Przejdź do zawartości

Władimir Makanin

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Władimir Makanin
Владимир Семёнович Маканин
Ilustracja
Władimir Makanin (2011)
Imię i nazwisko

Władimir Siemionowicz Makanin

Data i miejsce urodzenia

13 marca 1937
Orsk

Data i miejsce śmierci

1 listopada 2017
Krasny

Narodowość

rosyjska

Język

rosyjski

Alma Mater

Uniwersytet Moskiewski

Dziedzina sztuki

proza

Ważne dzieła
  • Stół pokryty suknem i z karafką pośrodku
  • Jeniec kaukaski
  • Underground czyli Bohater naszych czasów
Strona internetowa

Władimir Siemionowicz Makanin (ros. Владимир Семёнович Маканин; ur. 13 marca 1937 w Orsku, Rosyjska Federacyjna SRR, zm. 1 listopada 2017 w Krasnym koło Rostowa nad Donem[1]) – rosyjski pisarz. Laureat rosyjskiej nagrody Bookera w 1993 roku za powieść Stół pokryty suknem i z karafką pośrodku, jeden z najważniejszych rosyjskich autorów przełomu XX i XXI wieku.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

W 1960 roku ukończył studia matematyczne na Uniwersytecie Moskiewskim; do końca lat 60. pracował jako wykładowca, jednocześnie uczęszczając na kursy dla reżyserów i scenarzystów, organizowane przez Wszechzwiązkowy Państwowy Instytut Kinematografii. Zadebiutował powieścią Linia prosta w 1965 roku, w której przedstawił dwóch absolwentów wyższej uczelni: materialistę, zainteresowanego osiągnięciem namacalnych korzyści, i idealistę, rozumiejącego potrzebę wartości duchowo-etycznych. Wydrukowało ją pismo „Moskwa”. W tym samym czasopiśmie opublikował także swoją opowieść Bez ojca w 1971 roku, w której na przykładzie byłych „bezdomnych dzieci” ukazał nieprzemijającą wartość dobra doznanego w dzieciństwie otoczonym miłością. Oba te utwory spotkały się z pozytywną reakcją rosyjskiej krytyki.

Od początku lat 70. Makanin publikował prawie co roku, przeważnie były to zbiory opowiadań i mikropowieści, zawierające wcześniejsze i nowe utwory. W 1982 w prowincjonalnym piśmie „Siewier” opublikował kontrowersyjną opowieść pt. Zwiastun, która przyniosła mu sporą popularność. Bohaterem utworu jest znachor leczący ludzkie ciała, a przede wszystkim dusze, który przypomina tradycyjnych prawosławnych jurodiwych[2]. Do najważniejszych utworów tego okresu należą: Kluczariow i Alimuszkin (1977), Duchówka (1979), Głosy (1980), Błękitne i czerwone (1981), Człowiek „świty” (1982), Antylider (1983), Obywatel uciekający (1984), Gdzie niebo łączyło się z górami (1984).

W okresie pieriestrojki ukazały się trzy ważne utwory (wszystkie w 1987 roku w centralnych czasopismach): opowieści Strata, Nienadążający oraz powieść On i ona.

Szczyt popularności Makanina przypada na lata 90. XX wieku, kiedy powstały mikropowieści Właz (1991; w 1992 roku nominowana do pierwszej edycji rosyjskiej nagrody Bookera), Stół pokryty suknem i z karafką pośrodku (1993), opowiadanie Jeniec kaukaski (1994; utwór w 2008 roku został sfilmowany przez Aleksieja Uczitiela, a ekranizacja nagrodzona za najlepszą reżyserię na 43. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlowych Warach), a przede wszystkim słynna powieść Underground czyli Bohater naszych czasów (1998) – opus vitae pisarza.

Najnowsza twórczość Makanina wzbudza szereg kontrowersji. Np. powieść o wojnie w Czeczenii Asan (2008) otrzymała zarówno prestiżową nagrodę „Wielka Książka” (ros. „Большая книга”) jako najlepsza książka roku, jak i antynagrodę „NacWorst” (ros. „НацWorst”) jako książka najgorsza. Spory wywołała też skandalizująca powieść Strach (2007; składające się na nią części publikowane były wcześniej w miesięczniku „Nowyj Mir” jako opowiadania i mikropowieści z cyklu Księżyc wysoki na niebie (ros. Высокая-высокая луна; 2001-2006).

W 2011 roku w czasopiśmie „Nowyj Mir” ukazała się powieść Makanina Dwie siostry i Kandinski.

