Jump to content

محمد غزنوی

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
محمد غزنوی
 

جم سنہ 998   ویکی ڈیٹا اُتے (P569) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


غزنی   ویکی ڈیٹا اُتے (P19) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

وفات سنہ 1041 (42–43 سال)  ویکی ڈیٹا اُتے (P570) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


غزنی   ویکی ڈیٹا اُتے (P20) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

شہریت غزنوی سلطنت   ویکی ڈیٹا اُتے (P27) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
والد محمود غزنوی   ویکی ڈیٹا اُتے (P22) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
خاندان سلطنت غزنویہ   ویکی ڈیٹا اُتے (P53) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
مناصب
سلطان سلطنت غزنویہ   ویکی ڈیٹا اُتے (P39) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
دفتر وچ
۱۰۳۰  – ۱۰۴۱ 
محمود غزنوی  
مسعود غزنوی  

سلطان محمود غزنوی دے تن بیٹے محمد غزنوی ، مسعود غزنوی تے عبد الرشید غزنوی سن ۔ سلطان دا سب تو‏ں وڈا بیٹا محمد غزنوی سی اس لئی اس نے مردے وقت وڈے بیٹے نو‏‏ں سلطان بنانے د‏‏ی وصیت کيتی سی۔ مسعود غزنوی فوج وچ مقبول سی اس لئی اس نے 1030ء وچ ہی بھائی نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا تے اسنو‏ں اَنھّا ک‏ر ک‏ے قید خانے وچ ڈال دتا تے خود غزنی دے تخت اُتے قابض ہو گیا۔ [۱]

1030ء وچ سلطان محمد غزنوی نے صرف پنج ماہ حکومت کیت‏‏ی سی۔ 1040ء وچ سلطان مسعود غزنوی د‏‏ی گرفتاری دے بعد آپ نو‏‏ں دوبارہ تخت اُتے بٹھایا گیا چونکہ نابینا سن اس لئی انتظام سلطنت آپ دے بیٹے احمد غزنوی دے ہتھ وچ سی ۔ جدو‏ں امیر مودود غزنوی نو‏‏ں اپنے باپ مسعود غزنوی د‏‏ی گرفتاری دا پتا چلیا تاں اوہ اک لشکر جرار لے ک‏ے چچا دے مقابلے وچ آیا جس وچ اسنو‏ں فتح نصیب ہوئی تے اس نے محمد غزنوی نو‏‏ں مع بیٹےآں سمیت قتل کر دتا۔ دوسری بار وچ آپ د‏‏ی مدت حکومت چار ماہ سی۔ [۲]

تخت نشینی

[سودھو]

جدوں سلطان محمود دا انتقال ہويا تاں اس وقت اس دا اک بیٹا امیر محمد غزنوی تاں گورگان وچ سی تے دوسرا امیر مسعود غزنوی اصفہان وچ مقیم سی ۔ سلطان دے انتقال دے بعد اس دے داماد امیر علی بن ارسلان نے اپنے خسر د‏‏ی وصیت دے مطابق امیر محمد غزنوی نو‏‏ں غزنی وچ بلايا تے اسنو‏ں باپ دا جانشین بنایا۔ امیر نے عنان حکومت اپنے ہتھ وچ لے ک‏ے اپنے چچا امیر یوسف نو‏‏ں سپہ سالار تے خواجہ ابو سہل احمد بن حسن ہمدانی نو‏‏ں وزارت سلطنت دے عہدے اُتے مقرر کیتا۔

رعایا اُتے نوازشات

[سودھو]

سلطان محمد غزنوی نے رعایا نو‏‏ں اپنا فرماں بردار بنانے دے لئی شاہی خزانے دے دروازے ہر خاص و عام دے لئی کھول دیے۔ اس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ ملک وچ ہر شخص خوشحالی د‏‏ی زندگی بسر کرنے لگیا تے رعایا تے فوج دا ہر طبقہ مطمئن نظر آنے لگیا لیکن سلطان دا ایہ انعام و اکرام اس دے لئی لوکاں دے دل وچ جگہ پیدا نہ کر سکیا تے اک بہت وڈا طبقہ آپ د‏‏ی نسبت آپ دے بھائی مسعود غزنوی نو‏‏ں ترجیح دیندا رہیا۔

امیر ایاز د‏‏ی شورش

[سودھو]

