Янкель Мордухавіч Кругер

Янкель Мордухавіч Кругер
Аўтапартрэт, 1899
Дата нараджэння	14 мая 1869(1869-05-14)
Месца нараджэння	Мінск, Мінскі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	19 сакавіка 1940(1940-03-19) (70 гадоў)
Месца смерці	Мінск, Мінская вобласць, БССР, СССР
Месца пахавання	Вайсковыя могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Род дзейнасці	мастак
Месца працы	БДУ
Вучоба	Акадэмія Жуліяна Імператарская Акадэмія мастацтваў
Уплыў	Леапольд Гаровіц
Уплыў на	Міхаіл Мацвеевіч Філіповіч
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Я́нкель Мо́рдухавіч (Я́каў Ма́ркавіч) Кру́гер (14 мая 1869, Мінск — 19 сакавіка 1940, Мінск) — беларускі жывапісец яўрэйскага паходжання. Працаваў пераважна ў бытавым і партрэтным жанрах.

Біяграфія

Нарадзіўся ў Мінску ў мяшчанскай яўрэйскай сям’і рамесніка Мордуха Хаімавіча Кругера і яго жонкі Роды, у якой акрамя яго было яшчэ пяцёра дзяцей. Вучыўся ў мясцовым хедары і рамесным вучылішчы. Займаўся ў рысавальнай школе Мікалая Мурашкі ў Кіеве (1883—1886). Пасля заканчэння з адзнакай рысавальнай школы Кругер спрабуе паступіць у Пецярбургскую Акадэмію мастацтваў, але яго як яўрэя не прынялі, спаслаліся на адсутнасць у яго праў на жыхарства ў Пецярбургу, мастак вымушаны вярнуцца ў Мінск.

Вучыўся ў прафесара Леапольда Горавіца ў Варшаве (1887—1888), у акадэміі Жуліяна ў Парыжы (1888—1895), дзе займаўся па класе Бенжамена Канстана. Тым часам шмат працуе, піша карціны і падарожнічае па еўрапейскіх краінах, вывучаючы творы вялікіх майстроў. Пабываў у Лондане, Берліне, Бруселі. Неаднаразова дэманстраваў свае палотны на Парыжскіх выстаўках.

Вярнуўся ў Расійскую імперыю ў 1895 годзе. Вучыўся ў Уладзіміра Макоўскага ў Імператарскай Акадэміі мастацтваў Санкт-Пецярбурга (1897—1900), куды яго прынялі пры актыўным садзейнічанні Іллі Рэпіна. Дыпломная карціна «На суд прафесара», выкананая ў жанры бытавога жывапісу, атрымала высокую ацэнку.

У 1904 годзе пасля вяртання ў Мінск адкрыў там курсы малявання і жывапісу (з 1906 г. мастацкая школа). Многія яго вучні сталі вядомымі мастакамі: Г. Фімянтоўскі, Вячаслаў Руцай, Іван Ахрэмчык, Ісаак Мільчын, Заір Азгур, Хаім Суцін, Міхаіл Кікоін, Міхась Станюта.

У час Першай сусветнай вайны сям’я Кругераў была эвакуіравана ў Казань, дзе яна застаецца доўгі час. Якаў займаецца галоўным чынам выкладчыцкай працай.

Малюнак Бернардзінскага касцёла ў Слуцку, зроблены ў 1921 годзе падчас этнаграфічнай экспедыцыі па Беларусі

Пасля абвяшчэння незалежнасці Беларускай ССР вярнуўся ў Менск. З 1921 года працаваў на рабфаку Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Восенню 1921 года ўваходзіў у склад арганізаванай Беларускім Дзяржаўным музеем этнаграфічнай экспедыцыі па наваколлях Слуцка разам з мастаком Паўлам Гуткоўскім (кіраўнік), фалькларыстам і кампазітарам Уладзімірам Тэраўскім і інш. Працуючы на газету «Кастрычнік» у сельскагаспадарчай камуне «Новае жыццё», стварае цэлы цыкл прац з жыцця працаўнікоў. У 1927—1932 гадах — член Усебеларускага аб’яднання мастакоў.

