Фрыдрых Шылер

Фрыдрых Шылер
Friedrich Schiller
Партрэт працы Антона Графа. 1790
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	Іаган Крыстаф Фрыдрых фон Шылер
Дата нараджэння	10 лістапада 1759(1759-11-10)
Месца нараджэння	Марбах-на-Некары, герцагства Вюртэмберг (цяпер — у зямлі Бадэн-Вюртэмберг)
Дата смерці	9 мая 1805(1805-05-09) (45 гадоў)
Месца смерці	Веймар, герцагства Саксен-Веймар (цяпер — у зямлі Цюрынгія)
Пахаванне	Якабсфрыдгоф[d] княжацкая пахавальня ў Веймары[d]
Грамадзянства	Герцагства Вюртэмберг[d]  Саксен-Веймар
Бацька	Іаган Каспар Шылер[d]
Маці	Элізабэт Даратэя Шылер[d]
Жонка	Шарлота фон Ленгефельд[d]
Дзеці	Эмілія фон Глейхен-Русвурм[d], Эрнст фон Шылер[d], Karl von Schiller[d] і Caroline Junot[d]
Альма-матар	Karlsschule Stuttgart[d] Енскі ўніверсітэт імя Фрыдрыха Шылера
Месца працы	Енскі ўніверсітэт імя Фрыдрыха Шылера
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, філосаф, гісторык, драматург
Гады творчасці	1789 — 1805
Кірунак	рамантызм
Жанр	вершы, балады, п'есы
Мова твораў	нямецкая
Грамадская дзейнасць
Член у	Акадэмія карысных навук у Эрфурце[d] Каралеўская акадэмія славеснасці, гісторыі і антыкварыяту[d]
Подпіс
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Фрыдрых ШЫЛЕР, Ёган Крыстаф Фрыдрых фон ШЫЛЕР (ням.: Johann Christoph Friedrich von Schiller; 10 лістапада 1759, Марбах-на-Некары, Германія — 9 мая 1805, Веймар, Германія) — нямецкі паэт, філосаф, гісторык і драматург. Увайшоў у гісторыю сусветнай літаратуры як палымяны абаронца чалавечай асобы.

Біяграфічныя звесткі

Скончыў ваенную школу ў Вюртэмбергу (1780). 3 1789 прафесар Іенскага ўніверсітэта. Друкаваўся з 1776.

Цягам часу апошніх сямнаццаці гадоў свайго жыцця (1788—1805), Шылер сябраваў з ужо вядомым і ўплывовым Ёганам Вольфгангам Гётэ, з якім ён абмяркоўваў пытанні па эстэтыцы і натхняў Гётэ на заканчэнне твораў, пакінутых у чарнавым варыянце. Гэты перыяд сяброўства двух паэтаў і іх літаратуразнаўчай палемікі ўвайшоў у нямецкую літаратуру пад назвай веймарскі класіцызм.

Творчасць

У ранніх драмах перыяду «Буры і націску» («Разбойнікі», паст. 1782; «Змова Фіеска ў Генуі», «Каварства і каханне», абедзве паст. 1784) выявіліся бунтарскія імкненні да свабоды, пратэст сулраць тыраніі і дэспатызму. У філасофскай лірыцы (ода «Да радасці», вершы «Багі Грэцыі», «Песня пра звон» і інш.) і гістарычных п'есах (драматычная паэма «Дон Карлас», паст. 1787; трылогія «Валенштайн», паст. 1798—99; рамантычныя трагедыі «Марыя Сцюарт», паст. 1800; «Арлеанская дзева», паст. 1801; народная драма «Вільгельм Тэль», паст. 1804) развіваў ідэі Асветніцтва. Сусветна вядомыя яго балады «Кубак», «Пальчатка», «Паліхратаў пярсцёнак», «Івіхавы жураўлі» (усе 1797).