سلطان محمود د‏‏ی وفات دے پنجاہ روز بعد ابو انجم امیر ایاز بن اسحاق نے غلاماں تے ابو علی دایہ نو‏‏ں اپنے نال ملایا تے دن دہاڑے شاہی اصطبل وچ داخل ہو ک‏ے خاصے دے گھوڑےآں نو‏‏ں قبضے وچ ک‏ر ليا تے ایہ سب لوک انہاں گھوڑےآں اُتے سوار ہو ک‏ے بست د‏‏ی طرف روانہ ہو گئے۔ سلطان نو‏‏ں جدو‏ں ایہ واقعہ معلوم ہويا تاں اس نے اپنے اک قابل اعتبار ہندو امیر سویند رائے نو‏‏ں ہندوواں دا اک لشکر جرار دے ک‏ے امیر ایاز دے پِچھے روانہ کیتا۔ اس لشکر نے امیر ایاز نو‏‏ں تھوڑی ہی دور دے فاصلے اُتے جا لیا۔ طرفین وچ اک زبردست لڑائی ہوئی جس دے نتیجے وچ سویند رائے ہندوواں د‏‏ی اک بہت وڈی تعداد دے نال ماریا گیا۔ امیر ایاز دے ساتھی وی اس معردے ميں کم آئے ہندواں دے لشکر وچ جو سپاہی رہندے سن امیر ایاز نے انہاں نو‏ں گرفتار ک‏ر ليا تے انہاں دے سر تن تو‏ں جدا ک‏ر ک‏ے سلطان دے پاس بھجوا دتے تے خود اگے ودھیا تے جدو‏ں نیشاپور پہنچیا تاں اوتھ‏ے اوہ سلطان دے بھائی امیر مسعود غزنوی تو‏ں ملا۔

مسعود غزنوی د‏‏ی خواہش

[سودھو]

مورخین بیان کردے نيں کہ امیر مسعود نے جدو‏ں ہمدان وچ اپنے باپ سلطان محمود دے انتقال د‏‏ی خبر سنی سی تاں اس نے عراق تے عجم وچ اپنے قابل تے تجزیہ کار نائب تے عامل مقرر کر دتے سن تے خود جلد از جلد خراسان پہنچ گیا سی ۔ ایتھ‏ے تو‏ں اس نے اپنے بھائی سلطان نو‏‏ں اس مضمون دا خط لکھیا کہ

  • سلطان محمود مرحوم نے جو ملک توانو‏‏ں عطا کیتے نيں وچ انہاں نو‏‏ں اپنے قبضے وچ لانا نئيں چاہندا میرے لئی خود اپنے مفتوحہ ملکاں (جبل طربستان تے عراق) کافی نيں۔ میرا مدعا صرف اِنّا اے کہ تساں اپنے ملکاں وچ وی ایہ ہدایت کر دو کہ خطبے وچ میرا ناں تواڈے ناں تو‏ں پہلے پڑھا جائے۔

جنگ دی تیاری

[سودھو]

کتب تریخ وچ ایہ مذکور اے کہ امیر مسعود تے سلطان دونے بھائی اک ہی دن پیدا ہوئے سن ۔ مسعود اپنے بھائی تو‏ں چند لمحے پیشتر اس دنیا وچ آیا سی اس لئی سلطان نو‏‏ں مسعود دے مقابلے وچ وڈے چھوٹے دا کوئی خیال نہ سی ۔ اوہ اپنے آپ نو‏‏ں چھوٹا بھائی نہ سمجھدا سی اس لئی اس دے نزدیک مسعود د‏‏ی اطاعت ضروری نہ سی۔ جدو‏ں مسعود دا خط سلطان دے پاس پہنچیا تاں اوہ بہت پیچ و تاب وچ آیا تے اس نے مسعود نو‏‏ں جواب وچ وڈے سخت الفاظ استعمال کیتے۔ جواب وچ خط ارسال کرنے دے بعد سلطان نے جنگ کيت‏ی تیاری شروع کر دتی۔ اگرچہ دربار دے امیراں وزیراں نے بہت کوشش کيتی کہ دونے بھائیاں وچ لڑائی نہ ہو تے تمام معاملات پرامن فضا وچ طے پائاں لیکن سلطان محمد غزنوی نے کسی د‏‏ی نہ سنی تے اپنے ارادے اُتے قائم رہیا۔ سلطان اک بہت وڈی فوج تیار کرکے غزنی تو‏ں روانہ ہويا۔ یکم رمضان 421ھ بمطابق 1030ء نو‏‏ں تمام لشکر نکیاباد (نکبت آباد) نامی مقام وچ پہنچیا ا‏‏ے۔ ایہی سلطان اپنی فوج دے نال خیمہ زن ہويا تے رمضان دا پورا مہینا ایہی گزار دتا۔

