Andrzej Nowicki (pisarz)

Andrzej Nowicki

Data i miejsce urodzenia	29 grudnia 1909 Warszawa
Data i miejsce śmierci	9 kwietnia 1986 Warszawa
Zawód, zajęcie	poeta, pisarz satyryczny, tłumacz
Narodowość	polska

Andrzej Nowicki (ur. 29 grudnia 1909 w Warszawie, zm. 9 kwietnia 1986 tamże) – polski poeta, satyryk, autor słuchowisk radiowych, tłumacz literatury anglojęzycznej.

Studiował na Uniwersytecie Warszawskim. W 1930 roku zadebiutował jako pisarz-satyryk, przed wybuchem wojny współpracował z kilkoma czasopismami oraz Polskim Radiem, pisząc teksty do humorystycznych audycji. Był jednym z założycieli (1935) tygodnika „Szpilki”.

Walczył w kampanii wrześniowej, resztę wojny spędził w niemieckiej niewoli. W oflagach w których przebywał mocno angażował się w działalność kulturalną, tworząc kabaret literacki i pisząc wiersze.

Po zakończeniu wojny został korespondentem Polskiej Agencji Prasowej w Londynie. W 1948 roku zdecydował się nie wracać do kraju, lecz pozostać na emigracji. Ostatecznie jednak powrócił do Polski w 1956 roku. Do przejścia na emeryturę zasiadł w redakcji „Szpilek”, w których publikował zarówno swoje utwory, jak i tłumaczenia. Oprócz tego wrócił do współpracy z Polskim Radiem, dla którego tworzył liczne słuchowiska i adaptacje radiowe, nie tylko satyryczne, ale także przeznaczone dla dzieci i młodzieży. Z kolei dla Telewizji Polskiej współtworzył nagradzany cykl Bajki dla dorosłych. Poza tym zajmował się tłumaczeniami z literatury pięknej, głównie dzieł autorów anglojęzycznych, często przeznaczonych dla dzieci i młodzieży. W jego dorobku translatorskim znalazły się utwory między innymi Thomasa S. Eliota, Saula Bellowa, Johna Steinbecka czy Kennetha Grahame’a.

Życiorys

Urodził się 29 grudnia 1909 roku w Warszawie, był synem adwokata Jana Nowickiego i jego żony Zofii z domu Gawin-Niesiołowskiej. Kształcił się w rodzinnym mieście, uczęszczając do Szkoły Mazowieckiej (od 1920) i gimnazjum męskiego Towarzystwa Szkoły Mazowieckiej, w którym zdał maturę w 1930 roku. Następnie ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, by w 1931 roku rozpocząć studia na Uniwersytecie Warszawskim, początkowo (do 1933) w zakresie prawa, a potem polonistyki (do 1935).

W 1930 roku zadebiutował jako pisarz-satyryk na łamach „Cyrulika Warszawskiego”. Związał się z tym tygodnikiem satyrycznym, był zastępcą redaktora i należał do Grupy Satyryków Cyrulika, która organizowała wieczory autorskie, także po zamknięciu czasopisma we wrześniu 1934 roku. Publikował także na łamach „Kuriera Porannego” (felietony w cyklu Duby smalone) i w „Prosto z mostu”, a także w innych tytułach, na przykład „Sygnałach”. W grudniu 1935 roku, razem ze Zbigniewem Mitznerem i Erykiem Lipińskim, założył tygodnik satyryczny „Szpilki”. Publikował w nim wiersze i opowiadania (do 1939) oraz zasiadał w jego redakcji (do 1938). Ponadto współpracował z Polskim Radiem, jako autor słuchowisk humorystycznych i satyrycznych (część stworzył razem z Zuzanną Ginczanką), a także pisał także teksty dla warszawskich kabaretów, wśród których były między innymi Café Club i teatrzyk 13 Rzędów.

Walczył w kampanii wrześniowej, do niewoli niemieckiej dostał się 6 października 1939 roku. Resztę wojny, do wyzwolenia w lutym 1945 roku, spędził w obozach jenieckich kolejno w Weilburgu, Osterode i Woldenbergu. W wszystkich oflagach angażował się w działalność kulturalną. W Weilburgu, razem z Jerzym Michałowskim, Henrykiem Rostworowskim i Kazimierzem Rudzkim, prowadził kabaret literacki, zaś w Waldenbergu tajną grupę o nazwie „Zaułek Literacki”, która wydawała utwory poetyckie i organizowała wieczory autorskie. Wiersze Nowickiego, między innymi Kriegsgefangenpost i Warszawa, jako utwory anonimowe, były znane wśród jeńców, jak również krążyły w okupowanej Polsce. Były również wydawane, na przykład w antologii Oflag IV B, publikowanej w obozie w formie zeszytów (1939–1940), a także drukiem w czasopismach „Za drutem” (Arnswalde, 1940–1941) i „Przewodniku dla świetlic żołnierskich” (Wielka Brytania, 1942–1943).

