Przejdź do zawartości

Mongolia (region)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Terytoria zamieszkałe obecnie przez Mongołów (obszar mongolskiej irredenty)

Mongolia – termin używany jako synonim współczesnego państwa mongolskiego[1] lub na określenie znacznie większego regionu historyczno-geograficznego w Azji Centralnej, obejmujący rdzenne ziemie ludów mongolskich[2]. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej nie wyróżnia takiego regionu geograficznego[3].

Terytorium historycznej Mongolii zostało zjednoczone przez Czyngis-chana na początku XIII wieku, przez wcielenie do jednego państwa ziem ludów mongolskich, w tym: Mongołów, Tatarów, Merkitów, Kereitów, Najmanów, a w 1207 także Ojratów i Buriatów[4].

Obszar historycznej Mongolii najbardziej ogólnie określano jako terytorium między Wielkim Murem Chińskim a Syberią[5]. Tak też o Mongolii pisał Ferdynand Ossendowski:

W sercu Azji leży tajemniczy, bogaty, olbrzymi kraj − Mongolia. Od spadów Tiań-Szana i gorących piasków zachodniej Dżungarii do leśnych Sajanów i do wielkiego muru chińskiego zajmuje ona największą część Azji Centralnej. Kolebka ludów, historii i legend, ojczyzna największych i najbardziej krwawych zaborców, którzy pozostawili po sobie ruiny swoich grodów stołecznych, już zasypanych piaskami pustyni, swoje czarodziejskie sygnety i stare koczownicze prawa; państwo mnichów i złych duchów, arena koczujących plemion − nomadów rządzonych przez (...) potomków chanów Dżengiza i Kubłaja − to jest Mongolia[6].

Na skraju pustyni Gobi

Inne źródła precyzują, że kraina ta obejmuje dzisiejszą Republikę Mongolii i chińską Mongolię Wewnętrzną[7]. B. Gungaadasz podaje, że podział na Mongolię Północną (na północ od Gobi) i Południową nastąpił w połowie XVI w., a potem doszło do podziału Mongolii Północnej na Wschodnią (chałchaską) i Zachodnią (ojracką)[8]. Podobną podział przyjmuje S. Kojło, stosując jednak trochę odmienne nazewnictwo dla tych samych obszarów: Mongolia Zachodnia, Centralna (Chałcha) i Południowo-Wschodnia[9] Ponieważ księstwa południowe dostały się wcześniej pod władzę Mandżurii (w 1636) niż księstwa północne (Chałcha w 1691 i Ojracja w 1758), to Mongolię Południową zaczęto w XVII w. nazywać Wewnętrzną, a północną – Zewnętrzną[10][11]. E. Murzajew jako część Mongolii wymienia oprócz terenów obecnego państwa mongolskiego także następujące obszary położone dziś w obrębie Chin: północne części Dżungarii, prowincji Gansu, prowincji Qinghai, całe prowincje: Ningxia, Suiyuan, Czahar i Bargę, wskazuje także, że zdaniem niektórych autorów zalicza się do Mongolii także Dżehol[12]. Po zakończeniu podboju Mongolii przez Mandżurię w 1758 roku Mandżurowie oddzielili administracyjnie od ziem Ojratów (Mongołów Zachodnich) jej północną część, wyodrębniając ją w okręg Kobdo i łącząc go administracyjnie z Mongolią Wschodnią. W ten sposób pod pojęciem Mongolia Zewnętrzna zaczęto rozumieć te dwa obszary: Chałchę i okręg Kobdo[13]. Do Mongolii zalicza się też rosyjską Tuwę, która aż do 1911 roku była jednym z ajmaków Mongolii Zewnętrznej (jako Urianchaj) i dopiero w 1912 zostało de facto przejęte przez Rosję, która prawnie ogłosiła ten teren swym protektoratem w roku 1914[14]. Baabar do historycznej Mongolii zalicza też Buriację (Buriat-Mongolię), włączoną do Rosji ostatecznie w 1727 roku[15].