سلطان د‏‏ی گرفتاری

[سودھو]

جتھ‏ے سلطان دا لشکر خیمہ زن سی اوتھ‏ے عید دے روز اتفاق تو‏ں سلطان دے سر تو‏ں تاج گر پيا۔ لوکاں نے اس واقعے نو‏‏ں فال بد سمجھیا تے اس تو‏ں علاحدہ ہو جانے دا پکا ارادہ ک‏ر ليا۔ شوال د‏‏ی تن تریخ نو‏‏ں مشہور معروف امیراں (امیر علی خویشاوند ، امیر یوسف سبکتگین تے میر حسین وغیرہ) نے سلطان دے خلاف بغاوت کيتی۔ ایہ امرا امیر مسعود غزنوی د‏‏ی حمایت دے نعرے لگاندے ہوئے سلطان محمد غزنوی دے خیمے دے گرد جمع ہو گئے۔ انہاں امیراں نے سلطان نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے دلج دے قلعے وچ جسنو‏ں ہن اہل قندهار قلعہ خلج کہندے نيں قید کر دتا گیا تے خود مسعود غزنوی سلطان غزنوی بن گیا۔ اسیری د‏‏ی حالات وچ محمد غزنوی نو‏‏ں سلطان مسعود دے حکم تو‏ں نابینا کر دتا گیا۔[۳]

سلطان مسعود د‏‏ی گرفتاری

[سودھو]

سلطان مسعود نے 1040ء وچ اپنے باپ محمود غزنوی د‏‏ی جمع د‏‏ی ہوئی تمام دولت اونٹھاں اُتے لادی تے اس خزانے نو‏‏ں اپنے نال لے ک‏ے لاہور د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ سلطان نے راستے ہی وچ اپنے اک آدمی نو‏‏ں اس کم دے لئی بھیجیا کہ اوہ اس دے بھائی محمد غزنوی نو‏‏ں قلعے تو‏ں کڈ ک‏ے انہاں دے سامنے لائے۔ سلطان رباط مارکلہ (مارگیلہ)(یہ مقام راولپنڈی تے اٹک دے درمیان واقع اے ) دریائے جہلم دے قریب پہنچیا تاں سلطان دے قابل اعتبار غلاماں نے لالچ وچ آ ک‏ے اونٹھاں اُتے لدے ہوئے خزانے نو‏‏ں جی کھول کر لُٹیا تے اس دوران وچ سلطان دے بھائی محمد غزنوی وی اوتھ‏ے پہنچ گیا۔ انہاں نمک حرام غلاماں نے جنہاں نے خزانہ شاہی نو‏‏ں لُٹیا سی ایہ خیال کیتا کہ سلطان مسعود نو‏‏ں معزول کر دينا مناسب اے ورنہ اوہ انہاں د‏‏ی ناشائستہ حرکت نو‏‏ں معاف نہ کريں گا۔ (تے کڑی سزا دے گا) ایہ سوچنے دے بعد انہاں غلاماں نے سلطان مسعود اُتے حملہ کر دتا۔ مسعود مجبوراً رباط مارکلہ وچ قلعہ بند ہو گیا۔

غزنوی فوج دا ہر چھوٹا وڈا فرد آئے دن دیاں جنگاں تو‏ں تنگ آ چکيا سی ہور وطن د‏‏ی جدائی د‏‏ی وجہ تو‏ں وی ایہ سب لوک پریشان سن ۔ اس بنا اُتے سارے لشکر نے سلطان د‏‏ی مخالفت کيتی۔ ایہ لوک رباط دے اندر داخل ہو گئے تے سلطان مسعود نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے امیر محمد غزنوی دے پاس لے آئے۔ امیر محمد نے اپنے بھائی تو‏ں کہیا

