Diferencia entre revisiones de «Capsicum annuum»
m wikidata interwiki |
m →Vinclos externos: clean up |
||
(No se muestran 8 ediciones intermedias de 5 usuarios) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Grafía EFA}} |
|||
:''As parolas «pimentera» y «pimentero» reendrezan ta iste articlo. Ta atros usos de «pimentera» se veiga [[Pimentera (desambigación)]].'' |
:''As parolas «pimentera» y «pimentero» reendrezan ta iste articlo. Ta atros usos de «pimentera» se veiga [[Pimentera (desambigación)]].'' |
||
{{Ficha de taxón |
|||
{{Taxobox |
|||
|nombre_sci = ''Capsicum annuum'' |
|nombre_sci = ''Capsicum annuum'' |
||
|nombre_pop1 = Pimentera |
|nombre_pop1 = Pimentera |
||
Linia 36: | Linia 37: | ||
}} |
}} |
||
A '''pimentera<ref name="VIDALLER">{{an}} [[Rafel Vidaller Tricas|VIDALLER TRICAS, Rafel]] (2004); ''Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals''; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza. |
A '''pimentera<ref name="VIDALLER">{{an}} [[Rafel Vidaller Tricas|VIDALLER TRICAS, Rafel]] (2004); ''Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals''; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza. ISBN 978-84-8986-235-7</ref> común''' u '''domestica''' ([[Nombre cientifico|cientificament]] '''''Capsicum annuum''''' <small>([[Linnaeus|L.]], 1753)</small>) ye una [[planta perén]], de [[Planta herbacia|port herbacio]], en a [[familia (biolochía)|familia]] d'as [[Solanaceae|solanacias]] y o [[chenero (biolochía)|chenero]] ''[[Capsicum]]'', cautivada amplament por o suyo [[fruito]] comestible; o [[pimiento]]. |
||
== Descripción == |
== Descripción == |
||
A pimentera domestica ye una planta perén natural, anque por [[selección artificial]] se'n ha produciu |
A pimentera domestica ye una planta perén natural, anque por [[selección artificial]] se'n ha produciu variedaz que tienen creiximiento [[planta anyal|anyal]] u [[planta bianyal|bianyal]].<ref name="Agroinfo">{{es}} [http://www.infoagro.com/hortalizas/pimiento.htm ''El cultivo del pimiento'']; consultada l'1 de chinero de 2013.</ref> Como muitas atras plantas domesticadas y con firme distribución en o mundo, existe un gran numer de variedaz de [[pimiento]]s ta consumo; bellas variedaz s'han seleccionau ta que tenesen una mida mayor y poder-las consumir como [[verdura]]. Manimenos, tamién existe belatras que se cautiva por a suya sabor exotica u ta emplegar-las como [[especia]]; ixe ye o caso d'as variedaz conoixidas como [[Pimiento coral|corals]] u [[guindilla|guendillas/guindillas]].<ref name="VIDALLER"/> |
||
A pimentera ye una [[planta herbacia]], d'arredol de meyo metro d'altaria (anque bellas |
A pimentera ye una [[planta herbacia]], d'arredol de meyo metro d'altaria (anque bellas variedaz gosan creixer dica pasar t'alto d'un metro, un metro y meyo, u dica dos).<ref name="Agroinfo"/> |
||
O [[ |
O [[tallo (botanica)|tallo]] ye solo en a base, pero se ramifica bien luego y a poca [[Altaria (magnitut fisica)|altaria]]. Se mantiene un solo tallo dica la segunda u tercer ramificación,<ref name="Agroinfo"/> y alavez comienza a dividir-se dicotomicament, a cual cosa fa desapareixer o tallo individualizau caracteristico de a base d'a mata, perdendo-se en [[branca]]s laterals por toda la corona.<ref name="Agroinfo"/> |
||
As [[folla]]s son enteras, [[fuella lanciolada|lancioladas]] (con «forma de punta de [[lanza]]») y [[peciolo|pecioladas]].<ref name="Agroinfo"/> A color de l'anverso ye verde intensa (como en |
