Орша

Горад Орша Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Аршанскі Каардынаты 54°30′33″ пн. ш. 30°25′33″ у. д. Заснаваны 1067 Першая згадка 1067 Плошча 38,90 км² Вышыня цэнтра 192 ± 1 м Водныя аб’екты Дняпро Насельніцтва 117 225 чалавек (2009) Шчыльнасць 2 325 чал./км² Нацыянальны склад беларусы — 86,96 %, рускія — 8,47 %, іншыя — 4,57 % Часавы пояс UTC+03:00 Тэлефонны код 216 Паштовыя індэксы 211030 Аўтамабільны код 2 Афіцыйны сайт orsha.vitebsk-region.gov.by/… Орша на карце Беларусі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

О́рша — горад абласнога падпарадкавання ў Віцебскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Аршанскага раёна, на р. Дняпро пры ўпадзенні ў яго р. Аршыца. У 93 км ад Віцебска. Вузел чыгунак (лініі на Мінск, Магілёў, Крычаў, Смаленск, Віцебск, Лепель) і аўтамабільных дарог. Насельніцтва 122,2 тыс. чал. (2009).

Гісторыя

Дзяцінец старажытнай Оршы размяшчаецца ў зліцця рэк Аршыцы і Дняпра (тут выяўленыя селішчы бронзавага і жалезнага вякоў). Лічыцца, што ўпершыню згадваецца ў «Аповесці мінулых гадоў» пад 1067 як Ръша, хаця гледзячы з будовы летапіснага сказу верагодней мелася на ўвазе рака Аршыца, бо паводле археалагічных даследаванняў тымчасова ў тым месцы не было горада, а толькі невялікае паселішча вясковага тыпу, якое верагодна абслугоўвала шлях з вараг у грэкі. Верагодна горад пабулаваны ў 1101—1116 кн. Глебам Менскім.

З 1320-х горад у складзе ВКЛ, дзяржаўнае ўладанне, з 1560-х цэнтр павета. У 1-й пал. 14 ст. у сувязі з прымежным размяшчэннем горада вял.кн. Альгердам збудаваныя Аршанскія гарадскія ўмацаванні, у 1398—1407 па ўказе князя Вітаўта на месцы гарадзішча быў пабудаваны каменны Аршанскі замак. Падчас шматлікіх войнаў 16 ст. Орша неаднаразова руйнавалася, таму ў 1611—1614 вызваленая ад дзяржаўных падаткаў. З 1612 дзейнічаў Аршанскі езуіцкі калегіум. У 17 ст. была адным з найбуйнейшых мастацкіх цэнтраў Беларусі, у Оршы існавала 26 відаў рамёстваў. Тут працавалі разьбяры Восіп Андрэяў і Андрэй Фёдараў, гравёр Пасій, чаканшчык і залатар Апанас Турок, майстры-збройнікі і мастакі. З Оршы пісаў свае вядомыя «Лісты» (1567—1587) Ф. С. Кміта-Чарнобыльскі, адсюль паходзіць «Збор польскіх і рускіх вершаў» (кан. 17 ст.), «Аршанскі кодэкс» (1693), у 1812 у Оршы знойдзена «Аршанскае Евангелле» (кан. 12 — пач. 13 ст.). Горад меў гандлёвыя сувязі з Расіяй, Польшчай, Прыбалтыкай, быў транзітным цэнтрам, пачатковым пунктам вялікага гандлёвага шляху, які праходзіў па тэрыторыі ВКЛ з усходу на захад. У 1620 горад атрымаў магдэбургскае права. У 1630—1650-я у Оршы пры Куцеінскім Багаяўленскім манастыры працаваў друкар Спірыдон Собаль. З 1772 у складзе Расіі, цэнтр правінцыі (да 1775).

У 1880—1881 гг. дзейнічала Аршанская пенькатрапальная мануфактура, ў якой працавала 75 чалавек.

У 1812 горад захоплены французскімі войскамі. Інтэндантам Оршы быў прызначаны А. Бейль (пазней вядомы пісьменнік Стэндаль). У лістападзе 1812 падчас адступлення французы спалілі горад. У 1848 прыняты новы план забудовы. У 2-й пал. 19 ст. буйны чыгуначны вузел.

Падчас рэвалюцыі 1905—1907 гг. на Аршаншчыне ў 1906 г. адбылася Аршанская канферэнцыя сялян, якая стала пэўным крокам у палітычнай барацьбе.