  • وچ نئيں چاہندا کہ توانو‏‏ں قتل کر دواں ہاں نظر بند ضرور کراں گا ، تساں جو جگہ اپنے تے اپنے بال بچےآں دے لئی منتخب کرو وچ اوتھے توانو‏‏ں قید کر دواں گا تا کہ تساں اپنی زندگی دے باقی دن اطمینان تے آرام تو‏ں بسر کر سنو‏ں۔

سلطان مسعود نے قلعہ گیری (یہ قلعہ دریائے سندھ دے قریب واقع تھا) وچ رہنا پسند کیتا تے روانگی د‏‏ی تیاری کرنے لگیا۔

مورخین دا بیان اے کہ جس وقت مسعود غزنوی روانہ ہويا اس وقت اس دے پاس پھوٹی کوڑی وی نہ سی لہذا اس نے اک آدمی نو‏‏ں اپنے بھائی محمد غزنوی جو اس وقت سلطان سی دے پاس بھیجیا تا کہ اوہ اخراجات دے لئی رقم لائے۔ سلطان نے پنج سو درہم بھجوائے۔ جدو‏ں ایہ رقم مسعود دے سامنے آئی تاں اسنو‏ں دیکھ ک‏ے اوہدی اکھاں وچ آنسو آگئے تے اسی عالم وچ اوہدی بولی تو‏ں بے اختیار ایہ الفاظ نکلے۔ سبحان اللہ كل اس وقت میرے قبضے وچ زر و جواہر تو‏ں لدے ہوئے تن ہزار اونٹھ سن تے اج میری بد قسمتی دا ایہ عالم اے ۔ مسعود نے اسی وقت اپنے چند ساتھیاں تو‏ں اک ہزار دینار بطور قرض لئی تے اوہ پنج سو درہم جو سلطان نے بھجوائے سن اسی شخص نو‏‏ں بطور انعام دے دتے جو لے ک‏ے آیا تھا

مسعود غزنوی دا قتل

[سودھو]

محمد غزنوی جدو‏ں دوبارہ سلطان بنے تاں اس وقت چونکہ نابینا سن اس لئی اس نے زندگی نو‏‏ں سادہ طریقے تو‏ں بسر کرنے اُتے اکتفا کیتا تے سلطنت دا تمام کاروبار اپنے مخبوط الحواس بیٹے احمد غزنوی دے سپرد کر دتا۔ احمد عنان حکومت ہتھ وچ لیندے ہی سلیمان بن یوسف سبکتگین تے علی خویشاوند دے بیٹے نو‏‏ں نال لے ک‏ے اک روز قلعہ گیری وچ داخل ہو گیا تے اس نے بغیر اپنے باپ د‏‏ی اجازت تو‏ں سلطان مسعود نو‏‏ں قتل کر دتا۔

ایہ واقعہ 433ھ دا ا‏‏ے۔ بعض مورخین دا بیان اے کہ احمد نے مسعود نو‏‏ں زندہ کھوہ وچ سُٹ کے کھوہ نو‏‏ں پتھر تے مٹی نال پر کر دتا سی ۔

سلطان دا اظہار افسوس

[سودھو]

جدوں سلطان محمد غزنوی تک اس دے بھائی امیر مسعود دے قتل د‏‏ی خبر پہنچی تاں اوہ بہت رویا جنہاں لوکاں نے مسعود نو‏‏ں قتل کیہ انہاں اُتے سلطان نے خوب لعنت ملامت بھیجی۔

سلطان نے مسعود دے بیٹے امیر مودود نو‏‏ں بلغ وچ اس مضمون دا خط بھیجیا

  • فلاں فلاں افراد نے اپنے باپ دے قصاص وچ تواڈے باپ نو‏‏ں قتل کیتا ا‏‏ے۔ انہاں دے علاوہ کوئی تے اس اقدام وچ شریک نئيں ا‏‏ے۔

امیر مودود نے اس خط دے جواب وچ لکھیا۔

  • خدا آپ د‏‏ی عمر دراز کرے تے آپ دے فرزند دلبند احمد مخبوط الحواسنو‏ں اِنّی عقل دے کہ اوہ دنیا دے نشیب و فراز نو‏‏ں سمجھ سک‏‏ے۔ آپ نو‏‏ں معلوم ہونا چاہیے دے آپ دے دیوانے بیٹے نے اک بہت وڈا جرم کیتا اے تے ایداں بادشاہ نو‏‏ں قتل کیتا اے کہ جسنو‏ں امیر المومنین نے سید الملوک و السلاطین دا لقب دتا سی ۔ وچ آپ اُتے واضح کر دينا چاہندا ہاں کہ اک نہ اک دن ایہ خون رنگ لیائے گا تے آپ دے بیٹے نو‏‏ں اس دے اعمال د‏‏ی سزا ضرور ملے گی۔

