Gaan na inhoud

GarageBand

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
GarageBand
Kort opsomming van die logo.
Ontwikkelaar Apple Inc.
Aanvanklike vrystelling 6 Januarie 2004
Nuutste weergawe 10.0.1/ 22 Oktober 2013; 10 jaar gelede (2013-10-22)
Bedryfstelsel OS X
Kategorie Digitale oudio-werkstasie
Lisensie Eiendomsagteware
Webblad Apple – GarageBand
GarageBand
Ontwikkelaar Apple Inc.
Nuutste weergawe 2.0/ 22 Oktober 2013; 10 jaar gelede (2013-10-22)
Bedryfstelsel iOS
Kategorie Digitale oudio-werkstasie
Lisensie Eiendomsagteware
Webblad Apple – GarageBand

GarageBand is ’n programmatuurtoepassing vir Mac OS X en iOS wat gebruikers in staat stel om musiek of potgooie te skep. Dit is ontwikkel deur Apple Inc. en is deel van die iLife-pakket vir Mac OS X

Eienskappe

[wysig | wysig bron]

Oudio-opname

[wysig | wysig bron]

GarageBand is ’n vaartbelynde digitale oudio-werkstasie (DOW) en klankverwerker wat veelvuldige klanksnitte kan opneem en terugspeel. Ingeboude oudiofilters wat die AU (klankeenheid) standaard gebruik, stel die gebruiker in staat om die klanksnit te verbeter met behulp van verskeie effekte insluitend onder andere nagalm, eggo en verdraaiing. GarageBand bied ook die moontlikheid om in 16-bis- en 24-bis-oudioresolusie op te neem[1] ’n Ingesluite stemstelsel help met toonhoogtekorreksie en kan die outo-stemeffek effektief namaak wanneer dit op die hoogste vlak ingestel is.

Virtuele sagteware-instrumente

[wysig | wysig bron]

GarageBand sluit ’n groot verskeidenheid van realistiese, getoetste instrumente en sintetiseerders wat op sagteware geskoei is, in. Dit kan gebruik word om oorspronklike komposisies te skep of om musiek regstreeks te speel deur die gebruik van ’n USB MIDI-klawerbord wat aan die rekenaar gekoppel is, ’n virtuele klawerbord op die skerm of deur gebruik te maak van ’n standaard QWERTY-sleutelbord met die “musiektik”-eienskap. Die sintetiseerders is opgebreek in twee groepe: analoog en digitaal. Elke sintetiseerder het ’n wye verskeidenheid van verstelbare parameters, insluitend rykheid, gly, sny, af, standaard aanval, verval, volhou en verlos; dit maak voorsiening vir ’n wye verskeidenheid van klanke wat geskep kan word.

Kitaareienskappe

[wysig | wysig bron]

Naas die standaard snitte maak GarageBand voorsiening vir kitaar-spesifieke snitte wat ’n verskeidenheid van gesimuleerde klankversterkers, pedale en effekverwerkers kan gebruik. Hierdie gesimuleerde klankversterkers maak gewilde hardeware van maatskappye soos Masrhall Amplification, Orange Music Electronic Company en Fender Musical Instruments Corporation na. Soveel as vyf gesimuleerde effekte kan in vlakke bo-op die virtuele klankversterkers, wat verstelbare parameters soos intonasie, nagalm en volume insluit, geplaas word. Kitare kan aan Macs verbind word deur gebruik te maak van die ingeboude invoer (moet hardeware hê wat ’n standaard stereosein kan voortbring deur ’n 3.5mm uitvoer te gebruik) of ’n USB-koppelvlak.

