Erich Przywara
Erich Przywara (fotografia z lat 20. XX wieku) | |
Data i miejsce urodzenia |
12 pażdziernika 1889 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
28 września 1972 |
Wyznanie | |
Kościół | |
Inkardynacja | |
Prezbiterat |
1920 |
Erich Przywara (ur. 12 pażdziernika 1889 w Katowicach, zm. 28 września 1972 w Hagen koło Murnau) – niemiecki duchowny rzymskokatolicki (jezuita, prezbiter), filozof i teolog[1], znany przede wszystkim z rozwinięcia filozoficznego pojęcia analogia entis (analogii bytu)[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Jego ojciec był Polakiem z rodziny chłopskiej, a matka Niemką z rodziny pruskich urzędników[3]. Sam opisywał swoje śląskie korzenie jako „jedność przeciwieństw” – Polaków i Niemców, rolników i przemysłowców – co wpłynęło na jego myśl filozoficzną, w której pojawia się na przykład pojęcie „jedności w napięciu” (niem. Spannungseinheit)[2]. Wskazując na źródła swojej refleksji, Przywara odwoływał się też swojej formacji jako muzyka („zmysł formy”)[4].
2 czerwca 1908 Erich Przywara rozpoczął nowicjat w zakonie jezuitów[5]. Jednym z jego nauczycieli był Joseph Fröbes[6]. W roku 1920 przyjął święcenia prezbiteratu[7]. Od r. 1922 pracował w redakcji jezuickiego czasopisma Stimmen der Zeit aż do jego zamknięcia przez Gestapo w r. 1941. Wskutek przeżyć wojennych zachorował; w r. 1950 choroba pogłębiła się na tyle, że usunął się z życia wspólnotowego i przeniósł na wieś[2]. Jego grób znajduje się na cmentarzu jezuitów w Pullach[3].
Bibliografia zestawiona na kilka lat przed jego śmiercią zawiera 46 książek i około 700 artykułów. Wśród nich znajdują się prace filozoficzne i teologiczne, a ponadto wiersze i rozważania dotyczące życia duchowego[4].
Był spowiednikiem Edyty Stein[8]. Wśród jego uczniów był Hans Urs von Balthasar[9].
Znaczenie w historii filozofii i teologii
[edytuj | edytuj kod]Analogia Entis
[edytuj | edytuj kod]Najbardziej znanym dziełem Przywary jest rozprawa pod tytułem Analogia Entis . Dzieło to, napisane w oryginale po niemiecku[10][11], zostało przełożone na języki francuski[12], włoski[13], hiszpański[14] i angielski[15]. Według Przywary pojęcie analogii odnosi się do sytuacji, w której nie zachodzi ani wieloznaczność (łac. aequivocatio)[16], ani jednoznaczność (łac. univocatio)[17]; innymi słowy, zachowuje się to samo pojęcie przy radykalnej zmianie znaczenia[4].
Rozprawa Przywary rozpoczyna się od zagadnienia formalnej podstawy metafizyki. Wskazuje tutaj na dwa aspekty: analizę bytu (w użytej przez siebie terminologii metaontykę) i analizę aktu poznania (metanoetykę). Refleksja nad poznaniem nie może jednak abstrahować od bytowego charakteru poznającego, a z kolei analiza bytu bez refleksji nad poznaniem będzie zawsze nienaukowa. W skrócie oznacza to, iż jakakolwiek metafizyka oparta na analizie bytów stworzonych (niem. kreatürliche Metaphysik) będzie zawsze niekompletna, ponieważ nie znajdzie dla siebie absolutnej podstawy. Wskazuje to w kierunku jedności bytu i jego poznania, która ma miejsce jedynie w Bogu[18].
Sama analogia bytu (łac. analogia entis) polega na napięciu (wywołanym przez nieidentyczność) między Stwórcą a stworzeniem, względnie między istotą a istnieniem w obrębie samego stworzenia. W sensie teologicznym napięcie to odnosi się do ujawniania się (niem. Erscheinung) Boga w świecie z jednej strony, a z drugiej do Jego transcendencji. Termin analogia entis w założeniu odzwierciedla wewnętrzną dynamikę i strukturę stworzenia[4].