As [[folla]]s son enteras, [[fuella lanciolada|lancioladas]] (con «forma de punta de [[lanza]]») y [[peciolo|pecioladas]].<ref name="Agroinfo"/> A color de l'anverso ye verde intensa (como en cuasi tot, bellas variedataz s'han feito que varían en color, mas que mas pensadas ta planta ornamental), y ye [[Fuella glabra|glabro]]<ref name="Agroinfo"/> (sin pels ni protuberancias). Por o reverso, a [[nervadura]] ye muit marcada, con o [[niérvol]] central muit resaltau y que se contina con o [[peciolo]],<ref name="Agroinfo"/> y os niérvols laterals que arriban cuasi dica la ladera d'a fuella. As fuellas creixen alternas sobre as brancas y o tallo, y a mida ye proporcionada con a mida que tendrán dimpuesas es fruitos.<ref name="Agroinfo"/> |
||
As [[flor]]s son blancas, simples y discretas, d'entre 1,5 y 2 [[centimetro|cm]] de diametro. Son pedunculadas y brostan en a base d'as follas. |
As [[flor]]s son blancas, simples y discretas, d'entre 1,5 y 2 [[centimetro|cm]] de diametro. Son pedunculadas y brostan en a base d'as follas. |
||
Os fruitos, que se conoix como pimientos (<[[latín]] ''PIGMENTUS''), son o principal obchecto d'interés en a planta. Son [[baya]]s, bofas de polpa en muitas |
Os fruitos, que se conoix como pimientos (<[[latín]] ''PIGMENTUS''), son o principal obchecto d'interés en a planta. Son [[baya]]s, bofas de polpa en muitas variedaz (especialment en as que gosan fer-se mas granizos), o que les fa de creixer con formas a sobén asimetricas y con banyas. A color ye [[verde]], [[amariella]] u [[roya]], anque bellas variedaz se tornan vrioletas u encara blancos. A sobén se tornan de verdes a amariellos en primeras, y royos dimpués, conforme maduran. O peso d'os pimientos baila d'entre tansament bels gramos dica mas de 500.<ref name="Agroinfo"/> |
||
== Oríchens == |
== Oríchens == |
||
A pimentera dimana de [[Sudamerica]], de l'Altiplano [[Andes|andino]] d'entre [[Bolivia]] y [[Perú]], a on que ya se teneba en cultura antes de que i arribasen os europeus.<ref name="Agroinfo"/> En chunto con ''C. annuum'', tamién se cautivaba lo menos |
A pimentera dimana de [[Sudamerica]], de l'Altiplano [[Andes|andino]] d'entre [[Bolivia]] y [[Perú]], a on que ya se teneba en cultura antes de que i arribasen os europeus.<ref name="Agroinfo"/> En chunto con ''C. annuum'', tamién se cautivaba lo menos cuatro especies mas de pimenteras que no s'ha feito difundir en a resta d'o mundo.<ref name="Agroinfo"/> |
||
[[Imachen:Capsicum annuum Beros, Fryšták (2).jpg|thumb|200px|A pimentera ye una planta moderadament delicada, traita d'[[America d'o Sud]] en o sieglo XVI.<ref name="Agroinfo"/>]] |
[[Imachen:Capsicum annuum Beros, Fryšták (2).jpg|thumb|200px|A pimentera ye una planta moderadament delicada, traita d'[[America d'o Sud]] en o sieglo XVI.<ref name="Agroinfo"/>]] |
||
Os [[Imperio Espanyol|espanyols]] y os [[Reino de Portugal|portugueses]] difundión o cautivo d'o pimiento en [[Europa]] en o [[sieglo XVII]], dimpués d'haber estau introduciu en a [[Peninsula Iberica]] en o [[sieglo XVI|sieglo anterior]].<ref name="Agroinfo"/> Actualment, o pimiento ye una d'as [[hortalicia]]s |
Os [[Imperio Espanyol|espanyols]] y os [[Reino de Portugal|portugueses]] difundión o cautivo d'o pimiento en [[Europa]] en o [[sieglo XVII]], dimpués d'haber estau introduciu en a [[Peninsula Iberica]] en o [[sieglo XVI|sieglo anterior]].<ref name="Agroinfo"/> Actualment, o pimiento ye una d'as [[hortalicia]]s mas populars y de consumo regular en o mundo. |
||
== Cautivo == |
== Cautivo == |
||
A pimentera ye una planta de cautivo en [[huerta]], con condicions de [[regano]], y poco tolerant a os extremos climaticos de l'[[hibierno]] en |