MIDI-redigering

[wysig | wysig bron]

GarageBand kan MIDI-lêers invoer en bied nootrol of notasiestyl redigering en terugspeel. Deur aan die MIDI-standaard te voldoen kan ’n gebruiker baie verskillende aspekte van ’n opgeneemde noot wysig insluitend intonasie, spoed en tydsduur. Toonhoogte kan gestel word op 1/128 van ’n halftoon, op ’n skaal van 0-127 (soms beskryf as ’n skaal van 1-128 om duidelikheid). Spoed, wat die amplitude (volume) bepaal kan gestel en gewysig word op ’n skaal van 0-127. Tydsduur kan handmatig gestel word via die nootrol of in die partituur-aansig. Nootritmes kan gespeel word via die sagteware-instrumente of geskep word in die nootrolomgewing; ritmeregstelling word ook ingesluit om note te sluit subafdeling van ’n tydmaatteken. GarageBand bied ook globale redigeringsmoontlikhede aan MIDI-inligting met Gevorderde Tydreëling, ook bekend as kwantisering.[2][3][4] Terwyl dit omvattende beheer oor MIDI-lêers aanbied, is daar sekere eienskappe wat GarageBand nie het nie in vergelyking met professionele vlak DOW’s, soos ’n klankverwerker vir tromsnitte wat apart is van die gewone nootrol. Baie van hierdie tekortkominge is egter aangespreek in elke opeenvolgende vrystelling van GarageBand.

Musieklesse

[wysig | wysig bron]

’n Nuwe eienskap wat ingesluit is in GarageBand ’09 en nuwer is die vermoë om vooraf opgeneemde musieklesse vir kitaar en klavier van GarageBand se Leswinkel af t elaai. Daar is twee tipes lesse beskikbaar in die Leswinkel: Basiese lesse wat gratis afgelaai kan word en Kunstenaarslesse wat gekoop moet word. Die eerste Basiese les vir kitaar en klavier is by GarageBand ingesluit.

In albei tipes lesse bied ’n musiekonderwyser die les, wat in ’ spesiale formaat is wat hoë kwaliteit instruksies in beeld en klank bied, aan. Die lesse sluit ’n virtuele kitaar of klavier in wat vingerposisies demostreer asook ’n musieknotasie-area om aan te dui hoe die korrekte musikale notasies lyk. Die musiekvoorbeelde in die lesse bevat populêre musiek.

In ’n Kunstenaarsles is die musiekonderwyser die werklike musikant/liedjieskrywer van liedjie wat in die les aangebied word. Soos in November 2009 het die kunstenaars die volgende ingesluit: Sting (Roxanne, Message in a bottle, Fragile), Sarah McLachlan (Angel), Patrick Stump van Fall Out Boy (I Don't Care, Sugar, We're Goin' Down), Norah Jones (Thinking About You), Colbie Caillat (Bubbly), Sara Bareilles (Love Song), John Fogerty (Proud Mary, Fortunate Son, Centerfield), Ryan Tedder van OneRepublic (Apologize), Ben Folds (Brick, Zak and Sara), John Legend (Ordinary People), en Alex Lifeson of Rush (Tom Sawyer, Limelight, Working Man, The Spirit of Radio). Geen nuwe Kunstenaarslesse is in 2010 vrygestel nie en Apple het nog geen planne aangekondig om enige nuwes try te stel nie.

Addisionele oudiolusse

[wysig | wysig bron]

Jam Packs

[wysig | wysig bron]

Jam Packs is Apple se amptelike toevoegings vir GarageBand. Elke Jam Pack bevat lusse en sagteware-instrumente wat saam gegroepeer is in sekere style en genres.

Die huidige Jam Packs is soos volg:

  • GarageBand Jam Pack: Hermengwerktuie
  • GarageBand Jam Pack: Ritme-seksie
  • GarageBand Jam Pack: Simfonie-orkes
  • GarageBand Jam Pack: Wêreldmusiek
  • GarageBand Jam Pack: Stemme

Daar was ook ’n ander GarageBand Jam Pack, aanvanklik slegs bekend as GarageBand Jam Pack, later GarageBand Jam Pack 1, wat in Januarie 2006 gestaak is. Met die ingang van die Hermengwerktuie en die Ritme-seksie Jam Packs, is aan elke Jam Pack ’n nommer toegewys. Die vrystelling van GarageBand Jam Pack: Wêreldmusiek het ook ’n herontwerp van die pakket gesien.