Przywara używa wziętego z muzyki pojęcia „rytmu” między innymi dla opisania napięcia między uwielbieniem Boga obecnego we wszechświecie a uwielbieniem Boga w „jedynym konkretnym wydarzeniu Chrystusa”[4].
Antropologia i teologia publiczna
[edytuj | edytuj kod]Niemożność pojęciowego ujęcia Boga „zawsze większego” (Deus semper maior) powoduje, iż konkretną drogą poznania Boga staje się relacja do drugiego człowieka. Zdolność widzenia śladu Bożego w każdym uzdalnia do przyjęcia drugiego człowieka w jego podmiotowej inności[7].
W rozprawce Idee Europa[19] Przywara zwraca uwagę, iż, w odróżnieniu od współczesnego pojęcia obywatelstwa, starożytne pojęcie przynależności do polis polegało na uczestnictwie i przyczynianiu się do wspólnego dobra. Rzeczywista polityka jest więc wspólną wzajemną służbą, a zatem ma formę quasi-liturgiczną, odzwierciedlającą służbę Królowi, który „nie przyszedł, aby mu służono, ale służyć” (Mt 20, 28); oznacza to jednak również, że prawdziwa forma Kościoła jest nie skupiona na sobie i własnym przetrwaniu, lecz służebna w odniesieniu do świata[20].
Przywara a inni filozofowie i teologowie
[edytuj | edytuj kod]Przywara odnosił się krytycznie zarówno do współczesnej mu filozofii za zaniedbywanie odniesień teologicznych, jak i do filozofii typu scholastycznego, pomijającej konkretne życie, kulturę i ludzkie poglądy na świat, czyli wszystko, co można określić terminem „faktyczności” (niem. Sachliche)[4].
Najbardziej znanym krytykiem poglądów Przywary był Karl Barth, który określił go jako „wcielonego Goliata”, w porównaniu z którym wszyscy inni przeciwnicy szwajcarskiego teologa byli „karłami”. Samą ideę analogia entis Barth określił jako „wynalazek Antychrysta”[2][21] i wystarczający powód do odrzucenia katolicyzmu[22].
Cytaty
[edytuj | edytuj kod]Erich Przywara
[edytuj | edytuj kod]- „Analogia entis jest ideą, która od zawsze stała u podstawy moich pism (...) miała Augustynową nazwę « Boga w nas i Boga ponad nami ». Określało to przede wszystkim zasadniczą tendencję (...) do uchwycenia « najbardziej podstawowego » związku między Bogiem a stworzeniem. Chodziło więc tu ponadto o związek między teologią pozytywną a teologią negatywną.” [ze wstępu do pierwszej części Analogia entis, 1932][12]
- „Chodzi tu raczej o skrajny rozziew między « metodologicznym ateizmem » filozoficznym, co jest właściwe « zawieszeniu osądu co do statusu stworzenia jako takiego » (...) i teologiczną theologia archetypa (to znaczy teologią, którą Bóg ma w sobie i dla siebie, a nie ku nam). (...) W filozofii « stworzenie » jest miarą « Boga », w teologii « Bóg » jest miarą « stworzenia »” [Analogia entis, 1932][12][23]
- „Muzyka jako forma jest ojczystym źródłem tego, co się dla mnie stało « biegunowością »: « jednością w napięciu » i ostatecznie « analogią ».”[4]
Inni o Przywarze
[edytuj | edytuj kod]- „Zarówno zamierzenie [Ericha Przywary] jak i jego realizacja wydają się zbyt wielkie dla współczesnych czasów.” – Hans Urs von Balthasar[6]
- „Erich Przywara należy do tych, którzy, mimo swego geniuszu, padli ofiarą stopnia trudności ich dzieła” – Philibert Secretan , 1990[3]