A pimentera ye una planta de cautivo en [[huerta]], con condicions de [[regano]], y poco tolerant a os extremos climaticos de l'[[hibierno]] en l'interior peninsular, por o cual o suyo cautivo gosa concentrar-se en os meses estivals. Cal sembrar-la en un [[plantero]], pus a planteta que plega d'escapar se gosa morir con facilidat si se le cambean as condicions. O treslau t'a tierra se fa cuan pasa d'os 10 cm d'alto.<ref name="Ecocosas">{{es}} [http://ecocosas.com/fichas-cultvos/cultivo-del-pimiento/ ''Cultivo del Pimiento'']; consultada l'1 de chinero de 2013.</ref> |
||
Nomás sobrevive con temperaturas por alto d'os 10 |
Nomás sobrevive con temperaturas por alto d'os 10 °C positivos, anque suporta baixadas puntuals dica no menos de 7 °C (p. ex. puntualment, de nueiz), no aguanta que a temperatura remanga tan baixa mientres mas de 10-12 horas. En [[Aragón]], y muit especialment en a Montanya, a pimentera ye conoixida por estar una planta de [[solano]], a la cual no le gusta sique as faixas encaradas a'l [[sol]] y os puestos d'o [[huerto]] a on que le caiga bien a luz solar. |
||
[[Imachen:C annuum beaver dam fruit.jpg|thumb|right|200px|Un [[pimiento]].]] |
[[Imachen:C annuum beaver dam fruit.jpg|thumb|right|200px|Un [[pimiento]].]] |
||
Precisa unas buenas condicions d'augua y riego, pero combinadas con una tierra suelta, tremenada, por a on que l'augua percole ta fondo y no se l'embadine a on que tiene as [[radiz|venas]]. A tierra ha de tener valors de [[Ph]] d'entre 5,5 y 8,<ref name="Agroinfo"/> anque es óptimos son d'entre 6,5 y 7.<ref name="Agroinfo"/> |
Precisa unas buenas condicions d'augua y riego, pero combinadas con una tierra suelta, tremenada, por a on que l'augua percole ta fondo y no se l'embadine a on que tiene as [[radiz|venas]]. A tierra ha de tener valors de [[Ph]] d'entre 5,5 y 8,<ref name="Agroinfo"/> anque es óptimos son d'entre 6,5 y 7.<ref name="Agroinfo"/> |
||
No le fan mica de goyo as corrients d'aire ni o viento persistent, por o que en seguntes qué puestos cal mirar que le'n cubille |
No le fan mica de goyo as corrients d'aire ni o [[viento]] persistent, por o que en seguntes qué puestos cal mirar que le'n cubille bel muro u paretón d'o propio huerto u se le morirán y cairán as fuellas, flors y dica os pimientos a metat madurar.<ref name="Agroinfo"/> |
||
== Referencias == |
== Referencias == |
||
Linia 84: | Linia 85: | ||
{{Commonscat|Capsicum annuum|''Capsicum annuum''}} |
{{Commonscat|Capsicum annuum|''Capsicum annuum''}} |
||
{{Wikispecies_line}} |
{{Wikispecies_line}} |
||
{{Control d'autoridaz}} |
|||
[[Categoría:Plantas domesticas]] |
[[Categoría:Plantas domesticas]] |
||
[[Categoría:Taxons nombraus per Carl Linnaeus]] |
Zaguera versión d'o 12:39 8 chul 2024
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
- As parolas «pimentera» y «pimentero» reendrezan ta iste articlo. Ta atros usos de «pimentera» se veiga Pimentera (desambigación).
Capsicum annuum | |
---|---|
Capsicum annuum, con un pimiento. | |
Denominacions populars | |
Pimentera, pimentero, pimientera, pimientero, mata de pimientos, planta de pimientos
| |
Estau de conservación | |
Clasificación cientifica | |
Eukaryota | |
Plantae | |
Magnoliophyta | |
Magnoliopsida | |
Asteridae | |
Solanales | |
Solanaceae | |
Capsicum | |
C. annuum | |
Descripción | |
Capsicum annuum
L., 1753 |
A pimentera[1] común u domestica (cientificament Capsicum annuum (L., 1753)) ye una planta perén, de port herbacio, en a familia d'as solanacias y o chenero Capsicum, cautivada amplament por o suyo fruito comestible; o pimiento.
