Przejdź do zawartości

Wikipedysta:Bacus15/brudnopis7

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wikipedysta:Bacus15/brudnopis7
Nazwisko chińskie
Pismo uproszczone

罗桑嘉措

Pismo tradycyjne

羅桑嘉措

Hanyu pinyin

Luōsāng Jiācuò

Ngałang Lobsang Gjaco
Zespół pałacowo-świątynny Potala w Lhasie gruntownie przebudowany z inicjatywy V Dalajlamy

Ngałang Lobsang Gjaco (tyb. ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ, wylie: ngag-dbang-blo-bzang-rgya-mtsho[1]; ur. 1617[2] zm. 1682[3]) zwany Wielkim Piątym[4] (zastąpić źródło) - najwyższy inkarnowany lama szkoły Gelug buddyzmu tybetańskiego, piąty dalajlama. Terton, znany również z praktyk tantrycznych, pisarz, poeta i lekarz.

Urodził się dwudziestego trzeciego dnia dziewiątego miesiąca[5] roku Ognistego Węża[6] na zamku Chingwa Takste[7] w wiosce Czongje położonej w dolinie rzeki Jarlung[8]. Pochodził ze znanej rodziny. Jego ojciec, Miłang Dudul Rabten Triczam Kunga Lhadze, był głową klanu Lukhang oraz nieprzestrzegającym celibatu joginem, należącym do najstarszej szkoły[9] tradycji ningma[10]. Jako potomek urzędników dworskich, pozostawał wierny obalonej w 1565 dynastii Pagmotru[11]. Matka, Kunga Lhadze[12], była krewną władcy Cangu. Praktykowała w tradycji dżonang. Jego świeckie imię brzmiało Kunga Ningpo. Nadał mu je Taranatha[13] Krótko po narodzinach przyszłego dalajlamy rodzina przeprowadziła się do Czeszer Lhaszong[14]. W tym też okresie otrzymał on inicjację długiego życia od III Goki Demtruczena Ngałanga Rigdzina Dordże Czogjala Tenpy[15]. Ze względu na specyficzny tryb życia Miłanga Dudula, chłopcem opiekowała się obca kobieta. W 1619 - zgodnie ze wskazówkami wyroczni[16] - został poddany wstępnym testom przez jednego z zaufanych współpracowników IV Dalajlamy, Sonama Czopela[17]. Przeszedł je pomyślnie, rozpoznając przedmioty należące do poprzednika. IV Panczenlama, który w tym czasie przebywał w okolicy, również potwierdził jego tożsamość. Wreszcie chłopiec został jednym z trzech oficjalnych kandydatów. Jako inkarnacja IV Dalajlamy został rozpoznany w 1622[18] na podstawie wyników wróżby z jęczmiennej kuli[19].

Niedługo potem otrzymał wstępne święcenia mnisie i imię Lobsang Gjaco od Panczenlamy[20]. Zamieszkał w Ganden Podrang, tradycyjnej siedzibie dalajlamów w klasztorze Drepung w Lhasie i niemal natychmiast został poddany intensywnemu treningowi duchowemu. Niedługo potem, pod naporem innych frakcji, gelugpowie musieli wycofać się ze stolicy[21]. Część otoczenia V Dalajlamy postulowała wówczas wywiezienie go do Mongolii[22]. Ostatecznie jednak przeważyli zwolennicy odbycia wielkiej pielgrzymki do ważniejszych klasztorów kraju. Doszło do niej w 1624. Jej punktem docelowym był klasztor Czokhor Gjal, wzniesiony przez II Dalajlamę. Młody tulku otrzymał tam liczne przekazy związane ze swym poprzednikiem. Po powrocie do Lhasy w roku następnym przewodniczył obchodom Monlam Czenmo, w których brały udział dziesiątki tysięcy wiernych[23]. Pod koniec 1625 otrzymał święcenia nowicjusza od panczenlamy, a jego imię duchowe zostało rozszerzone do Ngałang Lobsang Gjaco Dżigme Gocza Tubten Langcode.