Аўтар прац па эстэтыцы «Пра трагічнае ў мастацтве» (1792), «Пісьмы пра эстэтычнае выхаванне чалавека» (1795), «Пра этычную і драматычную паэзію» (1797); па гісторыі «Гісторыя Трыццадігадовай вайны» (1793) і інш.

Творы

П'есы

• «Разбойнікі» (1781)
• «Змова Фіеска ў Генуі» (1784)
• «Каварства і любоў» (1783)
• «Дон Карлас, інфант іспанскі» (1787)
• драматычная трылогія «Валенштайн» (1800)
• «Арлеанская дзева» (1801)
• «Марыя Сцюарт» (1800)
• «Месінская нявеста» (1803),
• «Вільгельм Тэль» (1804)
• «Дзімітры» (не была завершана з-за смерці драматурга)

Проза

• Артыкул «Злачынец з-за згубленага гонару» (1786)
• «Духабачнец» (незавершаны раман)
• Eine großmütige Handlung

Паштовыя маркі і манеты

• 
  Паштовая марка Нямецкай імперскай пошты (1926)
• 
  Паштовая марка Нямецкай імперскай пошты да 175-годдзя са дня нараджэння Шылера (1934)
• 
  Паштовая марка Нямецкай федэральнай пошты да 150-годдзя са дня смерці Шылера (1955)
• 
  Паштовая марка Нямецкай федэральнай пошты да 200-годдзя са дня нараджэння Шылера (1959)
• 
  Паштовая марка Нямецкай федэральнай пошты з серыі прысвечанай найвядомейшым немцам (1962)
• Памятная манета ГДР (1972)
  Памятная манета ГДР (1972)
• 
  Паштовая марка пошты ГДР прысвечаная 200-гадовага юбілею са дня ўступлення Шылера ў пасаду ў Енскім універсітэце

Беларускія пераклады

Да паэзіі Шылера ў сваёй творчасці звярталіся такія дзеячы беларускай культуры, як Янка Лучына, Максім Багдановіч і Янка Купала. Сярод перакладчыкаў яго вершаў і балад на беларускую мову, акрамя Багдановіча — Юрка Гаўрук, Максім Лужанін, Ніна Мацяш, Уладзімір Папковіч і Васіль Сёмуха. Першы пераклад («Каварства і каханне») зрабіў Кузьма Чорны, «Вільгельма Тэля» пераклаў Алесь Дудар. «Разбойнікі» былі перакладзеныя на беларускую Піменам Панчанкам. Шылеравы п'есы на Беларусі ставіліся на рускай і польскай мовах пачынаючы з 1840—1850-х гадоў, пасля пастаноўкі адбываліся на беларускай.

У 1993 годзе ў выдавецтве «Мастацкая літаратура» ў серыі «Скарбы сусветнай літаратуры» быў выдадзены самы буйны (на сённяшні дзень) збор твораў Шылера ў беларускіх перакладах. З прадмовай Лявона Баршчэўскага выданне змяшчала пераклады некалькіх шылераўскіх вершаў і балад («Амалія», «Мастакі», «Падзел зямлі», «Дзяўчына з далёкага краю», «Пальчатка», «Рыцар Тогенбург» і «Надзея») у перакладах Юркі Гаўрука, Васіля Сёмухі і Яўгена Баласіна. З драматычных твораў Шылера ў выданні былі надрукаваныя трагедыя «Падступства і каханне» ў перакладзе Міколы Ермалаева, драматычная паэма «Дон Карлас, інфант іспанскі» ў перакладзе Лявона Баршчэўскага, псіхалагічная трагедыя «Марыя Сцюарт» у перакладзе Васіля Сёмухі і драма «Вільгельм Тэль» у перакладзе Уладзіміра Папковіча.

Літаратура

• Гаўрук Ю. Пясняр радасці і хараства // Маладосць. 1959. № 11.
• Сакалоўскі У. Шылер // БЭ ў 18 т. Т. 18. Кн. І. Мн., 2004.