Descripción
[editar | modificar o codigo]A pimentera domestica ye una planta perén natural, anque por selección artificial se'n ha produciu variedaz que tienen creiximiento anyal u bianyal.[2] Como muitas atras plantas domesticadas y con firme distribución en o mundo, existe un gran numer de variedaz de pimientos ta consumo; bellas variedaz s'han seleccionau ta que tenesen una mida mayor y poder-las consumir como verdura. Manimenos, tamién existe belatras que se cautiva por a suya sabor exotica u ta emplegar-las como especia; ixe ye o caso d'as variedaz conoixidas como corals u guendillas/guindillas.[1]
A pimentera ye una planta herbacia, d'arredol de meyo metro d'altaria (anque bellas variedaz gosan creixer dica pasar t'alto d'un metro, un metro y meyo, u dica dos).[2]
O tallo ye solo en a base, pero se ramifica bien luego y a poca altaria. Se mantiene un solo tallo dica la segunda u tercer ramificación,[2] y alavez comienza a dividir-se dicotomicament, a cual cosa fa desapareixer o tallo individualizau caracteristico de a base d'a mata, perdendo-se en brancas laterals por toda la corona.[2]
As follas son enteras, lancioladas (con «forma de punta de lanza») y pecioladas.[2] A color de l'anverso ye verde intensa (como en cuasi tot, bellas variedataz s'han feito que varían en color, mas que mas pensadas ta planta ornamental), y ye glabro[2] (sin pels ni protuberancias). Por o reverso, a nervadura ye muit marcada, con o niérvol central muit resaltau y que se contina con o peciolo,[2] y os niérvols laterals que arriban cuasi dica la ladera d'a fuella. As fuellas creixen alternas sobre as brancas y o tallo, y a mida ye proporcionada con a mida que tendrán dimpuesas es fruitos.[2]
As flors son blancas, simples y discretas, d'entre 1,5 y 2 cm de diametro. Son pedunculadas y brostan en a base d'as follas.
Os fruitos, que se conoix como pimientos (<latín PIGMENTUS), son o principal obchecto d'interés en a planta. Son bayas, bofas de polpa en muitas variedaz (especialment en as que gosan fer-se mas granizos), o que les fa de creixer con formas a sobén asimetricas y con banyas. A color ye verde, amariella u roya, anque bellas variedaz se tornan vrioletas u encara blancos. A sobén se tornan de verdes a amariellos en primeras, y royos dimpués, conforme maduran. O peso d'os pimientos baila d'entre tansament bels gramos dica mas de 500.[2]
Oríchens
[editar | modificar o codigo]A pimentera dimana de Sudamerica, de l'Altiplano andino d'entre Bolivia y Perú, a on que ya se teneba en cultura antes de que i arribasen os europeus.[2] En chunto con C. annuum, tamién se cautivaba lo menos cuatro especies mas de pimenteras que no s'ha feito difundir en a resta d'o mundo.[2]
Os espanyols y os portugueses difundión o cautivo d'o pimiento en Europa en o sieglo XVII, dimpués d'haber estau introduciu en a Peninsula Iberica en o sieglo anterior.[2] Actualment, o pimiento ye una d'as hortalicias mas populars y de consumo regular en o mundo.
Cautivo
[editar | modificar o codigo]A pimentera ye una planta de cautivo en huerta, con condicions de regano, y poco tolerant a os extremos climaticos de l'hibierno en l'interior peninsular, por o cual o suyo cautivo gosa concentrar-se en os meses estivals. Cal sembrar-la en un plantero, pus a planteta que plega d'escapar se gosa morir con facilidat si se le cambean as condicions. O treslau t'a tierra se fa cuan pasa d'os 10 cm d'alto.[3]
Nomás sobrevive con temperaturas por alto d'os 10 °C positivos, anque suporta baixadas puntuals dica no menos de 7 °C (p. ex. puntualment, de nueiz), no aguanta que a temperatura remanga tan baixa mientres mas de 10-12 horas. En Aragón, y muit especialment en a Montanya, a pimentera ye conoixida por estar una planta de solano, a la cual no le gusta sique as faixas encaradas a'l sol y os puestos d'o huerto a on que le caiga bien a luz solar.
Precisa unas buenas condicions d'augua y riego, pero combinadas con una tierra suelta, tremenada, por a on que l'augua percole ta fondo y no se l'embadine a on que tiene as venas. A tierra ha de tener valors de Ph d'entre 5,5 y 8,[2] anque es óptimos son d'entre 6,5 y 7.[2]
No le fan mica de goyo as corrients d'aire ni o viento persistent, por o que en seguntes qué puestos cal mirar que le'n cubille bel muro u paretón d'o propio huerto u se le morirán y cairán as fuellas, flors y dica os pimientos a metat madurar.[2]
Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ 1,0 1,1 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel (2004); Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza. ISBN 978-84-8986-235-7
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 (es) El cultivo del pimiento; consultada l'1 de chinero de 2013.
- ↑ (es) Cultivo del Pimiento; consultada l'1 de chinero de 2013.
Se veiga tamién
[editar | modificar o codigo]- Solanum tuberosum, a patatera.
- Solanum lycopersicum, a tomatera.
- Pimiento
- Pimiento jalapenyo
- Guendilla u guindilla
- Pimienta
Vinclos externos
[editar | modificar o codigo]Se veigan as imáchens de Commons sobre Capsicum annuum.
Wikispecies tiene un articlo sobre Capsicum annuum.