Przejdź do zawartości

Książka blokowa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Strona z Bibliae Pauperum z XV wieku. Książka powielona techniką ksylograficzną.
Pierwsza książka blokowa Ars Moriendi, Holandia 1460 rok
Strona z Apokalipsy wydanej w okresie 1450-1500

Książka blokowa (lub książka ksylograficzna z greckiego ksylon + grapho, drewno + piszę) – forma książki, która powstaje w wyniku odbijania jednostronnie stron (tekstu oraz rysunków) z klocków drzeworytowych.

Historia powstania książki

[edytuj | edytuj kod]

Książka blokowa pojawiła się w Europie w XV wieku. Była to pośrednia forma pomiędzy rękopisem a książką drukowaną ruchomymi czcionkami. Dzieli się ją na kilka grup w zależności od stosunku obrazu do tekstu:

  • obraz bez tekstu (były to głównie wizerunki świętych, karty do gier czy tarcze herbowe oraz mapy. Tekst dopisywany był ręcznie, a w późniejszym okresie odbijano go z czcionek w prasach drukarskich);
  • obraz i tekst znajdował się na jednej płytce (tekst służył do objaśnienia treści rysunku);
  • obraz i tekst był tworzony na oddzielnych płytkach i odbijany na osobnych kartach;
  • tekst pozbawiony rysunku (głównie podręczniki szkolne, gramatyki języka łacińskiego tzw. donaty).

Treść książek blokowych dotykała najczęściej tematyki religijnej i miała charakter moralizatorski, kaznodziejski, rzadziej poświęcone były obyczajom ludowym lub służyły rozrywce. Większość tego typu druków nie była opatrzona ani datą, ani nazwiskiem. Szacuje się, iż pierwsze książki blokowe powstały w latach 1420–1430 w Holandii, a następnie powstawały w południowych Niemczech, w Norymbergi, Ulm, Augsburgu i w Szwabii. Szczyt ich rozwoju przypada na lata 1455–1460. Ostatnie tego typu druki datuje się na początek lat XVI wieku. Według niemieckiego XIX-wiecznego uczonego, Wilhelma Ludwika Schreibera, z okresu od lat 30. XV wieku do pierwszych lat XVI wieku zachowały się 33 dzieła w 100 wydaniach, przy czym najwcześniejsze mają niektóre fragmenty zapisane ręcznie[1].

Wydania książki blokowej

[edytuj | edytuj kod]

Do tytułów wytworzonych w ten sposób należały, m.in.:

Książki blokowe w zbiorach bibliotecznych[2]

[edytuj | edytuj kod]

Uniwersytet w Heidelbergu[3]

[edytuj | edytuj kod]
  • Apokalypse,(łac.) wyd.południowe Niemcy (?), ok. 1469 (Pal Cod. Germanisches 226a)
  • Apokalypse (łac. z odręcznymi tłumaczeniami niemieckimi) (Pal Cod. Germanisches 34)
  • Ars-Moriendi (łac. – niem. z odręcznymi tłumaczeniami niemieckimi)
  • Biblia pauperum (ksylograficzna z ręcznie pisanym tekstem)(Pal Cod. Germanisches 438
  • Biblia Pauperum (łacina z ręcznym tłumaczeniem) (Pal Cod. Germanisches 34)
  • Death of dance, Pal Cod. Germanisches 438)
  • Symbolum Apostolicum, Cod. Pal. germ. 438,
  • Septimania poenalis, Cod. Pal. germ. 438,
  • Planetenbuch, Cod. Pal. germ. 438,
  • Geschundener Wolf (dwuwierszowa bajka o chorym lwie), Cod. Pal. germ. 438,
  • Dekalog, Cod. Pal. germ. 438,
  • Ab anno domini 1478 (kalendarz na lata 1478–1496), 1478
  • Ars memorandi, ok. 1470/75
  • Ars moriendi, ok. 1475
  • Die XXIIII. Stund des wercks vnser erlösung vnd des leydens xpi Christi, 1475
  • Donatus, Aelius: Ars minor, ok. 1485
  • Wagner, Ulrich (?): Regula von dre ist drey dinck die du setzt (sog. Bamberger Blockbuch), ok. 1471/1482

Münchner Digitalisierungszentrum[5]