W 2010 roku Makanin odwiedził Polskę; w dniach 16-17 marca był gościem Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego[3].

W języku polskim ukazał się zbiór opowiadań i opowieści Makanina pt. Antylider[4] (1989) oraz powieść Asan[5] (2009), a także kilka pojedynczych utworów (większość we fragmentach).

Cechy twórczości

[edytuj | edytuj kod]

Na dorobek Makanina składa się przede wszystkim proza (opowiadania, mikropowieści, powieści), jest też autorem esejów literackich. Znaczna część twórczości ma podłoże autobiograficzne. Pisze w nurcie realizmu, choć nie obce są mu elementy poetyki surrealizmu oraz postmodernizmu. Bohaterowie jego dzieł to głównie inteligenci, którzy podobnie jak sam pisarz przybyli z prowincji do stolicy (wśród postaci pojawiających się w większej liczbie tekstów są: matematyk Kluczariow oraz pisarz Igor Pietrowicz). Stale powtarzające się motywy-symbole w utworach Makanina to m.in.: osada, barak, tunel, podziemie, tłum, stado, chór, rój, mrowisko, góry, zmrok, a także metafory błyskawicy i rzeki[6]. Na poetykę i ideę twórczości pisarza znaczący wpływ ma zarówno filozofia (Heraklit z Efezu, Martin Heidegger, Friedrich Nietzsche)[7], jak i mitologia oraz literatura klasyczna (przede wszystkim Fiodor Dostojewski, Anton Czechow, Thomas Mann)[8].

Wybrana twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Powieści

[edytuj | edytuj kod]

Nowele

[edytuj | edytuj kod]
  • 1965 – Linia prosta (ros. Прямая линия)
  • 1971 – Bez ojca (ros. Безотцовщина), Sołdat i sołdatka (ros. Солдат и солдатка)
  • 1974 – Powiest' o starom posiełkie (ros. Повесть о старом поселке), Waleczka Czekina (ros. Валечка Чекина)
  • 1975 – Staryje knigi (ros. Старые книги), Pogonia (ros. Погоня)
  • 1976 – Na pierwom dychanii (ros. На первом дыхании)
  • 1979 – Otduszyna (ros. Отдушина), Wartki nurt rzeki (ros. Река с быстрым течением)
  • 1980 – Antylider (ros. Антилидер)
  • 1982 – Głosy (ros. Голоса), Błękitne i czerwone (ros. Голубое и красное)
  • 1984 – Tam, gdzie niebo łączy się z górami (ros. Где сходилось небо с холмами)
  • 1987 – Strata (ros. Утрата), Nienadążający (ros. Отставший)
  • 1988 – Kwazi (ros. Квази)
  • 1992 – Siużet usriednienija (ros. Сюжет усреднения)
  • 1993 – Stół pokryty suknem i z karafką pośrodku (ros. Стол, покрытый сукном и с графином посередине)
  • 1999 – Za czertoj miłosierdija (Dołog nasz put') (ros. За чертой милосердия (Долог наш путь))
  • 2004 – Siur w proletarskom rajonie (ros. Сюр в пролетарском районе)

Opowiadania

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Умер писатель Владимир Маканин, ria.ru (dostęp: 2 listopada 2017).
  2. Janusz Świeży: Żywot jurodiwego Jakuszkina („Предтеча” Władimira Makanina), „Przegląd Rusycystyczny” 2003, nr 4, s. 40–63.
  3. Spotkanie z Władimirem Makaninem i Dmitrijem Bykowem, Rosja literacka A.D. 2009.
  4. Antylider. Biblionetka. [dostęp 2011-12-05]. (pol.).
  5. Asan. Biblionetka. [dostęp 2011-12-05]. (pol.).
  6. Anna Skotnicka: Przestrzeń myśli. Metafora błyskawicy i rzeki w prozie Władimira Makanina, „Przegląd Rusycystyczny” 2009, nr 1, s. 52–73.
  7. Anna Skotnicka: Pejzaż egzystencjalny w opowieści Władimira Makanina „Właz”, [w:] Szkoła moskiewska w literaturze rosyjskiej, pod red. Piotra Fasta i Katarzyny Jastrzębskiej, przy współpracy Alicji Mrózek, Częstochowa: Wydawnictwo WSL, 2007, s. 47–74; Anna Skotnicka: Przestrzeń myśli. Metafora błyskawicy i rzeki w prozie Władimira Makanina, „Przegląd Rusycystyczny” 2009, nr 1, s. 52–73.
  8. Joanna Kula: „Jeniec kaukaski” Władimira Makanina. Związki intertekstualne oraz Raskolnikow naszych czasów czy buntownik bez powodu? („Underground, czyli Bohater naszych czasów” Władimira Makanina), [w:] Szkoła moskiewska w literaturze rosyjskiej, pod red. Piotra Fasta i Katarzyny Jastrzębskiej, przy współpracy Alicji Mrózek, Częstochowa: Wydawnictwo WSL, 2007, s. 83–90 oraz 105–111; Janusz Świeży: Władimira Makanina dialog z kulturą. Rozważania na marginesie „Jeńca kaukaskiego”, [w:] Postmodernizm rosyjski i jego antycypacje, pod red. Anny Gildner, Magdaleny Ochniak i Haliny Waszkielewicz, (seria: Rosja – myśl – słowo – obraz, tom VIII), Kraków 2007, s. 253–168; Анна Станкевич: Миф в книге Владимира Маканина „Высокая-высокая луна”, „Rossica Lublinensia”, tom III: Literatura – Mit – Sacrum – Kultura, przygotowanie tomu i red. Maria Cymborska-Leboda, przy udziale Witold Kowalczyka, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2005, s. 207–219.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Źródła w języku polskim[doprecyzuj: bibliografia powinna obejmować tylko materiały rzeczywiście wykorzystane w artykule!]