- „Zauważmy (…) charakter (…) myśli, który Przywara wywodzi ze swego wychowania w bardzo suarezowskim „tomizmie”. Dążąc do wyczerpania wiedzy ludzkiej w pojęciach (…), jego myśl, choć głęboka, a często genialna, czasami staje się nadmiernie skomplikowana. (…) Przywara ma rzeczywistą trudność, by uwzględnić wymiary istnienia i „przeżytego życia”. (…) Jego skłonność do konceptualizacji nieuchronnie prowadzi go do myślenia bardziej o koncepcji istnienia lub idei przeżytego życia niż o istnieniu lub przeżytym życiu. (…) Nie można było tego dokonać w atmosferze filozoficzno-teologicznej jego czasów. Na poziomie teologicznym Konstytucja Dei Verbum Soboru Watykańskiego II ponownie skupiła Objawienie na rzeczywistej Osobie Słowa, które stało się ciałem, w porównaniu do wcześniejszej teologii, skupiającej się bardziej na treściach pojęciowych i doktrynalnych. Tymczasem ta rzeczywista Osoba Chrystusa pojawia się w Analogia Entis w znacznie mniejszym stopniu, niż to, co charakteryzuje ją pojęciowo w Jej tajemnicy, co Przywara nazywa das Christliche.” – Denis Biju-Duval, 1999[18]
- „Erich Przywara w swoim wspaniałym dziele Idee Europa [Idea Europy] zaprasza nas do postrzegania miasta jako miejsca, gdzie współistnieją różne instytucje i różne poziomy.” – Papież Franciszek, przemówienie z okazji odebrania Nagrody Karola Wielkiego, 6 maja 2016[24][20]
- „W całej swojej twórczości Przywara widział miejsce dla pozytywnie twórczej i otwartej kulturowo formy katolicyzmu. Mówił o nowym rodzaju myślenia katolickiego, wykraczającego poza antytezę modernizmu i integryzmu” – Kevin M. Vander Schel, 2017[25]
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Józef Majkowski (1960) Egzystencjonalizm Eryka Przywary [artykuł z czasopisma Collectanea Theologica]
- Karl Rahner (1968) Laudatio auf Erich Przywara [z książki Gnade als Freiheit]
- James V. Zeitz (1989) Erich Przywara on Ultimate Reality and Meaning [artykuł z czasopisma Ultimate Reality and Meaning]
- Denis Biju-Duval (1999) La pensée d'Erich Przywara [artykuł z czasopisma Nouvelle revue théologique]
- Andrzej Nowicki (s.d.) Erich Przywara teolog ze Śląska [strona internetowa parafii śś. Piotra i Pawła w Katowicach]
- John Betz (2023) Erich Przywara: In Memoriam [University of Notre Dame, Church Life Journal]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Przywara Erich, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2024-07-04] .
- ↑ a b c d John Betz , Erich Przywara: In Memoriam [online], Church Life Journal, 7 lutego 2023 [dostęp 2024-07-04] (ang.).
- ↑ a b c Philibert Secretan , Présentation, [w:] Erich Przywara, Analogia entis, Paris: PUF, 1990, s. 9–18, ISBN 2-13-042906-8 .
- ↑ a b c d e f g James V Zeitz , Erich Przywara on Ultimate Reality and Meaning: Deus Semper Major ‘God Ever Greater’, „Ultimate Reality and Meaning”, 12 (3), 1989, s. 192–201, DOI: 10.3138/uram.12.3.192, ISSN 0709-549X [dostęp 2024-07-05] (ang.).
- ↑ Catalogus Provinciae Germaniae Orientalis Societatis Iesu ineunte anno 1941, Altoetting: Gebr. Geiselberger, 15 lutego 1941, s. 60 .
- ↑ a b Julio Terán-Dutari , Die Geschichte des Terminus „Analogia Entis" und das Werk Erich Przywaras. Dem Denker der „analogia entis" zum achtzigsten Geburtstag, „Philosophisches Jahrbuch”, 77, 1970, s. 163–179 .