Następnych kilkanaście lat V Dalajlama poświęcił niemal wyłącznie klasycznej edukacji buddyjskiej oraz przyswajaniu sobie nauk i przekazów różnorodnych szkół buddyzmu tybetańskiego. Jego głównymi nauczycielami byli IV Panczenlama i Lingme Szabdrung Konczok Czopel. Pod kierunkiem tego ostatniego opanował wszystkie ważniejsze traktaty indyjskiego buddyzmu. Swoją wiedzę z zakresu indyjsko-tybetańskiego ugruntował i poszerzył kilka lat później podczas studiów odbytych pod kierunkiem XXXV Gandena Tripy Dżamjanga Konczoka Czopela[24]. Pobierał także nauki u takich mistrzów jak lama Khoton, czy lama Surczen Czojing Rangdol. Odebrał również kompleksowe wykształcenie medyczne, w stosunkowo młodym wieku uzyskując uprawnienia wykwalifikowanego lekarza medycyny tybetańskiej[25].

Twórczość[26][27][edytuj | edytuj kod]

  • rGya can gyi 'khrul snang mams gsal bar bkod pa mthong ba don
  • rje btsun thams cad mkhyen pa bSod nams rgya mtsho'i mam thar dngos grub rgya mtsho'i shing rta (Pojazd [wiozący] ocean duchowego urzeczywistnienia, biografia III Dalajlamy, 1646)
  • Jig rten dbang phyug thams cad mkhyen pa Yon tan rgya mtsho dpal bzang po'i mam par thar pa nor bu'i phreng ba (Sznur klejnotów [utworzony z] przynoszących wyzwolenie czynów znamienitego Tamcze Khjenpy Jontena Gjaco, władcy świata, biografia IV Dalajlamy, 1652)
  • Za hor gyi bande Ngag dbang blo bzang rgya mtsho'i 'di snang, 'khrul pa'i rol rtsed rtogs brjod kyi tshul du bkod pa du kuu la'i gos bzang las glegs bam dang po (autobiografia, zredagowana na podstawie prywatnych zapisków przez Sangje Gjaco)
  • Sñan ṅag me loṅ gi dkaʼ ʼgrel dbyaṅs can dgyes paʼi glu dbyaṅs
  • Sku gsuṅ thugs [rten] gsar bźeṅs rin po cheʼi mchod rdzas khaṅ bzaṅ gi dkar chag daṅ tham phud deb khrims yig gi ʼgo rgyaṅs sde bźiʼi sgo ʼphar phye baʼi skal bzaṅ
  • Sgrol-dkar Yid-bźin-'khor-lo'i sgrub thabs
  • Bod kyi deb ther dpyid kyi rgyal moʻi glu dbyans
  • Gnod sbyin chen po Bse khrab can la mchod gtor sogs ʼbul tshul bźugs so
  • Bstan bcos chen po dbu ma la ʼjug pa gsal bar byed pa theg chen rgya mtshor ʼjug paʼi gru rdzings zhes bya ba bzhugs so
  • Lugs zuṅ gi bslab bya Mu thi laʼi ʼphreṅ ba bźugs so

