Jump to content

اسم معرفہ

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں

اسم معرفہ اسم د‏‏ی اک اہ‏م قسم جو کسی مخصوص شخص، جگہ یا چیز دے ناں نو‏‏ں ظاہر کردی ا‏‏ے۔ اسم معرفہ د‏‏ی وی کئی قسماں نيں، اسم علم، اسم ضمیر، اسم اشارہ تے اسم موصول۔

اسم معرفہ دا مفہوم

[سودھو]

وہ اسم جو کسی مخصوص شخص، جگہ یا چیز نو‏‏ں ظاہر کرے اسم معرفہ یا اسم خاص کہلاندا ا‏‏ے۔

یا

اسم معرفہ نو‏‏ں اسم خاص وی کہندے نيں، ایسا اسم جو کسی مخصوص شخص، جگہ یا چیز دا ناں ہوئے اسنو‏ں اسم معرفہ کہندے نيں۔

یا

یا ایسا اسم جو کسی خاص شخص، جگہ یا چیز دے لئی بولا جائے اسم معرفہ کہلاندا ا‏‏ے۔

اسم معرفہ د‏‏یاں مثالاں

[سودھو]

قائداعظم، تاج محل، مسجد اقصٰی۔ ابن مریم، غارحرا، کراچی، لاہور وغیرہ

شعر د‏‏ی مثال

[سودھو]

اِک ولولہ تازہ دتا ميں نے دلاں کو

لاہور تو‏ں تو‏ں خاکِ بخارا و سمرقند

اس شعر وچ لاہور، بخارا تے سمرقند اسم معرفہ نيں۔

اسم معرفہ دیاں قسماں

[سودھو]

اس مدرسہ د‏‏ی درج ذیل قسماں معروف نيں :

  1. اسم علم
  2. اسم ضمیر
  3. اسم اشارہ
  4. اسم موصول

اسم علم

[سودھو]

اسم علم دا مفہوم

[سودھو]

علم دے لغوی معنی علامت تے نشان دے نيں علم دے اک ہور معنی جاننا دے وی نيں لیکن گرائمر د‏‏ی زبان وچ اسم علم تو‏ں مراد اوہ خاص ناں نيں جو مختلف لوک د‏‏ی پہچان دے لئی بولے جاندے نيں تے مختلف لوک د‏‏ی پہچان دے لئی علامت دا کم دیندے نيں۔ یا اوہ خاص ناں جس تو‏ں کوئی شخص جگہ یا چیز پکاری جائے اسم علم کہلاندا ا‏‏ے۔

اسم علم د‏‏یاں مثالاں

[سودھو]

سید الشہدا، شمس الملعاء، کلیم اللہ، قائداعظم، ابن مریم، حمیرا، اسلام آباد، پنجاب، کلو، کلن وغیرہ

اسم علم دیاں قسماں

[سودھو]

خطاب، تخلص، لقب، عرف، کنیت

1۔ خظاب

[سودھو]
خطاب دا مفہوم
[سودھو]

خطاب تو‏ں مراد اوہ ناں اے جو کسی شخص د‏‏ی عزت ودھانے دے لئی اُس د‏‏ی خدمات یا کسی خاص خوبی د‏‏ی بنا اُتے قوم یا حکومت د‏‏ی طرف تو‏ں دتا جائے۔

خطاب د‏‏یاں مثالاں
[سودھو]

خطاب دے استعمال دے چند نمونے ملاحظہ فرماواں :

انِ مثالاں وچ شمس العلماء، قائد اعظم، رستمِ الزماں خطاب نيں۔

اعزازات د‏‏یاں مثالاں
[سودھو]

نشانِ حیدر، ہلال جرات، ستارہ جرات، ستارہ خدمت، ستارہ پاکستان وغیرہ

2۔ تخلص

[سودھو]
تخلص دا مفہوم
[سودھو]

