Przejdź do zawartości

Garbatka miesięcznica

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Garbatka miesięcznica
Notodonta tritophus
(Denis et Schiffermüller, 1775)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

motyle

Podrząd

Glossata

Rodzina

garbatkowate

Podrodzina

Notodontinae

Plemię

Notodontini

Rodzaj

Notodonta

Gatunek

garbatka miesięcznica

Synonimy
  • Bombyx tritophus Denis & Schiffermüller, 1775
  • Phalaena phoebe Siebert, 1790
  • Notodonta phoebe (Siebert 1790)
  • Tritopha tritopha (Denis & Schiffermüller, 1775)
  • Tritopha phoebe (Siebert, 1790)

Garbatka miesięcznica[1][2] (Notodonta tritophus) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Europę i Zakaukazie. Gąsienice żerują na osikach, rzadko na innych topolach, brzozach lub wierzbach. Osobniki dorosłe są aktywne nocą.

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1775 roku przez Johanna N.C.M. Denisa i Ignaza Schiffermüllera pod nazwą Bombyx tritophus. Jako miejsce typowe wskazano okolice Wiednia[3]. W jego obrębie wyróżnia się podgatunki[4][3]:

  • Notodonta tritophus irfana (de Freina, 1983)
  • Notodonta tritophus phoebe (Siebert, 1790)
  • Notodonta tritophus tiefi Bartel, 1903
  • Notodonta tritophus tritophus (Denis & Schiffermüller, 1775)

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Imago w spoczynku

Motyl o krępym ciele[5] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 46 do 54 mm[1]. Głowa jest zaopatrzona w niecałkowicie owłosione oczy złożone, krótkie głaszczki i uwstecznioną ssawkę, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Czułki osiągają ⅓ długości przedniego skrzydła i wykazują znaczny dymorfizm płciowy w budowie, będąc obustronnie grzebykowanymi u samca, zaś piłkowanymi lub ząbkowanymi u samicy. Owłosienie krótkiego i szerokiego tułowia jest gęste, ale nie formuje czuba pośrodku grzbietu. Skrzydło przedniej pary osiąga od 22 do 29 mm długości, ma wydłużony wierzchołek, skośną krawędź zewnętrzną i ząb na krawędzi tylnej[5]. Tło tegoż skrzydła jest ciemnobrunatne. Na nim widnieją cienkie, żółtawe, ciemno obwiedzione przepaski, czarne żyłki podłużne, ciemna kreska w żółtawej obwódce na żyłce poprzecznej oraz klinowate, żółtawe rozjaśnienie w wewnętrznej części pola środkowego[5][1]. Linia falista jest zatarta. Barwa strzępiny jest szarawobrunatna[5]. Dość małe, owalne skrzydło tylne ma kolor białawy z ciemno obwiedzonym zewnętrznym brzegiem i czarnobrunatną plamką w tylnym kącie[5][1]. Odnóża są silnie owłosione, te tylnej pary mają dwie pary ostróg na goleniach. Duży odwłok ma cylindryczny kształt i gęste owłosienie[5].

Gąsienica charakteryzuje się obecnością trzech nieco ku tyłowi odgiętych mięsistych garbów zlokalizowanych na grzbietowych częściach segmentów ciała: piątego, szóstego i siódmego. Początkowe stadia rozwojowe mają ubarwienie popielatobrązowe. U gąsienicy stadium ostatniego kolorystyka jest zmienna, od brązowoszarej po zielonożółtą z różowym plamkowaniem[2][6].

Ekologia i występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Owad ten zasiedla wilgotne lasy (zwłaszcza łęgowe), parki, ogrody, zarośla, brzegi rzek i strumieni, zarastające krzewami polany oraz przydrożne nasadzenia[1][6]. Gąsienice są foliofagami żerującymi na liściach topoli osiki, rzadziej wybierają topolę czarną, brzozy lub wierzby[1][3]. Owady dorosłe nie pobierają pokarmu i są aktywne nocą. Przylatują do sztucznych źródeł światła[5].

W Europie Środkowej występują dwa pokolenia w ciągu roku. Motyle pierwszego z nich latają od drugiej połowy kwietnia do pierwszej połowy czerwca, a wydane przez nie gąsienice żerują w czerwcu i lipcu. Motyle drugiego pokolenia aktywne są od lipca do sierpnia. Gąsienice drugiego pokolenia żerują w sierpniu i wrześniu. Gdy są wyrośnięte, schodzą na glebę. Na jej powierzchni i płytko pod nią konstruują oprzęd, w którym następuje przepoczwarczenie. Stadium zimującym jest poczwarka drugiego pokolenia[2][1].

Gatunek palearktyczny[3]. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry oraz europejskich części Rosji i Turcji[4]. Poza Europą podawany jest z Armenii[3][5]. W Polsce jest gatunkiem rzadko spotykanym[2]. Z kolei na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony został ze statusem gatunku narażonego na wyginięcie (VU)[7].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g Krzysztof Jonko: Notodonta tritophus. [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2020-12-19].
  2. a b c d J. Heintze: Motyle Polski (wyd. II). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990.
  3. a b c d e Markku Savela: Notodonta Ochsenheimer, 1810. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2020-12-19].
  4. a b Notodonta tritophus. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2020-12-19].
  5. a b c d e f g h Edward Sołtys: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 47-50. Notodontidae, Thaumetopoeidae, Thyatriridae, Drepanidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1965.
  6. a b Notodonta tritophus – Garbatka miesięcznica. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2020-12-19].
  7. Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.