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Ushuaia.pl.: Ngałang Lobsang Gjaco. [dostęp 26 sierpnia 2009]. (pol.).
  2. ↑ Secret visions of the Fifth Dalai Lama: the gold manuscript in the Fournier .... Books.google.pl. [dostęp 23 sierpnia 2010]. (ang.).
  3. ↑ Mind in Comfort and Ease: The Vision of Enlightenment in the Great Perfection. Books.google.pl. s. XXIV. [dostęp 23 sierpnia 2010]. (ang.).
  4. ↑ Panczenlama.pl.: Kim jest Panczenlama. [dostęp 26 sierpnia 2009]. (pol.).
  5. ↑ Luciano Petech, THE DALAI-LAMAS AND REGENTS OF TIBET A chronological study, Rome 1959
  6. ↑ według kalendarza tybetańskiego
  7. ↑ Webfabrikacom.pl.: Uratowany przez bogow - historia ucieczki Dalajlamy z Tybetu. [dostęp 4 września 2009]. (pol.).
  8. ↑ Ushuaia.pl.: Jarlung Cangpo. [dostęp 18 września 2009]. (pol.).
  9. ↑ Tybet pod władzą Dalaj Lamów. W: Marek Kalmus: Tybet. Legenda i rzeczywistość. Kraków: Wydawnictwo Bezdroża, 2008, s. 75. ISBN 978-83-7560-090-2.
  10. ↑ V Dalajlama i rozkwit Imperium mandżurskiego. W: Thomas Laird: Opowieść o Tybecie. Rozmowy z Dalajlamą. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2008, s. 182. ISBN 978-83-7510-128-7.
  11. ↑ V Ngag-dbang-blo-bzang-rgja-mc'o. W: Glenn H. Mullin: Dzieje dalajlamów. Czternaście odbić w Jeziorze Widzeń.. Elżbieta Smolarz(red.). Warszawa: Wydawnictwo Alfa, 1998, s. 95. ISBN 83-7179-113-5.
  12. ↑ O dalajlamach. W: Gonbodżab Cybikow: Buddyjski pielgrzym w świątyniach Tybetu według dziennika prowadzonego w latach 1899-1902. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975, s. 156.
  13. ↑ Secret visions of the Fifth Dalai Lama: the gold manuscript in the Fournier .... Books.google. [dostęp 6 czerwca 2010]. (ang.).
  14. ↑ Piąty Dalajlama. W: Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości.. Elżbieta Smolarz(red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 221. ISBN 978-83-7554-010-9.
  15. ↑ Kordong.com.pl: Terton Rigdzin Godem - Jak powstała i rozwinęła się tradycja Dziangter - Północnych Skarbów.. [dostęp 5 września 2009]. (pol.).
  16. ↑ Piąty Dalajlama. W: Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości.. Elżbieta Smolarz(red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 223. ISBN 978-83-7554-010-9.
  17. ↑ V Dalajlama i rozkwit Imperium mandżurskiego. W: Thomas Laird: Opowieść o Tybecie. Rozmowy z Dalajlamą. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2008, s. 183. ISBN 978-83-7510-128-7.
  18. ↑ Encyklopedia historyczna świata. T. X. Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza OPRES, 2002, s. 151. ISBN 83-85909-72-9.
  19. ↑ Piąty Dalajlama. W: Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości. Elżbieta Smolarz(red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 224-225. ISBN 978-83-7554-010-9.
  20. ↑ Piąty Dalajlama. W: Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości.. Elżbieta Smolarz(red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 227. ISBN 978-83-7554-010-9.
  21. ↑ V Dalajlama i rozkwit Imperium mandżurskiego. W: Thomas Laird: Opowieść o Tybecie. Rozmowy z Dalajlamą. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2008, s. 184. ISBN 978-83-7510-128-7.
  22. ↑ Diamentowadroga.pl: Linia Dalaj Lamów. [dostęp 4 września 2009]. (pol.).
  23. ↑ Piąty Dalajlama. W: Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości.. Elżbieta Smolarz(red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 228. ISBN 978-83-7554-010-9.
  24. ↑ Piąty Dalajlama. W: Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości.. Elżbieta Smolarz(red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 229. ISBN 978-83-7554-010-9.
  25. ↑ Piąty Dalajlama. W: Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości.. Elżbieta Smolarz(red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 230. ISBN 978-83-7554-010-9.
  26. ↑ Ishihama Yumiko, ON THE DISSEMINATION OF THE BELIEF IN THE DALAI LAMA AS A MANIFESTATION OF THE BODHISATTVA AVALOKITESVARA, Tokyo 1993
  27. ↑ Openlibrary.org: 5th Dalai Lama 1617 - 1682. [dostęp 31 sierpnia 2009]. (ang.).

Kategoria:Dalajlamowie Kategoria:Władcy Tybetu Kategoria:Ningma Kategoria:Tybetańscy poeci Kategoria:Tybetańscy lekarze Kategoria:Tertoni Kategoria:Urodzeni w 1617 Kategoria:Zmarli w 1682

en:Lozang Gyatso, 5th Dalai Lama ar:لوزانغ غياتسو bo:ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ cs:Ngawang Lozang Gjamccho co:Lozang Gyatso de:Ngawang Lobsang Gyatso et:Lozang Gyatso es:Ngawang Lobsang Gyatso fr:Lozang Gyatso mk:Лозанг Гјацо nl:Lozang Gyatso ja:ダライ・ラマ5世 ru:Далай-лама V sv:Ngawang Lobsang Gyatso tl:Ikalimang Dalai Lama ng Tibet zh:第五世达赖喇嘛·罗桑嘉措