Zjednoczenie historycznej Mongolii było postulatem ruchu panmongolskiego. Postulaty zjednoczenia ziem mongolskich (bez Buriacji) wysuwał już rząd mongolski w 1911 i 1912 r. w trakcie negocjacji z Rosją[16]. W podpisanym traktacie doszło do kompromisowego zapisu – Rosja nie uznała przynależności Mongolii Wewnętrznej, Bargi i Urianchaju do Mongolii, ale zgodziła się na użycie ogólnego terminu Mongolia, zamiast Mongolia Zewnętrzna[17]. Do koncepcji Panmongolii wrócili politycy mongolscy i buriaccy w 1919 roku przy poparciu Japonii i niektórych dowódców Białych (głównie Grigorij Siemionow). Państwo mongolskie miało obejmować Mongolię Zewnętrzną, Wewnętrzną, Buriację i Bargę, a w marcu w Czycie powołano rząd panmongolski[18]. W rozmowach nie uczestniczył dwór Bogdo Gegena[19], który zwalczał ten wariant panmongolizmu (m.in. z powodu zbyt dużych wpływów w postulowanym państwie Burjatów i Bargów oraz na skutek nacisków krajów sąsiadujących), wrogo do tej koncepcji nastawiony był Aleksandr Kołczak i rząd Chin[18]. Do idei zjednoczenia wszystkich ludów mongolskich i powstania na ich obszarze państwa Mongolia nawiązywał też baron Ungern w czasie władania Mongolią Zewnętrzną w 1921 r. i Japończycy w czasie II wojny światowej[20].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. np. E. Murzajew, 1957. Mongolia. Strona 31. PWN.
  2. np. E. Murzajew, 1957. Mongolia. Strona 31. PWN., także S. Kałużyński określa mianem Mongolii ziemie koczowników zjednoczone przez Czyngis Chana do 1206, przed podbojem przez niego ziem ludów osiadłych, patrz S. Kałużyński, 1983: Dawni Mongołowie. PIW, str. 30 i 36., podobnie Encyklopedia PWN 1966, tom 7, hasło Mongolia, strona 433
  3. Protokół z 28. posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski (21 listopada 2006 roku)
  4. S. Kałużyński, 1983: Dawni Mongołowie. PIW, str. 13 i 29-30.
  5. Ł. Hirba, 1953: Nowa Mongolia. Wiedza Powszechna, strona 30.
  6. Ferdynand Antoni Ossendowski, Zwierzęta, ludzie, bogowie, Białystok: „Łuk”, 1991, s. 85, ISBN 83-85183-04-3, OCLC 834073461.
  7. Encyklopedia PWN 1966, tom 7, hasło Mongolia, strona 434, mówi się tam o opanowaniu w 1634 r. przez Mandżurów południowej Mongolii, zwanej od tego momentu Mongolią Wewnętrzną
  8. B. Gungaadasz, 1986: Mongolska Republika Ludowa, PWN, s. 94.
  9. Kojło S., 1983: Suche Bator. Książka i Wiedza, strona 8.
  10. S. Kałużyński, 1978: Tradycje i legendy ludów Mongolii, Iskry, s. 262.
  11. Daty opanowania przez Mandżurów za: B. Gungaadasz, 1986: Mongolska Republika Ludowa, PWN, s. 96.
  12. E. Murzajew, 1957, Mongolia, s. 31.
  13. B. Gungaadasz, 1986: Mongolska Republika Ludowa, PWN.
  14. Baabar, 2005: Dzieje Mongolii, s. 186-187.
  15. Baabar, 2005: Dzieje Mongolii, s. 104-106 i 186.
  16. Baabar, 2005: Dzieje Mongolii, s. 192-194.
  17. Baabar, 2005: Dzieje Mongolii, s. 194.
  18. a b Baabar, 2005: Dzieje Mongolii, s. 234-236.
  19. K. Tur: Posłowie [w:] F.A. Ossendowski, Zwierzęta, ludzie, bogowie, s. 244.
  20. J. Palmer, 2010: Krwawy biały baron, s.246 i 308.