Przejdź do zawartości

Lata nasienne

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Lata nasienne (ang. masting, mast seeding years[1]) – lata zsynchronizowanej dla danego regionu obfitości nasion drzew lub krzewów. Zwykle zjawisko występuje co 1-8(10)[2] lat w zależności od gatunku i może mieć charakter lokalny, regionalny lub kontynentalny[3][4].

Jedną z hipotez wyjaśniających występowanie lat nasiennych jest nasycenie zjadaczy nasion (niedobór pokarmu w postaci nasion ogranicza populację ich konsumentów; w przypadku obfitości nasion niewielka populacja nie jest w stanie zjeść ich wszystkich, co zwiększa szansę na wykiełkowanie)[3].

Synchronizacja

[edytuj | edytuj kod]

Przebieg synchronizacji wewnątrzgatunkowej wyjaśniany może być przez hipotezę o wpływie dostępności pierwiastków biofilnych na lata nasienne: "[...] gdy roślinom z danej populacji uda się nazbierać odpowiednią ilość energii – kwitną. By kwiaty mogły przekształcić się w owoce, potrzebny jest pyłek, który może zostać dostarczony przez współwystępujących w danej okolicy przedstawicieli tego samego gatunku. Jeśli pyłek jest dostępny, rośliny wydają kolejną porcję energii na owoce i w ten sposób kończą sezon z podobnym deficytem energetycznym. Będą go musiały więc razem odrabiać przez najbliższe kilka lat. W momencie, gdy znów osiągną odpowiedni poziom, proces się powtórzy. Wszystkie inne osobniki, które zakwitną w innym czasie niż populacja na danym terenie, nie wytworzą owoców. W związku z tym, pozostanie im wystarczająca ilość energii, by zakwitnąć kolejnego lata. Teoretycznie więc będą kwitnąć rok w rok, dopóki nie nastąpi synchronizacja z innymi roślinami"[4].

Z kolei za synchronizację międzygatunkową może odpowiadać letnia pogoda (głównie temperatura i wilgotność) roku (lub dwóch) poprzedzającego rok nasienny (stanowi ona sygnał inicjujący rozwój generatywny – związany z wydaniem nasion) lub szybko wzrastająca liczba zapylaczy (o szerokim spektrum zapylanych gatunków) skorelowana z dużą liczbą dostępnych kwiatów[4].

Powyższe hipotezy nie wykluczają się wzajemnie, a "gatunki mogą być zarówno powiązane ze sobą przez pyłek, zapylaczy, jak i wykorzystywać pogodę jako wskazówkę do rozpoczęcia rozmnażania"[4].

Ze względu na zmiany klimatu – przynajmniej u niektórych gatunków (np. buka zwyczajnego) zaburzona jest synchronizacja kwitnienia. Obserwuje się też coraz mniej lat spoczynkowych[1][5].

Lata nasienne u wybranych gatunków[2]
Gatunek Lata nasienne
Bez czarny 1-2
Brzoza brodawkowata 1-2
Buk zwyczajny 5-8(10)
Czeremcha amerykańska 1-2
Dąb bezszypułkowy 5-8
Dąb czerwony 2-3
Dąb szypułkowy 3-8
Dereń jadalny 1-2
Głóg dwuszyjkowy 1-2
Głóg jednoszyjkowy 1-2
Grab pospolity 2-3
Jesion wyniosły 2-3
Jodła pospolita 3-4
Klon jawor 1-2
Leszczyna pospolita 1-2
Lipa drobnolistna 1-2
Lipa szerokolistna 1-2
Modrzew europejski 2-4
Kosodrzewina 2-3
Sosna limba 4-8
Sosna zwyczajna 3-4
Świerk pospolity 3-5
Topola osika 1-2
Wiąz pospolity 1-2

Korzyści dla roślin[3][5]

[edytuj | edytuj kod]
  • zwiększenie szansy na zapylenie – dużo drzew lub krzewów tego samego gatunku kwitnie jednocześnie,
  • zwiększenie szansy na wykiełkowanie – nie wszystkie nasiona zostają zjedzone,
  • ograniczenie populacji konsumentów w latach ubogich w nasiona,
  • odpoczynek od wydawania nasion pozwala zgromadzić więcej rezerw energetycznych – w latach nasiennych nasiona mogą być większe,
  • ograniczenie wydatków energetycznych na wyprodukowanie dużych i ciężkich nasion – duże nasiona w dużą ilością składników odżywczych zwiększają szanse na wykiełkowanie,
  • rozszerzenie zasięgu, ograniczenie konkurencji pomiędzy osobnikiem rodzicielskim a potomnym, ochrona nasion przed szkodliwymi czynnikami (np. wysuszenie, niska temperatura, promieniowanie UV) – konsumenci, zwykle niewielkie gryzonie, gromadzą zapasy nasion z dala od drzewa rodzicielskiego (często o korzystnym mikroklimacie), a w zimie często o nich zapominają lub jej nie przeżywają.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Michał Bogdziewicz i inni, Climate warming disrupts mast seeding and its fitness benefits in European beech, „Nature Plants”, 2020, s. 1–7, DOI10.1038/s41477-020-0592-8, ISSN 2055-0278 [dostęp 2020-02-12] (ang.).
  2. a b Lata nasienne i ciężar 1000 sztuk nasion [online], Otwarta Encyklopedia Leśna, 13 września 2013 [dostęp 2020-11-12].
  3. a b c Michał Bogdziewicz, Lata nasienne i gryzonie czyli o wpływie zwierząt na rozsiewanie nasion buka i dębu, „Wszechświat”, 115 (1-3), 2014, s. 107-110 [dostęp 2020-02-12].
  4. a b c d Michał Bogdziewicz, Aleksandra Wróbel, Ekologiczne aspekty lat nasiennych u drzew, „Kosmos”, 61 (4(297)), 2012, s. 667-675 [dostęp 2020-02-12].
  5. a b Ludwika Tomala, Buk buczy na zmiany klimatu. Globalne ocieplenie rozregulowuje mu cykl [online], Nauka w Polsce, 11 lutego 2020 [dostęp 2020-02-12].