Ir al contenido

Diferencia entre revisiones de «Capsicum annuum»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
mSin resumen de edición
AraBot (descutir | contrebucions)
 
(No se muestran 9 ediciones intermedias de 6 usuarios)
Linia 1: Linia 1:
{{Grafía EFA}}
:''As parolas «pimentera» y «pimentero» reendrezan ta iste articlo. Ta atros usos de «pimentera» se veiga [[Pimentera (desambigación)]].''
:''As parolas «pimentera» y «pimentero» reendrezan ta iste articlo. Ta atros usos de «pimentera» se veiga [[Pimentera (desambigación)]].''
{{Ficha de taxón
{{Taxobox
|nombre_sci = ''Capsicum annuum''
|nombre_sci = ''Capsicum annuum''
|nombre_pop1 = Pimentera
|nombre_pop1 = Pimentera
Linia 36: Linia 37:
}}
}}


A '''pimentera<ref name="VIDALLER">{{an}} [[Rafel Vidaller Tricas|VIDALLER TRICAS, Rafel]] (2004); ''Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals''; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza. <small>ISBN 978-84-8986-235-7</small></ref> común''' u '''domestica''' ([[Nombre scientifico|scientificament]] '''''Capsicum annuum''''' <small>([[Linnaeus|L.]], 1753)</small>) ye una [[planta perén]], de [[Planta herbacia|port herbacio]], en a [[familia (biolochía)|familia]] d'as [[Solanaceae|solanacias]] y o [[chenero (biolochía)|chenero]] ''[[Capsicum]]'', cautivada amplament por o suyo [[fruito]] comestible; o [[pimiento]].
A '''pimentera<ref name="VIDALLER">{{an}} [[Rafel Vidaller Tricas|VIDALLER TRICAS, Rafel]] (2004); ''Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals''; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza. ISBN 978-84-8986-235-7</ref> común''' u '''domestica''' ([[Nombre cientifico|cientificament]] '''''Capsicum annuum''''' <small>([[Linnaeus|L.]], 1753)</small>) ye una [[planta perén]], de [[Planta herbacia|port herbacio]], en a [[familia (biolochía)|familia]] d'as [[Solanaceae|solanacias]] y o [[chenero (biolochía)|chenero]] ''[[Capsicum]]'', cautivada amplament por o suyo [[fruito]] comestible; o [[pimiento]].


== Descripción ==
== Descripción ==


A pimentera domestica ye una planta perén natural, anque por [[selección artificial]] se'n ha produciu variedatz que tienen creiximiento [[planta anyal|anyal]] u [[planta bianyal|bianyal]].<ref name="Agroinfo">{{es}} [http://www.infoagro.com/hortalizas/pimiento.htm ''El cultivo del pimiento'']; consultada l'1 de chinero de 2013.</ref> Como muitas atras plantas domesticadas y con firme distribución en o mundo, existe un gran numer de variedatz de [[pimiento]]s ta consumo; bellas variedatz s'han seleccionau ta que tenesen una mida mayor y poder-las consumir como verdura. Manimenos, tamién existe belatras que se cautiva por a suya sabor exotica u ta emplegar-las como [[especia]]; ixe ye o caso d'as variedatz conoixidas como [[Pimiento coral|corals]] u [[guindilla|guendillas/guindillas]].<ref name="VIDALLER"/>
A pimentera domestica ye una planta perén natural, anque por [[selección artificial]] se'n ha produciu variedaz que tienen creiximiento [[planta anyal|anyal]] u [[planta bianyal|bianyal]].<ref name="Agroinfo">{{es}} [http://www.infoagro.com/hortalizas/pimiento.htm ''El cultivo del pimiento'']; consultada l'1 de chinero de 2013.</ref> Como muitas atras plantas domesticadas y con firme distribución en o mundo, existe un gran numer de variedaz de [[pimiento]]s ta consumo; bellas variedaz s'han seleccionau ta que tenesen una mida mayor y poder-las consumir como [[verdura]]. Manimenos, tamién existe belatras que se cautiva por a suya sabor exotica u ta emplegar-las como [[especia]]; ixe ye o caso d'as variedaz conoixidas como [[Pimiento coral|corals]] u [[guindilla|guendillas/guindillas]].<ref name="VIDALLER"/>