Przepisuję po kolei jak leci

W 1622 r. ogłoszono rozpoznanie V Dalajlamy, którym został Ngałang Losang Gjaco (Ngag-dbang-blo-bzang-rgja-mc'o, 1617-1682). Wobec konfliktu z królami z Cangu zwierzchnicy trzech wielki klasztorów gelugpy zdecydowali się szukać pomocy militarnej u Mongołów. Wojska mongolskie pod wodzą Guśri-chana z plemienia Choszut wzięły udział w walkach w Tybecie po stronie szkoły gelugpa w 1637 r. w następnym roku Guśri-chan został przyjęty przez Dalajlamę w Dżokangu w Lhasie i uznany za króla religii buddyjskiej (ind. dharmaradża). Rozgromił buntujących się zwolenników bonu w Khamie i rozpoczął oblężenie w Szigace. Miasto zostało zdobyte w 1642 r. przez połączone siły mongolskie i zwolenników gelugpy z prowincji U po przywództwem Sonam Czopela (bSod-nams-cz'os-'p'el). Król prowincji Cang, Karma Tenkjong (Kar-ma-bstan-skjong), i sprzymierzeńcy szkoły karmapa zostali pokonani. V Dalajlama wybrał na swoją rezydencję klasztor Taszilhunpo. Guśri-chan przekazał mu zwierzchnią władzę nad całym Tybetem. Władza administracyjna miała pozostać w rękach regenta Sonam Czopela, który otrzymał tytuł desi (sde-srid). Faktycznie jednak V Dalajlama sprawował zarówno władzę religijną, jak i świecką, dysponując siłą zbrojną w postaci wojsk mongolskich. Ogłosił Lhasę stolicą Tybetu, wyznaczył gubernatorów, powołał rząd pod nazwą Ganden Podrang (dGa'-ldan'p'o-brang). Od tego czasu można datować scentralizowaną władzę hierokratyczną w Tybecie, nazywaną w literaturze europejskiej rządami teokratycznymi (termin ten, pochodzący od greckiego theos, jest mylący w wypadku Tybetu, gdyż dalajlamowie nie byli uznawani za bogów). Wojska Guśri-chana i Sonam Czopela rozprawiły się krwawo z buntownikami w Kongpo, a króla Cangu, Karma Tenkjonga, zgładzono. W latach 1645-1695 wybudowano w Lhasie nowy pałac na ruinach fortecy króla Songcen Gampo; nazwano go Potala, od nazwy rezydenci boghissatwy Awalokiteśwary.

W 1644 r. Mandżurowie siłą rozciągnęli swą władzę na Chiny i założyli dynastię Qing. Władcy mandżurscy, jako patronowie m.in. buddyzmu, poprzez swojego wasala Guśri-chana utrzymywali kontakt ze szkołą gelugpa w Tybecie. Na zaproszenie cesarza Shunzhi w 1652 r. przybył do Pekinu V Dalajlama. W 1655 r. zmarł w Lhasie Guśri-chan. Jego dwaj synowie, Taszi Batur (Kra-szis B'a-tur) i Tenzin (bsTan-'dzin) Dajan-chan, przez pewien czas wspólnie sprawowali nominalną władzę królewską w Tybecie, a potem podzielili terytoria: Taszi Batur przejął kontrolę nad rejonem jeziora Kukunor, a Tenzin Dajan-chan pozostał w środk. Tybecie. V Dalajlama ogłosił, że jego nauczyciel, uczony i opat klasztoru Taszilhunpo, Czoki Gjalcen (Cz'os-kji-rgjal-mc'an) odrodzi się jako wcielenie Amithaby, zwane panczenlamą. W 1662 r. uznano, że jest nim Losang Jesze (Blo-bzang-je-szes), i osadzono go na tronie w Taszilhunpo jako II Panczenlamę. Zmarły w 1682 r. V Dalajlama, zwany Wielkim, doprowadził do zjednoczenia władzy w Tybecie pod zwierzchnictwem szkoły gelugpa, przeprowadził reformy administracji i zapewnił stabilne kontakty z sąsiadami. Regent Sangje Gjaco ukrywał śmierć V Dalajlamy do 1695 r. W 1697 r. osadził na tronie VI Dalajlamę, Cangjang Gjaco (C'ang-dbjangs-rgja-mc'o, 1683-1706), ukrywanego od 1685 r.

5 złotych się należy. Stoigniew >pogadaj< 13:08, 27 sie 2009 (CEST)[odpowiedz]

V Dalajlama - 41. strona w Googlach

http://books.google.pl/books?id=nMk7yWFl_80C&printsec=frontcover&dq=5th+Dalai+Lama&hl=pl&ei=p5YLTK_OKs-B_QbZppX6Dw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=5th%20Dalai%20Lama&f=false - o Wielkim Piątym

o pismach Wielkiego Piątego w materiale od Felisa - str. 120

http://www.tsering.wroclaw.pl/Ningmapa.pdf - o Wielkim Piątym

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedysta:Bacus15/brudnopis7&oldid=52298509”