Przejdź do zawartości

Mykoła Kulisz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mykoła Hurowycz Kulisz
Микола Гурович Куліш
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

5 grudnia 1892
Czapłynka, gubernia taurydzka, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

3 listopada 1937
uroczysko Sandarmoch, Karelska ASRR, RFSRR, ZSRR

Narodowość

ukraińska

Język

ukraiński

Dziedzina sztuki

dramaturg, poeta

podpis

Mykoła Hurowycz Kulisz (ukr. Микола Гурович Куліш; ur. 23 listopada?/5 grudnia 1892 w Czapłynce, gubernia taurydzka, zm. 3 listopada 1937 w Sandarmoch, Karelia) – ukraiński pisarz, reżyser, dramaturg, działacz społeczny, dziennikarz i redaktor, pedagog. Jego twórczość otworzyła nowe kierunki w rozwoju światowej sztuki dramaturgicznej XX wieku. Jeden z przedstawicieli rozstrzelanego odrodzenia.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się we wsi Czapłynka (dzisiejszy obwód chersoński). Mimo trudnego dzieciństwa (śmierć matki, pobyt w sierocińcu) zdołał ukończyć podstawową szkołę wiejską, a od 1905 r. uczył się w prywatnym gimnazjum w Oleszkach. Dał się tam poznać ze swojej artystycznej strony, pisał wiersze, redagował gazety uczniowskie, organizował własne wystawy, poznawał twórczość klasyków literatury światowej. W 1914 r. rozpoczął naukę na wydziale historyczno-filozoficznym uniwersytetu w Odessie. Pierwsza wojna światowa zweryfikowała jego zamiary i w latach 1915–1917 walczył na froncie niemieckim – koło Wilna, na Wołyniu, w Galicji. Będąc dobrym żołnierzem (osiągnął rangę kapitana sztabu, był dwa razy ranny), nie zaniechał twórczości literackiej – pisywał wiersze satyryczne, a nawet jednoaktowe sztuki, później wystawiane przez amatorski teatr żołnierski. W 1917 r. powrócił do Oleszek (dzisiejszy Ciurupińsk), gdzie rozpoczął pracę na rzecz lokalnej społeczności, zaangażował się m.in. w sprawy oświaty. W powiecie dnieprowskim założył kulturalno-polityczne towarzystwo „Proswita” i został jego prezesem. W 1919 r.organizował opór przeciwko wojskom Ententy. Jego Pierwszy Ukraiński Dnieprowski Pułk okrył się sławą w defensywie. Latem tego roku, razem z Armią Czerwoną, wycofuje się na północ Ukrainy, nie chcąc jednak emigrować do Rosji, powraca do Oleszek. W ciągu kolejnych lat pracuje tam jako inspektor oświatowy, zakłada ukraińskie szkoły, przytułki i przedszkola.

Lata 20.

[edytuj | edytuj kod]

Będąc świadkiem głodu w 1921 r., rozpoczyna pracę nad dramatem 97, który zostanie zakończony już w Odessie. Od 1924 r. sztuka trafiła na deski nie tylko ukraińskich, ale i rosyjskich teatrów. Równym sukcesem okazała się sztuka Komuna w stepach z 1925. Obydwa dzieła, choć widać w nich było przebłyski talentu Kulisza, nie zwiastowały jego późniejszego sukcesu. Propagandowy styl dobitnie pokazywał, że młodemu twórcy brakuje obycia, które zdobywano wtedy w centrach kultury, takich jak Charków czy Kijów. Obejmując w 1925 r. posadę w Komitecie Oświaty USRR, podróżuje po całej Ukrainie, poznając bolączki i pragnienia ukraińskiej wsi. W tym samym roku przeprowadza się do Kijowa. Zaprzyjaźnia się z Mykołą Chwylowym, Pawłem Tyczyną, Łesiem Kurbasem i współpracuje z jego teatrem Berezil. To przełomowy dla twórczości Kulisza moment, w ciągu pierwszego roku życia w Kijowie, do 1926 r., kończy trzy sztuki, w których widać poszukiwanie nowych form dramaturgicznych oraz ostrą i niezależną społeczno-krytyczną myśl. Żadna z nich nie została wystawiona, cenzura natychmiast poznała się na talencie Kulisza i nie pozwoliła na ich pokazanie. Po ogłoszeniu przez Stalina walki przeciw Chwylowemu i WAPLITE (Wilna Akademija Prołetarśkoji Literatury), Kulisz, zadeklarowany Ukrainiec i komunista, rzucił się do ataku. W listopadzie 1926 r. został prezesem WAPLITE i do końca jej działalności bronił zjednoczonych w niej twórców. Wraz z samorozwiązaniem tej organizacji, Kulisz zrewidował swoje poglądy na ukraińską rewolucję, stosunki ukraińsko-rosyjskie, a zwłaszcza drogę własną i ukraińskich komunistów. Jednocześnie pogłębiał swoją wiedzę na temat światowego teatru i dramatu. Przygotowywał się do stworzenia dzieł swojego życia, którymi zostały Reformator (ukr. Narodnyj MałachijMyna Mazajło oraz Patetyczna sonata. Wszystkie trzy zostały zabronione przez cenzurę, chociaż Patetyczną sonatę wystawiano na deskach teatru kameralnego w Moskwie.