Po wojnie osiadł w Łodzi. W 1945 roku wstąpił do Związku Zawodowego Literatów Polskich, a po 4 latach stał się członkiem Związku Literatów Polskich. Podjął współpracę z „Rzeczpospolitą” i „Szpilkami”, ponadto przez pewien czas był kierownikiem literackim Teatru Żołnierskiego w Warszawie. W październiku 1945 roku wyjechał do Londynu jako korespondent Polpressu, późniejszej Polskiej Agencji Prasowej. Pozostawał na tym stanowisku przez 3 lata, po czym (1948) zdecydował się pozostać na emigracji.

W 1956 roku wrócił do Polski i osiadł w Warszawie. Znów zaczął publikować w „Szpilkach” swoje wiersze satyryczne, ale także tłumaczenia poezji i prozy. Do 1979 roku i przejścia na emeryturę zasiadał w redakcji czasopisma. Oprócz tego w latach 1956–1966 (z przerwami) wydawał swoje wiersze w tygodniku „Świat”. Powrócił także do współpracy z Polskim Radiem jako autor satyrycznych słuchowisk oraz adaptacji radiowych, wśród nich także tych dla dzieci i młodzieży. Trzy razy otrzymał za nie nagrody Komitetu do spraw Radia i Telewizji (1960, 1963 i 1965).

Pisywał również scenariusze filmowe i współpracował z Telewizją Polską, przygotowując między innymi cykl Bajki dla dorosłych, który w 1977 roku otrzymał nagrodę Radiokomitetu i nagrodę Złoty Ekran. W latach 60. i 70. był kilkukrotnie honorowany odznakami i odznaczeniami. Oprócz tej działalności zajmował się tłumaczeniami literatury, głównie anglojęzycznej, takich autorów jak między innymi Thomas S. Eliot, Saul Bellow i John Steinbeck. W jego dorobku translatorskim znalazły się także przekłady wierszy z tomu III Władcy Pierścieni J.R.R. Tolkiena, które przygotował do tłumaczenia powieści autorstwa Marii Skibniewskiej, zastępując zmarłego wcześniej Włodzimierza Lewika.

W swojej karierze utwory podpisywał niekiedy jako Andrzej Siła-Nowicki, a prócz tego posługiwał się pseudonimami A.N., A. Now., an., Andr., Andrew Nowhisky, Andrzej Smutny, Jędrzej Novus, N.O.W.I.C.K.I., Novus, O.F., of, Of., OF, ppor. A.N.

Był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą małżonką była Maria z domu Fiderer. Małżeństwa rozpadło się w 1956 roku, kiedy Nowicki powrócił do kraju, a Maria pozostała na emigracji (zm. 1987). W następnym roku zawarł nowy związek małżeński z Ireną Zynsową (z domu Wasilewską).

Zmarł 9 kwietnia 1986 roku w Warszawie. Wedle informacji z listu Joanny Guze jego zgon nastąpił nagle, tuż po zasłabnięciu na ulicy, a ostatnie słowa, które skierował do próbujących mu pomóc ludzi brzmiały „Ja umieram, proszę nie przestraszyć mojej żony”.

