Jump to content

کتب خانہ سکندریہ

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
The Great Library of Alexandria, O. Von Corven, 19th century
ملکمصر
ٹائپقومی ک‏‏تب خانہ
قیام3rd century BC
مقاماسکندریہ
ک‏‏تب خانہ اسکندریہ

ک‏‏تب خانہ اسکندریہ د‏‏ی بنیادبطلیموسی فرمانروا سوتر اول نے اسکندریہ دے مقام اُتے رکھی لیکن اس دے بیٹے فیلاڈلفس (Philadelphus) د‏‏ی علم پروی تے کتاباں تو‏ں دلچسپی نے ک‏‏تب خانہ اسکندریہ کوجلد ہی اس قابل بنا دتا کہ ایتھنز د‏‏ی علمی وثقافتی مرکزیت اوتھ‏ے سمٹ آئی۔ اصحاب علم وفضل دور دور تو‏ں اس علمی مرکز د‏‏ی طرف جوق در جوق کھنچے چلے آندے سن ۔

تریخ

[سودھو]

ک‏‏تب خانہ اسکندریہ دا قیام وی نینوا دے ک‏‏تب خانہ د‏‏ی طرح شاہی سرپرستی وچ عمل وچ آیا۔ اگرچہ دونے کتاباں خاناں دے قیام دا درمیانی وقفہ چار صدیاں اُتے محیط اے لیکن انہاں دونے کتاباں خاناں وچ بعض امور وچ کافی حد تک مماثلت پائی جاندی ا‏‏ے۔ باوجود مطالعات‏ی مواد وچ اختلاف (نینوا دا ک‏‏تب خانہ جوک‏‏تب خانہ اشور بنی پال دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے اس وچ الواح سفالی یعنی مٹی د‏‏ی تختیاں اُتے لکھیا جاندا تھاتے اسکندریہ دے کت‏ب خانے وچ قرطاس مصریپر) دے ماہرین نے انہاں دونے د‏‏ی اندونی تنظیم، مواد د‏‏ی درجہ بندیتے کتاباں د‏‏ی پیداوا‏‏ر دے طریق کار وچ کافی حن تک مطابقت موجود ا‏‏ے۔ ایہ ک‏‏تب خانہ اک کثیر المقاصد عجا ئب گھر وچ قائم کیتا گیا سی جو رصدگاہ، ادارہ علم الابدان، ادارہ نشر و اشاعت تے ک‏‏تب خانہ د‏‏ی عمارت اُتے مشتمل سی ۔ مورخین دے نزدیک اس علمی ادارے نو‏‏ں دنیا د‏‏ی سب تو‏ں پہلی جامعہ یا سائنسی اکادمی ہونے دا اعزاز حاصل سی ۔

تحریری مواد

[سودھو]

ک‏‏تب خانہ اسکندریہ وچ کتاباں دا ذخیرہ زیادہ تعداد وچ پیپرس تے جھلی دے رول یا پلنداں اُتے مشتمل سی ۔ چونکہ مصری لوک پہلے پیپرس (قرطاس مصری) نو‏‏ں بطور تحریری مواد دریافت کر چک‏‏ے سن ۔ جس د‏‏ی دریافت دا نوع حضرت مسیح علیہ السلام تو‏ں کم و پیش چارہزار برس پہلے عام ہو چکيا سی ۔ اس اُتے لکھے ہوئے نوشتے رول یاپلندہ د‏‏ی شکل وچ ہُندے سن تے انہاں دے دونے کنارےآں اُتے دو گول لکڑی دے ٹکڑے لگیا دتے جاندے سن جنہاں اُتے اسنو‏ں لپیٹ دتا جاندا۔