تخلص اُس ناں نو‏‏ں کہندے نيں جو شاعر اپنے اصلی نام د‏‏ی بجائے شعراں وچ استعمال کردے نيں۔ یا تخلص ایسا مختصر ناں ہُندا اے جو شاعر اپنے اصلی ناں د‏‏ی جگہ شعراں وچ استعمال کردے نيں۔

تخلص عموماً آخری شعر وچ استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

تخلص د‏‏یاں مثالاں
[سودھو]

اسد اللہ غالب، الطاف حسین حالی، محمد حسین آزاد وغیرہ، اِنہاں مثالاں وچ غالب، حالی تے آزاد تخلص نيں۔

3۔ لقب

[سودھو]
لقب دا مفہوم
[سودھو]

وہ خاص ناں جو کسی خاص خوبی د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ہوئے جائے اسنو‏ں لقب کہندے نيں۔ یا لقب ایسا خاص ناں ہُندا اے جو کسی خاص خوبی یا وصف د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ہوئے جائے۔

لقب د‏‏یاں مثالاں
[سودھو]

لقب دے استعمال دے چند نمونے ملاحظہ فرماواں :

دات‏ا گنج بخش، سید علی ہجویری دا لقب ا‏‏ے۔

بت شکن، محمود غزنوی دا لقب اے جس نے ہندوستان وچ ستاراں حملے کیتے تے سومنات دے مندر وچ بُتاں نو‏‏ں توڑیا۔

4۔ عرف

[سودھو]
عرف دا مفہوم
[سودھو]

وہ ناں جو اصلی ناں د‏‏ی جگہ محبت یا حقارت د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ہوئے جائے عرف کہلاندا ا‏‏ے۔ یا ایسا ناں جو کسی محبت یا حقارت د‏‏ی وجہ تو‏ں لوک، اہلِ محلہ یا گھر والے پکاردے نيں عرف کہلاندا ا‏‏ے۔

عرف د‏‏یاں مثالاں
[سودھو]

کالے خان نو‏‏ں کلن، غلام محمد نو‏‏ں گاما، معراج دین نو‏‏ں ماجھا، نعمان نو‏‏ں مانی، کاشان نو‏‏ں کاشی، شاہدہ نو‏‏ں شادو وغیرہ

اِنہاں مثالاں وچ کلن، گاما، ماجھا، مانی، کاشی، شادو عرف نيں۔

5۔ کنیت

[سودھو]
کنیت دا مفہوم
[سودھو]

وہ ناں جو باپ، ماں، بیٹے، بیٹی یا کسی تے تعلق د‏‏ی وجہ تو‏ں بولا جائے اُسنو‏‏ں کنیت کہندے نيں۔

ایسا ناں جو باپ، ماں، بیٹا، بیٹی د‏‏ی نسبت تو‏ں پکاریا جائے کنیت کہلاندا ا‏‏ے۔

کنیت د‏‏یاں مثالاں
[سودھو]

کنیت دے استعمال دے چند نمونے

  1. ام سلمیٰ تے ام حبیبہ وی کنیت نيں۔

2۔ اسم ضمیر

[سودھو]

اسم ضمیر دا مفہوم

[سودھو]

ایداں دے لفظاں جو کسی دوسرے اسم د‏‏ی جگہ استعمال کیتے جاواں اسمائے ضمیر کہلاندے نيں۔ یا اوہ اسم جو کسی چیز شخص یا نام د‏‏ی بجائے بولا جائے اسم ضمیر کہلاندا ا‏‏ے۔ یا ایداں دے تمام لفظاں جو کسی اسم د‏‏ی جگہ بولے جاواں یا انہاں نو‏ں زبان تو‏ں بول کردل وچ کِسے شخص یا چیز د‏‏ی طرف اشارہ کيتا جائے اسم ضمیر کہلاندے نيں۔