Dorobek

Lista utworów własnych

Źródło

Tytuł	Data I wydania	Uwagi, wydawca
Przygody pana Piorunkiewicza	–	współautor scenariusza, razem z Eugeniuszem Cękalskim i Stanisławem Dygatem (sprzed 1939), do filmu, którego realizację przerwał wybuch wojny
Warszawska szopka polityczna	–	współautor, razem z S. Karpińskim, J. Minkiewiczem i J. Pomianowskim, prapremiera przedstawienia w Warszawie, w Teatrze Artystów Cricot, grane między 7 kwietnia a 30 sierpnia 1939 roku
Jajko Kolumba. Komedia muzyczna w 5 aktach	1946	współautor, razem z Stefanem Flukowskim, Ludwikiem Natansonem i Henrukiem Rostworowskim (1941), prapremiera w wykonaniu Zespołu Oflagu II C w Woldenbergu (1941), druk fragmentów aktu I w „Dzienniku Polskim” (nr 34 z 1946)
Jasełka jenieckie	–	prapremiera w wykonaniu teatru kukiełkowego Oflagu II C w Woldenbergu (1942)
Mały	–	utwór dramatyczny, prapremiera w wykonaniu Zespołu Oflagu II C w Woldenbergu (1942)
Obóz jeńców II C	1943	fraszki, polska YMCA
Podróż do świętej ziemi	1945	zbiór wierszy napisanych w niewoli, Czytelnik
Warsztat	1957	zbiór wierszy i przekładów z innych poetów, Czytelnik
Pan Anatol szuka miliona	–	współautor scenariusza, razem z Krzysztofem T. Toeplitzem, do filmu z 1959 roku
Ballady i ansę	1965	zbiór wierszy, Czytelnik
Zemsta korsykańska	–	współautor scenariusza telewizyjnego widowiska lalkowego, razem z Joanną Wilińską, emitowanego w 1972 roku
Zabawa w słowa. Wybór satyr z lat 1933–1973	1975	Czytelnik
Dobranoc dla dorosłych	1977	zbiór satyr, część napisana samodzielnie, część razem z Joanną Wilińską, Wydawnictwo Radia i Telewizji
Okrągły rok	1987	wiersz dla dzieci, Arka
Płaczący żubr	1987	wiersz dla dzieci, Arka

Lista słuchowisk oryginalnych

Wybór

Tytuł	Data emisji	Uwagi
Cyrk zakochanych	1957	tekst opublikowany w czasopiśmie „Dialog” (nr 8 z 1957)
Nieznośna melodyjka	1957
O trzech miłościach	1957
Antrakt	1958
Bumbarajo	1958
Krzyżówka	1959
Potentat	1959
Droga do sławy	1960
Mechaniczne panienki	1960
Scenki urlopowe	1960
Zabawa w tragedię	1960
Ząb szczęścia	1960
Bajka o bajce	1962
Dziadek kolejowy	1960
Arkanda	1963	tekst opublikowany w czasopiśmie „Dialog” (nr 10 z 1963)
Reżyser prywatny	1963	współautor, razem z Joanną Wilińską
Stary antyczny zegar	–	tekst opublikowany w czasopiśmie „Dialog” (nr 10 z 1963)
Szantaż	1963	współautor, razem z Joanną Wilińską
Historia zamierzchła	1963	współautor, razem z Joanną Wilińską
Państwo stugłowe	1966
Zbuntowana bajka	1966
Trzej chłopcy	1968
Demeter i Persefona	1974
Wyprawa po złote runo	1975
Dedal i Ikar	1976
Dwa śmiechy	1980	współautor, razem z Joanną Wilińską

