Zum Inhalt springen

Soizbuag

Links beorwatn
Aus Wikipedia
Ståd Såizburg
Nåchtbüidl vom Makartsteg aufd Såizåch
Nåchtbüidl vom Makartsteg aufd Såizåch
Wåppn Låndkårtn
S'Såizburga Stådwåppn Såizburg in Östareich
Des Wichtigste
Bundeslånd: Såizburg
Bezirk: Statutarståd
Flächn: 65,678 km²
Leid: 150.000 (2006)
Leid in da Agglomarazion: 210.000 (2006)
Leid pro Quadrátkilometa: 2284
Hechn: 424 Meta üwa da Ádria
Postleitzåi: 5020
Vorwåi: 0662
Autokennzeichn: S
Adress vom Magistrát: Mirabellplatz 4
5024 Salzburg
Internetsaitn: www.stadt-salzburg.at
I-Mäil-Adress: [email protected]
Politik
Buagamásta: Schaden Heinz (SPÖ)
Partein in da Regierung: SPÖ, ÖVP, Bürgalistn
Då siacht ma vom Kapuzinaberg aufd Åidståd, dés an da Såizåch is da Rudoifskäi.
Då siacht ma vo da Festung aufn Dom und aufd Åidståd.

Såizburg is de Hauptståd vo dem östareichischn Bundeslånd, wås á Såizburg háßt. Gemeinsåm midn Bezirk Såizburg-Umgebung iss da Flåchgau, ana vo de fünf Gaue vom Lånd Såizburg. In da Ståd Såizburg wohnan ungefähr 150.000 Leid (Stånd vo 2006); damid iss de viertgresste Ståd vo Östareich (nåch Wean, Gráz und Linz). In da gånzn Stådregion (Agglomarazion) sands zirka 210.000 Leid. Såizburg håd a Einzugsgebiet, wås üwa de Grenzn vom Bundeslånd ausse geht. Da Südostn vo Baiarn, da Südwestn vo Owaöstareich und da Nordwestn vo da Owasteiamork ghern då á dazua. De Ståd Såizburg is dés Zentrum (Owazentrum, sågn de Raumplána) vo da Euregio Såizburg - Berchtsgåna Lånd - Draustoa. Vüi Leid sågn "Mozartståd" zu Såizburg, wei dort da Mozart aufd Wöid kumma is.

Geografie

De Ståd Såizburg is im Såizburga Beckn, ungefähr 25 Kilometa nördlich vom Tennangebirg, auf ålle zwá Saitn vo da Såizåch. De Såizåch und de Stådberge midn Wåid drauf måchn vüi vo dem aus, wia Såizburg ausschaud; Såizburg is nämli áne vo de grêâstn Großstädte in Europa. De Stådbergn sand da Kapuzinaberg, da Mönksberg, da Féstungsberg und da Rainberg. Aufm Féstungsberg is de Féstung drauf, dés is de greßte mittlåitaliche Burg vo Europa, de wås nu åis a gånza erhåitn is.

Im Südwestn vo da Ståd, wos nåch Berchtsgån umme geht, is da Untasberg (1.853 Meta hoch), üwa den se de Såizburga á vüi Sågn vazöhn. Im Ostn an da Stådgrenz is da Gaisberg (1.288 Meta), und weida im Ostn sands neta a boa Kilometa bis ins Såizkåmmaguad. Nåch Nordn is es Såizburga Beckn offn, då sand dånn de Såizåchauen und de glán Hügün vom Flåchgau. Da nächste vo de Hügün bei da Ståd is da Plainberg, då is de Wåifåhrtskirchn Maria Plain obm drauf, und vo dort oman siacht ma guad aufd Ståd owe. Direkt im Nordwestn vo da Ståd is de Sålåch, de wås á de Grenz is zur Nåchbaståd Freilassing, und de ghert scho zu Baiarn, genaua gsågt zum Låndkreis Berchtsgåna Lånd.

Entwicklung

Såizburg håds scho gem, bevor nu irngdwer wås aufschreim hed kinna, und de Röma håmd des Derfü dånn übanumma und zu ana Ståd gmåcht. "Iuvavum" håmsas gnennt, des háßt: "Dort, wo da Hümmüsgott dahám is". De Ståd wår dåmåis dort, wo heid á nu de Åidståd is, und zwar zwischn Mönksberg, Féstungsberg und Såizåch, wei do wår de Ståd scho rundherum guad gschützt, ohne dass ma groß irngdwöiche Ånlågn baun hed miaßn.