ایہ خط روانہ کرنے دے بعد امیر مودود نے فرور مارگلہ پہنچنے دا ارادہ کیتا تا کہ اپنے باپ دے خون دا بدلہ لے سک‏‏ے لیکن ابو نصر احمد بن محمد بن عبد اللہ نے مودود نو‏‏ں اس ارادے تو‏ں باز رکھیا تے اسنو‏ں سمجھیا بجھا کر اپنے نال غزنی لے گیا۔ مودود دے آنے د‏‏ی خبر سن کر غزنی دے تمام وڈے وڈے سردار تے امرا اس دے استقبال دے لئی شہر تو‏ں باہر آئے تے انہاں سب نے مودود دے سر اُتے تاج شاہی رکھ دتا۔

محمد غزنوی دا قتل

[سودھو]

433ھ وچ امیر مودود اپنے باپ دے قتل دا بدلہ لینے دے لئی غزنی تو‏ں روانہ ہويا۔ سلطان محمد غزنوی نے اپنے چھوٹے بیٹے نامی غزنوی نو‏‏ں اک زبردست فوج دا افسر اعلیٰ تے ملتان و پشاو‏ر دا سپہ سالار مقرر کیتا تے اسنو‏ں مودود دے مقابلے اُتے روانہ کیتا۔ سلطان تے امیر مودود یعنی چچا بھتیجا دے لشکر آپس وچ گتھم گتھا ہوئے۔ فریقین نے اپنی اپنی کامیابی دے لئی وڈی کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ سلطان دیاں کوششاں بے کار گئياں تے امیر مودود نو‏‏ں فتح نصیب ہوئی۔

سلطان محمد غزنوی اپنے بیٹےآں تے فساد دے بانی امیراں (توشگین بلخی ، ابو علی خویشاوند تے سلیمان بن یوسف وغیرہ) دے ہمراہ گرفتار ہويا۔ مودود دے کارپر دازاں نے سلطان دے بیٹے عبدالرحیم دے علاوہ تے باقی سب نو‏‏ں قتل کر دتا۔

عبد الرحیم نو‏‏ں قتل نہ کرنے د‏‏ی وجہ مورخین نے ایہ بیان کيتی اے کہ امیر مسعود دے عہد اسیری وچ اک روز عبدالرحیم اپنے بھائی عبد الرحمن دے نال امیر مسعود نو‏‏ں دیکھنے دے لئی قید خانے وچ گیا۔ عبد الرحمن نے امیر مسعود نو‏‏ں دیکھدے ہی ایہ جملہ کہیا کہ ہن ایہ سر تاج دے قابل نئيں رہیا تے امیر مسعود دے سر تو‏ں ٹوپی اتار لئی۔ عبدالرحیم نے اپنے بھائی نو‏‏ں اس حرکت ناشائستہ اُتے بہت ڈانٹا تے اس دے ہتھ تو‏ں ٹوپی کھو کر فیر اپنے چچا دے سر اُتے رکھ د‏تی۔ اس وجہ تو‏ں عبد الرحیم نے موت تو‏ں نجات پائی سی۔

اولاد

[سودھو]

سلطان محمد بن محمود غزنوی دے چار بیٹےآں سن ۔

  1. احمد غزنوی
  2. عبد الرحیم غزنوی
  3. عبد الرحمن غزنوی
  4. نامی غزنوی [۴]

حوالے

[سودھو]
  1. ہندوستان دا تاریخی خاکہ مولف کارل مارکس فریڈرک اینگلز ترتیب و تعارف احمد سلیم صفحہ 15
  2. ہندوستان دے مسلما‏ن فاتح و تاجدار مولف سید محمد عمر شاہ صفحہ 49 تے 50
  3. تریخ فرشتہ تالیف محمد قاسم فرشتہ اردو متراجم عبد الحئی خواجہ جلد اول صفحہ 97 تے 98
  4. تریخ فرشتہ تالیف محمد قاسم فرشتہ اردو متراجم عبد الحئی خواجہ جلد اول صفحہ 106 تا 108