  • Wolfgang Kasack: Leksykon literatury rosyjskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2006, s. 363-364. ISBN 83-04-04285-1.
  • Szkoła moskiewska w literaturze rosyjskiej, pod red. Piotra Fasta i Katarzyny Jastrzębskiej, przy współpracy Alicji Mrózek, Częstochowa: Wydawnictwo WSL, 2007, ISBN 83-921963-6-8 [artykuły: Wandy Supy, Beaty Pawletko, Anny Stankiewicz, Jadwigi Szymak-Reiferowej, Anny Skotnickiej, Władimira Iwancowa, Joanny Kuli, Janusza Świeżego, Anny Domogalli; wywiad z pisarzem, przeprowadzony przez Władimira Iwancowa].
  • Anna Skotnicka: Niezwykłość codzienności w prozie rosyjskiej drugiej połowy XX wieku, [w:] Wielkie tematy kultury w literaturach słowiańskich, tom 6, pod red. I. Malej i Z. Tarajło-Lipowskiej, (seria: „Slavica Wratislaviensia”, tom CXXIX), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 135–141
  • Anna Skotnicka: Przestrzeń myśli. Metafora błyskawicy i rzeki w prozie Władimira Makanina, „Przegląd Rusycystyczny” 2009, nr 1, s. 52–73.
  • Janusz Świeży: Kluczariow, czyli przyczynek do obrazu człowieka w prozie Władimira Makanina, [w:] Строитель чудотворный. Szkice o literaturze rosyjskiej dedykowane Jadwidze Szymak-Reiferowej i Władysławowi Piotrowskiemu, pod red. Haliny Waszkielewicz i Janusza Świeżego, (seria: Rosja – myśl – słowo – obraz, tom III), Kraków 2001, s. 159–178, ISBN 83-914764-2-1.

Źródła w języku rosyjskim[doprecyzuj: bibliografia powinna obejmować tylko materiały rzeczywiście wykorzystane w artykule!]

  • Интервью, данное Владимиром Маканиным Янушу Свежему, [w:] Pisarze nowi, zapomniani i odkrywani na nowo, pod red. Piotra Fasta i Anny Skotnickiej-Maj, (seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 1613), Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1996, s. 142–150, ISBN 83-226-0726-1.
  • Jadwiga Szymak-Reiferowa: „Где сходилось небо с холмами” В. Маканина: рассказ как оперное либретто, [w:] Dialog sztuk w kulturze Słowian wschodnich, tom II, pod red. Jerzego Kapuścika, (seria: Rosja – Myśl, Słowo, Obraz, tom 10), Kraków: Collegium Columbinum, 2008, s. 396–402, ISBN 978-83-89973-86-3.
  • Janusz Świeży: Творческий путь Владимира Маканина, „Slavia Orientalis” 1996, nr 3, s. 367–383.
  • Janusz Świeży: Владимир Маканин. Штрихи к портрету, [w:] Pisarze nowi, zapomniani i odkrywani na nowo, pod red. Piotra Fasta i Anny Skotnickiej-Maj, (seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 1613), Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1996, s. 136–141, ISBN 83-226-0726-1.
  • Katarzyna Żemła (ob. Jastrzębska): Чужой в „Антилидере" Владимира Маканина, „Przegląd Rusycystyczny" 2001, nr 4.