzemplarzy, tzw. „Gelasiana VIII wieku" sakramentarze gelazjańskie młodsze. Ostatnie wydanie pochodzi z roku 1960 (Rzym) L. C. Mohlberg. Liber sacramentorum romance ecclesiae ordinis anni circuli (Gelasianuinretus).
2. Sakramentarz Gregoriański zredagowany dla potrzeb papieskiej liturgii stacyjnej około 595 r. Zawiera co najmniej 80 modlitw, które można powiązać z osobą papieża Grzegorza Wielkiego, inne natomiast zredagowano w jego imieniu. Ten właśnie Sakramentarz otrzymał Karol Wielki od papieża Hadriana (772-795) chcąc zaprowadzić liturgię rzymską w całym cesarstwie (stąd także wywodzi się nazwa tego sakramentarza Hadrianum). Sakramentarz ten nie mógł odpowiadać w pełni potrzebom duszpasterskim Francji, został uzupełniony m. in. przez Alkuina i Benedykta z Aniane. Należy zatem raczej mówić o gregoriańskiej rodzinie sakramentarzy, a szczególnie o dwóch typach: hadrianskim (uzupełnienia do Hadrianum) oraz padewskim (sakramentarz z Padwy).

Warto wspomnieć o sakramentarzach nierzymskich. Należą do nich: Sakramentarz z Bergamo, Sacramentare Triplex liturgia ambrozjańska: Liber Mozarabicus sacramentorum liturgia starohiszpańska: Missale Stowe (IX w.) liturgia celtycka: Missale Gothicum (VII VIII), Galli.canum Vetus (VIII w.), Missale Bobbio (VIII w.) liturgia starogalijska.