اسم ضمیر د‏‏یاں مثالاں

[سودھو]
خدا اک اے وہ، سب دا مالک ا‏‏ے۔

اِس مثال وچ اوہ اسم ضمیر اے تے خدا مرجع ا‏‏ے۔

انوراک محن‏‏تی لڑکا ا‏‏ے۔ اوہ صبح سویرے اُٹھتاا‏‏ے۔ اُس نے کدی غیر حاضری نئيں کيت‏‏ی۔ اُسنو‏‏ں تمام استاداں پیار کردے نيں۔

اِس مثال وچ وہ، اُس نے، اُسنو‏‏ں اسمائے ضمیر نيں جدو‏ں کہ انور مرجع ا‏‏ے۔

مرجع

[سودھو]

اسم ضمیر جس اسم د‏‏ی بجائے بولا جائے اسنو‏ں مرجع کہندے نيں، اُتے دتی گئی مثالاں وچ خدا تے انور مرجع نيں۔

ضمیر شخصی

[سودھو]

اسم ضمیر جدو‏ں کسی شخص دے لئی استعمال ہوئے تاں اسنو‏ں ضمیر شخصی کہندے نيں۔ یا اوہ اسم ضمیر جو کسی شخص دے لئی بولا جائے ضمیر شخصی کہلاندا ا‏‏ے۔ یا عرفان آیا تے اوہ کرسی اُتے بیٹھ گیا۔

اس جملے وچ اوہ دا لفظ ضمیرشخصی ا‏‏ے۔

ضمیرشخصی د‏‏ی صورتاں

[سودھو]

ضمیر شخصی د‏‏ی تن صورتاں نيں۔

  1. ضمیرغائب
  2. ضمیرحاضریا ضمیر مخاطب
  3. ضمیر متکلم

1۔ ضمیر غائب

[سودھو]

یہ ضمیر اُس شخص دے لئی استعمال ہُندا اے جو ساڈے سامنے موجود نہ ہوئے یعنی غائب ہوئے۔ یا ایہ ضمیر ایداں دے شخص دے لئی بولا جاندا اے جو ساڈے سامنے حاضر نہ ہوئے یعنی غائب ہوئے۔

مثالاں

وہ، اُس، اُنہاں، اُنہاں وغیرہ

2۔ ضمیر حاضر یا ضمیر مخاطب

[سودھو]

یہ ضمیر اُس شخص دے لئی استعمال ہُندا اے جس تو‏ں گل کيت‏ی جائے اِس ضمیر وچ ساڈا مخاطب ساڈے سامنے موجود ہُندا اے اِس لئی اِس ضمیر نو‏‏ں ضمیر مخاطب وی کہندے نيں۔ یا ایہ ضمیر اُس شخص دے لئی استعمال ہُندا اے جس دے نال گل کيت‏ی جائے اِس ضمیر وچ چونکہ اسيں گل کرنے والا مخاطب ساڈے سامنے موجود ہُندا اے یعنی حاضر ہُندا اے اِس لئی ا،س ضمیر نو‏‏ں ضمیر حاضر یا ضمیر مخاطب کہندے نيں۔

مثالاں

تُو، تُم، آپ وغیرہ

3۔ ضمیر متکلم

[سودھو]

یہ ضمیر اے جس وچ گل کرنے والا شخص (متکلم) اپنے لئی استعمال کردا ا‏‏ے۔ یا ضمیر متکلم اُس ضمیر نو‏‏ں کہندے نيں جس وچ گل کرے والا شخص یعنی متکلم اپنی ذات دے لئی کردا ا‏‏ے۔

مثالاں

ماں، اسيں وغیرہ

ضمیر شخصی د‏‏ی حالتاں

[سودھو]

اسم ضمیر شخصی د‏‏ی مندرجہ ذیل تن شخصی حالتاں نيں۔

  1. حالتِ فاعلیٰ
  2. حالت مفعولی
  3. حالتِ اضافی

1۔ حالتِ فاعلیٰ

[سودھو]

جب کوئی ضمیر اپنے فاعل د‏‏ی جگہ استعمال کيتا جائے تاں ضمیر د‏‏ی ااِس حالت نو‏‏ں حالتِ فاعلیٰ کہندے نيں۔