A pimentera ye una [[planta herbacia]], d'arredol de meyo metro d'altaria (anque bellas variedatz gosan creixer dica pasar t'alto d'un metro, un metro y meyo, u dica dos).<ref name="Agroinfo"/>
A pimentera ye una [[planta herbacia]], d'arredol de meyo metro d'altaria (anque bellas variedaz gosan creixer dica pasar t'alto d'un metro, un metro y meyo, u dica dos).<ref name="Agroinfo"/>


O [[trallo (botanica)|trallo]] ye solo en a base, pero se ramifica bien luego y a poca altaria. Se mantiene un solo trallo dica la segunda u tercer ramificación,<ref name="Agroinfo"/> y alavez comienza a dividir-se dicotomicament, a qual cosa fa desapareixer o trallo individualizau caracteristico de a base d'a mata, perdendo-se en [[branca]]s laterals por toda la corona.<ref name="Agroinfo"/>
O [[tallo (botanica)|tallo]] ye solo en a base, pero se ramifica bien luego y a poca [[Altaria (magnitut fisica)|altaria]]. Se mantiene un solo tallo dica la segunda u tercer ramificación,<ref name="Agroinfo"/> y alavez comienza a dividir-se dicotomicament, a cual cosa fa desapareixer o tallo individualizau caracteristico de a base d'a mata, perdendo-se en [[branca]]s laterals por toda la corona.<ref name="Agroinfo"/>


As [[folla]]s son enteras, [[fuella lanciolada|lancioladas]] (con «forma de punta de [[lanza]]») y [[peciolo|pecioladas]].<ref name="Agroinfo"/> A color de l'anverso ye verde intensa (como en quasi tot, bellas variedataz s'han feito que varían en color, mas que mas pensadas ta planta ornamental), y ye [[Fuella glabra|glabro]]<ref name="Agroinfo"/> (sin pels ni protuberancias). Por o reverso, a [[nervadura]] ye muit marcada, con o [[niérvol]] central muit resaltau y que se contina con o [[peciolo]],<ref name="Agroinfo"/> y os niérvols laterals que arriban quasi dica la ladera d'a fuella. As fuellas creixen alternas sobre as brancas y o trallo, y a mida ye proporcionada con a mida que tendrán dimpuesas es fruitos.<ref name="Agroinfo"/>
As [[folla]]s son enteras, [[fuella lanciolada|lancioladas]] (con «forma de punta de [[lanza]]») y [[peciolo|pecioladas]].<ref name="Agroinfo"/> A color de l'anverso ye verde intensa (como en cuasi tot, bellas variedataz s'han feito que varían en color, mas que mas pensadas ta planta ornamental), y ye [[Fuella glabra|glabro]]<ref name="Agroinfo"/> (sin pels ni protuberancias). Por o reverso, a [[nervadura]] ye muit marcada, con o [[niérvol]] central muit resaltau y que se contina con o [[peciolo]],<ref name="Agroinfo"/> y os niérvols laterals que arriban cuasi dica la ladera d'a fuella. As fuellas creixen alternas sobre as brancas y o tallo, y a mida ye proporcionada con a mida que tendrán dimpuesas es fruitos.<ref name="Agroinfo"/>


As [[flor]]s son blancas, simples y discretas, d'entre 1,5 y 2 [[centimetro|cm]] de diametro. Son pedunculadas y brostan en a base d'as follas.
As [[flor]]s son blancas, simples y discretas, d'entre 1,5 y 2 [[centimetro|cm]] de diametro. Son pedunculadas y brostan en a base d'as follas.


Os fruitos, que se conoix como pimientos (<[[latín]] ''PIGMENTUS''), son o principal obchecto d'interés en a planta. Son [[baya]]s, bofas de polpa en muitas variedatz (especialment en as que gosan fer-se mas granizos), o que les fa de creixer con formas a sobén asimetricas y con banyas. A color ye [[verde]], [[amariella]] u [[roya]], anque bellas variedatz se tornan vrioletas u encara blancos. A sobén se tornan de verdes a amariellos en primeras, y royos dimpués, conforme maduran. O peso d'os pimientos baila d'entre tansament bells gramos dica más de 500.<ref name="Agroinfo"/>
Os fruitos, que se conoix como pimientos (<[[latín]] ''PIGMENTUS''), son o principal obchecto d'interés en a planta. Son [[baya]]s, bofas de polpa en muitas variedaz (especialment en as que gosan fer-se mas granizos), o que les fa de creixer con formas a sobén asimetricas y con banyas. A color ye [[verde]], [[amariella]] u [[roya]], anque bellas variedaz se tornan vrioletas u encara blancos. A sobén se tornan de verdes a amariellos en primeras, y royos dimpués, conforme maduran. O peso d'os pimientos baila d'entre tansament bels gramos dica mas de 500.<ref name="Agroinfo"/>