Lista przekładów i słuchowisk adaptowanych

Źródło

Autor	Tytuł	Data wydania	Uwagi, wydawca, adaptacje radiowe
–	Warsztat	1957	zbiór własnych wierszy i przekładów z innych pisarzy, Czytelnik
Kenneth Grahame	Wspomnienia z krainy szczęścia. Wybór opowiadań	1958	Nasza Księgarnia
–	Księga nonsensu	1958	przekład razem z Antonim Marianowiczem, zbiór wierszy anglojęzycznych pisarzy, Państwowy Instytut Wydawniczy
Dylan Thomas	Pod mlecznym lasem	1958	utwór dramatyczny opublikowany w czasopiśmie „Dialog” (nr 4 z 1958)
William Saroyan	Zabawa jak nigdy. Sztuka w 5 aktach	1959	przekład wspólnie z Krystyną Tarnowską opublikowany w czasopiśmie „Dialog” (nr 8 z 1959)
Eric Linklater	Wiatr z księżyca	1960	powieść dla młodzieży, Nasza Księgarnia, adaptacja radiowa pod tytułem Przygody Dory i Flory (1970)
Sudhindra Nath Ghose	Skaczące gazele	1961	powieść dla młodzieży, Nasza Księgarnia, adaptacja radiowa pod tytułem Chłopiec i słoń (1967)
Aaron Judach	Tomek z dziurą w bucie	1961	powieść dla dzieci, Nasza Księgarnia
Edward Lear	Dong, co ma świecący nos i inne wierszyki pana Leara Edwarda	1961	Nasza Księgarnia
Colin MacInnes	Zupełnie początkujący	1961	powieść dla młodzieży, Książka i Wiedza
John Steinbeck	Zagubiony autobus	1961	powieść, Czytelnik
John Steinbeck	Pastwiska niebieskie	1962	zbiór opowiadań, Czytelnik
John Meade Falkner	Diament Mohuna	1964	powieść, Iskry
Edmund Wallace Hildick	Ptaszek Jones	1966	powieść dla młodzieży, Nasza Księgarnia
Saul Bellow	Korzystaj z dnia	1969	powieść, Czytelnik
Robert Graves	Mity starożytnej Grecji	1969	Nasza Księgarnia
Thomas S. Eliot	Wiersze o kotach	1970	Nasza Księgarnia, adaptacja radiowa pod tytułem Koty pana Eliota (1982)
Edmund Wallace Hildick	Tropiciele	1970	powieść dla młodzieży, Nasza Księgarnia
Alf Prøysen	Maleńka pani Flakonik	1970	opowiadania dla dzieci, Nasza Księgarnia, adaptacja radiowa pod tytułem Przygody pani Flakonik (1971)
Alf Prøysen	Pajacyk i stare zabawki	1971	opowiadanie dla dzieci, Nasza Księgarnia
George B. Shaw	Cezar i Kleopatra	–	dramat, przekład wspólnie z Krystyną Tarnowską, wykorzystany w adaptacji telewizyjnej (1972)
Meindert De Jong	Sydraczek	1973	powieść dla młodzieży, Nasza Księgarnia
Graham Greene	Ustępliwy kochanek	–	dramat, przekład wspólnie z Krystyną Tarnowską, wykorzystany w adaptacji telewizyjnej (1973)
Edmund Wallace Hildick	Wzywam Czterech Tropicieli	1973	powieść dla młodzieży, Nasza Księgarnia, adaptacja radiowa (1974)
Sesyle Joslin	A co ty byś wtedy zrobił? Podręcznik etykiety dla młodych pań i panów, który służyć może jako przewodnik w codziennym życiu towarzyskim	1975	Nasza Księgarnia
Carolyn Slona	Pan Plamka i jego kot	1975	opowiadanie dla dzieci, Nasza Księgarnia
Alan Moorehead	Australijski dramat. Szkice podróżnicze	1976	Iskry
Molly Burkett	Lato borsuka	1979	powieść dla młodzieży, Nasza Księgarnia
Alf Prøysen	Znowu pani Flakonik	1979	opowiadania dla dzieci, Nasza Księgarnia
Edmund Morris	Drewniany talerz. Sztuka w 2 aktach, 4 odsłonach	1983	przekład wspólnie z Krystyną Tarnowską, opublikowany w czasopiśmie „Scena” (nr 9–12 z 1983), wcześniej wykorzystany w telewizyjnej inscenizacji (1968) i w krakowskim Teatrze Ludowym (1975)
Edward Lear	Takie Coś	1987	wiersze dla dzieci, Krajowa Agencja Wydawnicza
–	Czarny humor dla dzieci	1990	zbiór wierszy, w przekładzie A. Nowickiego utwory Edwarda Leara i Alfreda E. Housmana, pozostałe w tłumaczeniu Antoniego Marianowicza, GiG

Odznaczenia

Nowicki został odznaczony między innymi:

• złotą odznaką „Za Zasługi dla Warszawy” (1966);
• Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1966);
• Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970);
• Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1976).

Bibliografia

• Lesław M. Bartelski: Polscy pisarze współcześni, 1939–1991: Leksykon. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 292–293 (hasło Nowicki Andrzej). ISBN 83-01-11593-9.
• Maria Kotowska-Kachel: Nowicki Andrzej. W: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: Słownik biobibliograficzny. red. Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan. T. 6: N–P. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1997, s. 105–107. ISBN 83-02-07446-2.
• Andrzej Nowicki. O czterech przechodniach. „Sygnały”. Nr 46, s. 4, 1938. [dostęp 2024-07-06]. 
• Stanisław Ossowski: Dzienniki. oprac. Róża Sułek. T. 2: 1939–1949. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, 2022, seria: W kręgu Stanisława Ossowskiego. ISBN 978-83-65390-09-7. [dostęp 2024-07-06].
• Krzysztof Umiński: Trzy tłumaczki. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2022. ISBN 978-83-67022-61-3.