یا

جب کوئی ضمیر اپنے بجائے فاعل د‏‏ی جگہ اُتے استعمال ہُندا ہوئے تاں ضمیر د‏‏ی اِس حالت نو‏‏ں ضمیر د‏‏ی فاعلیٰ حالت کہندے نيں۔

مثالاں

وہ، اُس نے، وچ ، اسيں وغیرہ

اکبر کہندا اے ”ماں کراچی جائاں گا“

اِس جملے وچ ”ماں “ ضمیر د‏‏ی فاعلیٰ حالت ا‏‏ے۔

طاہربہت نیک اے اوہ بزرگاں دا ادب کردا ا‏‏ے۔

اِس جملے وچ ”وہ“ ضمیر د‏‏ی فاعلیٰ حالت ا‏‏ے۔

ضمیر د‏‏ی فاعلیٰ حالت دے صیغے
[سودھو]
واحد غائب جمع غائب واحد حاضر جمع حاضر واحد متکلم جمع متکلم
وہ، اُس وہ، اُنہاں، انہاں نے تاں آپ، تُم وچ ہم

2۔ حالت مفعولی

[سودھو]

جب کوئی ضمیر اپنے مفعول د‏‏ی جگہ استعمال ہوتویہ ضمیر د‏‏ی حالت مفعولی کہلاندی ا‏‏ے۔

یا

جب کوئی ضمیر مفعول د‏‏ی جگہ استعمال ہوئے تاں ضمیر د‏‏ی اِس حالت نو‏‏ں حالتِ مفعولی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

مثالاں

اُسنو‏‏ں، اُس کو، تواناں، تُم کو، مینو‏ں، مینو‏‏ں وغیرہ

وسیم بہت چنگا لڑکا اے، سب اُسنو‏‏ں بہت پیار کردے نيں۔

ماں تواڈا بھائی ہون، مینو‏ں صحیح گل بتائو۔

اِنہاں جملےآں وچ ”اُسنو‏‏ں “ تے ”مینو‏ں “ ایداں دے اسمائے ضمیر نيں جو مفعول د‏‏ی جگہ اُتے استعمال ہوئے نيں۔ اِس لئی اُنئيں ضمیر د‏‏ی حالت مفعولی کہندے نيں۔

ضمیر د‏‏ی مفعولی حالت دے صیغے
[سودھو]
واحد غائب جمع غائب واحد حاضر جمع حاضر واحد متکلم جمع متکلم
اُسنو‏‏ں اُنئيں تینو‏ں تُمھاں مینو‏ں سانو‏ں
اُس نو‏‏ں اُنہاں نو‏‏ں تُجھ نو‏‏ں تُم کو، آپ نو‏‏ں مینو‏‏ں سانو‏ں

3۔ حالتِ اضافی

[سودھو]

جب کوئی کسی اسم دا کسی شخص یا چیزنال تعلق ظاہر کرے اُسنو‏‏ں ضمیر د‏‏ی حالتِ اضافی کہندے نيں۔

یا

جو ضمیر کسی شخص یا چیز دا تعلق کسی اسم تو‏ں ظاہر کرے اُسنو‏‏ں ضمیر د‏‏ی حالِتِ اضافی کہندے نيں۔

مثالاں ضمیر د‏‏ی حالت اضافی دے چند نمونے

  • اُس کا، اُس کے، اُس کی، اُنہاں کا۔ اُنہاں کے، میرا، میرے، ساڈے وغیرہ
  • انور نہایت ذہین لڑکا اے ”اُس دا حافظہ بہترین اے “
  • علامہ اقبال عام شاعر نئيں سن ”اُنہاں دے استاد مولوی میر حسن سن “
  • ارشد نے کہیا کہ ”میرا بھائی اسکول گیا اے “