== Oríchens ==
== Oríchens ==


A pimentera dimana de [[Sudamerica]], de l'Altiplano [[Andes|andino]] d'entre [[Bolivia]] y [[Perú]], a on que ya se teneba en cultura antes de que i arribasen os europeus.<ref name="Agroinfo"/> En chunto con ''C. annuum'', tamién se cautivaba lo menos quatro especies más de pimenteras que no s'ha feito difundir en a resta d'o mundo.<ref name="Agroinfo"/>
A pimentera dimana de [[Sudamerica]], de l'Altiplano [[Andes|andino]] d'entre [[Bolivia]] y [[Perú]], a on que ya se teneba en cultura antes de que i arribasen os europeus.<ref name="Agroinfo"/> En chunto con ''C. annuum'', tamién se cautivaba lo menos cuatro especies mas de pimenteras que no s'ha feito difundir en a resta d'o mundo.<ref name="Agroinfo"/>
[[Imachen:Capsicum annuum Beros, Fryšták (2).jpg|thumb|200px|A pimentera ye una planta moderadament delicada, traita d'[[America d'o Sud]] en o sieglo XVI.<ref name="Agroinfo"/>]]
[[Imachen:Capsicum annuum Beros, Fryšták (2).jpg|thumb|200px|A pimentera ye una planta moderadament delicada, traita d'[[America d'o Sud]] en o sieglo XVI.<ref name="Agroinfo"/>]]
Os [[Imperio Espanyol|espanyols]] y os [[Reino de Portugal|portugueses]] difundión o cautivo d'o pimiento en [[Europa]] en o [[sieglo XVII]], dimpués d'haber estau introduciu en a [[Peninsula Iberica]] en o [[sieglo XVI|sieglo anterior]].<ref name="Agroinfo"/> Actualment, o pimiento ye una d'as [[hortalicia]]s más populars y de consumo regular en o mundo.
Os [[Imperio Espanyol|espanyols]] y os [[Reino de Portugal|portugueses]] difundión o cautivo d'o pimiento en [[Europa]] en o [[sieglo XVII]], dimpués d'haber estau introduciu en a [[Peninsula Iberica]] en o [[sieglo XVI|sieglo anterior]].<ref name="Agroinfo"/> Actualment, o pimiento ye una d'as [[hortalicia]]s mas populars y de consumo regular en o mundo.


== Cautivo ==
== Cautivo ==


A pimentera ye una planta de cautivo en [[huerta]], con condicions de [[regano]], y poco tolerant a os extremos climaticos de l'[[hibierno]] en o interior peninsular, por o qual o suyo cautivo gosa concentrar-se en os meses estivals. Cal sembrar-la en un [[plantero]], pus a planteta que plega d'escapar se gosa morir con facilidat si se le cambean as condicions. O treslau t'a tierra se fa quan pasa d'os 10 cm d'alto.<ref name="Ecocosas">{{es}} [http://ecocosas.com/fichas-cultvos/cultivo-del-pimiento/ ''Cultivo del Pimiento'']; consultada l'1 de chinero de 2013.</ref>
A pimentera ye una planta de cautivo en [[huerta]], con condicions de [[regano]], y poco tolerant a os extremos climaticos de l'[[hibierno]] en l'interior peninsular, por o cual o suyo cautivo gosa concentrar-se en os meses estivals. Cal sembrar-la en un [[plantero]], pus a planteta que plega d'escapar se gosa morir con facilidat si se le cambean as condicions. O treslau t'a tierra se fa cuan pasa d'os 10&nbsp;cm d'alto.<ref name="Ecocosas">{{es}} [http://ecocosas.com/fichas-cultvos/cultivo-del-pimiento/ ''Cultivo del Pimiento'']; consultada l'1 de chinero de 2013.</ref>