[edytuj | edytuj kod]
Strona z Biblii Pauperum z 1455 roku
Strona z dzieła pt. Taniec ze śmiercią z 1455-1458
  • Abecedarium, [Süddeutschland (Ulm)?], [ca. 1470?] (Xylogr. 39 t)
  • Ars et modus contemplativae vitae, Norymberga, 2 egz z 1473
  • Ars memorandi per figuras evangelistarum, Północne Niemcy (Norymberga lub Schwabia), 3 egz. z ok. 1470/75
  • Ars memorandi per figuras evangelistarum, Północne Niemcy, 5 egz. z lat po 1470
  • Ars moriendi, Ulm, 2 egz. z ok. 1468/69
  • Ars moriendi, Nadrenia (Dolny Ren, Kolonia, Moguncja), [ok. 1470] (Memmingen, Stadtbibliothek)
  • Ars moriendi, Nadrenia (Dolny Ren, Kolonia, Moguncja), [ok. 1470]
  • Ars moriendi, Nadrenia (Dolny Ren, Strasburg, Basel), [ok. 1480/85?]
  • Ars moriendi (południowe Niemcy), 3 egz. z lat ok. 1475
  • Ars moriendi (południowe Niemcy), 2 egz. z lat ok. 1480/85
  • Biblia pauperum, Niemcy, [ok. 1469]
  • Biblia pauperum, Niemcy,
  • Biblia pauperum, Nördlingen, 4 egz. z 1470,
  • Biblia pauperum, Norymberga, 3 egz z 1472,
  • Biblia pauperum, Holandia (z lat ok. 1460/65, ok. 1465, 2 egz. z lat ok. 1460/63)
  • Canticum canticorum, Niemcy 3 egz. z lat ok. 1469/70
  • Canticum canticorum, Holandia, 3 egz z lat ok. 1465
  • Der Antichrist und die fünfzehn Zeichen vor dem Jüngsten Gericht, Norymberga, 2 egz z lat 1472
  • Der Antichrist und die fünfzehn Zeichen vor dem Jüngsten Gericht, Norymberga, [ok. 1450 (ale nie po 1467)]
  • Der Antichrist und die fünfzehn Zeichen vor dem Jüngsten Gericht, południowe Niemcy, 4 egz. z lat ok. 1465, ale przed 1470
  • Die sieben Planeten, Bazylea, [ok. 1465/70]
  • Die sieben Planeten, Szwabia, [ok. 1465]
  • Donatus, Aelius: Ars minor, Ulm, [ok. 1476/77]
  • Donatus, Aelius: Ars minor, Bazylea, [ok. 1486]
  • Donatus, Aelius: Ars minor, Mittelrhein, [przed 1475]
  • Donatus, Aelius: Ars minor, [ok. 1485/90]
  • Franciscus [de Retza]: Defensorium inviolatae virginitatis Mariae, Nördlingen, 3 egz. z 1470
  • Hartlieb, Johannes: Chiromantie, Augsburg, 3 egz. z ok. 1485/95
  • Apokalypse Johannis, Niemcy, [ok. 1468/70]
  • Apokalypse Johannis, Holandia, 2 egz z ok. 1465/70
  • Apokalypse Johannis, Apokalypse Holandia, [ok. 1465/70]
  • Apokalypse Johannis, Apokalypse Niemcy, 2 egz. z ok. 1468/70
  • Apokalypse Johannis, Apokalypse Holandia, [ok. 1465/70]
  • Jtem in dem puechlein stet geschrieben wie Rome gepauet ward, Rzym, [ok. 1475]
  • Meinradslegende, [ok. 1466?]
  • Regiomontanus, Johannes: Kalendarz, Norymberga, 3 egz z ok. 1474/76
  • Speculum humanae salvationis, Holandia, [2 połowa XV wieku]
  • Speculum humanae salvationis, Holandia, 2 egz. z ok. 1468/79
  • Symbolum apostolicum, północne Niemcy, [przed 1470]
  • Symbolum apostolicum, północne Niemcy, [po 1470?]
  • Totentanz, [południowe Niemcy], [ok. 1465/70?]
Dzieło Speculum Humanae Salvationis z 1470 roku

Oxfordzka Biblioteka Bodleiana[6]