- ↑ a b Tech Studio s c-Strony WWW Katowice , Parafia św. apostołów Piotra i Pawła w Katowicach [online], Piotr i Paweł [dostęp 2024-07-04] (pol.).
- ↑ Życie św. Teresy Benedykty od Krzyża – Strona 6 z 10 – Karmel.pl [online], Karmel – Karmelici Bosi, 9 listopada 2016 [dostęp 2024-07-04] (pol.).
- ↑ Emmanuel Tourpe , Przywara, Balthasar’s metaphysical father. Introduction to H. U. von Balthasar, «The Metaphysics of Erich Przywara », „Nouvelle Revue théologique”, 145 (3), 2023, s. 367-371 .
- ↑ Erich Przywara , Analogia entis. [Bd.] 1: Prinzip, München: Kösel & Pustet, 1932 [dostęp 2024-07-05] .
- ↑ Erich Przywara , Schriften. Bd. 3: Analogia entis, Einsiedeln: Johannes-Verl, 1962 [dostęp 2024-07-05] .
- ↑ a b c Erich Przywara , Philibert Secretan , Analogia entis, Théologiques, Paris: Presses universitaires de France, 1990, ISBN 978-2-13-042906-7 [dostęp 2024-07-04] .
- ↑ Erich Przywara , Paolo Volonté , Erich Przywara , Analogia entis: metafisica ; la struttura originaria e il ritmo cosmico, Pubblicazioni del Centro di Ricerche di Metafisica Sezione di Metafisica e Storia della Metafisica, Milano: Vita e Pensiero, 1995, ISBN 978-88-343-0368-9 [dostęp 2024-07-04] .
- ↑ Erich Przywara , Analogía entis: metafísica estructura originaria, Veritas, Pontificio Seminario Mayor San Rafael, 2012, ISBN 978-956-9320-20-0 .
- ↑ Erich Przywara , Analogia entis: metaphysics: original structure and universal rhythm, Grand Rapids, Michican: William B. Eerdmans Pub. Company, 2014, ISBN 978-0-8028-6859-6 [dostęp 2024-07-04] .
- ↑ AEquivocitas (a casu), aequivocatio (pura) – wieloznaczność; czysta (całkowita) wieloznaczność [online], Diametros – Internetowy Serwis Filozoficzny przy Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2024-07-05] .
- ↑ Univocitas – jednoznaczność [online], Diametros – Internetowy Serwis Filozoficzny przy Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2024-07-05] .
- ↑ a b Denis Biju-Duval , La pensée d'Erich Przywara, „Nouvelle revue théologique”, 121 (2), 1999, s. 240–253 .
- ↑ Erich Przywara , Idee Europa, Nürnberger Liebhaberausgaben, Nürnberg: Glock u. Lutz, 1956 [dostęp 2024-07-05] .
- ↑ a b Pope Francis, Erich Przywara, and the Idea of Europe | John Betz [online], First Things, 12 maja 2016 [dostęp 2024-07-04] (ang.).
- ↑ Thomas Joseph White (red.), The analogy of being: invention of the Antichrist or the wisdom of God?, Grand Rapids, Mich Cambridge, U.K: Eerdmans, 2011, ISBN 978-0-8028-6533-5 [dostęp 2024-07-04] .
- ↑ John M. McDermott , Dialectical Analogy: the Oscillating Center of Rahner's Thought, „Gregorianum”, 75 (4), 1994, s. 675–703, ISSN 0017-4114 [dostęp 2024-07-05] .
- ↑ Jared R. Hiebert , The Archetypal / Ectypal Distinction in Reformed Theology [online] [dostęp 2024-07-05] .
- ↑ Remise du prix Charlemagne au Saint-Père (6 mai 2016) | François [online], www.vatican.va [dostęp 2024-07-04] .
- ↑ Kevin M. Vander Schel , Erich Przywara on John Henry Newman and the supernatural, „Studia Teologii Dogmatycznej”, 3, 2017, s. 193-214, ISSN 2449-7452 .