Nomás sobrevive con temperaturas por alto d'os 10 ºC positivos, anque suporta baixadas puntuals dica no menos de 7 ºC (p. ex. puntualment, de nueitz), no aguanta que a temperatura remanga tan baixa mientres más de 10-12 horas. En [[Aragón]], y muit especialment en a Montanya, a pimentera ye conoixida por estar una planta de [[solano]], a la qual no le gusta sique as faixas encaradas a'l [[sol]] y os puestos d'o [[huerto]] a on que le caiga bien a luz solar.
Nomás sobrevive con temperaturas por alto d'os 10&nbsp;°C positivos, anque suporta baixadas puntuals dica no menos de 7&nbsp;°C (p. ex. puntualment, de nueiz), no aguanta que a temperatura remanga tan baixa mientres mas de 10-12 horas. En [[Aragón]], y muit especialment en a Montanya, a pimentera ye conoixida por estar una planta de [[solano]], a la cual no le gusta sique as faixas encaradas a'l [[sol]] y os puestos d'o [[huerto]] a on que le caiga bien a luz solar.
[[Imachen:C annuum beaver dam fruit.jpg|thumb|right|200px|Un [[pimiento]].]]
[[Imachen:C annuum beaver dam fruit.jpg|thumb|right|200px|Un [[pimiento]].]]
Precisa unas buenas condicions d'augua y riego, pero combinadas con una tierra suelta, tremenada, por a on que l'augua percole ta fondo y no se l'embadine a on que tiene as [[radiz|venas]]. A tierra ha de tener valors de [[Ph]] d'entre 5,5 y 8,<ref name="Agroinfo"/> anque es óptimos son d'entre 6,5 y 7.<ref name="Agroinfo"/>
Precisa unas buenas condicions d'augua y riego, pero combinadas con una tierra suelta, tremenada, por a on que l'augua percole ta fondo y no se l'embadine a on que tiene as [[radiz|venas]]. A tierra ha de tener valors de [[Ph]] d'entre 5,5 y 8,<ref name="Agroinfo"/> anque es óptimos son d'entre 6,5 y 7.<ref name="Agroinfo"/>


No le fan mica de goyo as corrients d'aire ni o viento persistent, por o que en seguntes qué puestos cal mirar que le'n cubille bell muro u paretón d'o propio huerto u se le morirán y cairán as fuellas, flors y dica os pimientos a metat madurar.<ref name="Agroinfo"/>
No le fan mica de goyo as corrients d'aire ni o [[viento]] persistent, por o que en seguntes qué puestos cal mirar que le'n cubille bel muro u paretón d'o propio huerto u se le morirán y cairán as fuellas, flors y dica os pimientos a metat madurar.<ref name="Agroinfo"/>


== Referencias ==
== Referencias ==
Linia 85: Linia 86:
{{Wikispecies_line}}
{{Wikispecies_line}}


{{Control d'autoridaz}}
[[Categoría:Plantas domesticas]]


[[Categoría:Plantas domesticas]]
[[eu:Piper]]
[[Categoría:Taxons nombraus per Carl Linnaeus]]

Zaguera versión d'o 12:39 8 chul 2024

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
As parolas «pimentera» y «pimentero» reendrezan ta iste articlo. Ta atros usos de «pimentera» se veiga Pimentera (desambigación).
Capsicum annuum
Capsicum annuum, con un pimiento.
Denominacions populars
Pimentera, pimentero, pimientera, pimientero, mata de pimientos, planta de pimientos
Estau de conservación

Seguro (IUCN)
Clasificación cientifica
Eukaryota
Plantae
Magnoliophyta
Magnoliopsida
Asteridae
Solanales
Solanaceae
Capsicum
C. annuum
Descripción
Capsicum annuum
L., 1753

A pimentera[1] común u domestica (cientificament Capsicum annuum (L., 1753)) ye una planta perén, de port herbacio, en a familia d'as solanacias y o chenero Capsicum, cautivada amplament por o suyo fruito comestible; o pimiento.

Descripción

[editar | modificar o codigo]

A pimentera domestica ye una planta perén natural, anque por selección artificial se'n ha produciu variedaz que tienen creiximiento anyal u bianyal.[2] Como muitas atras plantas domesticadas y con firme distribución en o mundo, existe un gran numer de variedaz de pimientos ta consumo; bellas variedaz s'han seleccionau ta que tenesen una mida mayor y poder-las consumir como verdura. Manimenos, tamién existe belatras que se cautiva por a suya sabor exotica u ta emplegar-las como especia; ixe ye o caso d'as variedaz conoixidas como corals u guendillas/guindillas.[1]

A pimentera ye una planta herbacia, d'arredol de meyo metro d'altaria (anque bellas variedaz gosan creixer dica pasar t'alto d'un metro, un metro y meyo, u dica dos).[2]