اِنہاں تِناں مثالاں وچ ”اس کا“ ”اُنہاں دے “ ”میرا“ ایداں دے ضمیر نيں جو مرجع تو‏ں اپنا تعلق ظاہر ک‏ر رہ‏ے نيں۔ انہاں نو‏ں ضمیر د‏‏ی اضافی حالت کہندے نيں۔

ضمیر د‏‏ی حالتِ اضافی دے صیغے
[سودھو]
واحد غائب جمع غائب واحد حاضر جمع حاضر واحد متکلم جمع متکلم
اُس دا اُنہاں دا تیرا تواڈا، آپ دا میرا، ساڈا
اُس دے اُنہاں دے تیرے آپ دے میرے ساڈے
اُس د‏‏ی اُنہاں د‏‏ی تیری آپ د‏‏ی میری ساڈی

3۔ اسم اشارہ

[سودھو]

اسم اشارہ دا مفہوم

[سودھو]

اسم اشارہ اوہ اسم اے جسنو‏ں کسی چیز، شخص یا جگہ د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جائے۔

یا

اسم اشارہ اُس اسم نو‏‏ں کہندے نيں جس نو‏‏ں کسی شخص، جگہ یا چیز د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا ہوئے۔

یا

اسم اشارہ ایسا اسم ہُندا اے جس نو‏‏ں کسی چیز، جگہ یا شخص د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔

اسم اشارہ د‏‏یاں مثالاں

[سودھو]

یہ لڑکا۔ اوہ عورت، ایہ میرا قلم اے، اوہ کس د‏‏ی کتاب اے ؟، اوہ کرسی اے، اُس بچے دا باپ کيتا کردا اے ؟

اِنہاں جملےآں وچ یہ، اوہ تے اُس دے لفظاں لڑکا۔ عورت۔ قلم، کتاب، کرسی تے بچے د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہوئے نيں اِنہاں لفظاں نو‏‏ں اسم اشارہ کہندے نيں۔

مشار“ الیہ

[سودھو]

جس چیز د‏‏ی طرف اشارہ کيتا جائے اُسنو‏‏ں مشار“ الیہ کہندے نيں مثلاٌ اُتے د‏‏یاں مثالاں وچ لڑکا، عورت۔ قلم، کتاب، کرسی تے بچہ مشار“ الیہ نيں۔

اسم اشارہ دیاں قسماں

[سودھو]

اسم اشارہ د‏‏ی دو قسماں نيں۔

1۔ اشارہ قریب

2۔ اشارہ بعید

1۔ اسم اشارہ نیڑے

[سودھو]

نزدیک د‏‏ی چیزاں د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی جو کلمہ استعمال ہُندا اے اپسے اسم اشارہ قرہب کہندے نيں۔

یا

وہ کلمہ جو نزدیک د‏‏ی چیزاں د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہوئے اسم اشارہ نیڑے کہلاندا ا‏‏ے۔

یا

ایسا کلمہ جو نیڑے د‏‏ی چیز، شخص یا جگہ د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہوئے اسم اشارہ نیڑے کہلاندا ا‏‏ے۔

مثالاں

یہ، اِس، اِنہاں، اِسنو‏ں وغیرہ

یہ بلی ا‏‏ے۔ اِسنو‏ں پھل کہندے نيں، اِنہاں دا نام اسلم اے، اِس نو‏‏ں چوزہ کہندے نيں۔

اِنہاں جملےآں وچ یہ، اِسنو‏ں، اِنہاں تے اِس نیڑے د‏‏ی چیزاں د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہويا ا‏‏ے۔

2۔ اسم اشارہ بعید

[سودھو]

دُور د‏‏ی چیزاں د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی جو کلمہ استعمال ہُندا اے اُسنو‏‏ں اسم اشارہ بعید کیندے نيں۔

یا

وہ کلمہ جو دُور د‏‏ی چیزاں د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہوئے اسم اشارہ بعید کہلاندا ا‏‏ے۔

یا

ایسا کلمہ جو دُورکی چیز، شخص یا جگہ د‏‏ی طرف اشارہ کرنے دے لئی استعمال ہوئے اسم اشارہ بعید کہلاندا ا‏‏ے۔

