Бәкәтин

Бәкәтин ырыуы (рус."Бакатин", "Бикатин", "Мякотин") - башҡорт ырыуы, ҡайһы ҡатай иленә инеүсе була. Тамғаһы "Т" ("яғылбай"), ораны - "туҡһаба" ("туҡһабалылар"), ағасы - "ҡарама", кошо - "яғылбай". Иллек тарихы

Башҡорт шәжәрәләр буйынса бәкәтин ырыуының нигеҙеүсе Иштәк (Байлар һәм Йүрмиҙең атаһы) улы Бәкәтүн булған. Бәкәтиндәр күсешкәне Башҡортостандың кѳнъяҡ-кѳнбайышына болғарҙарҙың әллә борон башҡорт ырыулыҡтары менән ителгән булғайны. Бер-ике быуат осоронда бәкәтиндәр менән йүрми, юрматы, байлар, үҫәргән, тамъян, бѳрйән ырыулыҡтары Башҡортостандың кѳнъяҡ-кѳнбайышында (унда ҡатайҙар бик оҙаҡ килгәненән элек) йәшәй торғайнылар. 13-14-нсе быуаттарҙа ҡатайҙар менән Пермдәге Себергә күсешкәндәр ҙә һуңынан Урал арҡаһына. 16-17-нсе быуаттарҙа бәкәтиндәр Себер Ханлығының ҡушымлығына ингәндәр. Уның бѳткәндән һуң бәкәтиндәр ѳлѳшѳ менән Кѳсѳм татарҙары кѳнсығышҡа китеп күсешҡандәр, ә икенсе ѳлѳшѳ ҡатай ырыулығына инеп 17-нсе быуаттың 30-нсы йылдарында башҡа башҡорт ырыуҙары менән Рәсәй иллегенең ҡушымлығына ингәндәр.

Бәкәтиндәр һаналмаһы ла таралыу урынлығы

19-нсы быуат башында бәкәтиндәрҙең биш ауылдарында (Сабит ауылы, Алабуға ауылы, Һаттыҡ ауылы, Тауҙаҡ-Берҙәнеш ауылы, Норош ауылы) 867 кеше йәшәгән булған. 1859-нсы йылда бәкәтиндәр 1267 булғайны. Бәкәтиндәр йәшәгән йерҙәрендә 47 күл һаналған булған. Әле уларҙың түбәһендә Силәбе ѳлкәһенең Ҡоншаҡ һәм Кәҫле райондары урынлашып ята. 1957-нсе йылда булған ѳҙѳксәлек шартыштан һуң бѳтә бәкәтиндәрҙе башҡа йоғошһоҙ йерҙәргә күсерелгәйне.

Y-тереяҙманы тикшереү

Бер бәкәтин R1a-ырыулығынан булып сыға, R1a-Z280 аралығынан (нуғайҙар килеп сығышлылыр), CTS3402 тамырынан ("Иҙел-Карпат" тамыры. Урыҫ-сиҙилле тамырынан 4800 йылдар самаһы айырыуынан бирле), 12-ҡабатһанлы ҡабатһанлығы: 13 25 16 11 11-15 12 12 10 13 11 30. Башҡа биш тикшерелгән бәкәтиндәр N1c-ырыулығынан булып сыға.

Библиография

Кузеев Р.Г. Происхождение башкирского народа. М., Наука, 1974.

Башҡорттарҙың ырыуҙары һәм ырыулыҡтары

Кѳнъяҡ-кѳнсығыш тѳркѳмѳ: Бѳрйән • Кыпсаҡ • Тамъян • Түңгәүер • Үҫәргән • Юрматы Тѳнъяҡ-кѳнсығыш тѳркѳмѳ:

Әйле ырыулығының тѳркѳмдәре: Әйле • Дыуан • Кошсо • Кѳҙәй • Мырҙалар • Һыҙғы • Ѳпәй

Ҡатай ырыулығының тѳркѳмдәре: Бәкәтин • Ҡалмаҡ • Ҡатай • Һалйот • Һеңрән • Терһәк • Башҡорт ҡаҙаҡтары

Табын ырыулығының тѳркѳмдәре: Баҙраҡ • Бишул • Ҡыуаҡан • Ҡомроҡ • Һырҙы • Табын

Кѳнъяҡ-кѳнбайыш тѳркѳмѳ: Мең • Ырғыҙ-Кәмелек башҡорттары Тѳнъяҡ-кѳнбайыш тѳркѳмѳ:

Ҡама-Ыҡ ырыуҙары: Байлар • Бүләр • Ирәкте • Йүрми

Бел аҫтындағы ырыуҙар: Гәрәй • Дыүәнәй • Йылан • Йәлдәк • Йәнәй • Ҡаңлы • Ҡаршын • Ҡыргыҙ • Таҙ • Ыуаныш

Тѳнъяҡ ырыуҙары: Балыҡсы • Ғаинә • Танып • Ун • Уран