MainStage 2

[wysig | wysig bron]

MainStage 2 deur Apple sluit ook 40 ingeboude instrumente in – insluitend sintetiseerders, ouderwetse klawerborde en ’n trommasjien – om in GarageBand te gebruik. Dit bevat ook ’n koppelvlak vir regstreekse opvoerings en sluit ’n groot versameling van inproppe en klanke in.[5]

Derdeparty-instrument en Apple Loop-pakkette

[wysig | wysig bron]

Naas Apple bied baie ander maatskappye vandag kommersiële of deelware virtuele sagteware-instrumente wat spesifiek vir GarageBand ontwerp is asook versamelings van Apple Loops (lusse) wat bedoel is vir GarageBand-gebruikers.

GarageBand kan ook derdeparty sagtewaresintetiseerders gebruik wat voldoen aan die Core Audio (Audio Units) standaard. Daar is egter beperkinge insluitend dat Audio Unit-instrumente wat kan reageer op veelvuldige MIDI-kanale of poorte, geaktiveer kan word deur slegs die eerste kanaal van die eerste poort. Dit beteken dat instrumente met baie klanktinte, wat baie kanale bevat en op baie MIDI-kanale reageer, soos Native Instruments en MOTU MachFive, nie geskik is vir gebruik in GarageBand nie.

Derdeparty-verskaffers bied ook ekstra lusse vir gebruik in GarageBand. Gebruikers kan ook hul eie lusse opneem deur ’n mikrofoon, via ’n sagteware-instrument of deur gebruik te maak van ’n oudiokoppelvlak deur ’n kitaar of ander hardeware-instrument fisies aan ’n Mac of iOS-toestel te koppel.

Voorbeeld multisnitbronlêers

[wysig | wysig bron]

In 2005 het Trent Reznor van die groep Nine Inch Nails die multisnit GarageBand-bronlêers vir die liedjie The Hand That Feeds vrygestel om die publiek toe te laat om met sy musiek te eksperimenteer. Hy het voornemende GarageBand-gebruikers toegelaat om die liedjie te hermeng. Hy het ook toestemming gegee vir enigeen om hul gepersonaliseerde hermeng met die wêreld te deel. Sedertdien het Nine Inch Nails nog verskeie ander bronlêers vrygestel en ander kunstenaars het ook hul eie GarageBand-lêers vir die publiek oopgestel om mee te eksperimenteer.[6]

Die Nieu-Seelandse groep Evermore het ook multisnit bronlêers vir GarageBand vir hul liedjie Never Let You Go vrygestel.

Ben Folds het Stems and Seeds, ’n spesiale weergawe van sy 2008-album Way to Normal vrygestel. Stems and Seeds het ’n herbemeesterde weergawe van Way to Nromal bevat tesame met ’n afsonderlike skyf waarin GarageBand-lêers was vir elke snit van die album. Dit het aanhangers in staat gestel om die liedjies te hermeng.

Beperkinge

[wysig | wysig bron]

’n Gebrek aan MIDI-uit-vermoë beperk die gebruik van eksterne MIDI-instrumente. Daar is ook slegs beperkte ondersteuning vir boodskappe wat gestuur word van knoppe op MIDI-klawerborde aangesien slegs intydse toonverbuiging, modulasie, volhou en voetbeheer erken word. Sedert GarageBand ’08 kan ander parameters wat deur MIDI-knoppe geaffekteer word, later per snit geoutomatiseer word. GarageBand het geen funksies vir die skep van veelvuldige tydmaattekens nie maar die sagteware laat nou ’n temposnit toe om tempoveranderinge te outomatiseer. Die vermoë om snitte om te keer, bestaan ook nie.

Buiten toonverbuiging is GarageBand beperk tot die toonhoogtes en intervalle van standaard 12-toon gelykswewende stemming sodat dit nie van nature xenharmoniese musiek ondersteun nie. Logic Pro bied verskillende stemminge,[7] maar GarageBand nie; klankeenhede wat mikrostemming ondersteun (deur .scl of .tun-lêers of ’n ander metode te gebruik) kan in GarageBand gebruik word om alternatiewe toonhoogtes te verkry.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

GarageBand is ontwikkel deur Apple onder die leiding van dr. Gerhard Lengeling, vroeër van die Duitse maatskappy Emagic, die skeppers van Logic Audio. (Emagic is in Julie 2002 deur Apple bekom.)

Die toepassing is aangekondig gedurende Steve Jobs se tematoespraak by die Macworld-kongres en Ekspo op 6 Januarie 2004; die musikant John Mayer het gehelp met die demonstrasie.