[edytuj | edytuj kod]
  • Apocalypse, Niderlandy i Niemcy 1460,
  • Apocalypse, Niemcy 1465,
  • Apocalypse, Niemcy 1468/70,
  • Biblia Pauperum, Holandia ok. 1460-3, druk w Niemczech ok. 1465-70
  • Biblia Pauperum, Niemcy ok. 1462-8
  • Biblia Pauperum, Niemcy ok. 1470
  • Canticum Canticorum, Niemcy ok. 1469-70
  • Donatus: Ars minor, Ulm, Conrad Dinckmut, ok. 1476/80
  • Speculum humanae salvationis, Niederlandy, ok. 1474-5
  • Passion [fragment], Süddeutschland, ok. 1460/65

Biblioteka Uniwersytecka Princeton

[edytuj | edytuj kod]
  • Biblia pauperum, Norymberga, Hans Sporer, 1471 nie później niż 1475[7]

Biblioteka Kongresowa w Waszyngtonie

[edytuj | edytuj kod]
  • Apocalypsis Sancti Johannis, Niemcy ok. 1470[8]
  • Ars memorandi per figuras Evangelistarum, Niemcy ok. 1470[9]
  • Ars moriendi, Niemcy ok. 1466[10]
  • Ars moriendi, Niemcy, ok. 1470[11]
  • Ars Moriendi, Niemcy, 1475[12]
  • Biblia pauperum, Niederlandy ok. 1470[13]
  • Passio Christi, Niemcy ok. 1470[14]

Biblioteka księżnej Anny Amalii w Weimarze

[edytuj | edytuj kod]
  • Biblia pauperum – ok. 1470-1475[15]
  • Ars memorandi notabilis per figuras evangelistarum. – ok. 1470-1475[15]

Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel

[edytuj | edytuj kod]
  • Apocalypsis S. Johannis. [ok. 1465-70][16]
  • Apocalypsis S. Johannis. [ok. 1470-75][17]
  • Apocalypsis S. Johannis. [ok. 1462/3][18]
  • Ars moriendi. Ulm, [ok. 1470][19]
  • Ars moriendi Oberrhein, [ok. 1480/85][20]
  • Ars moriendi Kolonia [ok. 1475][21]
  • Biblia pauperum [ok. 1470-75][22]
  • Biblia pauperum [ok. 1462-68][23]
  • Biblia pauperum Nördlingen: [Walther ; Hurning], [nie przed 1470][24]
  • Biblia pauperum Nürnberg: [Sporer], 1471[25]
  • Geschichte des Simon von Trient Trient: Duderstat, 6.IX.1475[26]
  • Hartlieb, Johannes: Die Kunst der Chiromantie Augsburg: Schapf, [ok. 1485/95][27]
  • nie zidentyfikowany kalendarz[28]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Do dnia dzisiejszego odnajduje się fragmenty książek blokowych w toku badań makulaturowych.
  2. Na podstawie niemieckojęzycznych Wikiźródeł.
  3. Cod. Pal. germ. 226a Apokalypse, lat. (Blockbuch) (Süddeutschland (?), vor 1469) [online], digi.ub.uni-heidelberg.de [dostęp 2017-11-24] (niem.).
  4. BVB Multimediaserver – Sitemap [online], bvbm1.bib-bvb.de [dostęp 2017-11-24].
  5. DFG-Viewer [online], dfg-viewer.de [dostęp 2017-12-21] (niem.).
  6. Search Results: All Fields similar to 'Arch. g d.56' – ODL [online], bodley30.bodley.ox.ac.uk:8180 [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-07].
  7. Princeton University Library.
  8. Library of Congress.
  9. Library of Congress.
  10. Library of Congress.
  11. Library of Congress.
  12. Library of Congress.
  13. Library of Congress.
  14. Library of Congress.
  15. a b Ars memorandi notabilis per figuras evangelistarum – Herzogin Anna Amalia Bibliothek – Digitale Sammlungen [online], ora-web.swkk.de [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2015-04-04].
  16. HAB.
  17. HAB.
  18. HAB.
  19. HAB.
  20. HAB.
  21. HAB.
  22. HAB.
  23. HAB.
  24. HAB.
  25. HAB.
  26. HAB.
  27. HAB.
  28. HAB.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Barbara Bieńkowska, Elżbieta Maruszak, Książka na przestrzeni dziejów, Warszawa: wyd. Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej im. Heleny Radlińskiej, 2005, ISBN 83-88581-21-X, OCLC 69448988.
  • Helena Szwejkowska, Książka drukowana XV – XVIII wieku, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław 1975.
  • Bronisław Kocowski, Drzeworytowe książki średniowieczne, wyd. Ossolineum, Wrocław 1974.