Przejdź do zawartości

Sumokształtne

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sumokształtne
Siluriformes[1]
Cuvier, 1816
Okres istnienia: kreda późna–dziś
100.5/0
100.5/0
Ilustracja
Od góry: Corydoras splendens, Bagre marinus i Hoplosternum littorale
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

promieniopłetwe

Podgromada

nowopłetwe

Infragromada

doskonałokostne

Nadrząd

otwartopęcherzowe

Rząd

sumokształtne

Sumokształtne[2] (Siluriformes) – rząd ryb promieniopłetwych (Actinopterygii), pierwotnie słodkowodnych, o dużym zróżnicowaniu pod względem morfologicznym i biologicznym. Obejmuje ponad 3700 gatunków, z których wiele ma duże znaczenie gospodarcze – większe są poławiane w celach konsumpcyjnych, komercyjnie i sportowo, a gatunki o niewielkich rozmiarach są popularne w akwarystyce. Uwzględniając zapis kopalny, sumokształtne są znane ze wszystkich kontynentów. Najstarsze znane otolity sumokształtnych pochodzą z pokładów górnej kredy[3]. Siluriformes stanowią takson siostrzany strętwokształtnych. Dawniej klasyfikowane były w randze podrzędu o nazwie sumowce[4] (Siluroidei) w karpiokształtnych.

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

W zapisie kopalnym znane są ze wszystkich kontynentów (z wyjątkiem Australii). Z Antarktydy opisano ich skamieniałości pochodzące z eocenu i oligocenu. Występują w wodach słodkich, słonych i słonawych. Współcześnie żyjące gatunki rozprzestrzeniły się po całym świecie, najliczniej występują w wodach słodkich obydwu Ameryk (ponad 2050 gatunków), poza tym zasiedliły Afrykę, Europę i Azję. Rodziny Ariidae i Plotosidae to ryby głównie morskie, ale niektórzy ich przedstawiciele są częstymi gośćmi wód słonawych, przybrzeżnych, czasem wpływają do rzek na całym świecie, w tym Australii.

Cechy charakterystyczne

[edytuj | edytuj kod]

Ciało pokryte płytkami kostnymi lub nagie (bez łusek). W czaszce brak kości spójkowej, podpokrywowej i gnykowej brzusznej. Płetwa grzbietowa i płetwy piersiowe z kolcem, który często jest gruby, twardy, a u wielu gatunków stanowi element mechanizmu blokującego. Kolce, zwłaszcza w płetwie grzbietowej, mogą być połączone z gruczołem jadowym. Heteropneustes fossilis z Indii jest znany z agresywnych zachowań wobec ludzi i ryb, a skaleczenie jego kolcem jest bolesne i potencjalnie niebezpieczne. Skaleczenia kolcem Plotosus lineatus mogą spowodować śmierć[5].

Potencjalnie niebezpieczny dla człowieka Plotosus lineatus

U większości gatunków występuje płetwa tłuszczowa. Pysk niewysuwalny, kości szczękowe większości (poza Diplomystidae i †Hypsidoridae) nieuzębione. Na głowie zwykle do czterech par wąsików: jedna para wąsików nosowych, jedna szczękowych i dwie żuchwowe (podbródkowe). Oczy z reguły małe. Obecny aparat Webera. Pęcherz pławny otwarty, dwukomorowy. Brak ości. W płetwie ogonowej występuje do 18 (zwykle 17) promieni głównych. Liczba kręgów: od 15 do 100[6][3].

Długość ciała wielu sumokształtnych nie przekracza 12 cm. Paraiba (Brachyplatystoma filamentosum) osiąga 3,6 m, sum pospolity (Silurus glanis) do 3 m długości (sporadycznie spotykane były większe), a niewiele mniejsze są niektóre Pangasiidae i Pimelodidae[5].

U gatunków żyjących w wartkim nurcie górskich rzek wytworzyły się przyssawki – narządy czepne umożliwiające przyssanie się do podłoża. Gatunki zasiedlające zbiorniki zamulone, o niskiej zawartości tlenu wytworzyły dodatkowe narządy oddechowe (narząd nadskrzelowy u Clariidae i Heteropneustidae), stanowiące przystosowanie do oddychania powietrzem atmosferycznym. Kilka rodzajów w różnych rodzinach sumokształtnych obejmuje ryby zasiedlające zbiorniki podziemne – jaskinie i zbiorniki artezyjskie. Ich oczy są w różnym stopniu zredukowane.

Wiele sumów zakłada gniazda i opiekuje się ikrą, a niektóre również potomstwem. Większość wiedzie drapieżniczy tryb życia, rzadziej żywią się roślinnością, a kilka gatunków (w tym kandyra) pasożytuje na innych rybach.

Słodkowodny sum czerwonoogonowy (Phractocephalus hemioliopterus)
Zbrojnik niebieski (Ancistrus dolichopterus)
Zbrojnik czarnopasy (Panaque nigrolineatus)
Sturisoma złocista (Sturisoma aureum)

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Filogeneza tej grupy ryb nie została do końca wyjaśniona. Większość badaczy uznaje sumokształtne za takson siostrzany dla Gymnotiformes, choć badania molekularne wskazują na bliższe pokrewieństwo z kąsaczokształtnymi (Characiformes). Ciągle odkrywane są nowe gatunki. Dla odkrytego pod koniec XX w. Lacantunia enigmatica utworzono w 2005 nową rodzinę Lacantuniidae. Na podstawie analiz morfologicznych oraz molekularnych przyjmuje się następującą klasyfikację sumokształtnych (kolejność filogenetyczna)[7]:

Incertae sedis:

Diplomystoidei:

Hypsidoroidei:

  • Hypsidoroidea
  • Cetopsoidea

Loricarioidei:

Siluroidei:

  • Siluroidea
  • Sisoroidea:
  • Clarioidea:
  • Arioidea:
  • Doradoidea:
  • Ictaluroidea:
  • Pimelodoidea:

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Siluriformes, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. Ludwik Żmudziński: Żywe skarby mórz. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1980. ISBN 83-02-01238-6.
  3. a b Ginter 2012 ↓, s. 237.
  4. Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
  5. a b Nelson, Grande i Wilson 2016 ↓, s. 208.
  6. Nelson 2006 ↓.
  7. Nelson, Grande i Wilson 2016 ↓.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]