GarageBand 2 is bekendgestel by die 2005 Macworld-kongres en Ekspo op 11 Januarie 2005. Dit is vanaf 22 Januarie 2005 verskeep. Belangrike nuwe eienskappe het die moontlikheid om musiek in musieknotasie te besigtig en te wysig, om tot 8 snitte op ’n slag op te neem, om tydsberekening en toonhoogte van opnames reg te stel, om sntipanoramaposisie te outomatiseer, om volume en toonhoogte te beheer, om oudio en MIDI te transponeer en om MIDI-lêers in te voer, ingesluit.[8]

GarageBand 3 wat bekendgestel is tydens 2006 se Macworld-kongres en Ekspo, sluit ’n ‘potgooi-ateljee’ in, insluiteend die opsie om meer as 200 effekte en klingels te gebruik asook integrasie met iChat vir afstandsonderhoude.[9]

GarageBand 4, ook bekend as GarageBand ’08, is deel van iLife ’08. Dit het die vermoë om afdelings van ’n liedjie afsonderlik op te neem, soos brûe en refreine. Daarbenewens bied dit ook ondersteuning vir die outomatisering van tempo en instrumente, die skep en uitvoer van iPhone-luitone en ’n “Magic GarageBand”-eienskap wat virtuele speelsessies insluit met ’n 3D uitsig op die instrumente.[10]

GarageBand 5 is deel van die iLife ’09-pakket. Dit sluit musiekinstruksie in en laat gebruikers toe om instruksievideo’s deur kontemporêre kunstenaars te koop. Dit bevat ook nuwe eienskappe vir elektriese kitaarspelers waaronder ’n toegewyde 3D Elektriese Kitaarsnit wat ’n virtuele effektepedaalbord en virtuele klankversterkers met ’n galmveerstelsel en tremolo. GarageBand 5 sluit ook ’n skoner, herontwerpte gebruikerskoppelvlak in tesame met Projeksjablone.[11]

GarageBand 6, ook bekend as GarageBand ’11 is deel van die iLife ’11-pakket wat op 20 Oktober 2010 bekendgestel is. Hierdie weergawe bring nuwe eienskappe soos Flextyd, ’n nutsmiddel om die ritme van ’n liedjie aan te pas. Dit sluit ook die moontlikheid in om die tempo van een snit onmiddellik aan te pas by die tempo van ’n ander snit, addisionele kitaarklankversterkers en effektepedale, 27 nuwe lesse vir kitaar en klavier en “Hoe Het Ek Gespeel?”, ’n nutsmiddel wat die akkuraatheid en voortgang van ’n klavier- of kitaarvertoning in ’n les meet.[12]

GarageBand vir iOS

[wysig | wysig bron]

Op 2 Maart 2011 het Apple ’n weergawe van GarageBand vir die iPad aangekondig.[13] Dit het baie funksies wat soortgelyk is aan die weergawe vir Mac OS X. Musiek kan geskep word deur die instruksies op die skerm te gebruik, insluitend sleutelborde, tromme, ’n toetser en verskeie “slim instrumente”. Dit tree ook op as ’n multisnit opnameateljee met ’n effektepedaal en kitaarklankversterkers. Liedjies kan per e-pos of na ’n iTunes-biblioteek verstuur word. Voorts kan projekte in GarageBand vir OS X ingevoer word om verder gewysig te word. Dit laat dan ook instrumente uit die iOS-platform toe om op die instrumentbiblioteek op die Mac gestoor te word. Die toep is versoenbaar met iPhone 3GS en nuwer, die derde generasie iPod Touch en nuwer en alle weergawes van die iPad, insluitend die iPad Mini. iOS 7 is ’n voorvereiste. Sedert weergawe 2.0 is die toep gratis maar aankope in die toep is nodig om al die instrumente en klanke te verkry.