Stådteile und Nåchbagemeindn

Såizburg håd heid so zirka 30 Stådteile, åwa so genau wáß dés kána, wei de üwaschnein se á öftas amåi. Gegnüwa vo da Åidståd sand de Neiståd (de nennt ma á månkmåi Andräviertl) und da Aißare Stoa, südlich iss Nonntåi, nördlich Müin. Im Nordn vo da Ståd sand Lehn, Liefaring, d'Elisabethvorståd (friara håd ma "Froschheim" gsågt), Itzling, Schåimoos, Sám, Kásan und Ésch-Mayawies. Im Ostn sand Gnigü, Parsch, Aign, Åpfåita und Glás. Im Südn gibts Herrnau, d'Josefiau, d'Åipnsiedlung, Morzg, Gloagmoa-Thumegg, Gneis und Leopoidskron-Moos. Und im Westn sand Riednburg, Burgfried, Aigühof, Maxglán, Glánhofn, d'Kendlasiedlung und Taxhåm.

Maxglán, Gnigü-Itzling, Liefaring, Leopoidskron und Morzg wårn friara eigene Gemeindn. 1935 sand Maxglán und Gnigü-Itzling zu Såizburg kumma, 1939 (nåchn Ånschluss) dånn de åndan. Seid dåmåis is dés Stådgebiet gleich bliem und håd an de 66 Quadrátkilometa.

De Nåchbagemeindn vo Såizburg sand außa Freilassing nu Bergheim, Håiwång, Koppü, Ösbethn, Anif, Grödig und Wåis-Sieznheim. Vor åim Bergheim, Håiwång und Wåis-Sieznheim gheratn eigntlich scho längst amåi zur Ståd, wei de Siedlungen vo da Ståd und de drei Gemeinden inanånda üwagengan, ohne dass ma an Untaschiad siagt, dés håd åwa politisch nu kána umsetzn kinna bis jetz.

Bevöikarungsentwicklung

Leid im heitign Stådgebiet
Jåhr Leid
1869 27.858
1880 33.241
1890 38.081
1900 48.945
1910 56.423
1923 60.026
1934 69.447
Jåhr Leid
1939 77.170
1951 102.927
1961 108.114
1971 129.919
1981 139.426
1991 143.978
2001 142.662

Wegn de Eingemeindungen in de Dreißgajåhr is dåmåis de Bevöikarung vo Såizburg vo 40.000 Leid auf 77.000 auffigånga. An ziemichn Buum håds dånn glei nåchm Zweitn Wöidgriag gem, då håmd de Amerikána gånze Siedlungen fir de GIs ausm Bon gståmpft. Seid ungefähr 1950 is Såizburg a Großståd, weis üwa 100.000 Leid håd.

Euregio Såizburg - Berchtsgåna Lånd - Draustoa

Såizburg is direkt an da boarischn Grenz, und desweng hängts zwecks Vakehr und Wirtschåft eng mitn boarischn Grenzgebiet zsåmm, bsondas mid de Låndkreise Berchtsgåna Lånd und Draustoa. Desweng gibts seid 1993 die Euregio Såizburg - Berchtsgåna Lånd - Draustoa. In dem Gebiet wohnan zsåmm zirka 700.000 Leid.

Gschicht

Scho in da Jungstázeit håmd Leid in Såizburg gwohnt. Åpm Jåhr 15 vur Christus, wia de Röma kumma sand, is dånn a Ståd draus gworn, de wås "Iuvavum" gháßn håd. Seidn fünftn Jåhrhundat nåch Christus gibts in Såizburg á Klesta.

Da Friedhof vom Klosta Sånkt Beda

Frühmittlåita

Nåch da Vöikawåndarung håd Såizburg dånn lång zu de Bajuwarn und damit dånn á zu Baiarn ghert. Eana Herzog håd dånn im Jåhr 699 im Rupert de Restln vo da åidn Römaståd gem, damid a dés Lånd rundumadum missioniern kå, und so is a åis Rupert vo Såizburg da erschte Såizburga Bischof gworn. Gwohnt håd a im Klosta Sånkt Beda, wåss åiwei nu gibt; dés is nämli s'ödaste Klosta nördlich vo de Åipn.

Im Jåhr 755 håmd Leid dånn zum erschtn Måi in Nåmen "Såizburg" vawendt. Im Jåhr 774 is da erschte Såizburga Dom fertig worn. Im Jåhr 798 håd da Kårl da Große, der wås dåmåis Kini vo de Frånkn wår, im Pápst gsågt, er soid Såizburg zum Erzbistum måchn, und dés håd a dånn á gmåcht. Åiso wår Såizburg damid dés ánzige Erzbistum im gånzn boarischspråchign Gebiet.