У 1939 годзе атрымаў ганаровае званне Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР. Жыў у Мінску да смерці, пахаваны на Вайсковых могілках.

Творчасць

Карціны Кругера вызначаюцца дакладнасцю характарыстыкі, псіхалагічнай глыбінёй вобразаў. У ранніх партрэтах асноўная ўвага нададзена рысунку, у той час як жывапіс сухаваты, агульны каларыт — залацісты. Працаваў пераважна ў жанры партрэта: «Дзяўчынка ў чырвоным» (1890-я), «Аўтапартрэт у малінавым бераце» (1889), партрэты брата (1896), скрыпача Іегуды Жухавіцкага (1897), Якуба Коласа (1923), Янкі Купалы (1923). Сярод іншых работ: «На суд прафесара» (1900), «Пагром» (Каля 1905), «Паштальён» (1907), «Дзіцячая калонія» (1930), «Кавальскі цэх» (1937) і іншыя.

У 1900—1910-я гады Кругер стварае серыю карцін, якія адлюстроўваюць сцэны яўрэйскага побыту: «Хедар», «Яўрэйскі духоўны суд», «Перапісчык Торы», «За малітвай», «Талмудыст», «Яўрэй, які моліцца», «Каўказскі яўрэй», «Яўрэй з куфлем» і інш. У 1915 годзе Кругер стварыў серыю карцін «Яўрэйскія абрады» (не захавалася). Напісаная па слядах рэвалюцыйных падзей карціна «Пагром» была знішчана паліцыяй.

У 2-й палове 1930-х гадоў, за часамі ўзмацнення культу Сталіна і масавых рэпрэсій, Кругер пісаў партрэты Іосіфа Сталіна, Клімента Варашылава, Максіма Горкага, савецкіх военачальнікаў і партыйных дзеячаў, а таксама жанравыя карціны на тэмы працы.

Кругер напісаў шэраг партрэтаў пісьменнікаў, паэтаў, навуковых, палітычных і грамадскіх дзеячаў Беларусі, якія вызначаюцца інтымнасцю і дэмакратызмам вобразаў: Якуба Коласа, Янкі Купалы, Змітрака Бядулі, Саламона Міхоэлса і іншых.

• Партрэты аўтарства Янкеля Кругера
• 
  Партрэт жонкі, 1907
• 
  Партрэт Пальміры Мрачкоўскай
• 
  Партрэт мінскага скрыпача Іегуды Жухавіцкага
• 
  Дзяўчынка ў чырвоным
• 
  Партрэт Якуба Коласа
• 
  Партрэт Янкі Купалы, 1923

• Аўтапартрэты
• 
  1889
• 
  1899
• 
  1922
• 
  1931

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
• Якаў Кругер. Постскрыптум. Новыя матэрыялы аб жыцці і творчасці мастака / Н. М. Усава // Музей XXI стагоддзя: актуальныя праблемы дзейнасці : навукова-практычная канферэнцыя, прысвечаная 65-годдзю з дня заснавання Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь, 9―11 лістапада 2004 года, Мінск. ― Мінск, 2008. (1Н//110981(039))
• Республика Беларусь : энциклопедия. [В 7 т.]. Т. 4. — Минск, 2007.
• Ярмоленка Г. М. Кру́гер Янкель Мордухавіч (Якаў Маркавіч) // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 402. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

• Якаў Кругер. “Першае месца ў яго творчасці, бясспрэчна, займае партрэт…”. Да 150-годдзя з дня нараджэння мастака Архівавана 18 верасня 2020.
• Кругер Якаў Маркавіч (Кругер Янкель Мордухавіч) (02.05.1869 −18.03.1940)
• Яков Кругер: «Я — художник Минска» Архівавана 9 мая 2012. (руск.)