Instrumente

[wysig | wysig bron]
  • GarageBand sluit ’n standaard klawerbord en “Slim Klawerbord” in. Die klawerbord is soos ’n standaard klawerbord opgestel en bevat verskeie instrumente (waarvan sommige aanpasbaar is) insluitend ’n vleuelklavier, elektriese klavier, verskeie orrels, clavinet en verskeie sintetiseerders. Dit het ook talle verskillende klankeffekte. Die klawerbord kan arpeggios speel en sluit ’n toonbuiger in. Die slim klawerbord is soos enige van die ander slim instrumente ingerig en laat gebruikers toe om akkoorde op die klavier, elektriese klavier, orrel, clavinet en sintetiseerders te speel. ’n Outospeelfunksie is ook ingesluit wat een van vier ritmes vir elke instrument kan speel.
  • Daar is twee verskillende trominstrumente in GarageBand. Die aanraaktromme sluit drie akoestiese tromstelle (ateljeestel, verhoogstel en ouderwetse stel) met ’n realistiese opstelling en drie elektroniese tromstelle (Hip-hop-tromme, House-tromme en ’n tromstel met Roland TR-808 en 909-voorbeelde) wat opgestel is soos tromstelle, met verstelbare klanke wat as afsonderlike tromstelle bewaar kan word, in. Die ander trominstrument is die “Slim Tromme” waarin die tromklanke op ’n rooster gestel kan word volgens kompleksiteit en volume. Dit bevat al ses tromstelle van die aanraaktromme.
  • ’n “Slim Kitaar” is by GarageBand ingesluit waarop vier kitare is: akoestiese kitaar, twee elektriese kitare en ’n verstoringskitaar. Elke kitaar (behalwe die akoestiese een) het twee opsionele klankbokse. Die instrument is soos die slim klawerbord opgestel waar veelvuldige akkoorde gespeel kan word. Elke noot in die akkoord kan ook afsonderlik gespeel word of uitgedoof word deur die linkerkant van die snaar te druk.
  • Die “Sim Baskitaar” is soos die kitaar opgestel waar vier snare verskillende note kan speel. Die baskitaar kan egter nie akkoorde speel nie. Drie baskitare (elektriese baskitaar, akoestiese orkeskontrabas en vier aanpasbare sintetiese baskitare) is ingesluit. Soos met die slim klawerbord en slim kitaar is daar ’n “outospeel”-funksie.
  • In weergawe 1.2 is “Slim Strykers” toegevoeg. Dit is ’n strykerseksie wat uit 1ste en 2de viole, altviole, tjello’s en kontrabasse bestaan wat legato-, staccato- en pizzicatonote kan speel. Die orkes is verstelbaar met vier verskillende strykstyle (elk met ’n verskillende “outospeel”-funksie). Die instrumente kan ook aan en af geskakel word. ’n Mens kan byvoorbeeld ’n akkoord speel wat uit al die instrumente opgemaak is, of slegs die noot van die viool.
  • In die toetserinstrument kan die gebruiker ’n klank opneem en dit op die klawerbord speel (dit het dieselfde koppelvlak as die klawerbord). Nadat die klank opgeneem is, kan dit aangepas word met ’n verskeidenheid van nutsmiddels binne die toetser. Dit kan ook note in ’n lus of agteruit speel. In weergawe 2.0 kan die gebruiker klanklêers invoer om voorbeelde te skep.
  • Die klankopnemer is ’n standaardopnemer wat deur die interne mikrofoon of oorfoonmikrofoon werk. Nadat die klank opgeneem is, is daar verskeie klankeffekte wat toegepas kan word.
  • Die kitaarklankversterker moet verkieslik gespeel word deur ’n kitaar in die toestel in te prop en dit op te neem, maar dit werk ook met klanke van die klankopnemer, waarby Apple Loops en ingevoerde musieklêers ingesluit is. Daarbinne is verskeie verstelbare klankversterkers en effektepedale wat ’n wye verskeidenheid van klanke kan voortbring.