Hochmittlåita

D'Såizburga Féstung

Nåchn Frånknreich håd Baiarn - und damid á Såizburg - dånn zum ostfränkischn Reich ghert und spéda zum Heulign Römischn Reich. De Såizburga Erzbischef håms åwa gschåfft, dasss so ziemlich åis Megliche söwa regün håm kinna in eanam Gebiet, und vo de boarischn Herzeg oda går vom Koasa håms sa se ned vüi dreiredn låssn. Da Erzbischof Gebhard håd im Jåhr 1077 ågfångt, dass a si a Féstung baut, owa dés håd nu lång dauat, bis dass de fertig worn is.

Da Erzbischof Konrad II. vo Bámberg is åwa dånn a weng z'weid gånga, wei er is Erzbischof worn, ohne dass a vorher in Koasa nu frågt. Da Koasa wår dåmåis da Barbarossa Fritz, und dés håd eam üwahaupt ned passt, dass då ana glaubt, er kå duan, wås a wüi. Im Koasa seine Háwara, de Gråfn vo Plain, håmd de Ståd ågriffn, und nåcha wår so ziemlich åis hi. Dés wår im Jåhr 1167. Nåcha håm se da Koasa und de Domherrn zehn Jåhr lång gstrittn, wer da nächste Erzbischof wern soi.

Spädmittlåita

Dånn is Såizburg långsåm unåbhängig worn vo de Baiarn. Zwischn 1200 und 1246 håds da Erzbischof Eberhard II. gschåfft, dass a de gånzn Gråfschåftn, Grichtssprengü und Vogtein rund um Såizburg zu an ziemlich fixn Herrschåftsgebiet måcht. Im Jåhr 1275 håd da boarische Herzog dånn de Grenzn vo Såizburg ånerkånnt, und im Jåhr 1328 is Såizburg dånn a eigena Stååd im Heulign Römischn Reich gworn, wia da Erzbischof a eigene Låndesordnung festglegt håd.

Datei:Kaiser-friedrich III 1-354x569.jpg
Da Fritz III.

In de Jåhr 1348 und 1349 sand ungefähr a Drittl vo de Leid in Såizburg an da Pest gstorm.

15. und 16. Jåhrhundat

Vo 1481 bis 1511, åiso 30 Jåhr lång, håm si de Såizburga söwa eanan Stådtråd und eanan Buagamásta wöin kinna. Dés håd eana da Koasa Fritz III. in an großn Rådsbriaf erlaubt. Åwa im Erzbischof Leonhard vo Keitschåch håd dés nia taugt, dass de Stådinga måchn, wåss woin, und desweng håd a oafåch in Buagamásta und in Stådtråd gfånga gnumma und eana de Rechte vo da Ståd wieda weggnumma.

Seidn Jåhr 1492 gibt's de Stieglbrauerei. De is heid de wichtigste priváte Brauerei in Östareich.

Im Baungriag håd's 1525 an großn Aufstånd vo de Baun und de Bergleid gengan Erzbischof gem. Der Aufstånd håd drei Monad dauat, und de Baun håmd sogår d'Féstung belågat, åwa es håd eana nix gnutzt.

17. und 18. Jåhrhundat

Am Åfång vom 17. Jåhrhundat håd da Erzbischof Woif Didi vo Raitenau ågfångt, dass a d'Ståd barockisiert, und bis heid is de Såizburga Barockarchitektur séhr bekånnt. Såizburg wår die erschte Ståd im Nordn vo de Åipn, wos im Barock baud håm. Dés Wichtigste, wåss dåmåis baud håmd, wår sicha da neiche Såizburga Dom, so wia mann heid kennt. Da åide Dom is nämli 1598 scho zum åchtn Måi åbrennt, und déswéng håd se da Woif Didi dåcht, jétz ghert amåi wås Gscheids her. Da Architekt wår da Solari Santino, und der håds gschåfft, dass da Dom bis 1628 so ziemli fertig wår.

In da Zwischnzeit håd se da Woif Didi mid de Berchtsgåna ums Såiz und uman Zoi gstrien, und im Jåhr 1611 iss eam dånn z'vüi worn, und er håd Berchtsgån bsétzt, wei dés håd dåmåis néd zu Baiarn ghert, sondan wår a eigane Fürstprobstei. Dés håd de Baiarn åwa går ned taugt, dass a då so umanåndfuhrwerkt, und se håmd dafir afåch Såizburg bsétzt. In Woif Didi håms aussegschmissn und in Markus Sittikus vo Hohnems åis sein Nåchfoiga eigsétzt. Der håd sis dånn guad geh låssn in Såizburg und ålle Håndwerka zsåmmgfångt, dasss eam s'Schloss Hellbrunn mid åim drum und drå baun.

Berühmte Leid vo Såizburg

Da Mozart Woifal
D'Ferrero-Waldner Benita

Vorlog:Link FA

Voh „https://bar.wikipedia.org/w/index.php?title=Soizbuag&oldid=3999“