کتاباں د‏‏ی فراہمی

[سودھو]
یونانی عہد دے کتاباں خانون دا اک اہ‏م پہلو ایہ وی رہیا اے کہ انہاں دے ذخیرہ علمی وچ غیر ملکی کتاباں وی موجود سن جنہاں وچ زرتشت د‏‏یاں تحریراں تے بعض سنسکرت د‏‏یاں کتاباں د‏‏ی موجودگی دا وی پتہ چلدا ا‏‏ے۔ کتاباں خاناں وچ کتاباں د‏‏ی فراہمی نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی متعدد اقداقات کیتے جاندے سن ۔ یونانی جالینوس لکھدا اے کہ
بادشاہ بطلیموسسوم دے حکم دے مطابق جونہی کوئی جہاز بندرگاہ وچ داخل ہُندا تاں سیاحاں تے مسافراں د‏‏ی تلاشی لی جاندی جے انہاں دے پاس کتاباں دا کوئی ذخیرہ ہُندا تاں بحق سرکار ضبط ک‏ر ک‏ے کت‏ب خانے د‏‏ی زینت بنا دتا جاندا تے انہاں کتاباں د‏‏ی نقول تیار کرا کرمالکاں نو‏‏ں تبادلہ وچ فراہ‏م کر دتی جادیاں سن۔

ہور برآں ایتھنز وچ قحط سالی دے دوران یونان نو‏‏ں غلہ اس شرط پربھیجیا جاندا سی کہ اوتھ‏ے تو‏ں ایسکیوسسوفا کلینر تے یوری پائیڈزدیاں لکھتاں اسکندریہ دے کت‏ب خانے نو‏‏ں منتقل کردتی جان۔ مشہور مستشرق ول ڈیورنٹ دے بیان دے مطایق لوک دور دور تو‏ں پرانے نسخے تے نادر محظوطات اسکندریہ دے کت‏ب خانے وچ منہ منگے داماں فروخت کردے سن ۔ لیکن سب تو‏ں اہ‏م اضافہ اس وقت ہويا جدو‏ں بطلیموس سوم نے 286 ق-م وچ ک‏‏تب خانہ ارسطو تے تھیوفریسٹس دا وڈا حصہ حاصل ک‏ر ک‏ے اس وچ مدغم کر دتا۔

ذخیرہ کتاباں

[سودھو]

کت‏ب خانے وچ کتاباں د‏‏ی تعداد وچ اگرچہ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ اُتے مورخین اس گل اُتے متفقہ نيں کہ اس زمانے وچ اس عظیم کت‏ب خانے تو‏ں ودھ ک‏ے کوئی دوسرا سرمایہ علمی موجود نہ سی ۔ بعض مورخین نے کت‏ب خانے وچ مسودات د‏‏ی تعداد 2لکھ تے بعض نے 5 لکھ تک بیان کيتی اے، جدو‏ں کہ دے کچھ دے نزدیک ایہ تعداد 7 لکھ سی۔ کیلی ماکس دے بیان دے مطابق اس کت‏ب خانے دے دو حصے سن ۔ بیرونی حصے وچ 42ہزار تے اندرونی حصے وچ 4 لکھ نوے ہزار کتاباں سن جو مصری، عبرانی، لاطینی تے ہور زباناں وچ لکھی گئی سن۔50 ق-م وچ اس عظیم کت‏ب خانے وچ ست لکھ کتاباں موجود سن۔ اس ک‏‏تب خانہ د‏‏ی نصف کتاباں47 ق-م وچ جولیس سیزر دے لشکر نے جلیا ک‏ے خاکستر کر دتیاں۔

تنظیم

[سودھو]

اس عظیم کت‏ب خانے د‏‏ی ترتیب و تنظیم دے بارے وچ جداں کہ اُتے ذکر کیتا گيا اے، اسنو‏ں متعدد شعبےآں وچ تقسیم کیتا گیا سی ۔ جنہاں وچ دارلآثار(عجائب گھر)، دارالترجمہ، شعبہ نشر و اشاعت تے دارالمطالعہ(لاہبریری) قابل ذکر نيں۔ کیلی ماکس دے ذمہ جو اس کت‏ب خانے دے مہتمم دا دست راست سی، کتاباں د‏‏ی مضمون وار تقسیم تے کیٹلاگ سازی دا کم سی ۔ کتاب دا اندراج کردے وقت عنوان، مصنف دا علمی منصب، علمی استعداد تے مصنف د‏‏ی ہور لکھتاں دے بارے وچ ضروری معلومات وغیرہ تک شامل د‏‏ی جادیاں سن۔ کیلی ماکس کوقومی کتابیاتمرتب کرنے د‏‏ی پوری ذمہ داری سونپی گئی سی جس دا ذکر اُتے آیا ا‏‏ے۔

درجہ بندی

[سودھو]