Opdaterings

[wysig | wysig bron]

Op 1 November 2011 het Apple GarageBand vir iOS 1.1 bekendgestel met ondersteuning vir die iPhone en iPod Touch. Ander eienskappe sluit in die vermoë om pasgemaakde akkoorde vir Slim Instrumente te maak, ondersteuning vir 3/4 en 6/8 tydmaattekens en uitvoer in AAC of AIFF-formate.[14]

Op 7 Maart 2012 het Apple GarageBand opgedateer na weergawe 1.2 met ondersteuning vir die derde generasie iPad. Die nuwe Slim Strykers-instrument, ’n strykorkes met 1ste en 2de viole, altviole, tjello’s en kontrabas, is ook bekendgestel. Hierdie instrument kan note legato, staccato en pizzicato speel. Dit het ook ’n nootredigeerder ingesluit wat gebruikers toelaat om nootplasings en -lengte te verfyn en die moontlikheid om liedjies na Facebook, YouTube en SoundCloud op te laai. Projekte kon ook na iCloud opgelaai word. Dit het ook Jam Session, ’n eienskap wat tot 4 iPhones, iPod Touches en/of iPads met GarageBand geïnstalleer toelaat om gesamentlik te speel, ingesluit.

Op 1 Mei 2012 is GarageBand na 1.2.1 opgedateer wat klein foutjies reggestel het en die stabiliteit verbeter.[15]

Saam met die nuwe iOS 6 is GarageBand op 19 September 2012 na 1.3 opgedateer. Die opdatering het die vermoë om musiek vanuit ’n musiekbiblioteek in te voer, die skep van luitone, die vermoë om die toep in die agtergrond te gebruik en die regstelling van klein foutjies.[16]

GarageBand is op 20 Maart 2013 na 1.4 opgedateer. Die opdatering het ondersteuning vir Audiobus toegevoeg, die vermoë om na roosterpunte te spring af te skakel, verwyder en klein foutregstellings.[17]

GarageBand het op 22 Oktober 2013 ’n ontwerpsverbetering ondergaan tesame met die vrystelling van die iPad Air. GarageBand 2.0 het ’n nuwe ontwerp gekry om by iOS 7 te pas, ’n uitgebreide aantal klankspore per lied en nuwe funksies in die Toetserinstrument.[18]

Beskikbaarheid

[wysig | wysig bron]

Voor die lansering van Apple se Mac-toepwinkel, was GarageBand slegs beskikbaar as deel van iLife, ’n toepassingspakket (wat ook iPhoto, iMovie, iDVD en iWeb ingesluit het) wat daarop gemik was om die skep en organisering van digitale inhoud te vereenvoudig. Op 6 Januarie 2011 is GarageBand ’11 beskikbaargestel op die Mac-toepwinkel vir $14.99.[19]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. (en) https://garagebandforwindows.org/ Geargiveer 14 April 2023 op Wayback Machine
  2. (en) en:MIDI
  3. (en) http://blog.macformusicians.com/2010/07/13/advanced-software-instrument-editing/
  4. (en) http://blog.macformusicians.com/garageband-tutorial/editing-and-rough-mix/
  5. (en) "Mainstage". Apple. Besoek op 12 Junie 2013.
  6. Sien hier vir meer inligting en om die bronlêers vir The Hand That Feeds en ander liedjies af te laai.
  7. "Sintetiseerders, toetsers en klankkaarte met mikrotonale vermoëns A-F" (in Engels). 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Oktober 2019. Besoek op 29 Desember 2009.
  8. (en) Stelselvereistes
  9. (en) Stelselvereistes
  10. (en) Stelselvereistes
  11. (en) Stelselvereistes
  12. (en) Stelselvereistes
  13. "iMovie en Garageband vir iOS bekendgestel, lyk goed op iPad 2" (in Engels). 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Julie 2011. Besoek op 2 Februarie 2011.
  14. "Apple dateer Garageband vir iOS op met iPhone en iPod Touch-ondersteuning" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019.
  15. "Apple stel klein opdaterings aan iMovie, iPhoto en GarageBand vir iOS vry" (in Engels). 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 14 Junie 2012.
  16. Hollington, Jesse (19 September 2012). "GarageBand voeg musiekinvoere, luitoonskepping toe" (in Engels). iLounge. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 12 Junie 2013.
  17. "GarageBand vir iOS opgedateer met Audiobus-ondersteuning en ander verbeteringe" (in Engels). Mac Rumors. 20 Maart 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 12 Junie 2013.
  18. (en) http://www.apple.com/ios/garageband/
  19. Snell, Jason. "iLife, iWork, Aperture nou beskikbaar op Mac-toepwinkel" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 22 April 2012.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]


Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.