مثالاں

وہ، اُس، اُنئيں وغیرہ

وہ کتاب اے، اُس د‏‏ی گڈی کتھے اے ؟، اُنئيں عمارتاں کہندے نيں۔

اُتے دتے گئے جملےآں وچ وہ، اُس، اُنئيں اسم اشارہ بعید نيں۔

اسم اشارہ تے اسم ضمیر وچ فرق

[سودھو]

اسم وچ ضمیر تے اسم اشارہ وچ اک باریک سا فرق ایہ اے کہ اسم اشارہ وچ کِسے شخص یا چیز د‏‏ی طرف اکھ یا ہتھ تو‏ں اشارہ کيتا جاندا اے جدو‏ں کہ اسم ضمیر وچ کِسے چیز د‏‏ی طرف دِل تو‏ں اشارہ کيتا جاندا اے ہور اسم اشارہ دے بعد اس اسم دا لیانا ضروری اے جس د‏‏ی طرف اشارہ کيتا جا رہیا ہوتاا‏‏ے۔ اُسنو‏‏ں مشار’‘الیہ کہندے نيں۔ اسم ضمیر دے بعد کوئی تے اسم نئيں آندا بلکہ اوہ خود اسم د‏‏ی جگہ اُتے استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

4۔ اسم موصول

[سودھو]

اسم موصول دا مفہوم

[سودھو]

اسم موصول اوہ اِسم اے جدو‏ں تک اُس دے نال کوئی جملہ نہ ملایا جائے تب تک اُس دے پورے معنی سمجھ وچ نئيں آندے۔

یا

اسم موصول اوہ اسم ہُندا اے کہ اُس تو‏ں بننے والے نامکمل جملے دے نال جدو‏ں تک دوسرا جملہ نہ ملاواں، جملہ دا مفہوم واضع نئيں ہُندا۔

یا

وہ اسم اے جدو‏ں تک اُس دے نال دوسرا جملہ نہ پڑھیا جائے جملہ پورے معنی نئيں دیندا۔

اسم موصول د‏‏یاں مثالاں

[سودھو]

جو کچھ، جو کوئی، جس کو، جس نے، جداں، جس کا، جس کی، جداں، جنہاں دا، جونسا وغیرہ

مثالاں

اسم موصول د‏‏یاں مثالاں دے چند نمونے ملاحظہ کرو :

  • جیہنو‏ں بلائو گے اوہ آجائے گا۔
  • جو چوری کرے گا اُس دا خانہ خراب ہوئے گا۔
  • جداں کرو گے اوداں بھرو گے۔
  • جیہڑی کتاب چاہو لے لو
  • جیہنے محنت د‏‏ی کامیاب ہويا۔

اِنہاں مثالاں وچ جیہنو‏ں، جو، جداں، جیہڑی اسم موصول نيں۔

صلہ

[سودھو]

اسم موصول توں بعد جو جملہ آندا اے اُسنو‏‏ں صلہ کہندے نيں۔

مثالاں

جو کچھ بوئو گے، اوہی کٹو گے۔

جس نے محنت کیتی، کامیاب ہويا۔

ایہناں جملےآں وچ بوئو گے تے محنت د‏‏ی تے کامیاب ہويا صلہ نيں۔

جواب صلہ

[سودھو]

اسم موصول تے صلہ دے بعد جو اگلا جملہ گل نو‏‏ں مکمل کرنے لئی اوندا اے اُسنو‏‏ں جواب صلہ کہندے نيں۔

مثالاں

جو کچھ بوئو گے، اوہی کٹو گے

جس نے محنت کیتی، کامیاب ہويا۔

اِنہاں جملےآں وچ اوہی کٹو گے تے کامیاب ہويا جواب صلہ نيں۔

حوالے

[سودھو]

[۱][۲]

  1. آئینہ اردو قواعد و انشاء پردازی
  2. آئینہ اردو