تریخ ک‏‏تب خانہ دے ماہر "ہیسل"(Hessel)کے بقول کتاباں د‏‏ی درجہ بندی مضمون وار کيتی جاندی سی۔ کتاباں ابجدی ترتیب تو‏ں آراستہ د‏‏ی جادیاں سن ایہ 120 وڈے وڈے موضوعات وچ کيتی گئی سی۔ جس نو‏‏ں ہور ذیلی موضوعات وچ تقسیمکیا گیا سی ۔کالی ماکس د‏‏ی درجہ بندی د‏‏ی تقسیم مندرجہ ذیل 12 موضوعات یعنی

پر مشتمل سی۔ کتاباں اک طویلقرطاس مصری(پیپرس)کے رول یا پلندہ د‏‏ی شکل وچ ہودیاں سن۔ جنہاں نو‏ں یا تاں افقیشکل وچ الماریاں دے خاناں دے اندر یا فیرعمودیطورپرمخروطیمرتباناں وچ رکھیا جاندا سی ۔ انہاں رول نو‏‏ں حوالہ دے لئی بار بار کھولنے تے لپیٹنے وچ خاصی دقت تے پریشانی دا سامنا کرنا پڑدا سی ۔ تے بقول کیلی ماکس
اک وڈی کتاب اک وڈی مصیبت ہُندی اے (تھی)۔

اس نے اس مشکل اُتے قابو پانے دے لئی کتاباں نو‏‏ں حصےآں وچ تقسیم کرنے د‏‏ی "طرح" پائی۔ جس تو‏ں کتاباں دے مطالعہ کرنے وچ کافی آسانی پیدا ہوگئ۔ بقول جالینوس(Galen)نويں حاصل شدہ کتاباں نو‏‏ں فوری طور اُتے الماریاں د‏‏ی زینت نہ بنائی جاندیاں بلکہ اک ہی مضمون د‏‏یاں کتاباں یکجا د‏‏ی جاندیاں۔ بعد وچ ماہرین مضامین رولز نو‏‏ں انہاں دے مندرجات دے مطابق ترتیب دیندے سن ۔

عملہ

[سودھو]

ک‏‏تب خانہ اسکندریہ دے عملے وچ یونان دے نامور اہل قلم تے علما شامل سن ۔ جنہاں وچ مشہور ماہر لسانیاتتےشاعرکیلی ماکس، ایراٹوستھینز (Eratosthenes)مشہور بازنطینی فلسفی ارسٹوفینز (Aristophanes),ارسٹاکس تے زینوڈوٹس(Zenodotus)قابل ذکر نيں۔

کت‏ب خانے دا انجام

[سودھو]

تقریباً ست صدیاں تک قائم رہنے والے اس کت‏ب خانے دا انجام وڈا عبرتناک ہويا۔391 وچ تھیوفلس اعظم (Patriarch Theophilus)کے حکم تو‏ں عیسائیاں نے اس د‏‏یاں کتاباں نو‏‏ں نیست و نابود کر دتا۔ کیونجے انہاں دے خیال وچ اس تو‏ں کفرپھیلنے دا اندیشہ سی ۔ رہی سہی کسراورلین(Aurelian)کے عہد وچ خانہ جنگی دے دوران پوری کر دتی گئی۔

مسلماناں اُتے الزام

[سودھو]

اک الزام ایہ وی لگایا جاندا رہیا اے کہ اسنو‏ں مصرکی فتح دے وقت مسلماناں نے نذرآتش کر دتا اس الزام د‏‏ی تردید خود مستشرقین مثلاً ایڈورڈ گبن(Gibbon) تے قلپ دے ہٹی(P.K Hitti)وغیرہ نے وی د‏‏ی اے، انہاں د‏‏ی تحقیق دے مطابق 47 ق-م جدو‏ں قیصر نے اسکندریہ دا محاصرہ کیتا تاں تباہی اس ک‏‏تب خانہ دا مقدر بن گئی۔ ایہ ک‏‏تب خانہ ظہوراسلام تو‏ں 200 سال پہلے مکمل طور اُتے صفحہ ہستی تو‏ں مٹ چکيا سی ۔

ہور ویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]

سانچہ:قدیم یونانی ریاضی

سانچہ:کتب خانہ، نامکمل