O tallo ye solo en a base, pero se ramifica bien luego y a poca altaria. Se mantiene un solo tallo dica la segunda u tercer ramificación,[2] y alavez comienza a dividir-se dicotomicament, a cual cosa fa desapareixer o tallo individualizau caracteristico de a base d'a mata, perdendo-se en brancas laterals por toda la corona.[2]

As follas son enteras, lancioladas (con «forma de punta de lanza») y pecioladas.[2] A color de l'anverso ye verde intensa (como en cuasi tot, bellas variedataz s'han feito que varían en color, mas que mas pensadas ta planta ornamental), y ye glabro[2] (sin pels ni protuberancias). Por o reverso, a nervadura ye muit marcada, con o niérvol central muit resaltau y que se contina con o peciolo,[2] y os niérvols laterals que arriban cuasi dica la ladera d'a fuella. As fuellas creixen alternas sobre as brancas y o tallo, y a mida ye proporcionada con a mida que tendrán dimpuesas es fruitos.[2]

As flors son blancas, simples y discretas, d'entre 1,5 y 2 cm de diametro. Son pedunculadas y brostan en a base d'as follas.

Os fruitos, que se conoix como pimientos (<latín PIGMENTUS), son o principal obchecto d'interés en a planta. Son bayas, bofas de polpa en muitas variedaz (especialment en as que gosan fer-se mas granizos), o que les fa de creixer con formas a sobén asimetricas y con banyas. A color ye verde, amariella u roya, anque bellas variedaz se tornan vrioletas u encara blancos. A sobén se tornan de verdes a amariellos en primeras, y royos dimpués, conforme maduran. O peso d'os pimientos baila d'entre tansament bels gramos dica mas de 500.[2]

A pimentera dimana de Sudamerica, de l'Altiplano andino d'entre Bolivia y Perú, a on que ya se teneba en cultura antes de que i arribasen os europeus.[2] En chunto con C. annuum, tamién se cautivaba lo menos cuatro especies mas de pimenteras que no s'ha feito difundir en a resta d'o mundo.[2]

A pimentera ye una planta moderadament delicada, traita d'America d'o Sud en o sieglo XVI.[2]

Os espanyols y os portugueses difundión o cautivo d'o pimiento en Europa en o sieglo XVII, dimpués d'haber estau introduciu en a Peninsula Iberica en o sieglo anterior.[2] Actualment, o pimiento ye una d'as hortalicias mas populars y de consumo regular en o mundo.

A pimentera ye una planta de cautivo en huerta, con condicions de regano, y poco tolerant a os extremos climaticos de l'hibierno en l'interior peninsular, por o cual o suyo cautivo gosa concentrar-se en os meses estivals. Cal sembrar-la en un plantero, pus a planteta que plega d'escapar se gosa morir con facilidat si se le cambean as condicions. O treslau t'a tierra se fa cuan pasa d'os 10 cm d'alto.[3]

Nomás sobrevive con temperaturas por alto d'os 10 °C positivos, anque suporta baixadas puntuals dica no menos de 7 °C (p. ex. puntualment, de nueiz), no aguanta que a temperatura remanga tan baixa mientres mas de 10-12 horas. En Aragón, y muit especialment en a Montanya, a pimentera ye conoixida por estar una planta de solano, a la cual no le gusta sique as faixas encaradas a'l sol y os puestos d'o huerto a on que le caiga bien a luz solar.

Un pimiento.

Precisa unas buenas condicions d'augua y riego, pero combinadas con una tierra suelta, tremenada, por a on que l'augua percole ta fondo y no se l'embadine a on que tiene as venas. A tierra ha de tener valors de Ph d'entre 5,5 y 8,[2] anque es óptimos son d'entre 6,5 y 7.[2]

No le fan mica de goyo as corrients d'aire ni o viento persistent, por o que en seguntes qué puestos cal mirar que le'n cubille bel muro u paretón d'o propio huerto u se le morirán y cairán as fuellas, flors y dica os pimientos a metat madurar.[2]

Referencias

[editar | modificar o codigo]
  1. 1,0 1,1 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel (2004); Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza. ISBN 978-84-8986-235-7
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 (es) El cultivo del pimiento; consultada l'1 de chinero de 2013.
  3. (es) Cultivo del Pimiento; consultada l'1 de chinero de 2013.

Se veiga tamién

[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]