З 1924 цэнтр раёна, у 1924—1930 акругі. У гады Вялікай Айчыннай вайны акупанты знішчылі прамысловыя прадпрыемствы і больш 75 % жыллёвага фонду горада.

Насельніцтва

У 2006 — 11 % насельніцтва Віцебскай вобласці. Забяспечанасць людзьмі працаздольнага ўзросту — высокая: 63 % (2006), узроставая структура насельніцтва — аптымальная, эканамічна эфектыўная.

Эканоміка

Горад з'яўляецца апорным шматфункцыянальным цэнтрам трансеўрапейскай транспартнай сеткі з развітой прамысловасцю і адносна развітой сацыяльна-культурнай сферай. Прадпрыемствы машынабудавання і металаапрацоўкі, лёгкай (РУВГП «Аршанскі льнокамбінат», фірма «Світанак», інш.), харчовы (ААТ «Аршанскі мясакамбінат», ААТ «Аршанскі мясакансервавы камбінат»), будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. Орша — цэнтр турызму нацыянальнага значэння. Гасцініца «Орша».

Культура

Аршанскі мемарыяльны музей К. С. Заслонова, Аршанскі музей гісторыі і культуры горада, Аршанскі музей У. Караткевіча, Аршанскі этнаграфічны музей «Млын», Аршанскі музей драўлянай скульптуры разьбяра С. С. Шаўрова, гарадская выставачная зала.

Выдатныя мясціны

• агаленне горных парод «Орша» — геалагічны помнік прыроды рэспубліканскага значэння
• гарадзішча 11—13 ст.
• Аршанскі вадзяны млын
• Аршанскі касцёл святога Іосіфа
• Аршанскі манастыр трынітарыеў
• Аршанскі Багаяўленскі Куцеінскі мужчынскі манастыр
• Аршанская Ільінская царква
• Успенскі манастыр
• Аршанскі Пакроўскі мужчынскі манастыр
• будынак былой рэальнай вучэльні (пач. 20 ст.)
• Абсерваторыя Taurus-1

Галерэя

• 
  Куцеінская царква Св. Тройцы
• 
  Касцёл Св. Язэпа
• 
  Кляштар трынітарыяў
• 
  Замкавая гара
• 
  Калегіюм езуітаў
• 
  Царква Нараджэння Божай Маці
• 
  Вадзяны млын
• 
  Царква Св. Іллі

Гарады-сябры

• Белці, Малдова
• Воз-ан-Влен, Францыя
• Вязьма, Расія
• Мінск Мазавецкі, Польшча
• Горад Пернік, Балгарыя

Вядомыя асобы

• Уладзімір Караткевіч (1930—1984), беларускі пісьменнік
• Барыс Пятровіч Захарчэня, савецкі фізік
• Леанід Ігнатавіч Трушко, беларускі акцёр
• Самуэль Кміціч, аршанскі харунжы, правобраз Анджэя Кміціца ў рамане Г.Сянкевіча «Патоп»
• Юры Багушэвіч
• Мікола Купава
• Рыгор Астаф’еў
• Сяргей Вакар
• Леў Выгоцкі
• Францішак Дзеружынскі
• Самуль Кміціц
• Аляксандр Міронаў
• С. С. Палякоў (1837-1888) - вядомы канцэсіянераў і будаўнік чыгункі ў Расійскай імперыі

Літаратура

• Асіноўскі С. Орша: залатыя стрэлы на блакітным полі / С. М. Асіноўскі. — Мн., 1997. — 428 с.
• Памяць. Орша і Аршанскі раён: гісторыка-дакументальная хроніка гарадоў і раёнаў Беларусі: у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн., 2000.
• Шынкевіч А. Аршанская даўніна / А. М. Шынкевіч. — Мн., 1992. — 141 с.

Гл. таксама

• Бітва пад Оршай
• Apraxia
• Аршанская жаночая гімназія
• Аршанскае паўстанне
• Аршанская пенькатрапальная мануфактура
• Аршанская жаночая настаўніцкая семінарыя
• Оршанский вестник
• Аршанскае права

У Сеціве

• Прыдзвінскі край — горад Орша
• Тямніцы Аршанскай лаўры//Адкуль пайшоў «Буквар»? — Газета «Культура» Антановіч Кастусь