Lata 30.

[edytuj | edytuj kod]

Kulisza bardzo poruszyło samobójstwo Mykoły Chwylowego w 1933 roku. Całą następną noc czuwał przy ciele przyjaciela, w momencie opuszczania trumny do grobu dostał ataku histerii, po pogrzebie jego smutek był tak wielki, że żona schowała jego rewolwery – w obawie przed kolejnym samobójstwem. Uspokoił jednak małżonkę: „Bądź spokojna, nie zrobię tego, co zrobił Chwylowy. Znajdę w sobie siły i będę walczył do końca”. Jesienią 1933 r. razem z Łesiem Kurbasem i jego teatrem Berezil udało się wystawić sztukę Kulisza Makłena Grasa, w której ominięto wszystkie ukraińskie tematy tak, aby cenzura nie mogła jej zabronić. Nie udało to się jednak i po specjalnym pokazie dla Komitetu Centralnego KPU i NKWD, sztukę zdjęto z afisza. Było to ostatnie dzieło Kulisza- znane szerokiej publiczności. Kolejnych, np. komedii Zakut, dramatu Proszczaj, Selo, Dialohy, Wicznyj bunt i Tak nie pokazano na deskach teatrów, nie dopuszczono do druku, a ich rękopisy zaginęły podczas wojny. 7 grudnia 1934 r. Kulisza aresztowano. Oskarżono go o przynależność do nieistniejącego „Wszechukraińskiego bojowniczego centrum terrorystycznego” („Wseukrajins’kyj borot’bysts’kyj terorystycznyj centr”), Kulisz zgodził się ze wszystkimi zarzutami, został skazany na 10 lat pobytu w obozie koncentracyjnym i trafił do łagru SŁON na Sołowki, gdzie przetrzymywano go w ciemności, bez prawa do spacerów na wolnym powietrzu i opieki szpitalnej. Jego rodzinę z dnia na dzień wyrzucono z mieszkania. Pisał pełne miłości i troski listy do rodziny, ostatni datowany jest na 15 czerwca 1937 roku. 9 października 1937 „trójka specjalna” NKWD obwodu leningradzkiego RFSRR skazała jednym wyrokiem listę 1116 więźniów Sołowek na śmierć. Na liście znajdowało się nazwisko Kulisza. Został rozstrzelany na uroczysku Sandarmoch w Karelii w masowej egzekucji wraz z innymi twórcami ukraińskimi (Łesiem Kurbasem, Ołeksą Slisarenką, Mykołą Zerowem, Myrosławem Irczanem, Pawło Fyłypowyczem i in.). Na wszelkie zapytania rodziny o los Kulisza z Moskwy nadchodziła odpowiedź „Nie wiemy”.

Niektóre dzieła

[edytuj | edytuj kod]
  • 97 (1924)
  • Komuna v stepach / Комуна в степах (1925)
  • Otak zapustyv Huska / Отак загинув Гуска (1925)
  • Chulij Churyna / Хулій Хурина (1926)
  • Zona / Зона (1926)
  • Narodnyj Malachij / Народний Малахій (1927) (pol. Reformator; przekł. S. E. Bury)
  • Myna Myzajlo / Мина Мазайло (1928)
  • Patetyczna sonata / Патетична соната (1929)
  • Vicznyj bunt / Вічний бунт (1932)
  • Maklena Hrasa / Маклена Граса (1933)
  • Proszczaj, selo / Прощай, село (1933)
  • Povorot Marka / Поворот Марка (1934)

Ocena twórczości

[edytuj | edytuj kod]

Kulisz zapisał się w historii literatury ukraińskiej jako twórca dramatu neobarokowego. Wpływ na jego twórczość mieli Pawło Tyczyna, Mykoła Chwylowyj, Łeś Kurbas, Łesia Ukrainka, a także tradycja ukraińskiego wertepu. Bliskie Kuliszowi były dramaty – Cervantesa, Szekspira. Czerpał z nich radosny światopogląd i organiczne połączenia wiecznych antytez: tragizmu i komizmu, piękna i brzydoty, humoru i patosu itp. Był również Kulisz mistrzem komedii politycznej – doskonale znał i czuł ducha i tradycję ukraińskiego świata i języka. Nie był jednak ukrainofilem, miłość do ojczyzny go nie zaślepiła, a pozwoliła odkryć tragiczne sprzeczności i słabości Ukraińców. Dzięki sztukom Kulisza, możliwe było wyniesienie ukraińskiego teatru do poziomu najlepszych teatrów świata.

Bibliografia, literatura, linki

[edytuj | edytuj kod]